Illinois
| Deelstaat Illinois | |||||
| |||||
| Bynaam(e): The Prairie State | |||||
| Amptelike taal(e) | Engels | ||||
| Gesproke taal(e) | Engels, Spaans 10,85%, en Pools 1,6% | ||||
| Hoofstad | Springfield | ||||
| Grootste stad | Chicago | ||||
| Area | 25ste in die V.S. | ||||
| - Totaal | 149 998 km2 | ||||
| - Wydte | 340 km | ||||
| - Lengte | 629 km | ||||
| - Water | 5 981 km2 | ||||
| - % water | 3,99 % | ||||
| - Breedtegraad | 36°58'N tot 42°30'N | ||||
| - Lengtegraad | 87°30'W tot 91°30'W | ||||
| Bevolking | 5de in die V.S. | ||||
| - Totaal | 12 830 632 | ||||
| - Digtheid | 89,1/km2 11de in die V.S. | ||||
| Hoogte | |||||
| - Hoogste punt | Charles Mound 377 m | ||||
| - Gemiddeld | 182 m | ||||
| - Laagste punt | Samevloei van Mississippirivier en Ohiorivier 85 m | ||||
| Toetrede tot die Unie | 3 Desember 1818 (21ste) | ||||
| Goewerneur | Bruce Rauner (R) | ||||
| Luitenant-Goewerneur | Evelyn Sanguinetti (R) | ||||
| Wetgewer | Algemene Vergadering van Illinois | ||||
| - Hoërhuis | Senaat | ||||
| - Laerhuis | Huis van Verteenwoordigers | ||||
| V.S. Senatore | Dick Durbin (D) Tammy Duckworth (D) | ||||
| Tydsone | UTC-6 / Somertyd -5 | ||||
| Afkortings | IL US-IL | ||||
| Webblad | www.illinois.gov | ||||
Illinois is met sy groot kosmopolitiese bevolking die mees bevolkte deelstaat in die midweste van die Verenigde State en die vyfde mees bevolkte op nasionale vlak, met 12,8 miljoen inwoners volgens die sensus van 2010 en 'n oppervlakte van 149 998 vk km. Sy hoofstad is Springfield.
Met sy ewewig van uitgestrekte voorstede en die metropool Chicago in die noordooste, landelike gebiede, klein nywerheidsdorpe en hoogs produktiewe landboubedryf in Sentraal- en Wes-Illinois, en die steenkoolmyne in die suide beskik die deelstaat oor 'n hoogs gediversifiseerde ekonomiese basis. Sy sentrale ligging, wat die Groot Mere via die Illinoisrivier met die Mississippirivier verbind, het van Illinois sowat 150 jaar lank 'n beduidende vervoersentrum gemaak. Sy mengsel van nywerhede en plase, van stedelike en plattelandse gebiede, maak van Illinois 'n ware mikrokosmos van die Verenigde State.
Terwyl die Illinoisrivier dwarsdeur die deelstaat vloei, vorm die Mississippirivier sy westelike en die Ohio- en Wabashriviere sy suidoostelike grenslyn. Die Michiganmeer lê in die noordooste van Illinois, net soos Chicago.
Die oudste nedersettings van plaaslike Indiaanstamme het reeds omtrent 8000 v.C. ontstaan. Die sogenaamde Mississippi-beskawing met sy sentrum in Cahokia het sy bloeitydperk omtrent 1300 beleef; toe die eerste Europeërs hulle in die gebied gevestig het, was dit deur Algonkin-stamme bewoon.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die Franse ontdekkers Jacques Marquette en Louis Joliet het die gebied al in 1673 verken, en dit het tot en met 1763 onder Franse heerskappy gestaan. Ná die einde van die Franse en Indiaanse Oorlog het Illinois onder Britse bewind gekom. Ná die Amerikaanse onafhanklikheidsverklaring het dit eers deel uitgemaak van die Noordwesgebied (1783) en later van die Indianagebied (1800). Die Illinoisgebied, wat in 1809 gevorm is, is net nege jaar later as die 21ste deelstaat tot die Unie toegelaat.
Ondanks sy politieke verdeeldheid het Illinois gedurende die Amerikaanse Burgeroorlog 'n deel van die Unie gebly. Die 20ste eeu was gekenmerk deur politieke mededinging tussen die Demokratiese en die Republikeinse Party, en sy groot aantal kiesmanne het van Illinois 'n belangrike politieke slagveld in presidensiële verkiesings gemaak. Illinois is tans een van die belangrikste nywerheidsentrums in die VSA met 'n beduidende masjienboubedryf en dienstesektor met talle assuransies.
Die belangrikste besienswaardighede is Shawnee National Forest, die Cahokia Mounds en 'n groot aantal staatsparke en historiese plekke soos New Salem en president Abraham Lincoln se huis en graf in Springfield. In die somer lok die grootste skou in die deelstaat, die Illinois State Fair, talle toeriste na Illinois.
Klimaat
[wysig | wysig bron]Illinois lê halfpad tussen die Kontinentale Waterskeiding en die Atlantiese Oseaan en meer as 500 myl noord van die Golf van Meksiko. Die deelstaat word dus deur 'n kontinentale klimaat met warm somers, koue winters en groot skommelings in temperatuur, humiditeit, windrigting en wolkbedekking gekenmerk, waar uiterste temperature nog deur berge nog deur oseane verlig word.
Die weersomstandighede word gedurende die winter oorwegend deur koue Arktiese lug uit die noorde van Kanada en in die somer deur vogtige, warm lugmassas uit die Golf van Meksiko beïnvloed.
Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is 47 °F in die noorde en 58 °F in die suide. Temperature met meer as 90 °F kom gereeld sowat 45 dae per jaar in die suide voor, maar net twaalf dae in die noorde. In die suide daal temperature net een dag per jaar of minder benede 0° F, maar op twaalf dae per jaar in die noorde. Die jaarlikse reënval beloop 34 duim in die noorde en 46 duim in die suide, die gemiddelde sneeuval 30 duim in die noorde en tien duim in die suide.
Meestal waai westewinde oor die vlaktes van Illinois, met 'n gemiddelde spoed van tussen agt en twaalf myl per uur. Windspoed is egter gewoonlik hoër in Chicago, waarmee hy sy treffende bynaam Windy City gekry het. In die algemeen is die windspoed in Illinois hoër in die winter.
Die meeste streke van Illinois het vier verskillende jaargetye, met die uitsondering van Chicago, waar die winter byna onmiddellik na die somer begin en waar volgens 'n gesegde "die wind die blare van die bome afwaai". Die bome in die digbebosde suide pronk in die herfstyd met 'n pragtige kleurespel.
Tornados hou steeds 'n bedreiging vir die hartland van Illinois in, veral in April en Junie. Ook ysreën in die winter kom veral in dié gedeelte van Illinois voor. Naas tornado's, oorstromings en weerlig is uiterste temperature die gevaarlikste weerverskynsel in Illinois. Hittegolwe in 1995 en 1999 het honderde menselewens geëis en tot kragonderbrekings in die metropolitaanse gebied van Chicago gelei.
Geografie
[wysig | wysig bron]Illinois grens in die noordooste aan die Michiganmeer, in die ooste aan die deelstaat Indiana, in die noorde aan die deelstaat Wisconsin en aan die Mississippi-rivier in die weste. Die Mississippi vorm ook die grenslyn tussen Illinois en die deelstate Missouri en Iowa.
Alhoewel Illinois deel uitmaak van die Binnelandse Vlaktes, is daar drie verskillende geografiese gebiede. Die Noorde word deur die metropolitaanse gebied van Chicago oorheers, met die Stad Chicago, sy voorstede en die aangrensende landelike gebiede, waarna die metropool begin uitbrei het. Volgens die definisie van die federale regering behels die metropolitaanse gebied van Chicago enkele distrikte in die deelstate Indiana en Wisconsin en strek oor die grootste deel van die noordoostelike Illinois. Hierdie kosmopolitiese streek is digbevolk en word deur hoë vlakke van industrialisering en etniese diversiteit gekenmerk.
Teen die suide en weste lê Sentraal-Illinois, 'n gebied wat merendeels deur grasvlaktes oorheers word. Die westelike gebiede (wes van die Illinois-rivier) het oorspronklik deel uitgemaak van die Militêre Streek van 1812. Dit staan bekend as die Hart van Illinois en word deur kleiner dorpe en mediumgrootte stede gekenmerk. Landbou, veral mielies en sojabone, vorm naas 'n aantal nywerheidsgebiede en onderwysinstellings die gebied se ekonomiese basis. Stede sluit Peoria, die derde grootste metropolitaanse gebied in Illinois met 370 000 inwoners, Springfield (die hoofstad van Illinois), Decatur, Bloomington-Normal en Champaign-Urbana in.
Die Suidelike Illinois vorm die derde geografiese gebied, wat suid van die nasionale pad U.S. Route 50 lê en die streek Klein-Egipte naby die samevloeiing van die Mississippi- en Ohio-riviere insluit. Hierdie gebied verskil teenoor die ander twee veral ten opsigte van sy warmer klimaat, afwykende landbouprodukte (wat hier vroeër ook kleiner hoeveelhede katoen ingesluit het), die ruwe landskap, wat gedurende die verskillende Ystydperke nie vergletser was en die ontginning van steenkool. Daar is ook klein ru-olievelde in die suide.
Die suide van Illinois is effens digter bevolk as die sentrale gebiede. Die bevolking is veral gekonsentreer in Metro East, die tweede grootste metropolitaanse gebied in Illinois met naastenby 600 000 inwoners. Dit behels die voorstede van St. Louis wat in Illinois geleë is. Die tweede digbevolkte streek in die suide is die distrikte Williamson, Jackson, Franklin, Saline en Perry met 'n bevolking van sowat 210 000.
Die geweste buite die metropolitaanse gebied van Chicago word dikwels downstate Illinois genoem, alhoewel die bewoners van Sentraal- en Suid-Illinois hulle streke as aparte geografiese en kulturele gebiede beskou en hierdie term dus nie noodsaaklik gebruik nie.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die Voor-Kolumbiaanse tydperk
[wysig | wysig bron]Cahokia, die stedelike sentrum van die Voor-Kolumbiaanse Mississippi-beskawing, was naby die huidige Collinsville geleë. Hierdie beskawing het in die 15de eeu vir onbekende redes verdwyn. Hulle opvolger as beduidende moondheid in die gebied was die Illiniwek-konfederasie (soms ook Illini genoem), 'n politieke alliansie van verskeie stamme. Omtrent 1700 was daar sowat 25 000 Indiane in Illinois, maar as gevolg van stelselmatige aanvalle en volksmoordpogings deur die Irokese is hulle getalle met negentig persent verminder.[1] Lede van die Potawatomi-, Miami-, Sauk- en ander stamme het vanuit die ooste en noorde na Illinois getrek om hulle hier te vestig.[2] Gedurende die Amerikaanse Rewolusie het die Illinois en die Potawatomi die Amerikaanse saak ondersteun.
Europese ontdekkers
[wysig | wysig bron]Die Franse ontdekkers Jacques Marquette en Louis Joliet het die Illinois-rivier in 1673 verken. As gevolg van hulle ekspedisie het Illinois tot by die jaar 1763 deel uitgemaak van die Franse koloniale ryk in Noord-Amerika en is daarna aan die Britte afgestaan. Die klein Franse nedersettings het voortbestaan, en afgesien van 'n klein aantal Britse soldate wat hier gestasioneer is, was daar geen Britse of Amerikaanse setlaars in die gebied.
In 1778 het George Rogers Clark namens die deelstaat Virginië aanspraak gemaak op die sogenaamde Illinois Country. Virginië het die gebied in 1783 aan die nuutgestigte Verenigde State van Amerika afgestaan, en dit het nou deel uitgemaak van die Noordwesgebied.[3]
Die vroeë 19de eeu
[wysig | wysig bron]Die Illinois-Wabash Company was een van die eerste eisers wat op groot dele van Illinois aanspraak gemaak het. Die Illinois Territory ("Illinois-gebied") is op 3 Februarie 1809 met die hoofstad Kaskaskia geskep. Nege jaar later is Illinois as die 21ste Amerikaanse deelstaat tot die Unie toegelaat – maar eers nadat die plaaslike owerhede heeltemaal oordrewe bevolkingsyfers voorgelê het. Aanvanklik is daar 'n debat gevoer oor die invoering van slawerny in Illinois, maar met die grootskaalse vestiging van setlaars uit Kentucky in veral die suide van Illinois is sulke voorstelle verwerp.
Danksy die afgevaardigde Nathaniel Pope uit Illinois het die Amerikaanse Kongres die noordelike grens van die deelstaat sowat 41 myl na 42° 30' Noord verskuif en sodoende 'n bykomende 8 500 vierkante myl by Illinois ingesluit, waaronder Chicago, Galena en mynbougebiede waar lood ontgin is. Kaskaskia het aanvanklik nog as hoofstad gedien, maar in 1819 is die administratiewe setel na Vandalia verskuif. Die Black Hawk War-Indiane, wat deur die owerhede in Iowa hervestig is, het in 1832 probeer om na Illinois terug te keer, maar is deur burgermagte verslaan en na Iowa teruggedryf.
In die winter van 1830–1831, wat nou as die "Winter van die Diep Sneeu" bekend staan, het 'n skielike swaar sneeuval die deelstaat met 'n diep sneeukombers oortrek. Die sneeuval het Illinois vir die res van die winter ontwrig, en baie reisigers het in die koue omgekom. Illionois is daarna nog deur 'n aantal baie koue winters geteister, waaronder die "Winter van die Skielike Vors" (Winter of the Sudden Freeze). Op 20 Desember 1836 het 'n kouefront oor die deelstaat beweeg wat waterplasse binne enkele minute laat vries het. Weereens het baie reisigers wat nie betyds 'n beskutting kon vind nie in die koue omgekom. Die ongunstige weersomstandighede het in die noordelike dele van Illinois 'n groot misoes tot gevolg gehad. Suid-Illinois het voedsel na die noorde gestuur en sodoende moontlik sy bynaam Little Egypt ("Klein Egipte") gekry – volgens die Bybelse vertelling van Josef in Egipte, wat graan aan sy broeders voorsien het.[4]
Illinois staan vandag as die "Land van Lincoln" bekend, aangesien die 16de president van die VSA, Abraham Lincoln, hier die grootste deel van sy lewe gewoon het en as advokaat in Springfield gepraktiseer het. Op versoek van, en danksy die ondersteuning van, Abraham Lincoln het die deelstaat se Algemene Vergadering in 1837 ten gunste van 'n verskuiwing van die administratiewe setel na Springfield gestem.
Reeds in 1840 het Illinois as die Sucker State bekend gestaan. Dit was nie sterk gekant teen slawerny nie – in 1853 het die wetgewende vergadering onder die leiding van die demokratiese afgevaardigde John A. Logan 'n wetsontwerp, die sogenaamde Black Code, goedgekeur wat daarop gemik was om die vestiging van vrye swartes in Illinois te verhoed.
Tot by 1839 het die utopiese Mormoonse nedersetting Nauvoo aan die oewer van die Missisippirivier sy bloeitydperk bereik. Die stigter en leier van die Mormoonse beweging, Joseph A. Smith, is in 1844 deur 'n gepeupel in 'n tronk van Illinois vermoor. Ná sowat ses jaar se vinnige ontwikkeling het Nauvoo, 'n sterk mededinger van Chicago as die grootste stad in Illinois, 'n skielike en vinnige agteruitgang beleef. Met hulle groot uittog na die weste het die Mormone Illinois in 1846 verlaat.
Chicago het belangrikheid verwerf as 'n beduidende hawe in die gebied van die Groot Mere en sy posisie ná die opening van die Illinois- en Michigankanaal in 1848 nog versterk. Dit het daarnaas ook tot 'n belangrike spoorwegsentrum ontwikkel en was in 1857 die grootste stad van Illinois.[3]
Amerikaanse Burgeroorlog
[wysig | wysig bron]Teen 1860 het Illinois se bevolking reeds meer as 1,7 miljoen beloop. Gedurende die Amerikaanse Burgeroorlog het meer as 250 000 mans uit Illinois in die Unie se leër gedien – meer as in enige ander noordelike deelstaat behalwe vir New York, Pennsylvanië en Ohio. Vanaf president Lincoln se eerste oproep van mans in die noordelike deelstate vir krygsdiens tot by die einde van die burgeroorlog was daar 150 regimente infanterie uit Illinois afkomstig. Daarnaas het die deelstaat ook sewentien berede eenhede en twee regimente ligte artillerie beskikbaar gestel.[5]
Ekonomiese groei en sosiale onluste
[wysig | wysig bron]Tot by die vroeë 20ste eeu is groot dele van die grasvlaktes as akkerland vir mielies en ander gewasse of as weivelde vir beeste en varke ontwikkel. Hoë belastingtariewe, oorproduksie en gepaardgaande lae pryse en die uitbreiding van die spoorwegnetwerk het nogtans tot onluste in die plattelandse gebiede gelei.
Ook die nywerheidsentrums soos Chicago was deur sosiale omwenteling gekenmerk. Swak werkomstandighede het die aanleiding tot die stigting van vakbonde gegee, en verskeie stakings en onluste het selfs menselewens geëis. Maar ondanks die sosiale vraagstukke was Illinois in 1890 die derde grootste deelstaat ten opsigte van sy bevolking en die belangrikste landbougebied vir koring en mielies. Die belangrikste plaaslike nywerhede was staal, landbou- en ander masjiene. Chicago het tot die tweede grootste stad in die VSA gegroei.
Die 20ste eeu
[wysig | wysig bron]Met sy bevolking van bykans vyf miljoen het Illinois in die vroeë 20ste eeu tot een van die belangrikste deelstate van die VSA ontwikkel. Die metropool Chicago was in 1933 gasheerstad van die Century of Progress-wêreldtentoonstelling. Die olievelde van die Marion- en Ceawford-distrikte is in 1937 ontdek en het van Illinois net twee jaar later die vierde belangrikste olieprodusent in die VSA gemaak.
Ná die Tweede Wêreldoorlog het Illinois 'n belangrike rol by die ontwikkeling van kernkragsentrales gespeel. Die eerste eksperimentele kernkragstelsel in die VSA het in 1957 in die Nasionale Argonne-laboratorium naby Chicago krag begin opwek. Die eerste kommersiële kernkragsentrale Dresden 1, wat deur privaat private beleggers gefinansieer is, is in 1960 naby Morris in bedryf gestel. In dieselfde jaar het Ray Kroc sy eerste McDonald's-kitsrestourant as 'n konsessiesaak in Des Plaines geopen.
Sedert 1959 beskik Chicago danksy die opening van die Sint-Laurenswaterweg oor 'n oseaanhawe. In 1970 het Illinois se sesde konstitusionele konvensie 'n nuwe grondwet saamgestel wat die ouer versie uit die jaar 1870 vervang het. Teen die begin van die 21ste eeu was daar in Illinois reeds meer as twaalf miljoen inwoners.
Ekonomie
[wysig | wysig bron]Die ekonomie van Illinois is goed gediversifiseerd. Die metropolitaanse gebied van Chicago huisves sommige van die grootste Amerikaanse maatskappye soos Boeing, McDonald's, Motorola en United Airlines. Daarnaas het ook 'n groot verskeidenheid finansiële instellings hulle hoofkwartiere in die gebied, waaronder twee van die grootste beurse in die VSA, die Chicago Board of Trade en die Chicago Mercantile Exchange.
Illinois se bruto geografiese produk het in 2004 VSA-$ 528 miljard beloop en was die vyfde grootste in die Unie. Die per capita-inkomste was in 2003 VSA-$ 32 965. Illinois se belangrikste nywerheids- en mynbouprodukte sluit masjienerie, verwerkte voedsel, chemiese produkte, elektriese uitrusting, verwerkte metaalprodukte, vervoertoerusting, ru-olie en steenkool in. Die deelstaat beskik daarnaas oor 'n belangrike uitgewersbedryf.
Demografie
[wysig | wysig bron]In 2006 het Illinois sy totale bevolking 12 831 970 mense beloop waarvan sowat 1,7 miljoen of 13,3 persent in die buiteland gebore is.[6][7]
'n Groot persentasie van Illinois se bevolking is in die metropolitaanse gebied van Chicago in die noordooste van die deelstaat gekonsentreer: In 2000 het Chicago, die derde grootste stad in die VSA, 23,3 persent van Illinois se bevolking gehuisves; die administratiewe distrik Cook County 43,3 persent en die verskillende counties van die metropolitaanse gebied van Chicago (Will, DuPage, Kane, Lake, McHenry en Cook Counties) 65,6 persent. Die res van Illinois se bewoners woon in kleiner stede en in die landelike gebiede van Illinois se vlaktes.
Volgens die sensus van 2005 was 65,6 persent van die bevolking Blankes, 15,1 persent Swartes, 13,2 persent Latyns-Amerikaners, 3,9 persent Asiate en 2 persent ander etniese groepe. Byna dertig persent van die Blanke bevolking is ten minste van gedeeltelik Duitse afkoms. Afro-Amerikaners is veral in Chicago, East St. Louis en in die mees suidelike deel van Illinois gekonsentreer. Bewoners van Anglo-Amerikaanse afkoms oorheers in die suidooste. Died metropolitaanse gebied van Chicago huisves die grootste aantal burgers van Iers-Amerikaanse, Meksikaanse en Pools-Amerikaanse afkoms.
Volgens die sensus van 2000 praat 10,85 persent van die bevolking wat vyf jaar of ouer is Spaans as huistaal en 1,6 persent Pools.[8]
Rooms-Katolieke en Protestante vorm die grootste religieuse groepe in Illinois, alhoewel die persentasie Protestante laer is as in die buurstate. Sowat dertig persent van die bevolking is Rooms-Katolieke, wat veral in die metropolitaanse gebied van Chicago gekonsentreer is.[9] Chicago huisves daarnaas 'n groot en steeds groeiende aantal Hindoes, Joodse Amerikaners, Moslems en Sikhs.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Frederick E. Hoxie, Encyclopedia of North American Indians (1996), bl. 266-7, 506
- ↑ Nelson, Ronald E. (uitgewer): Illinois: Land and Life in the Prairie State. Dubuque (Iowa): Kendall Hunt Publishing 1978, ISBN 0-8403-1831-6
- ↑ 3,0 3,1 Biles, Roger (2005). Illinois: A History of the Land and its People. ISBN 0-87580-349-0.
- ↑ Duff, Judge Andrew D. Egypt. Nuwe uitgawe, Springhouse Magazine. Besoek op 1 Mei 2006
- ↑ Illinois in the Civil War. Illinois Infantry, Cavalry, and Artillery Units. Besoek op 26 November 2006
- ↑ United States Census Bureau -Population Estimates Program
- ↑ "United States Census Bureau 2004 American Community Survey". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Februarie 2020. Besoek op 17 Junie 2008.
- ↑ Modern Language Association: Most Spoken Languages In Illinois
- ↑ "Statemaster". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Mei 2012. Besoek op 15 Augustus 2021.
- Howard, Robert P.: Illinois: A History of the Prairie State. Grand Rapids, Michigan: Eerdman's 1972
- Illinois State Water Survey, State Climatologist Office: Klimaat van Illinois (2003) Geargiveer 25 Junie 2008 op Wayback Machine
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Toerisme
- Geskiedenis
| Wikimedia Commons bevat media in verband met Illinois. |
| Verenigde State van Amerika | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||