SEE k/LIffsf] glthf ljZn]if0f, Go"g glthfsf
sf/0f / ;'wf/sf pkfox?
NNTA, cWoIfM
w'|j/fh /]UdL
ef]hk'/
xfn b]zdf dfWolds lzIff k/LIff SEE af]8{ k/LIffsf ?kdf ;~rfng eO{/xsf]
cj:yf 5 . lzIffsf] ;+/rgfdf dfWolds lzIff -(–!@_ e} ;s]kl5 sIff–!@ sf]
jf]8{ k/LIff k"/f -plQ0f{_ ul/;s]kl5 dfWolds txsf] lzIff k"/f u/]sf] x'G5 .
t/ klg k/LIff lgoGq0f sfof{no dfkmt{ SEE k/LIff ;~rfnLt 5 . of] SEE
k/LIffsf] ;~rfng, Joj:yfkg, glthf k|sfzg, u'0f:t/ / glthfdf zGtf]ifhgs
pknAwL gcfPsf sf/0f of] ax;sf] ljifo ag]sf] 5 . ;du| dfWolds lzIff k/LIff
(SEE) sf] glthf ljZn]if0f ;lxt glthf Go"g x'gsf sf/0f / ;'wf/sf pkfox?
tkl;ncg';f/ k|:t'ltsfnflu hdsf]{ u/]sf] 5' .
1. z}lIfsu'0f:t/
ljBfnox?sf] z}lIfs u'0f:t/df leGgtf kfOG5 . sltko ljBfnox?df lzIf0fsf] :t/
sdhf]/ x'G5, h;sf sf/0fx? ljBfyL{x?sf] cfwf/e""t 1fg / ;Lk sdhf]/ x'G5 .
2. z}lIfs ;fdu|L / ;|f]tx?
u|fdL0f If]qsf ljBfnodf kof{Kt z}lIfs ;fdu|L / :f|f]tx¿sf] cefj x'G5 .
cfw'lgs lzIf0f ljlwx? / k|ljlwsf] pkof]u ug{ g;Sbf ljBfyL{x?
nfO{ u'0f:t/Lo lzIff k|bfg ug{ sl7g x'G5 .
3. lzIfsx?sf] sdL / tflnd M
s]lx ljBfnox?df bIf lzIfsx?sf] sdL x'G5 . -k|fo lzIfsx?nfO{ lgoldt ?kdf
cfjZos tflnd gk'Ubf pgLx?sf] lzIf0f Ifdtfdf sdL cfpg ;S5' .
4. cleefjssf] ;xefuLtfM
ljBfyL{sf] lzIffdf cleefjsx?sf] sd ;xefuLtf klg Ps k|d'v sf/0f xf] . sltko
cleefjsx? cfˆgf afnjflnsfsf] k9fO{df cfjZos Wofg lbg g;ls/x]sf] cj:yf
5 .
5. cfly{s cj:yf M
1
w]/} h;f] ljBfyL{x? cfly{s ?kgf sdhf]/ kl/jf/jf6 cfpg] ePsfn] plgx?n]
cfjZos lzIf0f ;fdu|L / ;'ljwf kfpg ;Sb}gg\ . cfly{s ;d:ofn] plgx?sf]
cWoogdf afwf k'¥offpF5 .
6. dgf]a}1flgs bafa
k/LIff ;dodf ljBfyL{x?n] cToflws bafj dx;'; u5{g . o;n] pgLx?sf]
dgf]j}1flgs cj:yf laufg{ ;S5 / k/LIffdf v/fa glthf cfpg ;S5 .
7. cWoog jftfj/0f
ljBfno, / 3/sf] jftfj/0fn] klg ljBfyL{x?sf] cWoogdf c;/ kf5{ . cWoogsf]
nflu plrt jftfj/0f gx'g' klg sdhf]/ kl/0ffdsf] Ps sf/0f x'g ;S5 .
8. gLltut ;D:of M
;do ;fk]If lzIff P]g lgod cfpg g;Sg'
b]zsf cl:y/tf ] /fhlglts cj:yf
:ki6 / l:y/ ;do ;fk]If lzIff gLlt nfu' x'g g;Sg' .
gLltut ?kdf g]kfnsf] lzIffdf ;do;fk]If kl/jt{g x'g' g;Sg' .
Letter Grading af6 km]/L NG cfpg' gLltut Joj:yfdf sdL .
gofF kf7\oqmd ePsfn] cEof;sf] sdL .
k/LIffkmn ;DalGw cl:y/ ;/sf/L gLlt .
9. cfGtl/s d"NofÍg -l;sfO lqmofsnfkdf ;lqmotf / ;xeflutf, k|of]ufTds /
kl/of]hgf sfo{ / q}dfl;s
k/LIff_ nfO{ k|fyldstf lbg g;Sg' .
10= ljifout ?kdf l;sfO lqmofsnfknfO{ k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog
ug{ lzIfsn] ef]u]sf ;d:of
;dfwfgdf rf;f] sd lbg' / h;/L k9fPklg x'G5 / sf]if{ ;s] eOuf] eGg]
b[li6sf]0fn] k|fyldstf kfpg'
11= u'0f:t/Lo l;sfO ;'lglZrt ug]{ ;DaGwdf ;DalGwt lgsfon] rf;f] glbg'
12= l;sfOsf] husf] ?kdf /x]sf] afn ljsf; tyf lzIff / cfwf/e"t txsf] sIff !–#
sf] Joj:yfkg kIf
sdhf]/ /xg' h;n] dflyNnf] sIffsf] glthfnfO{ k|efj kfg{'
13. Covid sf] sf/0f ePsf] z}lIfs IftLsf] lg/fs/0f ug{ ;lsPg . clxn] sIff !)
sf] ljBfyL{ klxn]
sf]le8sf] ;+qmd0fdf ;DalGwt sIffdf cWoog/t lyof] . ljifout
cWoogdf sdL .
14. ljifout lzIfs -ul0ft, lj1fg, c+u|]hL_ Joj:yfkg÷k|fKtL ug{ g;Sg' .
2
15. lzIfs÷ljBfyL{ df k9fO{÷l;sfO{ ;+:s[ltsf] sdL ePsf] /
cleefjsnfO{ of] k|s[ofdf ;dflxt ug{
glsPsf] .
16. ljBfnodf /0fg}lts of]hgf sdhf]/ h:t} sf]lrª sIff, sfpgl;lnª, gljgt ;f]r,
lrGtg, ;fy} ;kmn
ePsf ljBfnosf] 9fFrfdf cjnf]sgsf cfwf/df sfof{Gjog ug{ k|of;
gu'g{ .
17.;fdflhs, ;f+:s[lts, rf8kj{sf] ;+/rgfTds ljljw cj:yfn] ubf{ k7g–
kf7gdf ;d:of .
18. ljBfnosf] cfGtl/s d""Nofª\sg Jojxfl/s x'g ;s]g . -klxnf] q}dfl;s, bf];|
f], jflif{s_ oyfy{÷Jojxfl/s
e}lbPg .
19. lzIff Set / sequence df rNg g;Sg' .
20. ;+ljwfgt sIff !@ ;Ddsf] lzIff :yflgo txnfO{ ePtfklg lzIffnfO{ k|
fyldstfdf /fVg g;Sg' .
21. lzIffdf nufgLsf] sdL x'g' .
22. ef}lts k"j{wf/sf] sdL .
23. k]zfk|lt cfsif{0fsf] sdL .
24. ljBfnosf] ;+/rgf cfwf/e"t tx -!–*_ / dfWolds tx -(÷!@_ x'Fbf klg
sIff !) sf] k/LIffnfO{ sd
dxTj lbPsf sf/0f klg pknAwL sdhf]/ ag]sf] 5 .
25. lzIff, lzIf0f / l;sfO{ k/LIff d'Nofª\sg h:tf ljifonfO{ xn'sf 9+un]
lng' / lb3{sfnLg ;f]r eGbf b'O{
lbg glthf ljZn]if0fdf 3f]lTng vf]Hg] xfd|f sf/0fx? d'n ;d:of x'g .
;dfwfgsf pkfox? M
1= x/]s lbgsf] k7gkf7gsf] qmddf tyf kf7÷PsfOsf] k7gkf7g kZrft
taxonomy sf] k|of]unfO{
Teaching, Learning and Assessing sf] ?kdf k|of]u ug{kg]{ .
2.= d"NofÍg÷ cg';Gwfg÷ kl/of]hgf sfo{nfO{ l;sfO lqmofsnfksf]
cleGg cËsf] ?kdf cjnDag ug{
kg]{ .
3= kf7\oqmddf cfwfl/t l;sfO, cfGtl/s tyf afXo d"NofÍg, l;sfOsf ljlw tyf
tf}/tl/sf;DaGwdf k|To]s
3
lzIfssf] kx'Fr k'Ug] u/L lzIfssf] k];fut ljsf;sf sfo{qmd ;~rfng ug kg]
{.
4= cleefjs tyf lzIfssf] nflu kl9lbg'k5{ eGg] geO d}n] l;Sg'k5{ d]/f]
nflu xf] eGg] efjgf ljBfyL{df
hufpg kg]{ .
5= h] l;S5 ljBfnodf l;S5 eGg] efjgf cleefjsdf hfu[t x'g' / afnaflnsfsf]
l;sfOdf cleefjssf] dxTjk"0f{ lhDd]jf/L x'G5 egL pgLx?sf] l;sfOdf
pko'Qm l;sfO jftfj/0f agfOlbg'k5{ eGg] efjgf cleefjsdf x'g'kb{5 .
6= ljBfyL{sf] ;+Vofcg';f/ ljifout of]Uo lzIfssf] Joj:yfkg ug{ kb{5 .
7= ljifout l;sfOsf] nflu cfjZos kg]{ cfwf/e"t ;fdu|Lsf] Joj:yfkg ug{ u/L
ePsf ;fdu|Lsf]
efficiency tl/sfn] k|of]u ug'{kb{5 .
8= lj1fg Nofa, ul0ft Nofa, ICT Nofa nufot k':tsfnosf] e/k'/ k|of]u
x'gkb{5 .
9= kf7\oqmddf ;+1fgfTds, dgf]lqmofTds -l;kut_ / k|efjL -clej[lQut
tyf Jojxf/ kl/jt{g_ ;Fu
;DalGwt l;sfO pknlAwcg';f/ l;sfO ;xhLs/0f / d"NofÍg x'gkb{5 .
10=k9fpg] / 3f]sfpg] k/Dk/fut k2ltn] h/f uf8]sf] x'Fbf Reflective
learning, transformative
pedagogy / critical pedagogy sf] j[xt\ k|of]u ug'{kb{5 .
11= x/]s lyd, kf7, PsfO tyf If]q, q}dfl;s k/LIff / jflif{s glthf ljZn]if0f
u/L ;'wf/sf pkfox?sf] vf]hL
u/L of]hgfa4 tl/sfn] k|of]u ug'{kb{5 .
12= ljBfyL{n] u/]sf sfo{x? tyf performance sf] ;xL tl/sfn] d"NofÍg /
n]vfhf]vf ub}{ lg/Gt/ ;'wf/sf]
nflu sfo{ cuf8L a9fpg'kb{5 .
13= sIffsf]7fsf] l;sfO tyf ljBfyL{n] xfl;n ug{'kg]{ l;sfO
pknlAw:t/df ;'wf/sf] nflu ;DalGwt JolQm
tyf lgsfoaf6 :ynut k|fljlws ;xfotf (Technical backstopping) ;+oGqsf]
Joj:yf u/L
;xof]u k|bfg ug'{kb{5 .
14= cys kl/>dsf ;fy ljBfyL{sf] l;sfOdf lg/Gt/ ?kdf nflukg]
{ lzIfsnfO{ k|f]T;fxg ug'kb{5 .
15= ljBfnosf] nflu cfjZos Go"gtd ;fdu|L / ;]jf ;'ljwfx?sf] Joj:yfkg
ug'{ug]{ .
4
16= l;sfO pknlAw xfl;n u/fpg] ;Gbe{df lzIfsnfO{ x/t/xn] ;xof]u ug]
{ k2lt Mentoring
mechanism sf] Joj:yfkg ug'{kb{5 .
17= z}Ifl0fs of]hgf -jflif{s z}Ifl0fs of]hgf, lyd jf PsfO of]hgf, b}lgs
kf7of]hgf jf kf7 gf]6_ lgdf{0f
u/L of]hgfa2 tl/sfn] sfof{Gjog ug'{kb{5 .
18= lzIff k"jf{wf/sf] klg k"jf{wf/ xf] c? ;a} k"jf{wf/ lzIffsf] pkh x'g
eGg] efjgf ;+3,k|b]z / :yfgLo ;/sf/nfO{ u/fpg'kb{5 .
19= sIff %, sIff * / sIff !) sf] ;DaGwdf NASA n] lbPsf ;'emfjx?
nfO{ :yfgLo ;/sf/, k|b]z ;/sf/
/ ;+3Lo ;/sf/n] ulDe/tfk"j{s dgg u/L lzIff ;DalGw gLlt of]hgf /
sfo{qmddf ;dfj]z ug{
;Sg'kb{5 .
20. :yflgo txn] Holding lzIfs Jo:yfkg ug'{k5{ . ljBfnosf] cfjZostfsf
cfwf/df tTsfn
lzIfs pknAw u/fpg] Joj:yfsf] ;'lrlZrttf ug'{ k5{ . -ljz]if Mc+u|]hL,
ul0ft, lj1fg _
21. lzIfsn] :j= d"Nofª\sg kmf/fdsf] k|of]u ug]{ Joj:yf ug'{kb{5 To;af6
lzIfs ck8]6 eO{ gk''u
ljifoa:t'sf] nflu tflndsf] Joj:yf ug'{kb{5 .
22. dfs]{6 cg';f/ ;Lk l;sfOsf] Joj:yf ug'{kb{5 . ;Lk l;sfOnfO{ dfs]
{6 ;Fu hf]8\g' kb{5 .
23. lzIff ;'wfg]{ lzIfs g} xf], lzIfs of]Uo, Ifdtfjfn agfpg' kb{5 .
24. lzIff Pp6f lglZrt, Jojl:yt, ;j{dfGo gLltn] rnfpg] xf] . kl5 cfpg]
;/sf/÷;DalGwt JolQmn] ;f]xL
gLltsf cfwf/df cfjZstfcg's'n O6f yKb} hfg] xf] .
25. lzIf0f k]zfnfO{ dof{lbt agfpg' kb{5, cfsif{0f k]zfsf] ?kdf ljs;Lt
ug'{kb{5 . lzIfssf] ;]jf ;'ljwf cGo /fi6« ;]jssf] eGbf cfslif{t agfpg'
kb{5 . lzIfsnfO{ ufln dfq x}g k|f]T;fxg ug'{kb{5 . dfu
d'2f ;dfwfg ug'{kb{5 . jiff]{b]lv lzIfs sd{rf/L c:yfoL 5 clg c:yfoL
k|s[ltsf] hgzlQmaf6 /fi6«n] :yfoL pknAwLsf] ck]Iff ug'{ Joy{ x'G5
. lzIfsnfO{ sd{rf/Lsf] Jojxf/ gu/L u'?sf] Jojxf/ ug'{kb5{ . To;}n]
u'? x/]s k|s[ofdf km/s b]lvg] vfnsf] ;/sf/L Jojxf/ x'g'kb{5 .
26. lzIff s] sf] nflu eGg] :ki6 x'g'kb{5 . eO/x]sf] lzIf0f
l;sfOsf] ;donfO{ kl/jt{g u/L k9fO{ l;sfO{sf]
gLlt nlrnf] x'g'kb{5 .
5
27. pkNnf] u|]8 - pknAwL_ pRrtd ePsf gful/sdfq lzIf0f k]zfdf hfg ;Sg]
sfg'gL Joj:yf x'g'kb{5 .
28. l;sfO{ pknlAwsf cfwf/df ;DalGwt ljifo lzIfsnfO{ b08 / k'/:sf/ x'g]
sfg'gL cfwf/ agfpg' kb{5 .
29. SEE -Theory+Practical) af6 k|fKt :sf]/sf cfwf/df glthf lgsfNg'kb{5 . k|
of]ufTds wf/0ff klg
ljBfnodf kof{Kt lbg ;lsPsf] 5}g / Practical sIff klg sd x'g] u/]sf] 5 . \
30. txut ÷k|b]zut lzIfs a9'jfsf] Joj:yf x'g'kb{5 . a9'jf k|of]hgsf nflu
lxdfnL, kxf8L, t/fO{sf
e"uf]ndf a:g] lzIfsx?sf] nflu a9'jf c+s km/s km/s x'g'kb{5 . h:t}
M -%, #, @_
31. ;?jf k4lt ;lhnf] / cfjZostfsf cfwf/df x'g'kb{5 . klxnf] klg lyPg clxn]
klg 5}g .
32. k|fylds txdf ljifout lzIfs x'g'kb{5 .
33. cfjZstf cg';f/ sfg'gL ?kd} ljBfno dr{ ug]{ Joj:yf x'g'kb{5 . dr{ u/]/
ljBfno ;DkGg agfO{
To;af6 ;j} k"j{wf/ Jojl:yt ePkl5 pknAwL xfFl;n ug{ ;lsG5 .
34. k|lt:kwf{af6 sfg"gL ?kdf Joj:yfkg u/L k|wfgfWofkssf] lgo'lQm
ug'{kb{5 .
35. kf7\oqmd, kf7\ok':ts, k/LIff k|0ffnL Pp6} ;+oGqaf6 sfof{Gofg
ug'{kb{5 .
36. d'n h/f afn lasf; / sIff !,@,# df lzIffsf] hu aha't agfpg' kb{5 .