Bobbejaan
| Bobbejaan | |
|---|---|
| Olyfbobbejaan (Papio anubis) | |
| Blaf of bôgom van 'n Geelbobbejaan | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Genus: | Papio Erxleben, 1777
|
| Tipespesie | |
| Simia hamadryas Linnaeus, 1758
| |
| Spesies | |
|
| |
Die bobbejaan (genus: Papio) is 'n groter nie-mensagtige lid van die primaat-orde. Slegs die mandril en die dril is groter. Voor die huidige gebruik om slegs Papio-lede as bobbejane te beskryf, is die nabyverwante Gelada-aap en twee spesies van die mandril en dril ook in dieselfde genus geplaas. Daar word nog dikwels verkeerdelik na hierdie diere as bobbejane verwys.
Die enigste bobbejaan in Suider-Afrika is die Kaapse bobbejaan (Papio ursinus).
Fisiologie
[wysig | wysig bron]Alle bobbejane het lang hondagtige snoete ('cynocephalus' is Latyn vir 'hondkop'); met oë wat na-aan mekaar geleë is; swaar, kragtige kake; dik pelse, oral behalwe op hul bekke; kort sterte; en growwe haarlose kolle op hulle agterstewes. Mannetjies van die mantelbobbejaan het ook groot wit maanhare.
Daar is 'n groot verskil tussen die grootte en massa tussen die vyf verskillende spesies. Duidelike geslagsverskille bestaan tussen die twee geslagte. Bobbejane leef op die grond, en word aangetref in die graslande, oop boswêreld en heuwels dwarsoor Afrika. Hulle is omnivore, maar eet hoofsaaklik net plantmateriaal. Hulle vreet die hele tyd, en is dag en nag aktief, maar slaap hoofsaaklik snags. Hulle stroop soms ook mensewonings.
Hulle word gejag deur luiperde en mense. Groter mannetjies sal dikwels sterk teenstand bied teen eersgenoemde.
Bobbejane in aanhouding leef tot 45 jaar lank, maar in die natuur leef hulle korter, tot ongeveer 30 jaar.
Samelewing
[wysig | wysig bron]Die meeste bobbejane leef in hiërargiese troppe, met tussen vyf tot 250 diere in die trop (met die gemiddelde getal ongeveer 50), maar die hiërargie verskil afhangende van die spesifieke omstandigheid, die spesie, en die tyd van die jaar. Die mantelbobbejaangroep het 'n haremsisteem: hulle bestaan uit baie groot groepe, met kleiner ondergroepe van een mannetjie wat vier of vyf wyfies het. Wyfies word gewerf na dié subgroep nog voordat hulle gereed is om te teel. Die ander bobbejaansoorte is meer promisku, en het 'n streng dominansie-hiërargie, gegrond op 'n vroulike heerserslyn.
Bobbejane is in staat om deur hulle roepe uit te vind wat die hiërargie tussen individue is.
Paring en geboortes
[wysig | wysig bron]Paargedrag onder bobbejane verskil baie, afhangend van die aard van hul sosiale struktuur. Behalwe in die geval van die mantelbobbejaansoort, kan enige mannetjie met enige wyfie paar. Nogtans probeer sommige mannetjies somtyds om die "vriendskap" van 'n betrokke wyfie te wen, deurdat hulle haar kleintjie sal help oppas; kos vir haar aandra; of vlooie soek op haar pels. Dit skyn dat sommige wyfies sulke mannetjies verkies as paarmaats. Die wyfies begin die paarritueel deur hulle geswolle agterstewe in die rigting van die verkose mannetjie te draai.
Wyfies skenk geboorte aan 'n kleintjie na ongeveer ses maande se dragtigheid. Sy word gewoonlik elke twee jaar dragtig. Die kleintjie is swart en weeg ongeveer 'n kilogram by geboorte. Dit is gewoonlik die wyfie wat die meeste van die oppaswerk van die baba-bobbejaantjie doen. Die kleintjie word gespeen op eenjarige ouderdom, en raak op hul beurt geslagsryp teen die ouderdom vyf tot agt jaar. Mannetjiebobbejane verlaat hulle geboortegroep, teenoor wyfiebobbejane wat 'filopatries' is (hulle bly hulle hele lewe lank in dieselfde trop).
Historiese belang
[wysig | wysig bron]Die mantelbobbejaan was 'n heilige dier vir die antieke Egiptenare, wat dit beskou het die dienaar van Thoth, op sy beurt weer die Egiptiese god van die maan, toorkuns, die kalender, die skryfkuns en van wysheid.
Spesies
[wysig | wysig bron]Daar is vyf erkende spesies bobbejaan:
- P. ursinus, die Kaapse bobbejaan, van Suider-Afrika,
- P. papio, die Westelike of Guinee-bobbejaan, van Senegal, Gambië en Guinee,
- P. hamadryas, die mantelbobbejaan, van noordoos-Afrika en suidwestelike Arabië,
- P. anubis, die olyfbobbejaan, van die sentraal-Afrikaanse grasland en
- P. cynocephalus, die geelbobbejaan, van Angola, Zambië, Malawi, Tanzanië, Kenia, en Somalië.
Sien ook
[wysig | wysig bron]- Suider-Afrikaanse soogdiere en hul ordes
- Lys van Suider-Afrikaanse soogdiername
- Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere volgens wetenskaplike name
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. |