Plan

Chargement...
Couverture fascicule

Le langage sceptique

[article]

Année 1982 65 pp. 47-74
doc-ctrl/global/pdfdoc-ctrl/global/pdf
doc-ctrl/global/textdoc-ctrl/global/textdoc-ctrl/global/imagedoc-ctrl/global/imagedoc-ctrl/global/zoom-indoc-ctrl/global/zoom-indoc-ctrl/global/zoom-outdoc-ctrl/global/zoom-outdoc-ctrl/global/bookmarkdoc-ctrl/global/bookmarkdoc-ctrl/global/resetdoc-ctrl/global/reset
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
Page 47

Françoise DESBORDES Université de Poitiers

LE LANGAGE SCEPTIQUE

Notes sur le Contre les grammairiens de Sextus Empiricus

Pécuchet réfléchit, se croisa les bras. — « Mais nous allons tomber dans l'abîme effrayant du scepticisme. » II n'effrayait, selon Bouvard, que les pauvres cervelles.

Flaubert

Symptôme

Sextus Empiricus n'aime pas les grammairiens. Certes, il n'est généralement pas tendre pour les dogmatiques et prétendus savants en tout genre, mais son petit traité Contre les grammairiens 1 distille une hargne toute, spéciale. Attaquer la « science » des grammairiens, c'est avant tout, pour Sextus, les remettre à leur place, dégonfler la baudruche de leurs prétentions exorbitantes, montrer leur bêtise, leur nullité. Au fil des pages l'image s'accuse, pédants grossiers, coupeurs de cheveux en quatre ridicules et stupides, imbéciles qui méprisent à la fois le peuple et les grands auteurs classiques alors qu'ils sont eux-mêmes incapables de rien comprendre et même d'aligner deux phrases correctes 2. L'image est familière, et l'on se dit, en songeant à certaines anecdotes d'Aulu-Gelle, à certains portraits de Suétone (Marcellus, Palémon...), au plago- sus orbilius d'Horace, etc., que peut-être, après tout, les grammairiens de l'Antiquité étaient une méchante espèce. Mais on se dit aussi que cette figure du grammairien, savanticule besogneux et arrogant, perdure à travers le temps avec une remarquable constance ; mainte fois représentée à diverses époques, on la retrouve encore

1. Système de références adopté : HP I-III : Esquisses Pyrrhoniennes I-III {Hypotyposes Pyrrhoniennes) ; AM I-VI : Contre les savants (Aduersus mathematicos) : I 1-40, Introduction ; I 41sq., Contre les grammairiens ; II, Contre les rhéteurs ; III, Contre les géomètres ; IV, Contre les arithméticiens ; V, Contre les astrologues ; VI, Contre les musiciens ; AM VII-XI : Contre les dogmatiques (placé à la suite du Contre les savants dans les mss., mais qui est en fait un traité différent et antérieur) : VII- VIII, Contre les logiciens I-II ; IX-X, Contre les physiciens 1-Й ; XI, Contre les moralistes. Tableau d'équivalence des diverses dénominations dans J.P. Dumont, Les sceptiques grecs (textes choisis), Paris, 1966, p. 4. 2. Voir surtout AM I 97-99 ; injures diverses en 41, 54, 55, 70, 115, 116, 141, 144, 174, 223, 301.

47

doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw
doc-ctrl/page/rotate-ccwdoc-ctrl/page/rotate-ccw doc-ctrl/page/rotate-cwdoc-ctrl/page/rotate-cw