Greuniengs
't Greuniengs is 'n Friso-Saksische streektaele die a gesproke wor in de provincie Greunienge, 't noôrn en oôssen van de provincie Drenthe en 'n klein stikje in Friesland (gemeênte Kollumerland). In 't zuudwessen van 't Westerkwartier (westelijk in Greunienge), wor neffens 't Greuniengs ok nog Fries gesproke.
't Greuniengs is 'n Nedersaksische variante mie 'n Fries substraot: in vroegere tieën wier ier Fries gesproke. 't Oôstfries, wat-an ze praote in 't anleiende Oôstfriesland in Duutsland, wor ier ok bie gerekend, omda 't et op dezelfde meniere is onstaene. Soms worn 't Greuniengs en 't Oôstfries dan ok saemen as eên streektaele genomen, 't Greuniengs-Oôstfries.
Dialecten
[bewerk | brontekst bewerken]'t Greuniengs wor inedeêld in 8 oôddialecten die-an vee gemeênschappelike kenmerken è.In vergliekienge mie de meêste aore streektaelen vurme de Greuniengse dialecten feitelik 'n groôte eên'eid.
- Stadsgreunings - stad Greunienge en Haren
- Vienkoloniaols - de Greuniengse en Drentse veenkoloniën
- Oldambtsters - in de Ommelanden Oldambt en Fivelingo
- Westerwolds - rond de durpen Sellingen, Onstwedde en Wedde
- Hoogelandsters - op 't Hoogeland, noord-Greunienge
- Noordenvelds - in de kop van Drente
- Westerkwartiers - an de westkante van 't Reitdiep - soms as apart dialect gezieë onder de naem Kollumerlands
- Kollumerpompsters - in 't Friese durp Kollumerpomp - soms als dialect gezieë van 't Westerkwartiers
Verwantschap mee andere taelen
[bewerk | brontekst bewerken]'t Greuniengs is nie allene verwant an 't Nederlands. Ieronder stae 'n tabelle mie 'n paer vòbeêlden iervan. Mie "Fries" wor ier Westerlauwers Fries bedoeld. Let op: 't Greuniengs ei deêze woôrden nie altied ontleênd an de taele daermee de vergliekienge getrokke wor; dikkels gaet 't om cognaoten.
| Greuniengs woôrd | Cognaot | Taele | Zeêuws |
|---|---|---|---|
| koolsloa | coleslaw | Iengels | koolslae |
| stevel | stivale/Stiefel | Italiaons/Duuts | laeze |
| akse | axe | Iengels | biele |
| vörrel | Viertel | Duuts | kwart(ier) |
| wazzene | voksene | Deens | volwassen |
| rad | (Fahr)rad | Duuts | fiets |
| tovvel | Kartoffel | Duuts | aerpel/petaote |
| himbeern | Himbær | Deens | framboze |
| appelsien | appelsin | Deens | sinesappel(ok appelsiene) |
| schink | Schinken | Duuts | amme |
| dörske | torsk | Deens | kabeljauw |
| brik | brick | Iengels | baksteên |
| noaber | Nachbar | Duuts | buurman |
| paart | partie | Frans | deêl |
| stain | Stein | Duuts | steên, pit |
| memme | mem | Fries | moer |
| maaitied | maitiid | Fries | vòjaer |
| wicht | Wucht | Saterfries | misje |
| lutje | little | Iengels | klein |
| vraauw | Frau | Duuts | vrouwe |
| doe | du | Duuts/Deens | jie |
| joe | you | Iengels | jie (beleefd), julder |
| liek | lig | Deens | recht |
| wied | weit | Duuts | varre |
| dog | dog | Iengels | ond |
| stee | statt | Duuts | plekke |
| slik | slik | Deens | snoep |
| graimen | to grime | Iengels | smossen |
| zoepenbrij | sûpenbrij | Fries | karnemelksepap |
| grondschoul | grundschule | Duuts | baosisschole |
| stolt | stolz | Duuts | groôs |