Wielki Kryzys

Mechanizm kryzysu
- cykle koniunkturalne;
Kryzysy występują w latach:1873, 1882-1884, 1890-
1893, 1900, 1907, 1913, 1920.
Bezpośrednią przyczyną kryzysu jest nadprodukcja –
brak równowagi pomiędzy popytem a podażą na rynku.
W okresie koniunktury produkcja jest napędzana przez
tani kredyt, co jednak doprowadza do nadprodukcji,
niemożności sprzedaży części wytworzonych dóbr. W
związku z tym ogranicza się produkcję by pozbyć się
zapasów magazynowych, powoduje to bezrobocie, co
prowadzi do dalszego spadku popytu i dalszego
ograniczenia produkcji.
Cykle rozwoju gospodarczego
Cykle Kitchina – 40 miesięcy,
Cykle Juglara – 9-11 lat,
Cykle Kondratiewa: 45 – 60 lat (54),
Cykle Kuznietsa (Kuźniecowa) – 15-18
lat.
Cechy charakterystyczne cyklu:
Cztery fazy:
Rozkwit,
Recesja,
Depresja,
Ożywienie.
Długie cykle Kondratiewa
Ogłoszone w 1925 roku w książce Długie cykle.
Kondratiew wyodrębnił trzy epoki :
1787-1844,
1844 – 1896,
1896 – 1920 – półmetek trzeciej fali.
Generalnie w każdym cyklu wyróżniamy fazę A
(wzrost) i fazę B (spadek).
Cykliczność jest zależna od nowych odkryć
technicznych, które pojawiają się zawsze w
schyłkowej fazie cyklu. Powodują one przyspieszenie
inwestycyjne, które napędza wzrostową fazę cyklu.
Cykle Kondratiewa
Kryzys 1929 - 1933
Ogólne wyniki gospodarcze roku 1929
bardzo dobre aczkolwiek pierwsze
symptomy kryzysu mamy już w 1928 roku.
Kryzys rozpoczyna się na Wall Street 24 X
1929 – pierwsza fala spadku wartości akcji,
co prawda jeszcze opanowana przez banki,
ale już 29 X rozpoczyna się wielka fala
wyprzedaży akcji, których kursy były zbyt
wysokie wskutek wcześniejszego
nadmiernego na nie popytu.
Cechy kryzysu
Długotrwałość:
1929 – 1933 – kraje uprzemysłowione,
1929 – 1935 – kraje rolnicze (Polska).
Głębokość oddziaływania – wszystkie działy
gospodarki;
Szeroki zasięg geograficzny – wszystkie
państwa kapitalistyczne niezależnie od stopnia
ich rozwoju;
Skala obniżki wskazań gospodarczych –
największy spadek wskaźników.
Kryzys w przemyśle
W latach kryzysu ogólnoświatowa produkcja
przemysłowa obniżyła się o 33%, największy spadek ma
miejsce w Ameryce (53%), Europie (35%), Azja (10%).
Niski spadek w Azji spowodowany wojennymi
zamówieniami Japonii.
Największy spadek zanotowały:
Niemcy – 57%,
USA i Polska – 46%,
Kanada – 42%,
Czechosłowacja - 40%.
Spadek dotyka raczej dóbr inwestycyjnych (stal, żelazo,
cement) niż konsumpcyjnych (sól, nafta).
Kryzys w przemyśle
Bezrobocie:
Największe wskaźniki w:
 Niemczech – 43%,
USA – 27%.
Położenie tych osób bardzo ciężkie, z powodu ograniczenia
opieki socjalnej, opiekę nad nimi sprawują organizacje
dobroczynne.
Umocnienie monopoli:
Ograniczenie konkurencji wpływa na zahamowanie spadku
cen np. w Polsce – spadek cen zmonopolizowanych jedynie o
7%, pozostałych o 50%. Nieudolne próby ich ograniczenia z
powodu znaczenia dla budżetu państwa i powiązań ze
strukturami władzy.
Kryzys rolny
Istota kryzysu w rolnictwie polega na niemożności szybkiego
ograniczenia produkcji (spadek cen art. rolnych) przy
jednoczesnym wzroście cen artykułów przemysłowych
(nożyce cen). Prowadzi to do zubożenia rolników.
Spadek cen art. rolnych w wyniku kryzysu – 64%;
art. przemysłowych – 48%.
Pojawienie się zjawiska podaży głodowej – rolnicy sprzedają
zapasy, które normalnie zapewniały im wyżywienie,
Wielcy farmerzy niszczą część zbiorów by utrzymać
odpowiednio wysoką cenę.
Niektóre państwa próbowały dopłacać do produkcji rolnej ale
nie odniosło to skutku – jedynie utrata zapasów finansowych
(Brazylia)
Kryzys handlowy
Celem wszystkich krajów był eksport i ograniczanie
importu, ale jako że jedno wyklucza drugie doprowadziło
to do olbrzymiego spadku obrotów handlowych o 64% w
skali świata a w skali amerykańskiej nawet o 73%.
Dotknęło to zwłaszcza kraje rolnicze, ale i niektóre
przemysłowe też miały kłopoty;
Doprowadziło to ponownie do rozkwitu protekcjonizmu i
dumpingu.
Dumping był finansowany ze sztucznego utrzymywania
na rynku wewnętrznym cen wyższych niż eksportowe –
np. cena krajowa cukru w Polsce czy w Niemczech była
4x wyższa niż cena eksportowa.
Kryzys handlowy c.d.
Dumping prowadzi do odradzania się
protekcjonizmu.
1930 wprowadzenie w USA ustawy
Smootha-Hawleya, która rozpętała lawinę
podnoszenia ceł na artykuły importowane
na całym świecie. Cła protekcyjne
wprowadza nawet Wielka Brytania (50%).
Kryzys walutowy i bankowy
We wrześniu 1931 roku nastąpił krach
dotychczasowego systemu walutowego –
USA i Anglia zdecydowały o odejściu od
waluty złotej, co spowodowało reakcję
łańcuchową na świecie. Niektóre państwa
(Polska) próbowały za wszelką cenę
bronić swej waluty poprzez deflację, ale
skutkowało to podrożeniem kredytu i
zastojem gospodarczym.
Skutki kryzysu
- spadek przyrostu naturalnego;
- aktywizacja ruchów skrajnych (Włochy,
Niemcy, Austria, Hiszpania).
Idea korporacjonizmu – propagowania
m.in. przez papieża Piusa XI – w
encyklice Quadragessimo Anno,
propagowanie idei solidaryzmu
społecznego. Wprowadzony w Portugalii i
we Włoszech.
ODBUDOWA
GOSPODARKI
(1933-1939)
Keynesizm
1936 – Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i
pieniądza.
John M. Keynes tworzy teorię regulowanego
kapitalizmu, która ma doprowadzić do stworzenia
społeczeństwa dobrobytu.
- zalecenie „nakręcania koniunktury” przez państwo.
Pośrednie:
Inflacja kontrolowana,
Podatki progresywne,
Zwiększenie świadczeń socjalnych,
Obniżanie procentów od lokat oszczędnościowych
Keynesizm
Bezpośrednie:
Organizowanie robót publicznych, które
winny powodować wzrost zatrudnienia i
poprzez napływ nowych pieniędzy na
rynek uruchamiać popyt. Rozwój sektora
państwowego – tzw. etatyzm.
New Deal
Szczyt kryzysu w USA przypada na prezydenturę Herberta Hoovera,
który nie potrafił poradzić sobie z kryzysem, w 1933 roku zastąpił go
Franklin Delano Roosevelt, który jako element walki z kryzysem
zaproponował Nowy Ład
Celem programu była aktywizacja siły nabywczej ludności i
aktywizacja eksportu.
Doprowadzono do 40% dewaluacji dolara.
- poprawa rentowności rolnictwa poprzez różne zabiegi – z reguły
dopłaty dla rolników ograniczających swoje uprawy i hodowle.
Doprowadziło to do wzrostu cen artykułów rolnych.
Wprowadzono emerytury, ubezpieczenie zdrowotne i od bezrobocia.
Wezwano przemysłowców do podwyżek płac, zmniejszono czas pracy
w przemyśle z 48 do 40 godzin, zwiększono uprawnienia związków
zawodowych. Przedsiębiorcy otrzymali zamówienia państwowe i
gwarantowane ceny na swoje wyroby.
Karykatura F. D. Roosevelta i jego
pomysłów gospodarczych
New Deal
Powołano Administrację Robót Publicznych, która
zatrudniła 8,5 mln bezrobotnych (z 13 mln) głównie
prowadzono działalność budowlaną, poprawiano
infrastrukturę transportową i komunalną. Dbano by
inwestycje nie pomnażały towarów rynkowych.
Sztandarową inwestycją było uregulowanie rzeki
Tennessee, gdzie zbudowano też sieć hydroelektrowni..
Nowy Ład załamał się w 1937 roku w wyniku uznania
go za niekonstytucyjny.
USA ostatecznie zwalczyły kryzys w 1939 roku po
wybuchu wojny w Europie.
Europa
Kryzys w Anglii do 1932 roku, po uwolnieniu
kursu funta pokonanie kryzysu.
Dużym problemem bezrobocie, szczególnie duże
w okręgach przemysłowych, małe w rolniczych.
Rząd zachęcał do przemieszczeń ludności i
dotował inwestycje na terenach zacofanych.
1934 – Anglia powraca do stanu sprzed kryzysu,
do 1939 r. następuje rozwój przemysłu lotniczego,
motoryzacyjnego, chemicznego i zbrojeniowego
w związku z napięciem międzynarodowym.
Europa
Francja – kryzys trwa tu bardzo długo, do
wskaźników przedkryzysowych powraca
się dopiero w latach 50-tych XX wieku.
Duża rola rządu lewicowego Leona
Bluma (1936-38), który przeprowadził
wiele reform społecznych.
Europa
Niemcy:
Całkowita przebudowa gospodarki po 1933 roku.
Wprowadzenie pełnego interwencjonizmu państwowego,
w ramach korporacjonizmu reglamentacja produkcji
towarowej i ograniczenie działania rynku.
Podstawą uprawy roli gospodarstwa duże (do 125 ha)
uprawiane przez rodzinę właściciela, niepodzielne.
Przemysł i handel zarządzane przez 7 grup
gospodarczych kierowanych przez członków partii.
Robotnicy zrzeszeni we Froncie Pracy będącym
korporacją pracodawców i pracobiorców.
Europa
Niemcy
Koniunktura była nakręcana przez zbrojenia, wygodne
ponieważ nie powodują nadprodukcji. Próbuje się
doprowadzić do samowystarczalności gospodarczej kraju
– rozwój produktów zastępczych – tzw. namiastek
(ersatz) [benzyna syntetyczna, kauczuk syntetyczny].
Szeroki program robót publicznych – budowa autostrad,
stadionów, poligonów i fortyfikacji.
Skutki – podniesienie wskaźnika produkcji
przemysłowej, ponad stan sprzed kryzysu, 1938 niedobór
ludzi do pracy. Jednak ta polityka była nastawiona na
ograniczanie popytu wśród ludności, brak wzrostu płac.