Opkuns

Opkuns (ook optiese kuns of op art) is 'n nie-figuratiewe stroming in die moderne beeldende kuns wat 'n illusie van beweging (verandering van kleur of vorm) deur middel van optiese effekte bewerkstellig. Opkuns-kunstenaars benut wetenskaplike kennis oor die werking van die oog in hulle kuns.

Die Neo-impressioniste (soos Georges Seurat en Paul Signac) en veral die kunstenaars van die Bauhaus het reeds gedurende die 19de eeu met die illusionistiese uitwerking van kleur en lyn op die oog geëksperimenteer. Gedurende die vyftigerjare van die 20ste eeu het daar egter 'n kunsstroming ontstaan wat meer eksplisiet daarvan gebruik gemaak het. Opkuns is afgelei van optiese kuns (op art van optical art) en is vir die eerste keer op 23 Oktober 1964 in 'n artikel in die tydskrif Time vir die beweging gebruik.

Opkuns is op wetenskaplike teorieë oor kleurkontras en kleurvermenging gegrond, asook op verskillende vorme van gesigsbedrog of optiese illusie (beweging en vormverandering), wat enersyds deur die werking van die oog veroorsaak word en andersyds deur die interpretasie wat die brein aan die impuls gee. So sal afsonderlike lyne van ver af nie meer afsonderlik waargeneem word nie en 'n gesigsindruk sal vir 'n kort rukkie 'n nabeeld op die netvlies agterlaat sodat 'n mens iets sien wat in der waarheid nie meer bestaan nie.

Die Engelse kunstenares Bridget Riley (geb. 1931) het trouens 'n aantal van haar werke "after-image" (nabeeld) genoem. Optiese effekte kan die beste bewerksteltig word deur kleure wat in kontras met mekaar is, en die meeste op art is dan ook in swart en wit uitgevoer. Kunstenaars het egter ook met ander kleure geëksperimenteer: Josef Albers het byvoorbeeld die wisselwerking van 2 kleure wat deur 'n lyn geskei is, ondersoek. Die opkuns-kunstenaars het 'n verskeidenheid van metodes ontwikkel om die beste moontlike illusie van vorm- en kleurverandering te bewerkstellig.

Deur eenvoudige geometriese figure (vierkante, driehoeke, sirkels, lyne en dies meer) te herhaal, tyk dit vir 'n mens of die oppervlak onophoudelik kartel en draai omdat die verskillende samestellende elemente moeilik afsonderlik waargeneem kan word. Die geometriese patroon kan onderbreek en opnuut georden word, sodat die illusie van beweging skielik in 'n ander rigting plaasvind; wat eers byvoorbeeld hoi gelyk het, word dan skielik bot.

Die moiré-effek word verkry deur 2 of meer patrone op mekaar te lê sodat die algehele patroon verander wanneer 'n mens voor die werk verbybeweeg en dit van 'n ander rigting af waarneem. 'n Optiese illusie kan ook bewerkstellig word deur verskillende kleurvlakke langs mekaar te plaas. Indien die kleure sterk kontrasterend is, sal hulle mekaar versterk, maar wanneer dit komplementere kleure is, sal dit lyk of hulle met mekaar meng.

Afgesien van skilderye is optiese reliëfs ook gemaak: die kunswerke lyk of hulle verander wanneer 'n mens voor hulle verbybeweeg (dikwels weens die moiré-effek) of die kunswerke kan reflekteer omdat daar spieëls op die oppervlak aangebring is. Yvaral (Jean Pierre de Vasarely, geb.1934) het hom veral op soortgelyke driedimensionele optiese kuns toegelê. Sy vader, Victor Vasarely (geb. 1908), word as pionier van die opkuns beskou en het in die veertigerjare reeds met die illusionistiese moontlikhede van kleur en vorm geëksperimenteer.

In die vyftigerjare het hy veral skilderye en gaasdoekafdrukke in swart en wit met patrone van golwende lyne gemaak, terwyl hy ook kunswerke gemaak het wat uit verskillende lae bestaan en van voorkoms verander wanneer 'n mens beweeg. Jesus Rafael Soto (geb. 1923) het opkuns sedert 1950 beoefen.

Hy het veral geprobeer om die verhouding tussen tyd, ruimte en materie deur middel van sy kuns uit te druk. Hy het onder meer 'n paneel van plexiglas ('n deursigtige, vormbare kunsstof) met wit punte gemaak wat 8 cm van 'n ondeursigtige paneel met identiese swart punte af vasgemaak is. Wanneer die beskouer beweeg (en die faktor tyd dus in aanmerking kom), verander dit wat hy sien. Yaacov Agam (geb. 1928) en Yves Klein (1928-1962) het aan die begin van die vyftigerjare reeds die moontlikhede ondersoek van optiese illusie, 'n verskynsel wat teen die einde van die vyftigerjare die belangstelling van talle kunstenaars gelok het.

'n Paar van die belangrikstes van die kunstenaars is die Amerikaners Richard Anuszkiewicz (geb. 1930) en Larry Poons (geb. 1937), die Switser Karl Gerstner (geb. 1930), die Italianer Piero Dorazio (geb.1927) en die Japanner Tadasky (geb. 1935). Bekende Engelse opkuns-kunstenaars is Bridget Riley (geb. 1931).

Peter Sedgley (geb. 1930) en Jeffrey Steele (geb. 1931). Baie opkuns-kunstenaars het in groepe saamgewerk en die belangrikste groep was die Group de Recherche d'Art Visuel, wat in 1960 in Parys gestig is. Die eerste groot oorsigtelike uitstalling van opkuns is in 1965 in New York onder die veelseggende naam The Responsive Eye gehou. Sedertdien het die kunssoort groot bekendheid verwerf.

Bronnelys

Wêreldspektrum, 1982, ISBN, 0908409621, volume 21, bl. 190