Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu

Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute

Furtuu Kakuu Moofaa

(Old Testament Survey)

“…Jaalalaan dubbii dhugaa dubbachaa, koottaa karaa hundumaan gara

mataa isa nuuf ta’e gara Kiristoositti in guddannaa!” Efe. 4:15.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 1
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Baafata (Table of Contents)Fuula
1) Seensa………………………………………………………………………………………………………………………………….…..1
2) Seera Uumamaa…………………………………………………………….………………………………….…………….………..5
3) Seera Ba’uu…………………………………………………………………….………………………………………………………..6
4) Seera Leewwotaa………………………………………………………….………………………………………………….………7
5) Seera Laakkobsaa ……………………………………………………………………………………….…………..…..…………..8
6) Seera Keessa Deebii…………………………………………………..………………………………………………....………….9
7) Kitaaba Iyyaasuu……………………………………………………….……………………………….……………………….....10
8) Kitaaba Abboota Murtii………………………………………….………………………………………………………..…….11
9) Kitaaba Ruuti…………………………………………………….………………….……………………………..…………………13
10) 1 Saamu’eel………………………………………………………….……………………….………………………………………..13
11) 2 Saamu’eel…………………………………………………………..…………………………………….………………………….14
12) Mootota 1ffaa fi Mootota 2ffaa………………………………..…………………………………………………..………… 15
13) Seenaa Baraa 1ffaa fi Seenaa Baraa 2ffaa……………………………………………………..................................17
14) Kitaaba Izraa ………………………………………………………………………………………….……………………………..17
15) Kitaaba Nahimiyaa…………………………………………………………………………………………………………………18
16) Kitaaba Asteerii...…………………………………………………………………………………..…..…………………………..19
17) Kitaaba Iyyoobii………………………………………………………………………………………………………...…………..20
18) Faarfannaa Daawitii……………………………………………………………………………………………….....…………..21
19) Kitaaba Fakkeenyaa………………………………………………………………………………………………..………..…...22
20) Kitaaba Lallabaa………………………………………………………………..…………………………..………………………22
21) Weedduu Weedduu Caalu ……………………………………………………………………………….…….....................23
22) Raajota…………………………………………………………………………………………………………………………………..24
23) Iyyu’eelii Raajicha…………………………………………………………………………………………….……………….…...25
24) Yoonaasii Raajicha………………………………………………………………………………………………………….…..…26
25) Amootsii Raajicha…………………………………………………………………………………………………………..…..….27
26) Hoosee Raajicha………………………………………………………………………………………………………...………..…28
27) Isaayyaasii Raajicha………………………………………………………………………………………………….………..….28
28) Mikiyaasii Raajicha……………………………………………………………………………….…………………..……..…….29
29) Naahoomii Raajicha………………………………………………………………………………………………….……………30
30) Sofoniyaasii Raajicha……………………………………………………………………………………………….….……..….31
31) Ermiyaasii Raajicha………………………………………………………………………………………………….………..…..31
32) Faaruu Ermiyaasii……………………………………………………………………………………………………………….…33
33) Imbaaqoomii Raajicha…………………………………………………………………………………………………..……….33
34) Daani’eelii Raajicha…………………………………………………………………………………………………...……….….34
35) Hisqeelii Raajicha…………………………………………………………………………………………………………….…….36
36) Abdiyyuu Raajicha…………………………………………………………………….……………………………….…….…….37
37) Hagee Raajicha………………………………………………………………………………………………………………..……..38
38) Zakkaariyaasii Raajicha………………………………………………………………………….………………..…..………..38
39) Milkiyaasii Raajicha……………………………………………………………………………………..………………………..39
40) Baroota Kakuu Moofaa fi Kakuu Haaraa jidduu jiran………………………………………………….…………41
41) Guduunfa ………………………………………………………………………………………………………………………………42

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 2
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Seensa (Introduction)
Bara ammaa kana keessa tattaaffiin barumsaaf taasisan kan yeroo kamiinuu caalaa kan
woldorgommii hin qabne. Kitaabota qorachuun amala gaarii namoonni hayyoonni yeroo
isaanii itti dabarfatan ta’eera. Kitaabota baayyisuu fi gatii salphaan argachuun ni
danda’ama. Eeganaa yeroo ammaa kana keessa Kitaaba Qulqulluu kitaabota hunda caalu
kana hayyoonni gugurdaanii fi didiqqaan biyya Itoophiyaa kana keessa jiran filannoo
isaanii godhachuun gammachuu isaanii kan jalqabaa taasifachuu wonti caalu maaltu jira?

Kitaabni Qulqulluun baroota 2000 ol fixee Waaqayyo isaan masakkee namoota 40n
barreeffame.

Kitaabota barreeffaman kanniin keessaa kan akka Wongeelotaa, Faarfannaa Daawitii,

Seera Uumamaatii fi kuuwwanis baay’naan beekkaman. Kitaabonni hafan kuuwwan immo
yoma dubbii Waaqayyoollee ta’an namoota hagoo achitti namni isaan beeke hin turre.
Yeroo Addunyaan ofi balleessuuf qophooftetti; Yeroonuu akka Addunyaan of balleessuuf
taatu himaa akka Addunyaan iyyitu himutti; Kaayyoo Waaqayyo bara kana qabu beekuu fi
Karaa keenya irraa deebi’uu dhabuun akkasumas murteeffachuun barbaachisaa dha.

Kayyoon Kitaaba kanaa qo’annaa Kakuu Moofaatiif balabala banuu dha. Yaadota ijoo
kitaabota hundaa keessa jiran hordofuudhaaf akka gargaaru wol duraa duubaan ibsaa;
yaadannoo fi hubannaa sammuu namaatiif akka tolu ibsaa kitaabonni 39nuu
barreeffamaniiran. Kitaabonni kunniin hundinuu kan ibsan Seenaa Yihuudota namoota
Waaqayyoo bara Kakuu Moofaa keessa jiran wolduraa duubaan ibsaati.

Baroonni kitaabota kanniin keessatti barreeffaman; akka barreeffama lakkoobsa

Itoophiyaatiin. Kitaabonni Raagaa baayyeen kan barreeffaman bara Mootonni 1ffaa fi
Mootonni 2ffaa itti barreeffaman. Wol duaa duubni kitaaba kana keessatti barreefame akka
kitaaba Kitaaba Qulqulluu keessatti barreeffame osoo hin taane akkaataa baroota itti
barreeffamaniit3iin.

Worroota kitaabni kun akka qophaa’u uf gargaarsa guddaa nuuf godhan obbo Iwunatuu
Ililuu fi obbo Girmaa Kaasaa galata keenya isaaniif dhiyeessina.

Kaayyoon keenya namni kitaaba kana dubbisu hundinuu uduu hin murtoofne gargaarsa
kitaaba kana keessaa argatuun Kitaaba Qulqulluu faayidaa fi gammachuu ufiitiif akka
dubbisuu fi Kitaabbilee namoonni gugurdaan waan kitaaba Qulqulluutiif barreessan
hubatee akka itti fayyadamuuf. «Isin dhugaa beettan; dhugaan bilisa isin baasa…. » (Yoh.
8:32)

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 3
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Afaanoota Duriinii Macaafoota Qulqulluun ittiinBarreeffame
Kitaabonni Kakuu Moofaa baayyeen afaan Ibraayisxiitiin kan barreeffaman yoo ta’an
Kitaabonni Kakuu haarawaa immo afaan Griikiitiin barreeffaman. Yeroo ammaa kana
Kitaabni Qulqulluun afaan 1000 olitti hiikkameera. Naannoo bara 500titti Kitaabni
Qulqulluun afaan Gi’iiziititti hiikkame. Achiin booddee afaan Gi’iizii irraa gara afaan
Amaariffaa dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1835tti hiikkame.

Barreeffama Durii
Namoonni lafa baayyee qotaa wontoota durii qoratan magaalota durii kan Kitaaba
Qulqulluu keessatti barreeffaman kanniin qotuudhaan Kitaabni Qulqulluun akka Kitaaba
durii ta’e dubbatan/ himan.

Yeroo dhiyoo keessa holqa gammoojjii Kana’aanii baayyee keessatti kitaabonni Kitaaba
Qulqulluu keessatti argaman baayyeen argamaniiran. Kanniin keessaa ijoon argame
Kitaaba Raajicha Isaayyaasiiti. Kitaabni kundhaloota Kiristoosiitiin dura bara 200 keessa
kan barreeffame yoo ta’u Akkuma henna duulaa holqa keessatti dhossanitti hafe. Haalli
qilleensa biyya Kana’aanii baayyee waan gogaa ta’eef osoo hin shamne nagayumaan jiraate.

Meeshaan barreeffamaa kan bara durii meeshaa barreeffamaa kan bara kanaatiin garaa
garummaa guddaa qaba. Bara Kakuu Moofaa keessa haala barreeffama gosa sadihiittu ture.

1. Muka papaariyiis jedhamu kan laga biratti biqilu irraa waan akka woraqataa hojjataa
turan. Haalli qilleensa biyya Misirii waan guddisee gogaa ta’eef uduu hin shamne
henna dheeraadhaaf waan turuuf barreeffamni akkanaa kunniin haga adhaa
argama’aa dubbifaman.
2. Yeroo baayyee gogaa hoolaatii fi kan re’ee irraa itillee irratti barreessan hojjataa isa
irrat barreessan; Ta’ullee itilleen qopheessan kun paayiriisiin irra gatiin isaa gudda’a.
Yoo wonti akka jiidhaa isa tuqe hin shama.
3. Biyya Asoorii, biyya Baabiloonii, biyya Faarisiitii fi biyyoota biraatittillee dhoqqee
irratti barreessuun waan baratame. Wonti barreessaniinillee Maqaa/ Leemman afaan
isaa qara qabuun. Dhoqqee irratti barreessan san ibiddaan guba’aa waan jabeessaniif
barreeffamni akkanaa kun woggoota kumaatamaan booddeellee argamaniiran,;
Akkaataa kanaan jireenyyaa fi haala namoota durii baeekuun danda’ameera.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 4
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Qoqqoodama Kitaaba Qulqulluu
Kitaabni Qulqulluun qoodama lama qaba; isaanis: Kakuu Moofaa fi Kakuu Haaraa.
Kitaabonni Kakuu Moofaa Yoom Akka Barreeffaman
Kitaabota Kakuu Moofaa keessaa kan dura barreeffame Kitaaba Iyyoobiiti.
Kitaabni kun kan barreeffame tilmaamaan dhaloota Kiristoosiitiin durabara 1500
dura. Kanatti aansee Kitaabonni barreeffaman Kitaabota Muuseen barreesse: seera
Uumamaa irraa jalqabee hanga kitaabota Keessa Deebii jiran yoo ta’u Kitaabonni
kunniindhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1500tti barreefffaman. Kitaabni Iyyaasuu
kitaabota kanniiniin booddee dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1400tti barreeffame.
Kitaabni Abboota Firdii dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1100tti barreeffame;
Kitaabni Ruutiillee baruma kana 1100tti waan barreeffame fakkaata. Kitaabni
Saamu’eelii 1ffaa fi Saamu’eelii 2ffaa bara 1100; Faarfannaa Daawit, Kitaaba
Fakkeenyaa, Kitaaba Weedduu Weedduu caaluu fi Kitaabni Lallabaa dhaloota
Kiristoosiitiin dura bara 1000tti; Kitaabni Moototaa 1ffaa fi kitaabni Moototaa 2ffaan
dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 600tti kan barreeffaman yoo ta’an Kitaabni Seenaa
baraa 1ffaa fi 2ffaa, Izraa, Nahimiyaa fi Asteer dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 500tti
barreeffaman.
Kitaabonni raagaa immo bakka sadihitti qoodamaniiran Kunniinis: Kitaabota kudha
tokkoo kan boojuun booddee barreeffaman; Kitaabota lamaa kan yeroo boojuu
barreeffaman, jechuun Daani’eelii fi Hisqeel; Kitaabota sadihii kan boojuun booddee
barreeffaman, jechuun Hagee, Zakkaariyaasii fi Milkiyaas fa’a. Milkiyaas raajichi
kitaabota Kakuu moofaa keessaa kan dhumaati. KanaafuuKitaabota Kakuu Moofaa
keessaa Kitaabni Iyyoobii kitaaba jalqabaa, Milkiyaas immo kitaaba dhumaa kan
raagaa jedhaman.

Kutaabota Kakuu Moofaa

1. Seera (Seera Uumamaa fi seenaa Israa’elii)Seera Uumamaa irraa jalqabee hanga
Keessa Deebii.
2. Seenaa Israa’elii, Kitaaba Iyyaasuu irraa jalqabee hanga kitaaba Asteerii.
3. Wolaloo, Kitaaba Iyyoobii irraa jalqabee hanga Weedduu Weedduu caaluu fi
Faaruu Ermiyaasii.
4. Kitaabota Raagaa, Isaayyaasiin irraa jalqabee hanga Milkiyaasii, uduu Faaruu
Ermiyaasii hin dabalatin.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 5
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Kitaabonni Kakuu Moofaa Enyuuf Akka Barreeffaman

A. Seera Uumamaa boqonnaa 1 irraa jalqabee hanga boqonnaa 11 Waaqayyo akka

namaaf yaade mul’isa.
B. Seera Uumamaa boqonnaa 12 irraa jalqabee hanga Hujii Ergamootaa boqo.9 baayyinni
isaa warra Yihuudiitiif akka barreeffame arguu dandeenya. Kan ta’es yoo ta’e
kitaabonni tokko tokko kan akka kitaaba Yoonaasii Worra Yihuudota hin taaneef
barreeffame.
Kutaalee Ijoo Kitaabota Kakuu Haarawaa
Kakuun haarofni bakka afuritti qoodama; isaanis:
1. Wangeela
2. Hujii Ergamootaa
3. Ergaawwan
4. Kitaaba Raagaa yookaan Mul’ata Yohaannis

Kitaabonni Kakuu Haarawaa Yoom Akka Barreeffaman

Kitaabota Kakuu Haaraa keessaa kan jalqaba barreeffaman ergaawwan Phaawuloosii lamaan: Gara
Galaatiyaa fi Tasalonqee 1ffaati. Kitaabonni Kunniin Kan barreeffaman maallaataa bara araaraa
47tti ta’uu hin oolu. Kitaabni dhuma irratti barreeffame Mul’ata Yohaannisii yoo ta’u barri itti
barreeffame maallaataa bara araaraa 69tti.

Barreessitoota Ijoo Kitaabota Kakuu Haarawa Barreessan

Namoota baayyee kaawwan caalaa kan Kitaaba Kakuu Haarawaa baay’ee barreesse Phaawuloosi
dha. Isatti aansuudhaan namoonni barreessan Luqaasii fi Pheexroos.Namoonni hafan kuuwwan
immo kitaabuma tokko tokko qofaa barreessan.

Lakkobsootaa fi Boqonnoota Kitaaba Qulqulluu Keessatti Argaman

Namoonni jalqaba Kitaaba Qulqulluu barreessan boqonnootaa fi lakkobsoota addaan hin baafne.

Boqonnaawwan Kitaaba Qulqulluu kan addaan qoqqoodaman jaarraa kudha sadaffaa keessa biyya
Ingiliiziititti yoo ta’u , boqonnaawwan immo lakkobsaan kan adda qoqqoodaman bara araaraa
1543tti.

Eertuuwwan Fuula Kitaaba Qulqulluu Jalatti Argaman

Eertuuwwan Kitaaba Qulqulluu keessatti akkaataa wol fakkaataniin barreeffaman kan
namoonni jalqaba Kitaaba Qulqulluu barreessan hojjatanii miti. Haata’uu malee hayyoonni
Kitaaba Qulqulluu qorannaa baayyee godhanii akkaataa barumsi isaanii wolfakkaatuun
Kutaalee Kitaaba Qulqulluu adda addaa walqabsiisanii Kakuu Haarawa keessatti ibsaniiran.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 6
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Akkamitti Akka Namoonni Qulqulloonni Hafuura
QulqulluunGeggeeffamaniiKitaaba Qulqulluu Itti Barreessan
«Namni Waaqaa qulqulluu fi kan hujii gaarii hundaa qophaa’e akka ta’u; Kitaabni Hafuura
Waaqaa uf keessaa qabu hunduu barumsaa fi gorsuuf; onnee qajeelchuu fi gorsa
qajeellummaa hundaafillee ni fayyada» (1Ximo. 3:16-17 )

Eertuun kun Kitaabonni Qulqulluun hundinuu akka fedha Waaqaatiin barreeffaman;

Fedha namaatiin uduu hin taane akka fedha Waaqaatiin barreeffamanii fi Namoonni
Kitaaba kana barreessan akka Hafuurri Qulqulluun isaan geggeesse ni mirkaneessa.

Waaqayyo namoota kanniiniif beekkumsa sirrii fi kan nama dinqisiisu kenneef.

Hafuurri Qulqulluun namoota Kitaaba Qulqulluu barreessan akkaataa sadihiin isaan

gargaare, isaanis:

1. Haala uduu isaan Kitaaba Qulqulluu hin barreessineen dura ta’e hundaa isaanitti
mul’ise.
Fakkeenyaaf Muuseen waan Nohii seenaa dhugaa; akkaataa lafti itti uumamtee fi
wontoota biraallee Hafuura Qulqulluun hubatee barreessuu danda’e.
2. Hafuurrii Qulqulluun namoota Kitaaba Qulqulluu barreessan ergaa Waaqayyoo
seeraan ummata bara san jiran akka seeraan barsiisan isaan taasise.
3. Hafuurri Qulqulluun barreessitoota kanniin waan ufi afoo ta’uuf ta’us akka
barreessanii fi akka barsiisan; jechuunis akka raajii barreessanii fi akka akka
dubbatan isaan taasise. Karaa biraatiin barreessitoonni kunniin waan darbe, waan
ammaatii fi waan ofi afoo ta’u akka seeraan dubbataniif geggeessuun Hafuura
Qulqulluutiin jajjabaatanii turan jechuu dha.

Seera Uumamaa
Kan Barreesse: Muusee dha.

Bara itti barreeffame: Tilmaamaan dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1425.

Dubbii ijoo Kitaaba kanaa: Waan dhalootaa,Waan Samii fi ardii, Waan dhiiraa fi
intalaa/dubaraa,Waan cubbuu, Waan sanyii/ fiixaa fi afaanii,waan hujii, waan qaroominnaa
fi waan ciincaa, fi akkasuma waan jalqaba wontoota gara garaallee ni ibsa.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 7
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Dubbii walduraa duubaa/outline

1. Uumamaa(Baqo. 1-2)
2. Kufa namaatii fi qormaatamuu isaa(Boqo. 3-4)
3. Bishaan badii (Boqo.5-9)
4. Dhaloota Ummata Addunyaa kanaatii fi Akkaataa afaan itti gargar Qoodame (Boqo.10-
11)
5. Seenaa Abrahaamii(Boqo.12-23)
6. Seenaa Yisaaqii(Boqo.24-24)
7. Seenaa Yaaqoobii(Boqo.27-36)
8. Seenaa Yooseefii (Boqo.37-50)

Yaadannoo:

1. Dooniin Noohii gaara Araaraatii irratti bu’e; iddoon sun amma Ruusiyaa kibbaatitti argama.
2. Namoonni lafa qotaa qoratan gamoowwan akka gamoo baaniloonii fakkaatan kan Boqonnaa
11 keessatti ibsamaniin wolfakkaatan Baabilooniin keessatti arganiiran.
3. Magaalaa Abrahaam keessa jiraataa ture jechuun Uur keessatti lafa qotqnii haala bara san
ture maraa baayyinnaan beekuun danda’ameera. Manni Woyyummaa diiggamuun
namoonni baayyeen Addeessaaf sagadaa akka turan beekkameera. Mana barumsaa bara san
ture keessatti Xuuboonni barattoonni maal akka barataa turanii fi maal akka qo’ataa turan
ibsus argamaniiran.
Manni keesa bulan gamoowwan gaarii xuuboota irraa hojjataman akkasuma wontoonni
biraallee baayyetu argame.
4. Jalqaba Waaqayyo (Se. Uum.12:1-3) Abrahaamiif waadaa gale. Waadaan kun Abrahaam
irraa jalqabeehanga Kiristoos dhufutti hujii Waaqayyo warra Yohuudii keesatti hojjatuuf
bu’uura ta’eera. Waadaan kun yeroo baayyeeirra deddeebi’amee Abrahaamiif dubbatame.
Ysaaqii ilma isaatii fi (Se. Uma.26:3-4) ilma ilma isaa Yaaqoobiifis kennameera. (Se. Uma.
28:13-15)
5. Abrahaam abbaa Yihuudotaa qofa osoo hin taane abbaa Ummata Arabaati. Jalqabni gosa
Arabaa akkam akka ta’e yookaan immo akkamitti akka jalqabame; Boqonna 16, 19:37-38,
25:1-4; fi 23-25 irratti hin dubbata.
6. Magaalonni Sodomiitii fi Gamoraa Magaalota ‘’garba sooqiddaa” jedhamanii laakkayaman
keessa akka ta’an yaadameera.
7. Seenaan Yooseefiitii fi Seenaan Kiristoosii wolfakkaata; fakkeenyas ni ta’u
a. Isaan lachuu obboleewwan ofiitiin jibbaman.
b. Isaan lachuu warra keessummaa ta’anitti gurguraman (dabarfamanii kennaman.)
c. Isaan lachuu biyya fagootitti salphatan.
d. Booddee immo baayyee kabajjaman.
e. Isaan lachuu obboleewwan ofii irratti abboota murtii ta’an.
f. Isaan lachuu obboleewwan ofii fayyisuu, akkasumas yakka tokkollee hin qaban.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 8
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Seera Ba’uu
Kan barreesse: Muusee dha.

Bara itti barreeffame: Tilmaamaan dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1425tti.

Namni ijoon: Muusee dha.

Yaanni ijoon: Ijoolleen Israa’elii garbummaa biyya Misirii jalaa ba’uu isaaniitii fi Seera fudhachuu
isaanii.

Dubbii walduraa duubaa/outline

1. Akkaataa ijoolleen Israa’elii biyya Misiriititti rakkatan (Boqo. 1)

2. Akkaataa Muuseen itti guddate (Boqo. 2)
3. Dha’icha baayyee Waaqayyo biyya Misiriititti buuse (Boqo. 3-12)
4. Biyya Misiriitii ba’uu ijoollee Israa’elii (Boqo. 13-18)
5. Akka seerri ijoollee Israa’eliitii kennamee fi Akka dukkaanaan ijaarame (Boqo. 19-40)

Yaadannoo:

1. Kitaaba kana keessa fakkeenya baayyetu jira.

Fakkeenyaaf:-
a. Hoolaan faasikaa akka Kiristoos Hoolaa Waaqayyoo ta’ee qalamee fi warra
cubbamtootaaf akka dhiiga ofii jisse mul’isa.
b. Warra Israa’elii guyyaa, utubaan duumessaatii fi halkan immo utubaan ibiddaa akka isaan
masakkaa ture, adhallee kiristoos Hafuura Qulqulluun warra amane masakka.
c. Akkuma ’Mannaan’ lafa gammoojjii keessatti ijoollee Israa’eliitiif kenname, adhas
Kiristoos Addunyaa kana keesatti warra dhugaadhaan isatti amananiif
buddeena/Xoroshoo jireenyaati.
d. Akkuma dhagaa keesaa bishaan argatan akkasuma Kiristoos bishaan jireenyaati.
e. Muuseen harka ofii bal’isee ijoollee Israa’eliitiif akkuma kadhate, (Boqo. 17:8-13) bara
kanas Kiristoos akka nuti rakkoo Addunyaa kanaatii fi diinota keenya akka moo’achuu
dandeenyu waan keenyaaf nuuf kadhata. (Ibro.7:25)
2. Dilbanni Ummata Yihuudiitiif kenname malee kan biraatiif hin kennamne. (Se. Ba 31:12-
17) arra immo bara Waldaa Kiristaanaa kana keessatti Dilbata malee guyyoonni kuuwwan
hundinuu guyyaa hujiiti. Guyyaan Dilbataa immo guyyaa Waaqayyoof galata itti
dhiyeessinu.
3. Wanti biyya Misirii irratti dha’icha fide yeroo baayye waan isaan waaqeffatan.
Fakkenyaaf: Laga Abbaayii, Raacha baayyee, Korommii fi waan biraallee ilaaluu ni
dandeenya.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 9
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Seera Leewwotaa
Maqaan Kitaaba kanaa kan gosa Leewwotaa irraa fudhatame.

Kan barreesse: Muusee dha.

Bara itti barreeffame: Tilmaamaan dhaloota Kiristoosiitiin dura 1425 ta’uu hin oolu.

Jechoota Furtuu Kitaaba kanaa: «Woyyummaa/Qulqullummaa» fi «Naamusa/ Seera»

- Woyyummaan/ qulqullummaan Kitaaba kana keessatti yeroo 87 barreeffamee

argina.

- Naamusa/Seerri immo yeroo 45 barreeffameera.

Yaada ijoo: Waan Ummata Israa’elii dubbachuu dha.

Dubbii walduraa duubaa/ outline

1. Ciincaalee akaakuu sanii. (Boqo. 1-7)
2. Seerota Lubootaa/Gadootaa. (Boqo. 8-10)
3. Seerota gara garaa kan Israa’elii kennaman. (Boqo. 11-22)
4. Ayyaanota Warra Ayihuudii. (Boqo. 23)
5. Seerota yeroo worri Israa’elii gara biyya abdii isaanii galan akka eeganiif
isaaniif kenname. (Boqo.24-27

Yaadannoo

1. Ciincaan kimiiyyuu hijii Kiristoosii mul’isa.

2. 2.Seeronni kunniin ummata Ayihuudiitii fi worroota isaan wojjiin jiraataa
turan(Warra Ayihuudota hin taane) qofaaf maleekan biraatii yookaan Addunyaa
kanaaf hin kennamne. Kana jechuun heeraa fi Seera akka ittiin bulaniif
Waaqayyo Karaa Muuseetiin isaanii kenne.
Ummanni Yihuudiiummata kaawwan irraa adda.Waaqayyos kophaa isaaniititti
isaan ilaale.
Fakkeenyaaf: dhagna qabuunii fi Sambata eeguun malkata addaa kan ummata
Yihuudiiti. (Se. Um.17:9-14; Se.Ba. 31:12-17)
3. Bineensonnii fi Allaattiiwwan qulqulluu ta’anii (Kan nyaattamaniif) Kan
qulqulluu hin taane (Kan hin nyaattamne) adda fooyamanii turan. Seera kana
Kiristoostu diige. (Mar.7:19 akkasuma Hu.er 10:12-15.)

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 10
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Seera Lakkoofsaa
Kan barreesse: Muusee dha.

Barri itti barreeffame: Tilmaamaan daloota Kiristoosiitiin dura bara 1425.

Yaada Ijoo: Ummanni Israa’elii gaara Siinaa irraa ka’anii hanga gara biyya Kana’aanii
galanitti seenaa woggaa afurtamaaf raawwatame ibsuu dha. Dubbiin ijoon nuti asirraa
barannu Yommuu Waaqayyotti amanne; hunna, Kaayyoo fi geggeessuu isaatiin jireenya
keenya keessatti akka jiraatuu fi dhuma irratti ristii keenya dhaaluu danda’uu keenya.

Dubbii walduraa duubaa/ outline

1. Wantoota gara garaa kan mootummaan gurmeesse (Boqo. 1-6)
2. Gara Paalaastiinaa deemsa jalqabii isaanii (Boqo. 11)
3. Diduu Aaroonii fi Maariyaamii (Boqo. 12)
4. Basaastota gara lafa abdii ergaman (Boqo. 13-14)
5. Lafa gammoojjii keessa naanna’uu isaanii (Boqo.15-25)
6. Dhaloota haarawaa fi gara lafa abdii galuuf qophaa’uu isaanii (Boqo. 26-36)

Yaadannoo:-

1. Fakkeenyoota Seena Qabeessa ta’an kan Kiristoosii

a. Dhagaa Muuseen rukute (Boqo. 20:7-11; 1Qor. 10:4 ilaali)
b. Bofa sibiila Naasii (Boqo.21:6-9; Yoh. 3:14 ilaali)
2. Namoonni wantoota torbatti gururi’an:-
a. Karatti (Boqo. 11:1-3)
b. Nyaatatti (Boqo. 11:4-6)
c. Gugurdootatti/ jajjabootatti (Boqo. 13, 33)
d. Geggeessitootatti (Boqo.16:3)
e. Murtii Waaqayyootitti (Boqo.16:41)
f. Lafa gammoojjii keessatti (20:2-5)
g. Nyaata ‘Mannaa’ jehamutti (Boqo.21:5)
3. Magaalonni Ijoolleen Israa’elii laga gammoojjii keessatti itti dhufan maruu adha hin
jiran badaniiran. Magaalota kanniin keessaa baayyeen isaanii namoota lafa qotaa
qorannoo demsisaniin qotamanii badaniiran. Biyyoonni kunniin adha: lafa gogaa,
lafa duwaa fi kan gatii hin qabne.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 11
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Seera Keessa Deebii
Namoonni Barreessan: Maallaataa Muusee fi Iyyaasuu ta’uu hin oolu.

Bara Itti Barreeffame: Ijoolleen Israa’elii osoo gara lafa abdii hin galle dhaloota
Kitistoosiitiin dura bara 1408tti.

Yaada Ijoo: Bornoota kitaabota arfan Muuseen barreessee irra deebi’ee dubbachuu dha.

1. Kitaabni Seera Uumamaa:- Waaqayyo warra Ayihuudii ummata kaawwan caalaa

akka isaan qulqulloota ta’aniif akka filate ibsuu dha.

2. Kitaabni Seera Ba’uu: Akka fayyummaa argatanii fi akka Waaqayyo garbummaa

jalaa isaan baase dubbata.

3. Kitaabni Seera Leewwotaa: Waa’ee qulqullummaa Waaqayyootii fi

qulqullummaa namootaa dubbata.

4. Kitaabni Seera Lakkoofsaa: Geggeessuun Waaqayyoo akka namoota

Waaqayyootiif argame dubbata.

Dubbii walduraa Duubaa/outline

1. Geggeessuu Muuseetiin seenaan ijoollee Israa’elii deebi’amee dubbatame.(Boqo.1-
4)
2. Seeronni Waaqayyo kenne irra deddeebi’amee akka dubbatamu; Ummanni akka
seera kana hordofan gorsa kennuu. (Boqo.5-26)
3. Filannoo namootaaf kenname; ajajamuun eebba argachuu, ajajamuu dhabuun immo
abaarsa fudhachuu. (Boqo. 27-30)
4. Wantoonni ofi afoo raawwatuuf ta’an himame:-
a. Du’a Muusee
b. Akka Iyyaasuu human Waaqayyootiin aangoo argatee fi akka mooyate.
c. Akka namoonni hafuuraan qabbanaa’anii fi akka adabaman. (Boqo.31)
5. Faaruu fi eebba Muusee kan dhumaa (Boqo.32-33)
6. Gaara Naabaa irratti Muuseen uduu lafa abdii ilaalu du’uu isaa. (Boqo.34)

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 12
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Kitaaba Iyyaasuu
Kan Barreesse: Maallaataa Iyyaasuu ta’uu hin oolu. Sababiin isaas namni ijoon kitaaba kan
keessa jiru Iyyasuu waan ta’eef. Iddoo ‘Qaades Barnee’ jedhamutti warra Israa’elii kan
Waaqayyoon didan/dhiban keessaa namoonni hafan Iyyaasuu fi Kaaleeb qofa. (Seer.Lakko.
14:26-38 ilaali)

«Iyyaasuu» Fayyummaa jechuu yoo ta’u maqaa «Iyyesuus» jedhuun wal fakkaata.

Bara Seenaan Kun Itti Raawwatame: Maallaataa dhaloota Kiristoosiitiin dura bara
1408titti fakkaata.

Yaada Ijoo: Gara lafa abdii deebi’uu fi moo’achuu dha. Yeroo Yaaqoob biyya Kana’aanii gad
dhiisee gara biyya Misirii deeme baroota 400 tti dhiyaatee ture.

Dubbii Walduraa Duubaa/ outline

1. Laga Yordaanosii ce’anii biyya Kana’aanii gahan. (Boqo.1-5)

2. Kana’aaniin mooyachuu isaanii. (Boqo.6-12)
3. Biyyattii Akka gosoota Israa’eliititti qoqqoodamte. (Boqo. 13-22)
4. Gorsa Iyyaasuu kan dhumaatii fi du’uu isaa. (Boqo. 23-24)

Yaadannoo

1. Muusee fi Iyyaasuun Kiristoosiin fakkaatan. Fakkeenyaaf Muuseen warra Israa’elii

garbummaa biyya misirii jalaa yoo baasu; Iyyaasuun immo gara lafa eebbaa isaan
masakke.
2. Seerri gadoomaa kan hennaa Abrahaamii malkata ture ni haarawoome. (Boqo. 5)
3. Cubbuun hin himanne jireenya keenya keessa yommuu jiraate akka cubbuu
dukkaanaa Akaanii keessa tureetitti yeroo hundaa gaddaa fi moo’atamuu fida.
(Boqo. 7)

Kitaaba Abboota Murtii

Kan barreesse: Maallaataa Saamu’eel ta’a.

Bara Seenaan kun Itti Raawwatame: Kan barreesse jechuun Saamu’eel. Tilmaamaan
dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1100 kan jiraate yemmuu ta’u Seenaan kitaaba kana
keessatti argamu tilmaamaan seenaa bara 1383-1104 (jechuun seenaa baroota 230) tiif
raawwatame.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 13
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Yaada Ijoo: Baniin Israa’elii akka mootii gaarii hin qabnee fi akka abboota murtiiWaaqayyo
isaanii filee diintota isaanii jalaa isaan fayyise jalatti akka bulan ibsuu dha.

Yeroon gaddisiisaan kun dura Muusetti mul’atee ture. (Kes. Deb. 31:16-21) Jijjiiramni
hafuuraa fi kan foonii ummata irratti raawwatame. Kunis akka asii gadii kanatti ibsama.

 Waaqayyoof ajajamanii,Diinota ofii moo’achaa fi Nagahaan jiraachuu

 Waaqayyoon irraanfachuu fi Waaqolee biraa waqeffachuu,
 Diinni isaan rakkisuu Warra isaan masakku Filee isaaniitti kaasuu
 Cubbuu hojjatanii, aagii galanii eegasii Gargaarsaaf Waaqayyotti iyyuu

Dubbii walduraa Duubaa/outline

1. Warri Israa’elii ajaja namoota Kana’aaniin keessa jiraatan sirima akka balleessaniif
isaanitti kenname uduu hin raawwatin dhiisuu isaanii. (Boqo.1:1-2:5)
2. Mata-Dureen ijoon kitaaba kana keessa jiru: Waaqayyoon irraa fagaachuu, Baayyee
dhiphachuu, cubbuu ofii himachuu, kan isaan bulchu isaaniif filacuu fi isaan fayyisuu
dha.
3. Rakkoo isaanii kan jalqabaa; diintota isaanii kan Masaphexoomiyaa jalaa kan isaan
fayyise, Daani’eel. (Boqo.3:7-11)
4. Rakkoo isaanii kan lammaffaa; diintonni warra Amoonii fi kan warra Amaaleqii akka
isaanitti ka’an. Kan isaan fayyise Naa’ood. (Boqo.3:12-31)
5. Rakkoo isaanii kan sadaffaa; diintonni isaanii warra Kana’aaniiti. Kan isaan fayyise
Dibooraa fi Baarqi. (Boqo. 4-5)
6. Rakkoo isaanii kan arfaffaa; diintonni isaanii waarra Miidiyaamiiti. Kan isaan fayyise
Geedewoon. (Boqo. 6:1-8:32)
7. Rakkoo isaanii kan shanaffaa; diintonni isaani Abemelek. kan isaan fayyise Tolaa fi
Iyyaa’ir. (Boqo.8:33-10:15)
8. Rakkoo isaanii kan jahaffaa; diintonni isaanii Warra Amooniiti, kan isaan fayyise
Yooftaahee.(Boqo. 10:6-12:15)
9. Rakkoo isaanii kan torbaffaa; diintonni isaanii warra Filisxeemiiti. Kan isaan fayyise
Somsoon. (Boqo. 13:16)
10. Fakkeenya namoonni Waaqayyotti amanachuu diduu isaanii. (Boqo. 17-18)
11. Seera naamusa namootaa. (Boqo. 19-20)

Kitaaba Ruutii
Kan barreesse: Hin beekkamu; maallaataa Saamu’eeliin ta’a.

Bara seenaan kun Itti Raaawwatame: Tilmaamaan dhaloota Kiristoosiitiin dura 1150-

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 14
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
1100 bara abboota murtii gara naannoo dhumaati.

Yaada Ijoo: Waan dubartii/Shamara biyya ormaa kan nama Aiyihuudiititti heerumtee ibsuu dha.
Isheen soddatii ishee faana deemtee gara biyya Kana’aanii dhaxxe; achitti Daawitii mootii
guddaadhaaf akkawoo ta’uu dandeette.

Dubbii walduraa Duubaa/ outline

1. Maatiin Abemelekii biyya Mo’aabii keessatti. (Boqo. 1)

2. Akka Ruut maasaa Boo’eezii keessaa qarmii/soqatoo guuratte. (Boqo. 2)
3. Akka Ruuti Oobdii Boo’eezii keessa rafte. (Boqo. 3)
4. Akka Ruuti haadha manaa Boo’eezii taate. (Boqo. 4)

Yaadannoo:

1. Kitaaba kana keesa fakkeenya baayyetu jira.

- Nuhaamiin: Kiristaana baqachu’uun gara Waaqa ofii deebi’utti fakkeeffamti.
- Oorfaan: Nama cubbamaa eebba Waaqayyoo hin fudhanne fakkaatti.
- Ruuti: Nama cubbamaa eebba Waaqayyoo fudhatu fakkaatti.
- Boo’eez: Kiristoosii fayyisaa cubbamtootaa fakkaata.
2. Ruutii fi Ra’aab sarara dhaloota Kiristoosiitiin warra Yihuudii hin taane turan. (Iyyaasuu 2:1
ilaali)
3. Warri Moo’aabii gosa Looxii obboleessa Abrahaamii turan. Isaan Waaqa dhugaa hin
waaqeffanne. Haatauu malee ijoollee isaanii ciincaa dhiyeessaa waaqa biraa waaqeffataa
turan.

Saamu’eelii Tokkoffaa
Barreessitoonni: Saamu’eel (Boqo. 1-24), Naatii fi Gaad (Boqo. 25-31).

Bara Seenaan kun Itti Raawwatame: Saamu’eel dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1068titti waan
du’e fakkaata. Kitaaba kana keessatti seenaan dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1158-1063titti
tureera.

Yaada Ijoo:

a. Dhumuu bara abboota nurtii. (Saamu’eel abbaa murtii kan dhumaati.)

b. Ka’uu raajotaa. (Saamu’eel raajii jalqabaa ture.)
c. Ka’uu moototaa. (Saa’ool mootii jalqabaa ture.)

Dubbii walduraa Duubaa/ outline

1. Eelii fi Saamu’eel. (Boqo. 1-7)

2. Saamu’eelii fi Saa’ool. (Boqo. 8-15) 3. Saa’oolii fi Daawit. (Boqo. 16-31)

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 15
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Yaadannoo:

1. Maallaataa Eeliin bara Somsoonii keessa jiraate.

2. Fayyummaan kan hawaasummaa osoo hin taane kan dhuunfaa keenyaa ta’uu isaa ijoollee
Eelii irraa barchuu ni dandeenya. Abbaan tokko jaalalloo Waaqayyoo gaarii yommuu ta’eyyuu
Ilmi isaa amantii isaatiin fayyuu hin danda’u. Kanaafuu abboonnii fi hawwonni ijoollee
teessan barumsa kiristaanaa gaarii isaan barsiisuu is itti gaafatamummaa qabdan jechuu dha.
Waan kanniiniif ijoollee Eelii fi ijoollee Haannaa akka fakkeenyaatitti fudhannee wal bira
qabuu ni dandeenya jechuu dha.
3. Yeroo san Saamu’eel «Mana Barumsaa Raajotaa» keessatti barsiisuu jalqabee ture. Wanti kun
jireenya namoota bara san tureef waan ijoo ture. Manni marumsaa sun mana barumsa
bu’uuraa kan adhaa fakkaata. Mana barumsaa san keessatti barumsa, dubbisuu, Barreessuu,
akkasuma barumsi Kitaaba Qulqulluus kennamaa ture.
4. Seenaan Saa’oolii jalqabaa hanga dhumaa kan nama gaddisiisu ture. Sababni isaa namni akka
isaa kasoon sun Waaqayyotti irkachuu dhiisee ufi tuulaa hunnaa fi beekkumsa ufiititti waan
irkateef. Hundi keenyaa seenaa kana dubbisuu nu barbaachisa.
5. Faaruun Daawitii baayyeen kan barreeffaman yeroo Kitaabni kun barreeffame ture. Hujiin
guddaan kun waan Daawit raawwate caalee haga adhaa yaadatama.

Saamu’eelii Lammaffaa
Barreessaan: Hin beekkamne; akka oduu warra Ayihuudotaatitti Ermiyaasiin ta’a.

Bara Seenaan kun Itti Raawwatame: Dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1063-1023 (waggaa 40)
keessa raawwatame.

Yaada Ijoo: Seenaa bulchiinsa Daawitii. (Seenaan kun deebi’ee, 1.sen. 11-29 keessatti argama.)

Dubbii walduraa Duubaa/outline

1. Daawit biyya Yihuudaa qofa akka waggaa torbaa bulche. (Yihuudaan gosa 12 keessaa isa
tokko.) (Boqo. 1-4)
2. Moo’achuu Daawitii. (Boqo. 5-10)
3. Rakkoolee mootii. (Boqo. 11-19)
a. Cubbuu mootichaatii fi Adabbii isa irra gahe. (Boqo. 11-12)
b. Rakkoo amala ijoollee Daawitii Abeseloomii fi Aminooniin ka’e. (Boqo. 13-19)
4. Rakkoolee gugurdaa bara Daawit dhumairratti bulchu maudhata. (Dhibuu, hammeenna,
diduu) (Boqo. 20-24)

Yaadannoo:

1. Boqonnaa 7:16 Kan waadaa Daawitii jedhame, achitti horteen/ fiixaa Daawitii akka
mooyanii fi akka teessoo ulfinnaa irra taa’an Waaqayyo waan dubbateef. Kunis

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 16
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
dhugamaan waan Gootaa keenyaa dubbata. Gooftaan keenya Yesuus Kiristoos
haadha isaa maariyaamii fi abbaa isaa kadhimaa ishee Yooseefis hortee Daawitii
irraa dhalatan. Eertuuwwan waadaa kanniiniif ta’an Faarfannaa Daawitii 89:3, 4:27-
29, 34-37; Isa. 9:6,7, Erm.22:29, 23:5-6, luk. 1:30-33, akkasuma kaawwanis ilaali.
2. Yeroo san humni mootummaa biyya Misirii dadhabee ture, hennaa san mootonni
jajjabaan akka mootummaa Asooriitii fi Baabiloonii hin kaane ture. Baniin Israa’elii
Addunyaa hin bulchine. Haata’uu malee isaan ummata yeroo san turan caalaa
jajjaboota turan. Lakkofsi isaanii hanga miliyoona shanii gaha ture.
3. Dhumarratti cubbuun Daawitii mootummaa isaa irratti gadda guddaa fide.
Waaqayyo cubbuu isaa hin dhiiseef. Haata’uu immo ijji cubbuu isaatii fi hawwii isaa
haga inni du’utti isa irraa hin fagaanne.
4. Faaruun Daawitii baayyeen kan barreeffameyeroo san ture. Hujiin guddaan kun
hujii Daawit hojjate hundaa akka waan caaluutitti lakka’ama.

Mootota Tokkoffaa fi Mootota Lammaffaa

Kan barreesse: Maallaataa Ermiyaas ta’a; woma ta’es yoo ta’e kan kitaaba kana barreesse
hin beekkamu.

Bara Seenaan Itti Raawwatame: Dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1,023-594 (waggoota
429)keessa raawwatame.

Yaada Ijoo: Seenaa Israa’elii kan bara Daawit du’ee jalqabee hanga boojuu Israa’eliitii fi
Baabilooniititti raawwatame ibsuu dha. Seenaan kunis Kitaaba Seenaa lammaffaa keessatti
argama.

Dubbii walduraa duubaan/outline

1. Solomoon ilmi Daawitii moowuu, durummaa baayyee argachuu fi dhumarratti kufuu

isaa. (1mot.1-11)
2. Qoqqoodamuu ummata Ayihuudii. (1mot. 12-16)
3. Jireenyaa fi hujii raajicha Eliyaasii. (2mot. 17- 2.mot. 2)
4. Jireenyaa fi hujii Elsaa’ii. (2mot. 3-13)
5. Israa’el akka salphattee fi dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 122 magaalaan
samaariyaa akka warra Sooriyaatiin booji’amte. (2mot. 14-17)
6. Salphachuu biyya Ayihuudii fi Magaala isaanii guddoo mootiin Baabiloonii
Nabukadanaatsr dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 594tti akka isaan jalaa booji’e.
(2mot. 18-25)

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 17
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Yaadannoo:

1. Ogummaa Waaqayyo isaaf kenneen mootummaan Solomoonii baayyee kan

gurra dhagayate ture. Dhumarratti garuu biyyi suni gara waan biraa deebi’anii
Solomoonis jireenyi isaa gaddaan guuttamee ture. (Fakkeenyaaf Kitaaba
Lallabaa ilaali.) Sababa kanaaf biyyi bakka lamatti qoodamuu danda’e. Kun kan
nutti mul’isu hagamis yemmuu ogummaaqabaannes, ogummaa sana yoo
Waaqayyoof hin oolchine nuti dadhabdootaa fi warra kufu ta’uu keenya
mul’isa.
2. - Mootummaan Israa’elii yeroo bara Saa’oolii, Daawitiitii fi bara mooticha
Solomoonii guddiftee walii galtee turte. Isaan hundinuu waggoota afurtamaa
bulchan.
- Mootummaan isaanii haga qoqqoodameen booda mootummaa gara kibbaa
warri Baabiloonii booji’ee waggoota 389 hennaa turu, Mootummaan gara
kaabaa warra Sooriyaatiin booji’amee haga waggoota 254 tureera.
- Yihuudan gosa Daawitii keessaa tokko ta’ee mootummaahorte tokko
qofaati. Warri Israa’elii immo mootummaa hortee sagalii qabdi.
- Gosa Yihuudaa keessaa mootota kudha sagalii fi mootittiin takka yommuu
mooyan gariin isaanii; warra gaarii, gariin isaanii; warra hammeeyyii,
gariin isaanii warra lash jedhamii fi warra amshaaggota turan. Lakkoofsi
mootota Israa’elii kudha sagal yemmuu ta’an isaan hundinuu warra
babbadaa turan.
- Namoonni Yihuudaa henna sadihii gara Waaqayyoo deebi’anii jireenya ofii
haarawoomsanii turan. Hennaan sunis henna bara mootii Aasaa fi henna
bara mootii Iyyoosaafixii ture. (2Sen. 14, 15, 17,20)mootummaan gara
kaabaa immo yeroo kamuu hin haarawoomne.
3. Hennaa bara mootummaan isaanii addaan qoqqoodaman raajota baayyetu
ture. Raajonni kunniin haala mootummaa sanii barreessaniiran. Isaanis:
Eeliyaas, Elsaa’I, Iyyu’eel Yoonaas, Amoots, Hoosee, Isaayyaas, Mikkiyaas,
Ermiyaas, Naahoom, Sofoniyaasii fi Imbaaqoom fa’a turan.
4. Daani’eelii fi hiriyyoonni isaa uduu Yerusaalem hin kufneen duratti
booji’amanii dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 614tti gara biyya Baabiloonii
dhaqanii turan. Akkasuma Hisqeelii fi Mardokiyoos (Fira Asteerii) henna
hagoo booddee dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 594tti gara biyya Baabiloonii
dhaqan.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 18
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Seenaa Baraa Tokkoffaa fi Seenaa baraa Lammaffaa

Kan Barreessee: Maallaataa Izraa dha.

Yaada Ijoo: Waa’ee mootii Yihuudaa kan gosa Waaqaa ta’e; keessattuu waan
mootummaa Yihuudaa kan dhufa Masihichaatiif abdii qabuuti.(Mootummaan
Yihuudaa mootummaa gara kibbaa ture.)

Bara Seenaan Kun Itti Raawwatame: Seenaan kun akkauma mootota 1ffaa fi
mootota 2ffaati. Kunis; dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1103 hanga 594ti.

Dubbii Walduraa Duubaa/outline

1. Mootummaa durii kan Yihuudotaa. (1sen. 1-9)

2. Dhuma Mootummaa Saa’oolii. (1sen. 10)
3. Mootummaa Daawitii. (1sen. 11-29)
4. Mootummaa Solomoonii. (2sen. 1-9)
5. Bulchiinsa mootota Yihuudaa hanga mootummoonni isaanii addaan qoodameen
boodaa. (2sen. 10-36)

Yaadannoo: Seenaan baayyeen kitaaba moototaa keessatti argamu; Seenaa 1ffaa fi Seenaa
2ffaa keessattis ni argama. Ta’us Kitaabni seenaa kun waan seera amantii fi wantoota Hafuuraa
baayyinnaan ibsa; Kitaabni moototaa immo waan bulchiinsa moototaa sirritti ibsa.

Kitaaba Izraa

Kan Barreesse: Lubicha/gadicha Izraa dha.

Kitaaba kanaan alatti Faarfannaa 119 fi kitaaba Seenaa 1ffaa fi 2ffaallee barreesseera.

Bara Seenaan Kun Itti Raawwatame: Seenaan kun dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 544-
466tti (waggoota 78tiif) raawwatame.

Dubbii walduraa Duubaa/outline

1. Dhaloota Kiristoosiitiin dura Ayihuudonni 50,000 eeyyama Qiroosii mootii Faarisiitiin

Zarubaabel isaan masakkee gara biyya Kana’aanii deebi’uu isaanii. (Boqo. 1-2)
2. Yoma namoonni Samaariyaa mormaniyyuu Yerusaalemitti Mana Waaqeffannaa
ijaaraniiran. (Boqo. 3-6)
3. Dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 466tti akkaataa mootichi Arxeksis eeyyameen
Ayihuudonni 2000 Izraan isaanmasakkee gara Kana’aanii deebi’uu isaaniitii fi jireenya
hafuuraatiin haarawoomuu isaanii. (Boqo. 7-10)

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 19
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Yaadannoo

1. Kitaabota boojuun booda barreeffaman keessaa Izraan kitaaba jalqabaati.

(Kitaabonni kuuwwanis jechuun: Nahimiyaa, Asteer, Hagee, Zakkaariyaas,
Milkiyaas. Kitaabonni kunniin isatti aananii akkaataa walduraa duuba isaaniitiin
barreeffaman.) Kitaabni Hagee fi Zakkaariyaas yeroo manni qulqullummaa
ijaaramu namoota jajjabeessuuf barreeffaman. (Boqo. 3-6)
2. Mootiin Baabiloonii kan dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 594tti Yerusaalemiin
mooyate; dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 544tti mootii Faarisiitii fi mootii
meedoonii harkatti kufe. Bulchaan Qiroos jedhamu mootichi haarofni akkuma
Isaayyaas 44:28-45:4 waggaa dhibba tokkoon duratti raga dubbate warri
Ayihuudotaa gara Paalaastiinaa akka deebi’an eeyyame. Haata’uu immo namoonni
baayyeen achumatti hafan.
3. Boqonnaa 6 fi 7 jiddutti kitaabni Asteerii barreeffame. Seenaan kun waggaa 58
fixe.Kanatti aansee raajichi daani’eel kan jiraate, kan hujiin inni hojjatee fi kan
Kitaaba barreesse yeroma sanatti.

Kitaaba Nahimiyaa
Kan Barreesse: Nahimiyaa dha.

Bara Seenaan Kun Itti Raawwatame: Seenaan kun dhaloota Kiristoosiitiin dura
bara 453-428 (woggoota 25f) raawwatame.

Yaada Ijoo: Dallawa Yerusaalemii Nahimiyatu ijaare. Kunis eeyyama mootii Faarisii
Arxeeksisiin ture.

Dubbii walduraa Duubaa/ outline

1. Nahimiyaan magaalaa Yerusaalemiitiif gadduu isaatii fi deebi’ee dhufuuf eeyyama

gaafachuu isaa. (Boqo. 1-2)
2. Dalloofni Yerusaalemii ijaaramuu fi Diintonni Ayihuudii mormuu isaanii. (Boqo. 3-
7)
3. Jireenya hafuuraa gaarii kan yeroo Izraan geggeessu taasifamee fi jijjiiramuu
ummataa.
(Boqo.8-13)

Yaadannoo:

1. Nahimiyaan Izraan booda waggoota kudha shanii Baabilooniin keessa jiraatee

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 20
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
deebi’e. Yeroo sanIzraan Luba ture.
2. Hujiin Izraa waan hafuuraa yoo ta’u hujiin Nahimiyaa immo bulchiinsa. Ta’ullee
Nahimiyaan baayyee nama hafuuraa ture. Akkasuma namni addunyaa kana irra
jiraatu hundinuu lallabaallee yoo ta’e eenyus woma kamiinis yoo ta’e humna
ofiitiin osoo hin taane humna Waaqayyootiin dhaadataa hujii hundaa akka nama
hafuuraatitti hojjachuun barbaachisaa dha.
3. Ajanyi mootichi Arxeksis waan ijaarsa Yerusaalemii boqonnaa 2:5-8tti. Kenne;
raga Kitaaba Daani’eelii boqonnaa 9:24-27 keessatti argamuuf furtuu ta’a.
(Kitaaba Daani’eelii yaadannoo 7 ilaali.)
4. Diintonni Nahimiyaa kan Xoobbiyaa fi Sanbalaax jedhaman bulchoota Samaariyaa
turan. Samaariyaan Yersaalemiin irraa Kiilomeetira 50 fagaattee gara kaabaatitti
argamti. Bulchoonni Samaariyaa sunniin duraan namoota Ayihuudiin keessa
jiraatanii fi booddee immo warra womaawomtee woliin wal fuudhanii warra
fooyamanii fi Yerusaalem deebitee ijaaramtee akka hin jabaanne warra barbaadan
turan. Namoonni kunniin warra womaawomtee walii haala fuudhaa fi
heerumaatiin wan tokko ta’aniif warra Yihuudii waliin tokko ta’anii mana
Qulqullummaa Yerusaalemii keesatti sagaduu hin danda’an turan. Diinummaan
namoota Ayihuudiitii fi namoota samaariyaa dhimmuma kana irrati hennama san
ture.(Yoh. 4, 9 ilaali)

Kitaaba Asteerii
Kan barreesse: Hin beekkamu.
Bara Seenaan Itti Raawwatame: Dhaloota Kiristoosiitiin dura 492-472
(waggoota 20f) raawwatame.
Yaada Ijoo: mana mootummaa mootichaa keessaa karaa mucattii/intala Asteer
jedhamtuun akkamitti akka Waaqayyo ummata ofii fayyise ibsuu dha.

Dubbii walduraa Duubaa/outline

1. Mucattiin/ intalti abbaa fi haadha hin qabne akkamitti akka mootitti Faarisii
jedhamuu dandeette. (Boqo.1:1-2:1-20)
2. Dhiibbaa mooticha irratti taasisanii fi gargaarsa mardokiyoos firtichi Asteerii godhe.
(Boqo.2:21-23)
3. Ofi tuuluu guddaa Haamaa fi seera akka ummanni Ayihuudii baduuf mooticha
yaadachiise. (Boqo. 3)
4. Karoora Asteer firtoota ofii oolchuuf karoorfatte. (Boqo. 4-5)
5. Kufaatii Haamaa, Fayyuu warra Ayihuudii fi ulfaachuu Mardokiyoosii. (Boqo. 6-10)

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 21
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Yaadannoo:

1. Kitaaba Qulqulluu keessatti kitaabni kunii fi kitaabni Weedduu weedduu caalu kan
maqaan Waaqaatii fi kadhaan keessatti hin argamne.
2. Ahashiwiroos kitaaba qulqulluu jalqabaa keessatti maqaa kanaan yoo beekkamu
kitaaba Qulqulluu haarawa keessatti immo Arxeksis jedhameera. Kanaafuu
Arxeksisiin kun akka kitaaba Izraa keessa hin jirre hubachuun barbaachisaa dha.
Kitaaba Addunyaa keessatti maqaa Zarses jedhamuun beekkama ture. Innis yeroo
godina Griikii mooyachuuf yaalaa ture akka mooyatamee hafe seenaan nutti hima.
Ayyaanni boqonnaa tokko keessatti taasifame duula Aurooppaa kan jalqabaa
kabajjuuf ture. Inni duulaa deebi’ee waggaa kudha arfaffaatitti Asteeriin fuudhe.
3. Seenaan Asteerii Kitaaba Izraa boqonnaa jahaa fi boqonnaa torba jiddutti
raawwatame.
4. Ayyaanni yeroo san warri Ayihuudii waan fayyummaa isaaniitiif taasisan; hanga
adhaa Ayihuudota Addunyaa keessa jiran hundaa biratti ni kabajjama.

Kitaaba Iyyoobii

Kan barreesse: Hin beekkamu.

Bara Itti Barreeffame: Hin beekkamu; haata’uu immo hayyoonni yeroo
Abrahaamii, yeroo Yisaaqii yookaan yeroo Yaaqoobii ta’uu hin oolu jedhanii yaadan.
Yaada Ijoo: Kutaan jalqabaa Iyyoobii nama Waaqayyoo fedha Waaqaatiin akkamitti
akka seexanni isa rakkise hima; Kutaan ijoon kitaaba kanaa hiriyyoonni Iyyoobii
cubbuu Iyyoobiin irratti rakkoo guddaa kana fide arguudhaaf yaaluu isaanii
dubbata. Iyoob mataan isaatuu yaada kana guddisee mormus dhugamaan bu’uurri
rakkoo guddaa kanaa maal akka ta’e beekuu hin dandeenye; namoota kanniin
keessaa namni tokkos kan Iyyoobiin rakkisaaru seexana akka ta’e hin hubanne.
Dubbii walduraa Duubaa/outline
1. Haala Iyyoobiitii fi Waaqayyoon afotti akka seexanni isa imate. (Boqo. 1-2)
2. Gorsa firtoota Iyyoobii. (Boqo. 3-37)
3. Akka Iyyoob Waaqayyoon afotti salphate. (Boqo. 38-41)
4. Firii dhumaa kan Iyyoobiitii fi kan maatii isaa. (Boqo. 42)

Barumsa Ijoo Kitaabni Kun Qabu

a. Kitaaba kana kessatti seexanni akka guddisee nama jibbuu fi akka namarratti
human guddaa qabu ibsa.
b. Waaqayyo namoota hammeeyyii qofa uduu hin taane henna tokko tokko

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 22
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
namoota gaariillee rakkoon akkanaa kun akka isaan irra gahu eeyyama.
c. Namoonni qajeellonni akka Iyyoobii kunniin hijii isaanii mishaa fi obsuu
isaaniitiin boonuu barbaadan; haata’uu immo aagii galuu isaan barbaachisa.
d. Namni kamuu rakkoo ofii obsaa fi nagayaan yoo fudhate jireenyaa fi amala
ofii gaariidhaan firii gaarii argata.
e. Seexanni akka nuti Waaqayyoon abdannu kana guddisee waan jibbuuf yoo
Waaqayyo nu hin eegnee fi nurraa hin dhooggine yoma san nuballeessa.

Faarfannaa Daawiit
Warri Barreessan: Faarfannaan Daawitii faaruuwwan 150 kan ofi keessaa qabu
yemmuu ta’u; kanniin keessaa Daawi Faaruu 73 qofa, Solomoon faaruu 2, Muuseen
faaruu 1, barreessitoonni kuuwwan immo faaruuwwan adda addaa 24 barreessan.
Haata’uu immo faaruuwwan 50 kan barreesse hin beekkamu.

Bara Itti Barreeffame: Yeroon kitaabni kun itti barreeffame murtaayee wanti
beekkamu hin jiru; ta’us baayyeen isaanii woggoota 200 keessa daawitii hanga
Hisqiyaasiititti barreeffaman.

Dubbii Walduraa Duubaa/outline

Kitaabni faaruu kun akka jalqabaa fi dhuma faaruu galataatiin bakka shanitti
qoodamuu danda’a. Isaanis:

a. Faaruu 1- 41
b. Faaruu 42- 72
c. Faaruu 73-89
d. Faaruu 90-106
e. Faaruu 107-150
Kitaabni faaruu kun kitaabota kaawwan shanan woliin tokko ta’anii kitaabota
wolaloo jedhaman; Wolaloon keenya dhumarratti tokkummaa sagalee
qabaatan. Wolaloon Ibraayisxii wolaloo keenyaan adda; wolaloon isaanii
yaadaa fi jechaan yeroo laallaman akka wolaloo biyya keenyaa qubeen dhuma
wolaloo walfakkaatuu akka isaan barbaachisu; kan isaanii qubeen wal hin
fakkaatu.
Kitaaba Fakkeenyaa
Kan Barreesse: Barreessaan ijoon Solomoon; barreessitoonni biraallee yaada kitaaba kana
keessatti argaman eda’aniiran.Barreessitoota kanniin keessaa tokko mooticha Limu’eel.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 23
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Barreessitoonni kunniin warra bara san dhugaan barreessa osoo hin ta’in bara sanitti
fakkeenyota baayyee yeroo sanitti nama maalalchiisan geggeessuu Hafuura Qulqulluutiin
barreessan.

Bara Itti Barreeffame: Yeroon kitaabni kun itti barreeffame kan murtaayee miti.Haata’uu
immo fakkeenyonni namni baayyee itti fayyadamu kitaaba kana keessatti
barreeffamaniiran.

Dubbii Walduraa Duubaa/outline:

Kitaaba kana akka kitaaba Faaruu Daawitii salphamatti addaa qoqqooduun yoma nama
dhibellee; akka asii gadiititti qoqqoodamuu danda’a.

a. Gorsa ijoolleef kenname. (Boqo. 1-7).

b. Waa’ee guddinna ogummaa. (Boqo. 8 fi 9).
c. Cubbuun sobamuu fi du’aa isaa. (Boqo. 10-19).
d. Gorsaa fi adabbii. (Boqo. 20-29).
e. Fakkeenyota Agur dubbate. (Boqo.30).
f. Fakkeenyota mootichi Limu’el dubbate. (Boqo. 31).

Kitaaba Lallabaa
Kan Barreesse: Solomooniin ta’uu hin oolu.

Bara Itti Barreeffame: Naannoo dhuma jireenya Solomoonii dhaloota Kiristoosiitiin dura
bara 990tti fakkaata.

Yaada Ijoo: Kitaabni kun yaadaa fi ilaalcha namoota jireenya Addunyaa kanaa hin beeknee
dubbata; Waan seeraan ala raawwatamuu fi waan arge hundaaf hin yaada. Gammachuu,
durummaa fi waan Addunyaa kanaa hunda argachuuf akkamitti akka yaale ni dubbata;
ta’ullee hundinuu duwwaa dha.Innis fayyummaa fi gammachuu xiqqoo argachuu qofaaf
akka busaawaatitti uduu du’uun jiraachuu baatee jedhaa yaada.

Dhumarratti Waaqayyoon sodaachuun waan hundaa akka caaluu fi seera isaa

raawwachuun amala nama hundaa akka ta’e ibsa. (Boqo. 12:13)

Namni kitaaba kana barreesse yeroo tokko akka Waaqayyoon Hafuuraan wal qunnamee fi
akka innis isatti dhiyaate ni mul’ata; Kunis yaadaan malee fooniin hin turre. Achiin booda
haga Waaqayyoon irraa fooyame haalli jireenya isaa harkaa bade.

Barnoota Kitaaba Kana Keessatti Argamu

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 24
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Addunyaa kana irra ijjannoo jireenyaa saditu jira; isaanis:-
1. Ijjannoo jiraanya Fedha Waaqayyoo qofaan geggeeffamuudhaan
gammachuu dhugaa argamsiisu.
2. Ijjannoo jireenya fedha foonii qofa dheebuu baasuuf gammachuu
Addunyaa kanaa kan yeroof argamee badu ari’uun beekkamu.
3. Ijjannoo jireenya nagahaa fi gammachuu Waaqayyoon argamu kan
argamsiifnee fi akkasuma gammachuu Addunyaa tanaa argachuuf
yeroo yaalanis kan hin qajeelleef, akkasumatti jiddu galeessatti
rarra’ee kan jiraatuu dha.

Weedduu Weedduu Caalu

Kan Barreesse: Solomoon

Bara Itti Barreeffame: Tilmaamaan dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 1,000tti.

Yaada Ijoo: Kitaabni kun maqaa Waaqayyoo of keessaa hin qabu; haata’uu malee seenaan
isa keessatti argamu fakkeenya kiristaanummaatiin yeroo fudhatamebaayyee faayidaa
qaba. Fakkeenyaaf mee seenaa kitaaba kana keessatti argamu keessaa tokko haa ilaalluu:-

Solomoon biyya ofii keessaa yeroo gara kaabaa deemee mucattii takka aege; henna
deebi’ee dhufu ishee haawwota manaa isaa keessaa akka takkaa taasifachuudhaaf gara
Yerusaalemii qabatee dhufee akka ishee baayyee isa jaallattu gochuudhaafbaayyee yaale.
Haata’uu immo isheen nama dura ishee kaadhimate yookaan immo kan isheen abdii
kenniteef (tissee hoolotaa) yaadataa Solomooniin garaa guutuun hin jaallanne. Kana
booddee jalalloo ishee kan duraa san argachuudhaaf (isatti akka heerumtuuf) mootichi
eeyyameef.

Wanti kun adha nuuf fakkeenya guddaa qaba; dubartiin bareeddu tuni Kiristaanatti
fakkeeffamti; Tisseen immo Kiristoositti fakkeeffama.Solomoon yaada dhuunfaa fi
gammachuu fi usheexxuu Addunyyaa tanaa fakkaata;Nutis akkasuma yeroodhaaf akka
addunyaa tana irra jiraannu nu taasise; haata’uu immo Gooftaa keenya Yesuus Kiristoosiif
amanamtoota ta’uu nubarbaachisa; garaa keenya guutuun gara isaa deebi’uu
nubarbaachisa.

Kitaaboota Raajotaa

Isaayyaas raajicha jalqabaatii miti. Baayyinni isaanii duris namoota Waaqayyoo

jedhamaa wamamaa turan. Raajonni kunniin fakkeenyaaf:- Muusee, Heenook, Saamu’eel,
Daawitii fi kan biraallee ni jiru. Raajonni kunniin hundinuu waan ofi afoo ta’u hundaa

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 25
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
dubbataniiran. Kakuu Moofaa keessa kitaabonni raga dubbatan ni jiru; Kitaabonni
Isaayyaasiin irraa jalqabee hanga Milkiyaasii jiran hunduu Kitaabota raagaa jedhaman.

Kitaabonni raagaa akka guddinaa fi diqqinna isaaniitiin Isaayaasiin irraa jalqabee hanga
Daani’eeliii raatttoota gugurdaa; Hoosee irraa jalqabee hanga Mikkiyaasii raattota xixiqqaa
jedhamaniiran. Qoqqoodamiinsi kana caalaa gaarii immo akka boojuu Baabiloonii ta’a.

a. Boojuun duratti
1ffaa: Yihuudaaf jechuun mootummaa gara kibbaatiif warri ergaman: Iyyu’eel,
Isaayyaas, Ermiyaas, Mikkiyaas, Naahoom, Imbaaqoomii fi Sofoniyaas fa’a.
2ffaa: Israa’eliif jechuun mootummaa gara bahaatiif warri ergaman: Hoosee,
Amootsii fi Abdiyyuu fa’a.
3ffaa: kan Nanawweef ergame Yoonaasii dha.
b. Yeroo boojuu: Hisqeelii fi Daani’eel.
c. Boojuun booddee: Hagee, Zakkaariyaasii fi Milkiyaas fa’a.
Hujiin Raajotaa maal fa’a?Hujiin isaanii baay’ee ture.
1. Yeroo namoonni karaa Waaqayyoo dhiisanii cubbuu irratti kufan yookaan immo
yeroo Waaqa dhugaa irraa deebi’an raajonni ergamaa turan. Yeroo gara ummataa
dhufan namoonni karaa hamaa cubbuu isaanii irraa deebi’anii gara Waaqayyoo akka
deebi’an gorsuun hujii isaaniiti. (Fakkeenyaaf Yoonaasiin ilaali.)
2. Raajonni yeroo tokko tokko bikka lubaa yookaan immo bulchoota afotti akka ilma
mootii ta’aa turan. Yeroo Waaqayyo ergaa ofii gara moototaa erguu barbaade,
yookaan yeroo mootota waan barbaade gaafachuu barbaade raajonni ergamtoota
isaati. (Fakkeenyaaf, 2mot. 20:12-19 ilaali.)
3. Hujiin raajotaa waan ofo afoo ta’u beeksisuu dha. Hujii fi beekkumsa hujii
Waaqayyoon irraa argatan. (2phex. 1:21)
Raajonni Waan Mata Duree Sadihii Dubbataniiran:-
1. Waa’ee ummata Ayihuudii Kan Waaqayyo filatee.
2. Waa’ee ummata Israa’elii tuqanii.
3. Waa’ee masihichaati.

Kitaabonni kudha tokkoo kan Kakuu Moofaa keessatti argaman akkaataa kanaan
barreeffaman. Kanas ta’ee raajonni baay’een waan ofii barreessanuu hin hubanne;
isaaniifuu hin ifne; waa’ee kanaa Hafuurri Qulqulluun 1phex. 1:10-12 keessatti ni dubbata.

Iyyu’eel Raajicha
Kan Barreesse: Akka raajicha Iyyu’eeliin ta’e kitaaba kana (Boqo. 1:1) keessatti ni

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 26
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
dubbata.

Bara Itti Barreeffame: Jalqaba barreeffamuu isaatii fi booddee barreeffamuu isaa raga hin
argannu. Akka beettonni baay’een itti yaadanitti raajota kaawwaniin booddee jechuun
Milkiyaasiinille booddee akka ta’etti yaadan; nuti immo Kitaabota raajotaa kaawwaniin
dura dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 843-808 tti waan barreeffame nutty fakkaata.
Kitaabni kun mootota Yihuudaa kan gara kibbaatiin jiran:- Iyyo’aas, Amesiyaas, Ooziyaa fi
ummataafillee barreefameera. (2Sen. 24-26)

Yaada Ijoo: Raajichi Iyyu’eel akkuma raajota Kakuu Koofaa keessatti argamanii yeroma
tokko waan fagootii fi waan dhiyoo ibsa. Yaanni isa guddisee waan gad fagoo ta’eef akkuma
amma nurakkisu kana isaanillee baay’ee rakkisaa tureera. Adhallee waan raawwatame
addaan baafnee beekuuf baayyee rakkisaa ta’ee nutti mul’ata.

Dubbii Walduraa Duubaa/outline

1. Fakkeenya adabbii murtii caaluu ta’uudhaan ergamuu korophiisaatii fi dhabamuu

Roobaa.(Boqo.1)
2. Dhufa guyyaa Googtaa. (Boqo. 2.)
3. Firii guyyaa Gooftaa. (Boqo. 3).
a. Adabbii fi murtii warra Yihuudota hin taanetti dhufe.
b. Jsaijjiiramuu ummata Waaqayyoo.

Yaadannoo:

1. Raajoonni Iyyu’eeliin dubbataman gari gariin yoma ofiin of ibsuu baataniyyuu;

kitaabota booddee barreeffamaniin ibsamaniiran. Fakkeenyaaf waan Iyyu’eelii 2:11
keessatti jedhame Mul’ata Yohannis 19:11-21 ilaali. Akkasuma Iyyu’eel 2:30-32 jiru
Yohaannisii 6:9-17 kan kenname wojjiin wal madaali.
2. «Guyyaa Gooftaa» Deebi’ee dhufuu Gooftaa keenyaatii jalqabee (Mat. 24:29-30).
Murtii ummata irratti taasifamu, (Mat 25:31-46), waan mootummaa woggaa kumaa
jiraatuu (Mul’ata Yoha. 20:1-6), Ka’iinsaa fi murtii dhumaa (Mul’ata. Yohan.20:11-
15), Akkasuma lafti haarofni uumamuutitti henna jiru mul’isa(Mul’ata. 21),
3. Hujii Pheexiroos guyyaa Pheenxeqoosxeetitti, Hu.er. 2:16-18 hojjate Kitaaba
Iyyu’eelii 2:28-29; bara dhumaatitti akkuma Hafuura kiyya dhangalaasa jedhe
ergamoonni: Afaan, laagaa haarawaa fi qoonqa adda addaa beekuun wanti inni
jedhe raawwatame. Ta’ulle raanni kun henna sanitti hin raawwatamne.

Yoonaasii Raajicha

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 27
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Kan Barreesse: Yoonaasii dha. «Yoonaas »jechuun handarii jechuu dha; gofti isaa gosa
gara bahaa mootummaa gosa Baabiloonii keessa.

Bara Itti Barreeffame: Kitaabni kun kan barreeffame bara mootummaa Roobi’aamii
lammaffaa keessa. Barri sun dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 831-790tti ture.Yoonaas
bara raajonni Iyyu’eel,Amootsii fi bara raajii Hoosee akka jiraate hin beekkama.

Yaada Ijoo: Kitaabni kun seenaa raajichaa dubbata. Yoonaas akka gara biyya Nanawwee
deeme e barsiiduu fi akka baniin/ ummanni ajajaa gara Waaqayyoo deebi’uun Waaqayyoon
irraa fudhatee raawwachuu didee garaa jabaatee gara biyya biraa deeme. Haata’uu malee
dhumarratti ummata gara Waaqayyoo deebise. Yoma lallabni isaa lallaba aagii/ qalbii
jijjiirachuullee ta’ee ummataa fi magaalaa san gara Waaqayyoo deebisee Waaqayyoon
wolitti araarsellee Yoonaas baayyee gadde.

Dubbii walduraa Duubaa/outline

1. Yoonaas Nanawwee Waaqayyoon Afoo baqate. (Boqo.1)
2. Yoonaas gaabbee Qalbii jijjiiratee Gara Waaqayyootii fi gara Nanawwee Deebi’e.
(Boqo. 2)
3. Yoonaas Magaalaa Nanawweetti Waaqayyoon woliin akka jiraate (Boqo.3)
4. Yoonaas Waaqayyoon wol lolee akka Magaalaa Nanawweetii bahe. (Boqo.4)
Yaadannoo:
1. Namoonni baayyeen waa’ee Yoonaasiitii fi waa’ee Qurxummii guddichaa
shakkii guddaa qaban.Haata’uu immo Gooftaan keenya Yesuus Kiristoos
Wangeela Luqas dhugamaan xurxummiin tokko tokko guddaa ta’uu isaanii
irraan kan ka’e nama yookaan wontoota gugurdaa kamiinuu liqimsanii
kokkee ofii keessatti kan tursiisuu danda’an akka jiran ni beekkama.
Akkasuma namoonni dooniidhaan hojjatan tokko tokko qurxummii gugurdaa
kanaan liqimfamanii yeroo baayyee garaa qurxummii keessa hanga turaniin
booddee tooftaalee adda addaatitti fayyadamanii fayyuudhaan garaa
xiurxummii keessaa akka bayan seenaan ni barsiisa.
2. Seenaan Yoonaas garaa qurxummi keessa guyyaa sadii fi halkan sadihii bulee
fi senaa Kiristoos awwaala keessa guyyaa sadii fi halkan sadihii turee hunna
guddaan baye yeroo ilaallu seenaan kunniin wal fakkaata.
3. Ayihuudonni amantii isaanii babadisuu fi yookaan immo namoota biyya
isaaniitiin achi gara amantii isaanii deebisuuf yaaliin godhan kanuma qofa
akka ta’e hin beekna. Namoonni Nanawwee sunniin gara Waaqayyoo
deebi’uun isaanii sunii fi adabbii jedhame irraa fayyuun isaanii Yoonaasiin
hin gammachiifne. Kan isa gaddisiise namoota Nanawwee osoo hin taane

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 28
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
sabni Israa’elii diina Waaqatti ta’uu isaaniiti.Magaalaan guddoon biyya
Sooriyaa kan Nanawwee jedhamtu tuni yeroo diqqoon booddee dhaloota
Kiristoosiitiin dura bara 279tti magaalaa Israa’elii balleessite.

Amootsii Raajicha
Kan Barreesse: Amootsi. Inni ganda Yerusaalemiitiin gara kibbaatitti argamu keessatti
tissee loowwanii ture.Iddoon inni itti lallabaa ture worra Israa’elii kan gara kaabaa jiran
keessatti. Inni garuu biyya Yihuudaa keessatti dhalate.

Bara kitaabni kun itti barreeffame: Kitaabni kun kan barreeffame bara mootii Israa’elii
Iyyoorbi’aamii lammaffaa, Yihuudaa keessatti immo bara mootii Ooziyaa ture. Barri suni
immo dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 810tti ture.

Yaada Ijoo: Amoots akka murtiiniif hammeenni banii Israa’elii fi biyyoota olla ishee jirutti
akka dhufu barreesse. Yeroo sana ummanni Israa’elii qaroomina isaaniititti boonu turan.
Haata’uu immo raajichi Amoots boonuu isaanii osoo homattuu hin lakkaayin ibsa isaaniif
kenne. Achiin booddee woggoota 18 turee booji’amanii fudhataman; Magaalaan isaaniillee
hin bade.

Dubbii Walduraa Duubaa/ outline

1. Ummata naannoo Israa’elii jiran maraa irratti murtiin cubbuu akka ta’u
dubbata. (Boqo.1:1-2:3).
2. Waa’ee cubbuu Ayihuudii dubbata. (Boqo.2:4-5).
3. Waa’ee cubbuu Israa’eliitii fi murtii isaanii. (Boqo. 2:6-9:10).
4. Dhumaratti walitti qabamuu ummata Waaqayyootii fi waa’ee eebba isaaniif
ta’uu dubbata. (Boqo. 9:11-15)
Yaadannoo: Kitaabni kun baroota baay’een duratti namoonni Waaqayyoon harkaa
eebbaa fi fayyummaa argataa sirima Waaqayyoof akka ajajamuu didan nutti mul’isa.
Kantti aansuudhaan bara kana namoonni sirima Waaqayyoon irraanfatanii akka
isaanitti murtaayu bal’inaan nubarsiisa.

Hosee Raajicha
Kana kan barreesse Hosee dha. Inni raajicha mootummaa Israa’eliiti.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 29
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
«Hosee» jechuun Fayyummaa jechuu dha. Maqaan kun maqaa Iyyaasuu fi Iyyesuusiin wal
fakkaata.

Bara Itti Barreeffame:Akka Hoseen dubbatutti baroota mootummoota adda addaa afuriif
hanga woggoota shantamaatiif raga dubbate; (Boqo. 1:1). Kunis dhaloota Kiristoosiitiin
dura bara 778-729 jechuun hanga kufaatii Samaariyaa ture jechuu dha. Samaariyaan
magaalaa guddoo Israa’elii turte.

Yaada Ijoo: Hoseen jireenya ofiitii fi haadha manaa isaa kan fakkeessitu fakkeenya
godhataa Wara Israa’elii cubbuu isaanii itti hime. Ergaan Waaqayyoo kan saba Israa’eliif
ergame kun Ergaa Ermiyaasii kan woggoota dhibbaan booddee ummata Yihuudaaf ergame
fakkaata. Isaan lachuu dhuma raajii isaanii ijaan arguu danda’aniiran.

Dubbii Walduraa Duubaa/outline

1. Hoseen dubartii Goomeer jedhamtu seebartuu takka jaalatee akka fuudhee fi
jaalala isheetiin cimee akka dhaabate; akkasuma Haati manaa isaa akka
amanamtuu hin taane mul’isa. (Boqo. 1-3).
2. Isra’el Waaqayyotti amanachoo ishee sababii tokko malee yoo dhiiftes
Waaqayyo immo jaalala ofii ishee irraa hin kunne; ta’ullee akka adabbiin ishee
irra gahu dubbata. (Boqo.4-13).
3. Warri Israa’elii dhumarratti akka walitti qabaman ni beeksisa. (Boq. 1)

Isaayyaasii Raajicha
Kan Barreesse: Isaayyaasii gosa Yihuudaati. Inni nama gosa maatii mootummaa Yerusaalemii
keessa jiraatuuti.

Bara Kitaabni Kun Itti Barreeffame: Raajichi Isaayyaas kan raajii dubbateHosee fi Mikkiyaasiin
waliin dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 770-710 keessatti akka ta’e fakkaata. Akkasuma Isaayyaas
nama baroota Muusee fi baroota Kiristoosii jidduu jiraate. Bara inni raajii dubbatu mootummaan
Israa’elii kan kaabaa warra Israa’elii harkatti kufe.

Dubbii Walduraa Duubaa/outline

1) Aajonni wolitti makaman tokko tokko ni jiru. Akkasuma adabbii fi murtii

biyya Yihuudaa irraatti ta’uu fi waa’ee ulfinna isan qabaachuu isaan irra jiruu
dubbata. Akkasuma akka biyyoota tokko tokkotti murtiin dhufu dubbata.
(Boqo.1-35).
2) Waa’ee seenaa mooticha Hisqiyaasii. (Boqo. 36-39).
3) Waa’ee ulfinna Israa’elii kan dhumaatii fi waa’ee Kiristoosii masihichaa.
(Boqo.40-66).

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 30
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Yaadannoo:
1. Raajiin Isaayyaas Kitaabota Qulqulluu keessaa kitaaba guddaa faaruu Daawitiititti
aanuu dha.
2. Isaayyaas raajota hundaa keessaa raajicha gurra dhagayate. Raajonni isaa kan
guddisee badhaatii fi kan dubbii ijoo gadi fogoo qabuu dha. Eertuuwwan raajii
Isaayyaasii keessatti waa’ee Masihichaa dubbatan kakuu moofaa keessatti hulee
gurguddaa qaban.
3. Jireenyi Kiristoosii baay’een raajicha Isaayyaasiin keessatti dubbatamaniiran.
Fakkeenyaaf:-
a. Dhalachuu isaa. 7:14; 9:6
b. Waa’ee maatii isaa. 11:1
c. Waa’ee amala isaa. 11:2
d. Waa’ee atooma isaa. 42:1-4
e. Waa’ee du’uu isaa. Boqo. 53 hunda.
4. Qiroos mootiin biyya Faarisii uduu hin dhalatin woggoota 200 dura maqaan
isaatii waamameera. (Isa. 44:28). Mootichi kun akka magaalaan Yerusaalemii
deebitee ijaaramtuuf kan eeyyame waan ta’eef Isaayyaas raajii dubbateera. (Izra.
1:1-4 ilaali).
5. Kitaabni kun haalli bulchiinsa bara sanii akkam akka ta’e ni dubbata.Akkasuma
wolii galtee ummata kaawwan wojjiin taasifamuu fi kan kanniin fakkaatu ibsee
dubbata. Akka ummanni garaWaaqayyoo deebi’uu fi worra Waaqolee tolfamaa
ormaatitti dhiyoo jiran hunduu akka isaanii hin saganne godhuuf baay’ee yaale.

Mikiyaas Raajicha
Kan Barreesse: Mikiyaas yoo ta’u; mootummaa kaabaa fi mootummaa kibbaatiif jechuun
mootummaa Israa’eliitii fi mootummaa Yihuudaatitti kan lallabe isa qofa.

Bara Itti Barreeffame: Barri Mikiyaas jiraate bara Hoseen mootummaa kaabaatii fi
Isaayyaas mootummaa kibbaa keessatti hojjataa turan jechuun dhaloota Kiristoosiitiin
dura bara 760-710 keessa ta’uu hin oolu.

Dubbii Walduraa Duubaa/outline

1. Raajii murtii waa’ee cubbuu ummataa fi bulchootaatiif raajame. (Boqo. 1-3).

2. Waa’ee dhalchuu mootichaa fi waa’ee hundeeffamuu mootummaa
qajeellummaa. (Boqo.4-5).
3. Kadhaan Waaqayyoo akka ummanni gara waaqeffannaa dhugaa deebi’u. (Boqo.
6-7).

Yaadannoo:

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 31
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
1. Raajota boqonnaa 4-5 keessatti barreeffaman keessaa baayyeen hin
raawwatamne. Ta’ullee bara mootummaa Kiristoosii keessatti raawwataman.
Hennaa san Yerusaalem tan ummata addunyaa kanaa masakkitu taati.
2. Boqonnaa 5:2 keessatti dhalchuun Kiristoosii akka Betaliheemiin keessa ta’u
dubbatameera.
3. Ajajoonni Mik. 4:3 fi Iyyu’eel 3:10 keessatti barreeffaman wal hin fakkaatan.
Kun fakkeenya gaarii Waaqayyo yeroo adda addaatitti namoota Waaqayyoo
irraan dubbatuu dha. Yeroo kitaaba Qulqulluu qu’annu qoqqoodama kanniin
yaadutu nurra jira. Yoo kana ta’uu baate immo duwwamatti dogongora irratti
kufna. Wanti Iyyu’eeliin keessatti barreeffame lola xiqqoo uduu Kiristoos hin
dhufneen duratti taasifamuu dubbata. Kan Mikiyaasiin keessatti barreeffame
immo waa’ee mootummaa nagayaa kan haga Kiristoos dhufeen booddee ta’u
ibsa.

Naahoomii Raajicha
Kan Barreesse: Naahoomi dha. Haata’u malee dhugamaan seenaan isaa hin beekkamu.

Bara Itti Barreeffame: Dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 671-614 jidduu kufa magaalota
Tesibii fi Nanawwee keessa waan ta’e fakkaata.

Dubbii Ijoo: Kitaabni kun waa’ee kufuu fi baduu Nanawwee magaalaa guddoo Asooriitiif
barreeffame. Magaalaan tun uduu hin banne waggoota 150 dura lallaba Yoonaasiitiin
ummanni ishee gara Waaqayyoo deebi’anii turan. Wanti ta’es ta’ee deebi’anii Waaqayyoon
irraa fagaatanii waan isa dhiisaniif adabbii fi murtiin lammaffaa ummataa fi Magaalatti
dhufe.

Dubbii Walduraa Duubaa/outline

1. Murtii fi Obsa Waaqayyoo. (Boqo. 1).
2. Ibsa kufa Nanawwee. (Boqo. 2).
3. Sababiiwwan Badii Nanawwee. (Boqo. 3).

Yaadannoo:

1. Akka Tebis booji’amte boqo. 3:8 irratti ni dubbata. Magaalaan tun magaalaa guddoo
Misirii gubbaa yeroo taatu Kaayiroo iraa gara kibbaatiin fageenya kiilomeetira 560
qabdi.
2. Dhaloota Kiristoosiitiib dura bara 614tti magaalaan Nanawwee harka warra
Baabilooniitii fi warra Meedooniitiin booji’amte. Kunis kan mootummaa gara kaabaa
marsee qabatee fi kan ummata bittinneesse/ adaan facaase akkasuma kan Yihuudaa

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 32
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
irraatti rakkoo guddaa geese diinni guddaan biyya Yihuudii kun diina dhumaa ta’e.
Kan Hisqeeliin Yerusaalemitti marsisiise/ qabsiisuuf yaale; (Isa. 36-38) Manni
Sanaakireemii fi manni mootummoota mootota gugurdaa qotamanii qubee fi
kitaabbileen baayyeen waan woliin argamaniif kanniin hiikuudhaan adha waa’ee
isaaniitii fi akkaataa jireenya isaanii beekuun danda’ameera.

Sofoniyaasii Raajicha
Kan Barreesse: Sofoniyaasii nama gosa Yihuudaa keessaa yoo ta’u; inni nama maatii
mooticha Hisqiyaasiiti.Kitaaba moototaa 2ffaa 22:-23 keessatti lallabni isaa akka
namoonni hujii hamaa isaanii irraa deebi’an akka gargaare ni dubbifna.
Bara Itti Barreeffame:Tilmaamaan seenaan kun kan itti raawwatame bara
Ooziyaan Yihuudaa irratti mooye dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 640-620 keestti
waan raawwatame fakkaata.
Yaada Ijoo: Kitaabni kun akkuma kitaabota raajii kaawwanii waa’ee cubbuu,
waa’eemurtii, waa’ee adabbii, akkasuma waa’ee bara dhumaas ni dubbata.
Dubbii walduraa Duubaa/outline
1. Murtii fi adabbiin Waaqayyoo akka Yihuudaa irratti dhufu. (Boqo. 1-2:3)
2. Ummata Yihuudaa bira jiranii fi naannawa ishee jiran maraa irratti akka
adabbiinii fi murtiin dhufu. (Boqo. 2:4-3:7)
3. Ofi afoo akka ummanni Waaqayyoo gara Waaqa isaanii akka deebi’anii isa
biratti akka walitti qabaman dubbata. (Boqo.3:8-20)

Yaadannoo:

1. Kitaaba kana keessatti guyyaan Gooftaa yeroo torba barreeffameera. (Ragaadhaaf

yaadannoo lammaffaa kan kitaaba Iyyu’eelii ilaali.)
2. Jechi Itoophiyaa jedhu boqonnaa 2:12; akkasuma boqonnaa 3:10 irratti tuqamee
argina. Haata’uu malee Itoophiyaan suni maqaa Itoophiyaa ammaa kanas yoo
qabaatte isheen Itoophiyaa ammaa tanaa miti. Itoophiyaan dur Itoophiyaa jedhamtee
waamamtu biyya Misirii gara kibbaa qabattee Suudaanii adhaas eda’attee biyya
Roomaa keessatti Nuubiyaa, biyya Misirii keessatti Kuush, Griikiin keessatti immo
biyya adha Itoophiyaa jedhamtee waamamtuu dha. Biyyi tuni dhaloota Kiristoosiitiin
dura bara 748-668 hanga woggaa 80tiif biyya Misirii mooyattee bulchaa turte.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 33
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Ermiyaasii Raajicha
Kan barreesse: Ermiyaas. Namni kun nama luba mootummaa kibbaatii fi osoo hin
dhalatiniin duratti raatticha Waaqayyoo akka ta’uuf kan filatame ture. Namni kun nama
baay’ee gaarii, nama nagayaatii fi nama qajeelaa waan tureef bulchaa ta’uu hin barbaanne;
Hagamillee yoo lallaba ofiitii fi hujii ofii dhiisee gara mana ofii deebi’us Onneen isaa
Hafuura Qulqulluuf banamaa waan tureef hujii ofii dhiisuu hin dandeenye. (Boqo. 20:9)

Raaga Yihuudaa irratti raawwatamuuf onneen isaa guddisee waan gaddeef Raajicha
gaddaa jedhamee waamamaa ture. (Boqo. 9:1) Inni Waaqayyoon tajaajilus hujiin isaa bu’aa
gaarii hin argamsiifne. Inni nama tuffatamee fi nama jibbame ture; tumamuunii fi
hidhamuunis isarra gaheera. (Boqo.35:15-17)

Yerusaalem Baabilooniin harkatti kufte. Ermiyaasis firtoota ofii wojjiin baqatee gara biyya
Misirii dhaqee achitti firtoota isaatiin akka dhagaan dhayame ni dubbata.

Baay’achuun gadda Ermiyaasii Yesuusii woggoota baayyeen booda dhalateen wol

fakkaata. (Isa. 53:3)

Bara Kitaabni Kun Itti Barreeffame: Kitaabni kun dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 635-
592 keessatti barreeffame. Kana jechuun yeroo mootichi Iyyoosiyaas Yihiida irratti mooye
irraa jalqabee hanga Yerusaalem kuftee fi hanga yeroo Baabiloon booji’amtee jechuu dha.

Yaada Ijoo: Raajiin Ermiyaasii wantoota baay’een raajii raajota biraa wojjiin wol
fakkaata,Akkuma isaan dubbatan innis waa’ee cubbuu, waa’ee murtii fi akkasuma waan ofi
ofoo raawwatuuf ta’uu; waa’ee wolitti qabamuu ummata Israa’elii dubbata. Ta’us raajiin
isaa hamma ta’e walfakkaata. Feeti Waaqayyoo akka isaan adabaman waan ta’eef osoo
isaan loltoota Baabilooniitiin hin lolle harka kennatanii akka booji’aman isaanitti hime.
Sababii kanaaf Ermiyaas biyyattii diinaaf dabarsee kenne jedhamee jiraataa ture.

Kitaabni Ermiyaas seenaa bal’aa Mootota 2ffaa 22-25 fi Seenaa 2ffaa 34-36 keessa jiru
waliin walfakkaata.

Dubbii walduraa Duubaa/outline

Kutaaleen kitaaba kanaatii fi wantoonni isa keessa jiran waan baay’ee nama rakkisaniif
isaan addaan qoqqooduun baay’ee nama rakkisa.

1. Raajummaadhaaf waamamuu Ermiyaasii. (Boqo. 1)

2. Ermiyaas kan malkataa fi waa’ee raajota adda addaa dubbate osoo
Yerusaalem hin kufne dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 594 keessa.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 34
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
(Boqo. 2:39)
Raajotaa fi malkatoota adda addaa kanniin keessaa kunniin ijoo dha.
a. Yihuudaan hanga woggaa torbaatamaa boojuu keessa akka
jiraattu dubbata. (Er. 21:4-10; 25:11-12)
b. Israa’el walitti qabamtee oddoo ulfinna ishee kan duriititti akka
deebitu dubbata. (Er. 23:3-8)
c. Waa’ee rakkoo ummata Israa’elii irraa gahuu, rakkoon kun bara
booddee osooummannin Waaqayyoo wolitti hin qabamneen
duratti raawwatama. (Er. 30-31)
d. Waa’ee raawwatamuu waadaa Daawitiif galamee, (Er. 33:14-26)
3. Yerusaalem hanga kufteen booddee sababii rakkoo paalistiinaa keessatti
uumameef gara biyya Misirii baqatan. (Er. 40-44)
4. Raajota adda addaa kan Yihuudaa fi biyyoota ollaa akkasuma Baabilooniif
dubbatame. (Er. 45-51)
5. Ibsa akka Yerusaalem booji’amte ibsu. (Boqo. 52)

Faaruu Ermiyaasii
Kana kan Barreesse: Ermiyaasi dha.

Bara Itti Barreeffame: Dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 594 keessa barreeffame.

Yaada Ijoo: Magaalaan guddoon Yerusaalemii waan loltoota Baabilooniin harkatti kufteef
akka Ermiyaas guddisee gadde ibsa.

Dubbii Walduraa Duubaa/ outline

1. Badii Yerusaalemii. (Boqo. 1)
2. Sababa Yerusaalem kufteef. (Boqo. 2)
3. Gadda Ermiyaasii. (Boqo. 3)
4. Yaadota akka Yerusaalem kufte ibsan. (Boqo.4)
5. Kadhaa gargaarsa argachuuf kadhatame. (Bqo.5)

Yaadannoo:

1. Kitaabni kun kitaabota raajii keessaa tokko yoo ta’es kitaaba wolaloo keessatti
lakkaayama.
2. Kitaaba afaan Ibraayisxiitiin barreeffame keessatti (Boqo. 1-2) akkasuma boqonnaan 4
lakkoofsi hundinuu toora qubeetiin barreeffamaniiran. Boqonnaan 3 immo lakkoofsa
sadi sadi toora qubeetiib barreeffamaniiran. Kana jechuun qubeen afaan Ibraayisxii 22

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 35
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
yoo ta’an Lakkofsi 66 kan qubee afoo jran akka kan duraa qubee qofa osoo hin taane
quboota 22tti qoodamaniiran jechuu dha. Fakkeenyaaf:- Eretuuwwan lakkofsa 1-3
jiran toora qubee tokkoo jalatti barreeffamaniiran.

Imbaaqoomii Raajicha
Kan Barreesse: Imbaaqoomi dha.

Bara Itti Barreeffame: Maallaataa kitaabni kun kan barreeffame bara Kitaabni Ermiyaasii
itti barreeffame; bara Iyyo’aaqeem mooye Dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 610 keessatti
waan barreeffame fakkaata.

Yaada Ijoo: Raajichi, Warra Ayihuudii kan Waaqayyo filate akkamitti worri Waaqayyoon
hin beekin rakkoo fi adabbii isaanitti fidan jedhaa maalalfata. Raanni Imbaaqoomii raajota
kaawwan irraa adda; Inni lallaba fakkeessee namoonni akka gara Waaqayyoo deebi’aniif
hin dubbanne. Haata’uu immo raagaa fi mul’ata Waaqayyo isatti mul’ise akkanumaan
dubbate.

Dubbii walduraa Duubaa

1. Gaaffii biyya abaaramtuu akka biyya Baabiloonii Waaqayyo maaf hin balleesine?
Jedhu. (Boqo. 1)
2. Deebiin isaa Murtiin Waaqayyoo dhuma irratti akka ta’u, (Boqo. 2)
3. Kadhaa galataa akka Waaqayyoof dhiyeesse. (Boqo. 3)

Daani’eelii Raajicha
Kan Barreesse: Daani’eli dha. Inni yeroo dargaggeessa woggaa 20 ta’ee jiru dhaloota
Kiristoosiitiin dura bara 614tti biyya Yihuudaa keessaa gara biyya Baabiloonii booji’amee
dhaqe. Inni kan jiraate bara mootichi biyya Faarisii hunnaan bulchu emmuu ta’uu inni
yeroo san nama umrii 90 ta’a.

Bara Itti Barreeffame: Kitaabni kun dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 614-542 keessatti
barreeffame.

Yaada Ijoo: Kitaabni kun waa’ee seenaa Daani’eelii, waa’ee waan yeroo ammaa
raawwatamee fi raajii ofi afoo raawwatamuu dubbata.

Dubbii Walduraa Duubaa/outline

1. Booji’amuu Daani’eelii fi Hiriyyoota isaa. (Boqo. 1)

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 36
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
2. Wantoota ijoo bara mootummaa Baabiloonii raawwataman.
a. Waa’ee mootii Nabukadanatsoorii. (Boqo.2-4)
b. Waa’ee mootii Belshaatsirii. (Boqo.5)
3. Wantoota ijoo bara mootii Meedooniitii fi mootii Faarisii raawwataman; akka
Daani’eel boola leencotaatitti gatame. (Boqo. 6)
4. Waa’ee busaawaa/ bineensota tokko tokkoo fakkeenyaan dubbata; yookiin immo
waa’ee isaanii raga dubbata. (Boqo.7-8)
5. Waa’ee subaa’ee torbaatamaa/ torbaanii; waa’ee dhufa Masihichaatii fi walitti
qabamuu ummata Israa’elii raga. (Boqo.9)
Raajota Daani’eel raaje gugurdaa keessaa jechuun waa’ee mootummootaa fi ummata
a kan inn raage tokko tokko yeroo raawwataman gari gariin immo hin
raawwatamne.
Yaadannoo:
1. Barubsi Daani’eelii kan nama rakkisuu miti. Jireenya keenyaafis itti
fayyadamuu ni dandeenya. Haata’uu immo raga isaa kan raawwatamee fi kan
hin raawwatamne addaan qoodanii beekuun nama rakkisa.
2. Kitaabni kun Waaqayyo kaayyoo ofii akka hin jijjiiranne; waan adunyaa kana
irra jiru hunda akka raawwatuu fi seenaan mootummoota gugurdaatii fi
ummataa baayyeen fedhaa fi karoora isaatiin akka hojjatan dubbata.
3. Kitaabni kun waa’ee ergamtootaa iddoo baay’etti dubbata.Ergamtoonni garriinii
fi hammeeyyiin (seexanni); jireenya keenya kan guyyaaa guyyaa keessatti akka
nuqunnaman ni dubbata. Fakkeenyaaf boqonnaa 9:21 fi 22 ilaali. Akkasuma
boqonnaa 10:10-14; 2o-21; 12:1 ilaali. Namoonni sadiin yeroo ibidda keessatti
gubatan kan arfaffa ta’ee mul’ate ilma Waaqayyoo ture.(Boqo3:25)
4. Seenaa durii keessatti Nabukadanaatsoor, Beelshaatsirii fi Xiroos namoota
baay’ee beekkamanii dha. Daariyoosiin biyya Meedoonii kan boqonnaa 9:1
irratti barreeffame hanga adhaa inni eenyuun akka ture hin beekkamne.
Maallaataa maqaan kun maqaa mootota Baabiloonii kan yeroo san ittiin
waamaman ta’uu danda’a.
5. Beelshaatsir duultota magaalaa ofii hin seensisu jedhee yaadee ture. (Boqo. 5)
haata’uu malee worri loltoota wojjiin hojjatan balbala magaalaa cabsanii akka
seensisan Xiroos dhakaa irratti barreessudhaan ibseera.
6. Waa’ee mootota adunyaa kanaa eebjuu adda addaatiin isaanii raageera.
a. Fakkiin guddaan eebjuun mudhachuun; waa’ee Baabiloonii, waa’ee
Faarisii waa’ee Griikiitii, waa’ee Roomaatii fi akkasuma waa’ee mootota
booddee ka’anii dubbata. (Boqo. 2)
b. Mul’anni waa’ee bineensotaa arge; waa’ee mootummaa Baabiloonii,

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 37
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Faarisii, Griikii, akkasuma waa’ee mootummaa Rooma kan dhufuu fi
wa’ee waan darbee wolumatti qabaa dubbata. (Boqo. 7)
c. Mul’anni waa’ee korbeeyyii Hoolotaa arge; waa’ee Griikii, Meedooniitii fi
Faarisii dubbata. (Boqo.8)
7. Yerusaalem deebitee akka ijaaramtuuf hanga ajanyi kennameen booda
(Nahimiyaa yaadannoo 4 ilaali) akka Masihichi dhufu Waaqayyo ni dubbata.
Yeroon inni dhufus subaa’ee 69 booda. Subaa’een hundinuu baroota
torbaatamaa yoo ta’uu isaan hundinuu walumaa galatti woggoota 489 ta’an.
(Yeroo san baniin woggoonni hundinuu guyyoota 360 qaban jechaa yaadaa
turan.) Ajaja kana mootichi Arxeeksis dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 453
keessa kenne. Woggoota itti raagame 483 kanaa booddee bara araaraa 30tti
Gooftaan keenya fannifame. Haga kun ta’utti raanni raawwatame.
Subaa’een torbaffaa (woggoonni torbaa) raawwatamutu isarra ture,
Subaa’een kun Mul’ata Yohaannisii keessatti yeroo rakkoo guddaa(Mul’ata.
7:14) Raajii Ermiyaasii keessatti immo yeroo rakkoo yaaqoobii,(Erm. 30:7)
jedhama. Woggoonni rakkoo kunniin iddoo gara garatitti tuqamanis keessattu
Mat. 24:9-31; Mul’ata. 6,8,9 :13-16 keessatti ibsameera.
8. Raajiin boqonnaa 11:1-35 keessa jiru baroota Kakuu Moofaa fi Kakuu Haarawaa
keessatti raawwatameera. Mootummaan guddaan Iskindirii bakka gosa
gugurdaa lamatti qoodame (Boqo. 8:22 ilaali.) kanniin keessaa lamaan
mootummaa gara kaabaa, Asoor, Misir; Gara mootummaa kibbaatiin immo
Israa’eliin keessaa Jaalistiinaa ofiif barbaadatanii wal lolaa turan. Mootota biyya
sooriyaa keessaa kan Antsokiyoos jedhamu tokko mana woyyummaa
Yerusaalemiin keessa jiru keessatti booyyee ciincessee batteesse.Seenaan kun
seenaa dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 176 keessatti waan raawwatame
fakkaata (Boqo.11:31 ilaali.) wantoonni lakkoofsa 35 gaditti barreeffaman
seenaa addunyaa keessatti hin ibsamne. Ta’us raajii kitaaba kana keessaa hafe
ta’uu isaa mul’isa. Kunis waan olloonni Israa’elii bara dhumaa hojjatan dubbata.
Wanti lakkoofsa 36 keessatti barreeffame mootumma kaabaa yookaan
mootummaa kibbaa osoo hin taane mootummaa Roomaa kan dhuma irratti
mooyu fakkaata; akkasuma boqonnaa 7:23-25; 8:23-25; fi 9:26-27 keessattillee
barreeffameera. Inni subaa’ee tokko yookaan woggoota torbaaf warra Israaelii
woliin waadaa gala.Haata’uu immo inni walakkaa subaa’ee keessa jechuun 3 ½
turee waadaa san diiga. Gara Paalistiinaa dhaqee mootummaa kibbaa
(mootummaa biyya Misirii)woraana. Achiin booda ciincaa worri Yihuudotaa
dhiyeessan hundaa dhooggee/hambisee Waaqa osoo hin taane inninuu akka
waaqeffamu godha. (9:27; 11:6 fi 11)

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 38
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
Woggoota sadiin hafan kannii keessatti seexanni hunna guddaan ummata
rakkisa, ni soba, rakkoo guddaa tanaan dura ta’ee hin beenne namatti fida.
Seenaan biraa kan akkanaa kunniin kitaaba Mul’ataa, Iyyu’eel, Hisqeelii fi
kitaabota Kakuu Haarawaa iddoo gara garaa keessatti ni argama. Ta’ullee nuti
Kiristaanonni yeroo rakkoo guddaa kana ilaalaa yaaduun nurra hin jiru; sababiin
isaa Kitaabni Qulqulluun osoo rakkoon guddaan kun hin jalqabamneen duratti
Kiristoosiin qilleensa gubbatti simachuuf akka ol fudhatamnu waan dubbatuuf
(1Qor. 15:51-52; 1Tasa 4:13-18;) Kunis hanga rakkoon kunniin hundi
raawwateen booddee Kiristoos mootummaa haarawa undeessuudhaan lafa kana
irratti mooyuuf dhufa. Nus isa woliin deddeebina (Mat. 24:29-31; 25:31)

Hisqeel Raajicha
Kan Barreesse: Hisqeelii dha. Innis akkuma Ermiyaasii Luba ture. Dhaloota Kiristoosiitiin
dura bara 607tti booji’amee gara biyya Baabiloonii fudhatame.

Bara Itti Barreeffame: Hisqeel biyya Baabiloonii keessa garbummaan osoo jiru hanga
woggaa digdamaa/20/ raajii dubbataa ture. Kunis dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 600-
580 keessatti ta’e.

Yaada Ijoo: Kitaabni kun waa’ee murtii durana Yihuudaa irratti dhufuu, waa’ee badii biyya
maraa irratti dhufuu fi ulfinna sababii warri Yihuudii wolitti qabamaniif ta’u dubbata.

Dubbii walduraa duubaa/outline

1. Waamamuu Hisqeelii, (Boqo.1-3)
2. Waa’ee adabbii biyya Yihuudaa irratti dhufuu,(Boqo.4-24)
3. Waa’ee adabbii namoota ollaa Yihuudii jiran irratti
raawwatamuu,(Boqo.25-32)
4. Walitti qabamuu saba Israa’elii kan dhumaa, (Boqo.33-39)
5. Waa’ee mana woyyuu kan dhumarratti ijaaramuu,(Boqo. 40-48)

Yaadannoo:

1. Ermiyaas, Ddani’eelii fi Hisqeel isaan hundinuu yeroo tokko (jechuun yeroo boojuu
keessa) raajii dubbatan. Ermiyaas namoota Israa’eliin keessatti hafanitti raajii
dubbate; ergaan Daani’eelii immo worra bulchootaa kan biyya Baabiloonii keessa

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 39
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
jiraniif emmuu ta’u kan Hisqeelii immo banii/ ummata baabilooniin keessa
bittinnaayaniif raajii dubbate.
2. Hanga Kiristoos teessoo ofii hundeesseen booda waa’een ibsa mana Qulqullummaa
kan haarawa ijaaramuutiin alatti (Boqo. 40-48) raajiin waa’een raajii lafeewwan
goganii (Boqo. 37) keessatti ni argama. Mul’anni kun waa’ee saba Yihuudii kan
woggoota baa’eef waan du’an fakkaatanii biyyoota Adunyaa keessa bittinnayanii
akka deebi’anii walitti qabaman dubbata. Woggoota 2000 booda yeroo jalqabaatiif
bara araaraa 1940tti mottummaan Ayihuudii Paalistiinaa keessatti hundaaye. Kun
akka guyyoonni dhumaa dhiyaataniiran addaataa nutti mul’isan.
3. Boqonnaan 38 fi 39 ummanni Israa’elii kan gara kaabaatitti argaman akka badan
nutti himan. Kun kan ta’e akka Israa’elii marsanii qabuuf hennaa yaadanitti. Namni
googi jedhamu biyya maagoog jedhamu bulcha. Magaalonni Maskii fi Tabaal kan
(Boqo. 38:3) keessatti argaman maallaataa adha magaaloota Tobalasii fi Moskoo
akka jedhaman hayyoonni Kitaaba Qulqulluu tokko tokko ni tilmaamu. Goomerii fi
Togoomer (Boqo.38:6) maallaataa adha biyyoota Jarmanii fi Turkiin akka ta’an ni
yaadatama. (Se. Uma. 10:2-3 waa’ee maqoota kanniinii dubbata.)
Akka raajiin kun nutty himutti guyyoota dhumaatitti ummanni kunniin tokko
ta’anii warra Israa’eliitiin loluuf gara kibbaa duulan. Akkuma isaan achi dhiyaataniin
Waaqayyo loltoota isaanii baay’ee balleessa; worri hafan immo gara biyya ofii
deebi’an.

Abdiyyuu Raajicha
Kan barreesse: Abdiyyuu dha. Hiikkaan maqaa isaa garbicha Waaqayyoo jechuu dha.

Bara Itti Barreeffame: Dhaloota Kiristoosiitiin dura yeroo Yerusaalem kufte bara 594 keessatti
barreeffame.

Yaada Ijoo: Gofti Edoomii ummata hortee Esawuu obboleessa Yaaqoobii keessaan dhufe. Isaan
yeroo Yerusaaleem diina ofii jalatti kuftuu fi yeroo Israa’el booji’aman yeroo hundaa gammadaa
turan. (Se. Lakk. 20:14 ilaali.) Abdiyyu ummanni kunniin kufa Israa’eliititti gammaduun akka isaan
hin barbaachifne dubbata. Waaqayyo ummata ofii filate Israa’eliin yoo adabeyyuu, deebi’ee ummata
guddaa akka isaan taasisu ni dubbata.

Dubbii walduraa Duubaa/outline

1. Badii Edoomii. (Lakk.1-16)
2. Deebitee fayyuu Israa’elii. (17-21)

Yaadannoo:

1. Kitaabni Abdiyyuu kitaabota kakuu moofaa hundaa keessaa gabaaba dha.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 40
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
2. Saa’ol, Daawitii fi Salamoon biyya Edoomiitiin lolaa Edoom ummata Israa’elii
keessaa bulchiinsa tokko taatee hennaa dheeraaf akka jiraattu godhaniiran.Achiin
booddee magaalaan Pitiraa tan dhagaan ijaaramtee gurra dhagayatte suni harka
gosa Arabaatitti kufte.
3. Bara Kiristoosii keessatti worri firtoota Herodisii kan biyya Yihuudaa bulchaa turan
gosa Edoomii keessaa dhufan. Kunis Mat. 2:1; 6:14 keessatti ibsameera.

Hagee Raajicha
Kan Barreesse: Raajicha hagee dha. Inni yeroo boojuu keessa kan dhalate yoo ta’u
(Izra.5:1 ) akkasuma 6:14 keessatti tuqameera.

Bara Itti Barreeffame: Dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 520 keessa fakkaata.

Yaada Ijoo: Ergaan raajicha Hagee ijoolleen Israa’elii hujii mana Qulqullummaa
Waaqayyoo kan ijaaruu jalqaban akka raawwataniif jajjabeessuu ture.

Dubbii walduraa Duubaa/outline

1. Namoonni mana Waaqayyoo hojjachuu dhiisanii waan mana ofii jaqaba
hojjataniif adabaman. (Boqo. 1)
2. Ummanni akka Waaqayyoon abdatan jajjabeeffaman. (Boqo. 2:1-9)
3. Murtii darbanii fi eebba dhufanis akka Waaqayyo fide isaaniif ibse. (Boqo. 2:10-
23)
Zakkaariyaasii Raajicha
Kan Barreesse: Zakkaariyaasii dha. Inni kan raajicha Hagee woliin jiraate yoo ta’u,
bulchiinsa Zarubaabeliitiin gara Baabiloonii waan deebi’e fakkaata. Zakkaariyaasiin kun
nama Yesuus mana Qulqullummaa keessatti ajjeefame jechuudhaan dubbii ofii keessatti
dubbate ta’uu hin oolu.

Bara Itti barreeffame: Dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 530 keessatti barreeffame.

Yaada Ijoo:Ergaawwan Zakkaariyaasii waa’ee yerusaalemii ofi afoo, waa’ee ummata

Israa’elii fi waa’ee dhufa Masihichaa dubbatan.

Dubbii walduraa Duubaa/outline

1. Mul’anni kudhanii waa’ee badii Yerusaalemii kan duraatii fi ulfinnaa fi gammachuu

booddee argattuu ibsan. (Boqo.1-6)
2. Waaqeffannaa sobaa kan duraarii fi Waaqeffannaa dhugaa, kan onnee keessaata’e

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 41
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
wal bira qabee ilaala. (Boqo. 7-8)
3. Waa’ee raajii dhufa Gooftaa kan jalqabaatii fi kan dhumaa. (Boqo. 9-14)
Yaadannoo:
1. Zakkaariyaasiin keessatti waa’ee raajii dhufa Kiristoosii kan jalqabaa
(Boqo.9:9); akkasuma raajii waa’ee dhufa isaa kan lammaffaa (Boqo.12:10,
Mul’ata. 1:7 ilaali. Zakka. 13:6-7; akkasuma 14:4 keessattis ni argina.)
2. Kiristoos diintota Israa’elii lola ofii guddaan akka balleessu sirritti dubbata.
(Zakka. 12:19, 14:1-3)
3. Kiristoos akka damee/ haafaati. (Zakka. 3:8, 6:12-13, Isa. 11:1, Er. 23:5;
33:15 ilaali.)

Milkiyaasii Raajicha
Kan Barreess: Milkiyaasii dha. Kiikkaan maqaa isaa ergamaa koo jechuu dha. Maqaan kun
maqaa kitaaba kanaa akka ta’ee fi maqaa muudamaa kan isaa akka ta’e wonti beekkamu
hin jiru. Waan kanaan alattillee jireenya raatticha kanaa kan duraa wonti ibsu hin jiru.

Bara Itti Barreeffame: Milkiyaas barreessaa kitaaba KakuuMoofaa kan dhumaati. Inni
dhaloota kiristoosiitiin dura bara 400 keessatti barreesse.

Yaada Ijoo: Haarawoomuu jireenya Hafuuraa kan Nahimiyaatiin booddee (Nahi. 8:10)
onneen namootaa qabbanaayaa, waaqeffannaan isaaniitii fi jireenyi isaanii badaa
deeme.wantoota gugurdaa sadihii afotti cubbuu hojjatan.

a. Waaqayyoon afotti
b. Olloota isaanii afotti
c. Maatii isaanii afotti

Milkiyaas akka isaan jireenya hafuuraa kan dhugaatitti akka deebi’aniif yaalaaMasihicha
yeroo dhiyoo keessa dhufu akka ilaalaniif isaaniif barreesse.

Dubbii walduraa Duubaa/outline

1. Jaalala araaraa kan Waaqayyo Israa’eliif qabu.

2. Ijoolleen Israa’elii Waaqayyoon tuffatanii ciincaa hin barbaachifne waan
dhiyeesaniif lalaman/ adabaman. (Boqo.1:6-2:12)
3. Namoonni waa’ee gaa’elaa dogongoranii salphamatti waan gaa’ela hiikaniif
lolaman/ adabaman.(Boqo. 2:13-16)
4. Masihichi akka ummata qulqulleessuuf dhufu (Boqo.2:13-3:5)
5. Namoonni Kennaa kudhan keessaa tokko/ kurnnaffaa kennuu dhabuu isaaniitiin

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 42
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
akka lolaman/ adabaman.(Boqo.3:6-15)
6. Warra Waaqayyoon onnee dhugaatiin kabajjan wanti gaariin akka isaaniif ta’u.
(Boqo.3:16-4:6)
Yaadannoo:
1. Milkiyaas raajicha osoo Kiristoos hin dhalatiniin duratti isa dhumaa kan
Waaqayyo erge. Hanga adhaatitti Ayihuudonni baay’een Kiristoosii fi Wangeela
Kiristoosii waan hin fudhanneef; Milkiyaas Kitaaba Qulqulluu dhumaa kan
Yihuudotaati. Yihuudonni bara Yesuusii turan Masihicha isaaniif abdii galame
fudhachuu hin barbaanne. Isaan hanga adhaatitti akka waan Waaqayyo
Masihicha erguufiititti eeggatan. Raajichi kun kan wati isaa dubbatame
woggoota 2400 ta’a.
2. Eliyaasiin Milk. 4:5fi 3:1 irratti tuqame Eliyaasii 1Mot. Keessatti barreeffameen
miti. Haata’uu immo fakkeenyaaf tuqame. Yohaannis cuuphaan ergamaa ta’ee
karaa Gooftaa qophesse. (Luq. 1:17; Mat. 11:14; 17:11).
3. Waaqayyo maaf warra Israa’elii jaalate? Gaafii kanaaf deebii hin arginu. Adha
maaf nu jaalata? Kanaafis deebii hin arginu. Waaqayyo yeroo nufilatu sababii
nufilateef isa malee kan beeku hin jiru. Waaqayyo araarri isaa guddaa waan
ta’eef nujaalate; Jaalalli isaas guddaa waan ta’eef nuti haguma feenes cubbamta
ta’uu keenyaan warra du’us yoo taane Kiristoosiin woliin jireenya nuuf
kenne.Karaa Yesuus Kiristoosiitiin gaachena/ kennaa tolaa arganne. Isa woliin
du’aa ka’uu keenyaan samitti ofi bira nukaaye.
«» (Efe.2:4-10)

Baroota Kakuu Moofaa fi Kakuu Haarawa Jidduu Jiran

Woggoota 400 jiddutti jechuun bara Nahimiyaa irraa jalqabee hanga bara Milkiyaasii fi
hanga bara dhaloota Kiristoosii wontoonni raawwataman kanniin. Mootummaan Faarisii,
Paalistiinaanis dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 341tti Iskindirii guddaa jalatti kufan.
Mootummaan Iskindirii guddaa kun woggoota 10 turee hanga inni du’een booddee
masakkoota woraanaa/lolaa 4tti qoodame. Kana’aan henna tokko bulchiinsa Asoorii, henna
biraa immo bulchiinsa Misirii ta’uudhaan mootummaa kanniin jalatti bulteerti.Namni
bulchaa biyya Asoorii ture Antsokiyoos dhaloota Kiristoosiitiin dura bara 178tti
Yerusaalemiin booji’ee Mana Woyyuu keessatti booyyee ciincaa dhiyeessuudhaan
batteesse. Woggoota 4 n booddee Lubni Maqaabis jedhamu tokko mooyee ummanni akka
bulchoota isaanii kan worra ormaa irratti ka’aniif isaan masakke. Sababa kanaaf hanga
woggoota 100 uduu walirraa hin cinne lolli deemsifame. Dhaloota Kiristoosiitiin dura bara
71tti duultonni warra Roomaa masakkaa isaanii kan Paampee jedhamuun Yerusaalemiin
qabatan. Hanga yeroo Yesuus Yihuudaa Beteliheemii keessatti dhalatuutitti Yerusaalem

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 43
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com
 Eli’eel-Dhaloota Kiristoosiif; Dhaabbata Leenjii M/Qulqulluu
Eliel-Generation For Chrit Bible Training Institute
harka warra Roomaa turte. Haaluma kanaan raanni kitaaba Dan. 2 keessatti raagame raawwatame.

Kitaabonni bara san haala yeroo sanii ibsanii fi wantoota bara san ture hubachiisan yoma
barreeffamanis Kitaaba Qulqulluu keessatti eda’amanii hin barreeffamne. Keessattuu amantii warra
Yihuudii keessatti garaa garummaa baay’etu ta’eera.

1. Ummanni Israa’elii waaqolee tolfamaa waaqeffachuu akka isaan hin barbaachifne hubatan.
Yeroo biyya Baabiloonii woggoota 70 garbummaa keessa jiran waaqolee tolfamaa isaanii
hundaa gatan. Haata’uu malee bikka waaqolee tolfamaa mukaatii fi dhakaa Seerota Muusee
akka waaqolee tolfamaatitti waaqeffachuu jalqaban.
2. Barbaachisummaan mana sagada/ waaqeffannaa Yihuudotaa yeroo kana beekkamaa deeme.
Guyyoota kaawwan barumsa kennaa guyyaa sambataa immo iddoo kitaaba itti lallaban qaban
ture.
3. Afaan warra Yihuudii (Ibraayisxi)irraanfatamaa deeme. Afaan Aramaayikii akka afaan
isaaniititti dubbataa turan. Yesuusii fi duuka bu’oonni Aramaayikiffa afaan biyya ofii dubbataa
turan. Kakuun Moofaan gara afaan Griikiffaatitti hiikkame.
4. Warri Yihuudii bakka baay’etti qoodamanii turan.
a) Fariisota:- Warra yaadota alaa mormuun leenji’an. Namni kan fayyuu danda’u seera
Muusee eeguudhaan jechaa waan biraallee itti eda’aa barsiisan. Isaan dhugamaan
diintota Kiristoosii turan.
b) Barreessitoota:- Hujii fi amantiin warruma Fariisotaa fakkaatan turan.
c) Saduqoota:- Isaan yaada warra Griikii fudhatanii warra Kakuu Moofaa waakatanii fi
waarra waa’ee du’aa ka’uu hin amanne turan

Guduunfaa (Conclusion)
Waaqayyo akka Masihicha ergu Kakuu Moofaa keessatti abdii kenneera. Masihi jechuun kan dibame
jechuu dha. Afaan Ibraayisxiitiin Masihi, afaan Griikiitiin immo Kiristoos jechuu dha. Kakuun
Moofaan akkaataa lamatti fakkeessa. 1ffaa. Fayyisaa gara laafessa ciincaaf ofi dhiyeesse; 2ffaa.
Mootii jabaa ummata bilisa baasuudhaaf dhufu akka ta’e.

Ergaa Milkiyaasiitii fi dhufa Yesuusii booddee Masihii dhumaa yookiin mootiin jabaan kun akka
Waaqayyoon biraa dhufu namoonni baay’een eegaa turan. Wanti Yesuusii gara laafessa kanatti
hawwiin isaaniitii fi abdiin isaanii raawwachuu dideef sababii kannaf. Fedhiin Waaqayyoo Yesuus
dura dursee akka sababii cubbuu adunyaatiif ciincaa godhee akka ofi dhiyeessuu fi dhumarratti
garuu ulfinnaan gara adunyyaa kanaa dhufee warra adunyaa kanatti akka murteessu dha.Hujiin
Masihichaa kan jalqabaa woggoota 2,000 duratti raawwatameera. Guyyoonni dhumaa akka nutty
dhiyaataa deemaaram akkaataan beeknuun yeroo jireenya keenya kan guyyaa guyyaa sirritti
yaadanne akka Gooftaan keenya Yesuus Kiristoos dhufuu dhiyaate beekuu dandeenya. Hennaa
lammaffaan deebi’ee dhufe akka duraa san gara laafessaa fi kan namoonni isa rakkisu osoo hin
taane ulfinna guddaadhaan maleekkota samiitiin marfamee dhufa.

Eliel “Be disciple and go to others to create the true disciple creators!” 44
Cell Phone:- +251-926-54-54-40/912-25-57-47; Email:- eliel0607generation@gmail.com