Malta
| |||||
| Volkslied: L-Innu Malti (Maltees) The Maltese Hymn (Engels) (Afrikaans: "Die Maltese volkslied") | |||||
| Hoofstad | Valletta | ||||
| Grootste stad | Birkirkara | ||||
| Amptelike tale | Maltees en Engels | ||||
| Regering | Unitêre parlementêre grondwetlike republiek Myriam Spiteri Debono Robert Abela | ||||
| Onafhanklikheid • Onafhanklikheid en grondwet
• Republiek |
van die Verenigde Koninkryk 21 September 1964 13 Desember 1974 | ||||
| Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
316[1] km2 (186ste) 122 myl2 0,001 | ||||
| Bevolking - 2019-skatting - 2021-sensus - Digtheid |
493 559[2] (167ste) 519 562[3] 1 649 / km2 (8ste) 4 270,9 / myl2 | ||||
| BBP (KKP) - Totaal - Per capita |
2024-skatting | ||||
| BBP (nominaal) - Totaal - Per capita |
2024-skatting | ||||
| MOI (2022) | |||||
| Gini (2022) | 31,1[6] – laag | ||||
| Geldeenheid | Euro (€) (EUR)
| ||||
| Tydsone - Somertyd |
MET (UTC+1) MEST (UTC+2) | ||||
| Internet-TLD | .mt | ||||
| Skakelkode | +356 | ||||
Malta (Maltees: [ˈmɐltɐ]; Engels: [ˈmɒltə] of [ˈmɔːltə], ), amptelik die Republiek Malta (Maltees: Repubblika ta' Malta; Engels: Republic of Malta), is 'n klein Suid-Europese eilandstaat sentraal geleë in die Middellandse See, 80 km suid van Sisilië, 284 km oos van Tunisië en 333 km noord van Libië, met Gibraltar 1 755 km na die weste en Alexandrië 1 508 km na die oostekant.[7]
Malta beslaan net meer as 316 km² in landoppervlak, wat dit een van die wêreld se kleinste state maak.[8][9][10] Die Maltese argipel bestaan uit die eilande Malta, Gozo, Comino en verskeie klein onbewoonde eilande onder andere Cominotto en Filfla. Dit is ook een van die lande met die hoogste bevolkingsdigtheid ter wêreld. Malta se de facto hoofstad is Valletta en die grootste stad is Birkirkara. Die hoofeiland bestaan uit heelwat dorpe wat saam 'n Groter stedelike gebied (GSG) vorm met 'n totale bevolking van 368 250, volgens Eurostat.[11] Die land het twee amptelike tale, Maltees (grondwetlik die nasionale taal) en Engels.
Regdeur die geskiedenis was Malta se unieke ligging van groot strategiese belang,[12] met die gevolg dat opeenvolgende ryke en moondhede oor die eilande geheers en regeer het. Dit sluit in die Fenisiërs, Grieke, Romeine, Arabiere, Normandiërs, Aragonese, Habsburg-Spanjaarde, Orde van Malta, die Franse en die Britte. In 1964 verkry Malta onafhanklikheid van die Verenigde Koninkryk en word in 1974 'n republiek. Malta behou lidmaatskap tot die Britse Statebond na onafhanklikheidswording. Malta tree in 1964 toe tot die Verenigde Nasies en in 2004 tot die Europese Unie. Malta is ook 'n ondertekende van die Schengen-ooreenkoms[13] en het in 2008 deel geword van die Eurosone.
Malta het 'n lang Christelike geskiedenis en nalatenskap en is 'n Apostoliese bisdom. Volgens die Bybelboek Handelinge[14] het Paulus skipbreuk gelei op "Melite", soos die Grieke dit genoem het, en het daar 'n bediening gehad.[15] Die Rooms-Katolieke geloof is die amptelike geloof in Malta soos verklaar deur die Maltese grondwet.[16][17]
Malta is wêreldwyd bekend as 'n toeristebestemming. Die eilande het talryke toeristebestemmings en historiese monumente, insluitend nege Unesco-wêrelderfenisgebiede,[18] onder andere die baie prominente Megalitiese tempels wat van die oudste losstaande strukture ter wêreld is.[19][20][21]
Etimologie
[wysig | wysig bron]Die oorsprong van die term Malta is onduidelik. Die moderne variasie spruit uit die Maltese taal. Die mees algemene etimologie is dat die woord Malta afkomstig is van die Griekse woord μέλι (meli), "heuning".[22] Die Grieke het die eiland Μελίτη (Melitē) genoem wat "heuningsoet" beteken (ook die naam van 'n Nereïde[23]). Dit is heel moontlik as gevolg Malta se unieke heuningproduksie deur 'n endemiese byspesie en daarom ook Malta se populêre bynaam "land van heuning".[24] Die Romeine het voortgegaan en die eiland Melita[25] genoem wat die verlatynsing van die Griekse Μελίτη[26] is. Nog 'n teorie stel voor dat die woord Malta afkomstig is van die Fenisiese woord Maleth wat "toevlugsoord"[27] beteken verwysende na Malta se vele baaie en inhamme.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Geskiedenis van Malta.
Prehistoriese geskiedenis
[wysig | wysig bron]Erdewerk deur argeoloë gevind by Skorba toon ooreenkomste met erdewerk in Italië gevind en dui daarop dat die Maltese eilande moontlik vir die eerste keer in 5200 v.C. bewoon is deur jagters en landbouers vanaf die groter eiland Sisilië, heel moontlik die Sikane. Die uitsterf van die dwergseekoei en dwerg-olifant word gekoppel aan die eerste aankoms van mense op Malta.[28] Prehistoriese boerdery nedersettings wat terugdateer na die vroeë Neolitiese tydperk is ontdek in oop gebiede en ook in grotte, soos Ghar Dalam.[29]
Die Sikane, algemeen beskou as verwant aan die Iberiërs,[30][31] was die enigste stam sover bekend om die eiland op daardie tydstip[32] te bewoon. Die bevolking op Malta het graan verbou, met vee geboer en, in ooreenkoms met ander antieke Mediterreense kulture, 'n vrugbaarheidsfiguur aanbid. Die figuur word verteenwoordig in groot hoeveelhede Maltese prehistoriese artefakte en soortgelyke beeldjies, insluitend die Venus van Willendorf.
Erdewerk van die Ghar Dalam-tydperk stem ooreen met erdewerk gevind in Agrigento, Sisilië. 'n Kultuur van megalitiese tempelbouers het ook in hierdie vroeë periode ontstaan of sy weg tot hier gevind. Gedurende 3500 v.C. het hierdie mense sommige van die wêreld se oudste vrystaande strukture gebou in die vorm van die megalitiese Ġgantija tempels op Gozo;[33] ander vroeëre tempels sluit die van Ħaġar Qim en Mnajdra in.[21][34][35]
Die tempels het 'n kenmerkende argitektuur, tipies 'n komplekse drieblaarklawervormige ontwerp, en is gebruik vanaf 4000 tot 2500 v.C. Dierbeendere en 'n mes gevind agter 'n verwyderbare altaarsteen dui op moontlike tempelrituele wat dierofferandes ingesluit het. Voorlopige inligting dui daarop dat offerandes gebring is aan die godin van vrugbaarheid, wie se standbeeld nou staan in die Nasionale Museum van Argeologie in Valletta.[36] Hierdie kultuur het blykbaar vanaf die Maltese eilande verdwyn omstreeks 2500 v.C. Argeoloë spekuleer dat die tempelbouers slagoffers was van plae en siektes. Ander weer het gespekuleer oor die ooreenkoms tussen die gebeurtenis en Plato se weergawe van die verdwyning van Atlantis.
'n Ander interessante argeologiese kenmerk van die Maltese eilande, dikwels toegeskryf aan die antieke bouers, is ewewydige eenvormige groewe genoem wa spore of wa groewe. Dit kan op verskeie plekke regoor die eilande gevind word met die mees prominente in 'n area van Malta genaamd "Clapham junction". Hierdie verskynsels is moontlik veroorsaak deur die wegvreet van sagte kalksteen deur houtwiel waens.[37][38]
Na 2500 v.C. het die Maltese eilande ontvolk en was dit onbewoon vir 'n hele paar dekades tot die koms van 'n nuwe instroming van bronstydperk immigrante. Dit was 'n kultuur wat hulle dooies veras het en kleiner megalitiese strukture genaamd doldems aan Malta bekend gestel het.[39]
Grieke, Fenisiërs en Romeine
[wysig | wysig bron]Rondom 700 v.C. vestig die Antieke Grieke hulle op Malta, meestal in en om die gebied waar Valletta nou is.[40] 'n Eeu later sluit Fenisiese handelaars[40] by die plaaslike bevolking op die eiland aan. Hulle het die eilande as 'n stop op hulle handelsroetes vanaf die oostelike Middellandse see na Cornwall gebruik.[41] Die Fenisiërs bewoon die gebied nou bekend as Mdina, asook die omliggende dorp Rabat wat hulle Maleth noem.[42] Die Romeine, wat ook in Mdina gebly het, het na Mdina (en die eiland) as Melita verwys.[25]
Na die val van Fenisië in 400 v.C. kom die gebied onder die beheer van Kartago, 'n voormalige Fenisiese kolonie.[43] Gedurende hierdie tyd het die mense op Malta hoofsaaklik olywe en karob verbou, en tekstielware geproduseer.[43]
Tydens die Eerste Puniese Oorlog om 264 v.C. veroorsaak spanning dat die Maltese teen Kartago rebelleer en beheer van hulle garnisoen oorgee aan die Romeinse konsul Sempronius.[25] Malta bly lojaal aan Rome tydens die Tweede Puniese Oorlog en die Romeine beloon hulle met die titel van Foederata Civitas, 'n benoeming wat beteken dat hulle vrygestel is van die betaling van skatting of die heerskappy van die Romeinse reg, alhoewel Malta in hierdie tydstip onder die jurisdiksie van die provinsie van Sisilië val.[25]
Teen 117 n.C. was die Maltese eilande 'n vooruitstrewende deel van die Romeinse Ryk en word bevorder tot die status van Municipium onder Hadrianus.[25] Katakombes in Rabat getuig van 'n vroeë Christelike gemeenskap op die eilande en Handelinge vertel van Paulus wat daar skipbreuk ly en van sy bediening op die eiland.
Met die verdeling van die Romeinse Ryk in oos en wes in die 4de eeu, word Malta onder beheer van die Griekssprekende Bisantynse Ryk 395-870[40] geplaas, wat vanuit Konstantinopel regeer het.[44] Hoewel Malta onder Bisantynse heerskappy was vir vier eeue, is nie veel uit hierdie tydperk bekend nie. Daar is bewyse dat Germaanse stamme, insluitend die Gote en Vandale, kortstondig beheer oor die eilande gehad het alvorens die Bisantyne met 'n teenaanval begin het en Malta herower het.[44]
Die Arabiese tydperk en die Middeleeue
[wysig | wysig bron]In 870 n.C. word Malta ingesleep by die Arabies-Bisantynse oorloë. Die verowering van Malta word gekoppel aan die van Sisilië nadat Admiraal Eufemius sy mede-Bisantyne verraai het deur die Aghlabid-dinastie te versoek om die eiland binne te val.[45]
Die Arabiese kroniekskrywer en geograaf al-Himyari vertel dat in 870 n.C. na 'n geweldadige stryd in Malta teen die Bisantynse besettingsmagte, die Arabiese invallers, eers gelei deur Halaf al-Hadim, en later deur Sawada ibn Muhammad, die eiland gestroop en geplunder het, die belangrikste geboue vernietig het en vir alle praktiese doeleindes onbewoond gelaat het. Dit was later weer gekoloniseer deur Arabiere vanaf Sisilië in 1048–1049 n.C. Daar heers onsekerheid of die nuwe nedersetting die gevolg van demografiese uitbreiding in Sisilië was, toegeskryf aan hoër lewenstandaarde (in welke geval die kolonisering dan 'n paar dekades vroeër plaasgevind het), of as gevolg van burgeroorlog onder die Arabiese heersers wat in 1038 n.C. in Sisilië uitgebreek het nie.[46]
Die Arabiere het nuwe besproeiing asook sommige vrugte en katoen op die eiland bekend gestel. Die Sisilies-Arabiese taal is aangeneem vanaf Sisilië. Die taal ontwikkel tot in moderne Maltees.[47]
Die plaaslike Christene is geloofsvryheid gegun. Hulle moes egter jizya betaal, 'n vorm van belasting vir nie-Moslems. Hulle was gevolglik vrygestel van Zakaat, die belasting wat deur Moslems betaal moes word.[48] Die Normandiërs, as deel van hulle verowering van Sisilië in 1091 n.C., verdryf al die More uit die suide van Italië. Die Normandiese leier Rogier I van Sisilië is verwelkom deur die plaaslike Christene.[25] Graaf Rogier I, volgens die plaaslike mite, het uit dankbaarheid vir die Maltese se lojaliteit tydens sy veroweringstogte, 'n deel van sy rooi en wit banier afgeskeer en as geskenk oorhandig. Dit is volgens die mite die basis vir die moderne Maltese vlag.[25][49]
Die Normandiese tydperk was produktief; Malta het deel geword van die nuutgevonde Koninkryk van Sisilië, wat buiten Sisilië en Malta ook die suidelike helfte van die Italiaanse skiereiland ingesluit het.[25] Die Rooms-Katolieke geloof is weer ingestel as staatsgodsdiens met Malta nou onder die bisdom van Palermo. Normandiese argitektuur maak ook plek-plek 'n verskyning, veral in die antieke hoofstad van Mdina.[25] Tancred van Lecce (Tancred van Sisilië), die laaste Normandiese monarg, omskep Malta in 'n leenheerskap of feudale grondeiendom binne die koninkryk en stel 'n Graaf van Malta aan. Weens die eilande se strategiese belang en ligging was besetting deur ander moondhede altyd 'n moontlikheid. Gedurende die tyd is die mans van Malta almal gemilitariseer om potensiële invalle af te weer. Die eerste grawe was almal bekwame Genuese kaapvaarders.[25]
Die koninkryk kom onder beheer van die Huis van Hohenstaufen vanaf 1194 tot 1266 n.C. Gedurende die tydperk, waartydens Frederik II van Hohenstaufen begin het om sy Sisiliaanse koninkryk te herorganiseer, het die westerse kultuur en godsdiens steeds meer begin geld.[49] Malta was deel van die Heilige Romeinse Ryk van die Duitse nasie vir 72 jaar. Malta was tot 'n graafskap en markisaat verklaar maar handel was totaal geruïneer. Die eilande was vir 'n baie lang tydperk slegs 'n gefortifiseerde garnisoen.[50] In 1224 onder Frederik II word al die oorblywende Moslems (wat nie More was nie) van die eiland verban[51] of gedwing om tot die Rooms-Katolieke geloof te bekeer.[52][53][25] Die totale manlike bevolking van Celano in Abruzzo is na Malta gedeporteer.[25]
Vir 'n kort periode val die koninkryk onder die heerskappy van die Huis van Capet-Anjou. Hoë belasting maak die vorstehuis ongewild, deels ook te wyte aan Karel van Anjou se oorlog teen die Republiek van Genoa en die eiland Gozo wat in 1275 geplunder is.[25] 'n Groot opstand op Sisilië, bekend as die Sisiliaanse Vespers, volg op die gevegte met die uiteinde dat die skiereiland afstig as die Koninkryk van Napels. In 1282 kom Malta onder heerskappy van die Aragonese.[54]
Familielede van die konings van Aragon regeer op die eiland tot 1409 waarna heerskappy oorgegee is aan die Kroon van Aragon. In die begin van die Aragonese troonsuksessie het die seuns van die monargie die titel "Graaf van Malta" ontvang. Dit is gedurende die tydperk dat meeste van die plaaslike adelstand tot stand gekom het. Teen 1397 val die dra van die titel "Graaf van Malta" terug na 'n feodale vlak wat 'n struweling tussen twee families tot gevolg het. Dit veroorsaak groot konflik. Die gevolg is dat die koning die titel herroep. Twis rondom die titel breek weer uit 'n paar jaar later met die herinstel daarvan. Die Maltese, gelei deur die plaaslike adelstand, kom in opstand teen Graaf Gonsalvo Monroy.[25] Alhoewel hulle die Graaf teen gestaan het, het die Maltese hulle lojaliteit teenoor die Sisiliaanse kroon duidelik te kenne gegee. Dit het Alfons IV so beïndruk dat hy nie die mense vir die opstand gestraf het nie maar belowe het om nooit weer die titel aan 'n derde party toe te ken nie. In plaas daarvan, is dit terug in die kroon geïnkorporeer. Die titel van Città Notabile is aan die stad Mdina toegeken na aanleiding hiervan.[25]
Ridders van Malta en Napoleon
[wysig | wysig bron]In 1530 oorhandig Keiser Karel V die eilande, in 'n ewigdurende huurkontrak, aan die Hospitaalridders, op daardie stadium onder die leierskap van die Fransman Philippe de Villiers de L'Isle-Adam, Grootmeester van die Orde. Hierdie ridders, 'n militêr-godsdienstige ridderorde deesdae beter bekend as die Orde van Malta, was van die Griekse eiland Rhodos verdryf deur die Ottomaanse Ryk in 1522.
In 1551, word die ganse bevolking van die Maltese eiland Gozo, ongeveer 5 000, deur Barbaryse kaapvaarders gevange geneem as slawe en gedeporteer na die Barbaryse kus.
Die ridders, gelei deur Fransman Jean Parisot de la Valette, Grootmeester van die Orde, weerstaan 'n oorweldigende beleg deur die Ottomane in 1565. Die ridders, met die hulp van die Maltese, seëvier aan die einde van die dag. Voltaire het oor die beleg gesê: "Niks is beter bekend as die beleg van Malta nie."[55] Na die beleg besluit die Orde om Malta se fortifiserings te verbeter, veral in die binne-hawe, waar die nuwe stad Valletta, so genoem ter ere aan Valette, gebou is. Hulle rig ook wagtorings langs die kus op – die Wignacourt , Lascaris en de Redin torings – vernoem na die Grootmeesters wat dit laat bou het. Tydens die Ridders se heerskappy op die eiland het talle argitektoniese en kulturele projekte die lig gesien, onder andere die versiering van Città Vittoriosa , die oprig van nuwe stede, insluitende Città Rohan en Città Hompesch en die bekendstelling van nuwe akademiese en sosiale hulpbronne.
Ongeveer 11 000 mense uit 'n totale bevolking van 60 000 kom om in 'n plaag in 1675.[56]
Die Ridders se bewind kom tot 'n einde met Napoleon se verowering van Malta, op pad na Egipte, tydens die Franse Revolusionêre Oorloë in 1798. Die invloed van die Ridders het verwater deur die jare en die Orde het in onguns verval. Dit was rondom die tyd van die beliggaming van die universele waardes van burgerlike vryheid aangevuur deur die Franse Rewolusie. Mense van beide binne en buite die Orde het 'n beroep op Napoléon Bonaparte gedoen om die Ridders te verdryf. Napoleon het nie geweifel nie en sy vloot het in 1798, op pad na sy Egiptiese ekspedisie, daar aangeland. Hy het die Ridders gefnuik deur die goed bewaakte hawe van Valletta in te vaar onder die voorwendsel van voorrade aanvul. Met veilige toegang verseker rig hy sy wapens op die eiland, Grootmeester Hompesch kapituleer, en Napoleon betree Malta.
Gedurende sy kort verblyf van ses dae voltooi Napoleon 'n hele paar hervormings. Die belangrikste hiervan is die instel van 'n nuwe administrasie met 'n Regeringskommissie, die oprig van twaalf munisipaliteite, die skep van 'n openbare finansiële administrasie, die afskaffing van alle feodale regte en voorregte, die opheffing van slawerny en die vrymaak van alle Turkse slawe. Op die geregtelike terrein is 'n familiekode opgestel en twaalf regters is genomineer. Openbare onderwys is gestruktureer volgens riglyne neergelê deur Napoleon self, dit het voorsiening gemaak vir primêre en sekondêre onderwys. Vyftien laerskole is opgerig en die universiteit is vervang deur 'n "École Centrale" met agt voorsitterstoele, almal met 'n redelik wetenskaplik uitkyk: by name, rekenkunde en meetkunde, algebra en stereotomie, geometrie en astronomie, meganika en fisika, navigasie, chemie, ens. Hierna, met 'n aansienlike garnisoen wat hy agterlaat, vertrek hy na Egipte.
Die agtergeblewe Franse magte het ongewild geraak onder die Maltese, veral om hulle vyandigheid teenoor Rooms-Katolisisme en die plundering van plaaslike kerke om Napoleon se oorlog te finansier. Die Franse finansiële en godsdienstige beleid vuur die Maltese aan tot rebellie en die Franse word gedwing om terug te val tot binne die stadsvestings. Groot-Brittanje, tesame met die Koninkryk van Napels en die Koninkryk van Sisilië, verleen ammunisie en bystand aan die Maltese. Brittanje stuur ook sy vloot om die eilande te beleër.
Generaal Claude-Henri Belgrand de Vaubois en sy Franse magte gee in 1800 oor. Maltese leiers bied daarna die eiland vir Sir Alexander Ball aan en vra dat die eiland onder Britse gesag kom. Die Maltese stel 'n Verklaring van Regte op waarin hulle instem om te ressorteer "onder die beskerming en die soewereiniteit van die Koning van die vrye mense, Sy Majesteit die Koning van die Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland". Die verklaring meld ook dat "sy Majesteit het geen reg om hierdie eilande te sedeer aan enige moondheid nie... as hy kies om sy beskerming terug te trek en om sy soewereiniteit op te gee, die reg vir die kies van 'n ander soewereiniteit, of van die regeer van hierdie eilande, aan ons behoort, die inwoners en inboorlinge alleen, en sonder beheer."[57]
Die Britse Ryk en die Tweede Wêreldoorlog
[wysig | wysig bron]As deel van die Verdrag van Parys in 1814 word Malta amptelik 'n deel van die Britse Ryk. Die Britte gebruik Malta as halfwegstasie en vloothoofkwartier. Malta se ligging halfpad tussen die Straat van Gibraltar en die Suezkanaal blyk sy grootste bate wees gedurende die jare en die eilande is ook gesien as 'n belangrike stop op die roete na Indië. Dit was 'n belangrike handelsroete vir die Britte en die Maltese het groot voordeel uit hierdie vennootskap getrek. Verskeie nuwe kulinêre en botaniese produkte word hierdeur bekend gestel in Malta; 'n paar voorbeelde (volgens die Nasionale Boek van Handelsbetrekkinge gevind in die Nasionale Biblioteek) sluit die bekendstelling van koring (vir brood) en spek in. In 1919 vuur Britse troepe skote af op protesoptoggangers, gekant teen nuwe belasting, en vier Maltese mans kom om.
Tydens die Tweede Wêreldoorlog speel Malta 'n belangrike rol weens sy nabyheid aan die Spilmoondhede se skeepsroetes. Die Maltese se dapperheid gedurende die Tweede Beleg van Malta het Koning George VI geroer om die George-kruis kollektief op 15 April 1942 aan Malta te oorhandig, om "te getuig van die heldemoed en toewyding wat lank onthou sal word deur die geskiedenis". Sommige historici is van mening dat die toekenning tot gevolg gehad het dat Brittanje buitensporige verliese gely het ter verdediging van Malta. Britse geloofwaardigheid sou daaronder gely het as Malta oorgegee het, soos in Singapoer se geval.[58] 'n Replika van die George-kruis verskyn nou in die skildhoek van die Maltese vlag. Die gesamentlike toekenning bly enig in sy soort tot en met April 1999, toe die Koninklike Ulster Polisiemag die tweede, en tot op datum, die enigste ander ontvanger van 'n kollektiewe George-kruis geword het.[59]
Onafhanklikheid en Republiekwording
[wysig | wysig bron]Malta verkry onafhanklikheid op 21 September 1964 (Onafhanklikheidsdag) na intense onderhandelinge met die Verenigde Koninkryk. Dit is gelei deur die Maltese premier George Borg Olivier. Onder die 1964 grondwet, behou Malta aanvanklik Koningin Elizabeth II as die Koningin van Malta en dus as Staatshoof, met 'n Goewerneur-generaal as uitvoerende gesag namens haar. In 1971 wen die Maltese Arbeidersparty, onder leiding van Dom Mintoff, die algemene verkiesing. Dit lei tot republiekwording binne die Statebond op 13 Desember 1974 (Republiekdag), met die President as staatshoof. 'n Verdedigingsooreenkoms wat onderteken is kort na onafhanklikheid (en weer in 1972) het op 31 Maart 1979 verstryk.
Malta neem 'n neutrale internasionale beleid aan in 1980. In 1989 speel Malta gasheer vir 'n spitsberaad tussen die Amerikaanse president George H.W. Bush en die Sowjet-leier Michail Gorbatsjof, hul eerste ontmoeting van aangesig tot aangesig, die wegspringpunt vir die latere einde van die Koue Oorlog.
Op 16 Julie 1990 doen Malta, deur middel van sy minister van buitelandse sake, Guido de Marco, aansoek om aansluiting by die Europese Unie. Na moeilike onderhandelinge is 'n referendum gehou op 8 Maart 2003 wat uitgeloop het op 'n gunstige uitslag. Die algemene verkiesing gehou op 12 April 2003, het 'n duidelike mandaat aan Eerste Minister Eddie Fenech Adami gegee om die Verdrag van toetreding tot die Europese Unie te teken op 16 April 2003 te Athene, Griekeland.
Malta sluit by die Europese Unie aan op 1 Mei 2004.[60] Na aanleiding van die Europese Raad van 21-22 Junie 2007, sluit Malta by die Eurosone aan op 1 Januarie 2008.[61]
Politiek
[wysig | wysig bron]Malta is 'n republiek[62] met 'n parlementêre stelsel en openbare administrasie wat nou gebaseer is op die Westminster-stelsel. Die land het die tweede hoogste stempersentasie in die wêreld gehad (en die hoogste vir die nasies sonder verpligte stemmery), gebaseer op die opkoms in die nasionale laerhuisverkiesings 1960–1995.[63] Die eenkamerparlement se Kamer van Verteenwoordigers, (Maltees: Kamra tad-Deputati), word deur direkte algemene verkiesings verkies met 'n enkele oordraagbare stem elke vyf jaar, tensy die Parlement vroeër ontbind word deur die President onder advies van die Eerste Minister.
Die Huis van Verteenwoordigers bestaan uit 69 Lede van die Parlement. Waar 'n party egter wen met 'n volstrekte meerderheid van stemme, maar nie 'n meerderheid van die setels verkry nie, word daardie party bykomende sitplekke gegee om 'n parlementêre meerderheid te verseker. Die Grondwet van Malta bepaal dat die President die Lid van die Huis wat die beste in staat is om 'n (regerende) meerderheid in die Parlement te lei, as Eerste Minister aanstel.
Die President van Malta word aangestel vir 'n termyn van vyf jaar deur 'n resolusie van die Huis van Verteenwoordigers, aangeneem deur 'n blote meerderheid. Die rol van die President as staatshoof is grootliks seremonieel. Die belangrikste politieke partye is die Nasionale Party, wat 'n Christen-demokratiese party is, en die Arbeidersparty, wat 'n sosiaal-demokratiese party is. Die Arbeidersparty is tans aan die stuur van sake onder leiding van die Eerste Minister Robert Abela. Die Nasionale Party, met Adrian Delia as leier, dien as opposisie. Daar is 'n aantal kleiner politieke partye in Malta wat tans geen parlementêre verteenwoordiging geniet nie.
Tot met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog was Maltese politiek oorheers deur taalkwessies uitgebaklei deur Italiaans- en Engelsgesinde partye.[64] Naoorlogse politiek moes grondwetlike kwessies rondom betrekkinge met Brittanje hanteer (eerstens met integrasie en daarna onafhanklikheid) en op die ou einde betrekkings met die Europese Unie.
Administratiewe afdelings
[wysig | wysig bron]Malta beoefen 'n stelsel van plaaslike regering sedert 1993, gebaseer is op die Europese Handves van Plaaslike Self-regering. Daar is op die oomblik 68 plaaslike rade (54 in Malta en 14 in Gozo). Sestien "dorpe", wat deel vorm van groter rade, het hul eie Administratiewe Komitee. Daar is geen intermediêre vlakke tussen die plaaslike regering en die nasionale regering nie, en die vlakke van die ses distrikte (vyf op die hoofeiland) en van die drie streke (twee op die hoofeiland) dien hoofsaaklik statistiese doeleindes.
Elke raad is saamgestel uit 'n sekere aantal raadslede (5-11, afhangende en relatief tot die bevolking wat hulle verteenwoordig). 'n Burgemeester en 'n onderburgemeester word verkies deur en uit die Raadslede. Die Uitvoerende Sekretaris, wat deur die raad aangestel word, is die uitvoerende, administratiewe en finansiële hoof van die raad. Raadslede word elke vier jaar verkies deur 'n enkele oordraagbare stem. Mense wat in aanmerking kom om te stem in die verkiesing van die Maltese Kamer van Verteenwoordigers, sowel as inwonende burgers van die EU, is stemgeregtig. As gevolg van onlangse hervormings van die stelsel, sal geen verkiesings gehou word voor 2012 nie, waarna verkiesings elke twee jaar afwisselend gehou sal word helfte-helfte tussen die rade.
Plaaslike rade is verantwoordelik vir die algemene instandhouding en verfraaiing van die omgewing (insluitend herstelwerk aan sekondêre paaie), aanwys van plaaslike opsigters en vullisverwydering. Hulle voer ook algemene administratiewe pligte uit vir die sentrale regering soos die invordering van staatshuur en -fondse en die antwoord van regeringsverwante openbare navrae.
Weermag
[wysig | wysig bron]Die doelwit van die Gewapende Magte van Malta is om 'n militêre organisasie in stand te hou met as primêre mikpunt die verdediging van die eilande se integriteit. Dit moet uitgevoer word volgens die verdedigingsrolle, soos deur die regering uiteengesit, in 'n doeltreffende en koste-effektiewe wyse. Die doelwitte word bereik deur klem te lê op die handhawing van die integriteit van Malta se gebiedswaters en lugruim. Die weermag van Malta is verder betrokke in die stryd teen terrorisme en onwettige dwelmhandel. Hulle voer ook teenonwettige immigrant- en teenonwettige visserybedrywighede uit, asook soek-en-reddingsoperasies en fisiese/elektroniese sekuriteit/waarneming van sensitiewe gebiede. Malta se soek-en-reddingstreke strek vanaf die ooste van Tunisië tot die weste van Kreta met 'n oppervlakte van ongeveer 250 000 km².
As militêre organisasie bied die weermag rugsteunondersteuning aan die Maltese Polisiemag en ander staatsdepartemente/agentskappe. Die ondersteuning vind plaas in 'n georganiseerde, gedissiplineerde wyse in die geval van die nasionale noodgevalle (soos natuurrampe) of interne veiligheid en bomopruiming soos vereis.
Op 'n ander vlak stel en/of konsolideer die weermag bilaterale samewerking met ander lande op, om hoër operasionele doeltreffendheid te bereik met betrekking tot die weermag se rolle.
Geografie
[wysig | wysig bron]Malta is 'n argipel in die sentrale Middellandse See (in die oostelike kom), omtrent 80 km suid van die Italiaanse eiland Sisilië, aan die oorkant van die Malta-kanaal. Slegs die drie grootste eilande, Malta, Gozo (Għawdex), en Comino (Kemmuna) word bewoon. Die kleiner eilande (hieronder gelys) is onbewoon. Die argipel lê op die Malta-plato, 'n vlak plat gevorm deur die hoë punte van 'n landbrug tussen Sisilië en Noord-Afrika, wat geïsoleer geraak het met die styging in seevlak na die laaste Ystydperk.[65] Die argipel is dus geleë in die gebied tussen die Eurasiese en Afrikaanse tektoniese plate.[66][67]
Talle baaie langs die getande kuslyn van die eilande leen hulself uit tot hawens. Die landskap bestaan uit lae heuwels met terrasvormige veld. Die hoogste punt op Malta is Ta 'Dmejrek (253 m) naby Dingli. Alhoewel 'n paar klein riviere vloei in tye van hoë reënval, is daar geen permanente riviere of mere op Malta nie. 'n Paar varswaterlope vloei egter die hele jaar deur by Baħrija, l-Imtaħleb en San Martin, en ook in die Lunzjata-vallei op Gozo.
Fitogeografies behoort Malta aan die Liguro-Tirreen provinsie van die Middellandse See-streek van die Boreaal koninkryk. Volgens die WWF, behoort die grondgebied van Malta aan ekostreek PA1222 wat aan die "mediterreense woud, bos- en struikveld"-bioom behoort.[68]
Die klein eilande wat deel vorm van die argipel is onbewoond en sluit die volgende in:
|
|
Klimaat
[wysig | wysig bron]Malta het 'n Subtropiese – Mediterreense klimaat (Köppen klimaat klassifikasie Csa),[16][69] met matige winters en warm tot baie warm somers. Reën kom hoofsaaklik in die winter voor, met die somer oor die algemeen droog.
Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is 22-23 °C bedags en 15 °C snags. In die koudste maand – Januarie – wissel die temperatuur tussen 12 en 20 °C bedags en tussen 7 en 12 °C snags. In die warmste maand – Augustus – wissel temperature tussen 28 en 34 °C bedags en tussen 19 en 24 °C snags. Gemiddeld duur die somer/vakansie seisoen ongeveer 8 maande, beginnende rondom middel-April met temperature van 19-23 °C bedags en 14-14 °C snags en eindig in November met temperature van 17-23 °C bedags en 11-20 °C snags. Soms word ook temperature van 20 °C in die oorblywende 4 maande bereik. Onder al die hoofstede op die vasteland van Europa, het Valletta, die hoofstad van Malta, die warmste winters, met gemiddelde temperature van 15-16 °C bedags en 9-10 °C snags in die Januarie-Februarie periode. In Maart en Desember is gemiddelde temperature rondom 17 °C bedags en 11 °C snags.[70] Groot skommelings in temperatuur is raar. Malta is ook een van die min plekke in Europa wat "groen" is regdeur die jaar.
Gemiddelde jaarlikse seetemperature is 20 °C (hoogste in die Europese-kontinent), van 16 °C in Januarie tot 26 °C in Augustus. In die 6 maande – van Junie tot November – oorskry gemiddelde seetemperature 21 °C.[71]
Die aantal ure sonskyn beloop ongeveer 3000 per jaar (van die hoogste in Europa), met 'n gemiddeld van bo vyf ure sonskyn per dag in Desember tot bo 12 ure in Julie.[72] Dit is omtrent dubbel dié van die stede in die noordelike helfte van Europa: Londen met net 1461 ure.[73] In die winter is dit tot 'n paar keer meer: Londen het 37 ure[73] terwyl Malta 155 tot 164 (afhangende van die bronne) ure van sonskyn het in Desember.
| Weergegewens vir Malta (Malta Internasionale Lughawe in Luqa, in die sentrale deel van die eiland) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Maand | Jan | Feb | Mar | Apr | Mei | Jun | Jul | Aug | Sep | Okt | Nov | Des | Jaar |
| Hoogste maksimum (°C) | 22,2 | 23,3 | 26,2 | 30,7 | 33,9 | 39,5 | 42,7 | 39,8 | 37,4 | 33,6 | 27,1 | 24,3 | 42,7 |
| Gemiddelde maksimum (°C) | 15,2 | 15,5 | 16,7 | 19,1 | 23,3 | 27,5 | 30,7 | 30,7 | 28,0 | 24,2 | 20,1 | 16,7 | 22,3 |
| Gemiddelde temperatuur (°C) | 12,2 | 12,4 | 13,4 | 15,5 | 19,1 | 23,0 | 25,9 | 26,3 | 24,1 | 20,7 | 17,0 | 13,9 | 18,6 |
| Gemiddelde minimum (°C) | 9,2 | 9,3 | 10,1 | 11,9 | 14,9 | 18,4 | 21,0 | 21,8 | 20,1 | 17,1 | 13,9 | 11,0 | 14,9 |
| Laagste minimum (°C) | 1,4 | 1,9 | 2,4 | 6,5 | 8,0 | 12,6 | 15,5 | 15,9 | 13,2 | 8,0 | 5,9 | 3,6 | 1,4 |
| Neerslag (mm) | 89,0 | 61,3 | 40,9 | 22,5 | 6,6 | 3,2 | 0,4 | 7,0 | 40,4 | 89,7 | 80,0 | 112,3 | 553,3 |
| Sonskynure (u/d) | 5,1 | 6,2 | 7,2 | 8,2 | 9,7 | 10,9 | 11,8 | 10,9 | 8,7 | 7,1 | 6,1 | 5,0 | 8,1 |
| Reëndae (d) | 13,7 | 10,9 | 8,9 | 6,4 | 2,8 | 1,1 | 0,4 | 1,0 | 3,9 | 10,2 | 10,6 | 14,2 | 84,1 |
| Humiditeit (%) | 79 | 79 | 79 | 77 | 74 | 71 | 69 | 73 | 77 | 78 | 77 | 79 | 76 |
| Bron: Wêreld Meteorologiese Organisasie (VN),[74] NOAA,[72] | |||||||||||||
Ekonomie
[wysig | wysig bron]Malta word, volgens die Internasionale Monetêre Fonds (IMF), geklassifiseer as 'n gevorderde ekonomie saam met 32 ander lande.[75] Tot en met 1800 was Malta afhanklik van katoen, tabak en sy skeepswerwe vir uitvoere. Gedurende die tydperk onder Britse beheer, maak hulle staat op die skeepswerf se ondersteuning van die Britse vloot, veral tydens die Krimoorlog in 1854. Vakmanne en almal wat in die weermag gedien het baat geweldig by die militêre basis.
In 1869 gee die opening van die Suez-kanaal Malta se ekonomie 'n groot hupstoot. Daar was 'n massiewe toename in haweverkeer. Skepe wat gestop het by Malta se dokke vir brandstofaanvulling het bygedra tot die Entrepothandel, wat bykomende voordele vir die eiland gebring het.
Aan die einde van die 19de eeu het die ekonomie egter begin kwyn, en teen die 1940's was Malta se ekonomie in 'n ernstige krisis. Een faktor was die beter reikafstand van nuwe skepe wat minder gereelde brandstofaanvullings benodig het.
Tans is Malta se belangrikste hulpbronne kalksteen, 'n gunstige geografiese ligging en 'n produktiewe arbeidsmag. Malta produseer net sowat 20% van sy voedsel, het beperkte varswater-voorrade en het geen binnelandse energiebronne nie. Die ekonomie is afhanklik van buitelandse handel (as 'n vragoorlaaipunt), vervaardiging (veral elektronika en tekstiel) en toerisme.
Die filmbedryf is 'n groeiende bydraer tot die Maltese ekonomie, met 'n paar groot buitelandse films wat elke jaar in Malta verfilm word. Die land het ook uitvoere van ander vorme van dienste verhoog, soos finansiële- en bankdienste.
Die regering belê geweldig baie in die onderwys, insluitend kolleges.
As deel van voorbereidings vir Malta se lidmaatskap tot die Europese Unie (aangesluit op 1 Mei 2004) is sommige staatsbeheerde maatskappye geprivatiseer en markte geliberaliseer. Die regering het byvoorbeeld op 8 Januarie 2007 aangekondig dat hy sy belang van 40% in MaltaPost verkoop, ten einde 'n privatiseringsproses van die afgelope vyf jaar af te handel. In 2010 het Malta dit reggekry om telekommunikasie, posdienste, skeepswerwe en skeepsbouery te privatiseer.
Malta het belangrike en wesenlike stappe gedoen om homself te vestig as 'n globale rolspeler in die oorgrensfonds administrasiebedryf. Malta se 'n unieke kombinasie van meertalige werknemers en 'n sterk Anglo-Saksiese regstelsel laat hulle toe om sterk mee te ding met lande soos Ierland en Luxemburg. Die land het 'n gemengde reputasie rondom deursigtigheid en 'n DAW-indeks telling van 6, maar beide aspekte behoort na verwagting te verbeter, aangesien Malta toenemend 'n meer omvattende wetgewende raamwerk vir finansiële dienste aanneem. Malta se reguleerder, die MFSA, is sterk ingestel op besigheidsontwikkeling. Die land is suksesvol met die lok van dobbelbedrywe, vliegtuig- en skeepsregistrasie, kredietkaart-uitreikende banklisensies en ook fondsadministrasie. Diensverskaffers rondom hierdie bedrywe, met inbegrip van fidusiêre en trustee bedrywe, is 'n kernaspek van die groeistrategie van die eiland.
Malta en Tunisië is tans besig met besprekings rondom die kommersiële ontginning van die vastelandsplaat geleë tussen hulle, veral vir petroleum eksplorasie. Soortgelyke samesprekings word ook tussen Malta en Libië gehou vir dieselfde doeleindes.
Malta vorder nie eiendomsbelasting in nie.
Volgens Eurostat-data staan die Maltese PPS BBP per capita, in 2008, op 76 persent van die EU-gemiddeld.[76]
Bankwese en finansies
[wysig | wysig bron]Die twee grootste kommersiële banke, Bank van Valletta en HSBC Bank Malta, kan beide hulle oorsprong terugneem na die 19de eeu.
Malta is een van die wêreld se finansiële sentra.[77]
Die Sentrale Bank van Malta (Bank Ċentrali ta' Malta) het twee belangrike areas van verantwoordelikheid: die formulering en implementering van monetêre beleid en die bevordering van 'n gesonde en doeltreffende finansiële stelsel. Dit is vasgelê op 17 April 1968 deur die Sentrale Bank van Malta Wet. Die Maltese regering betree die ERM-II op 4 Mei 2005, en neem die euro as die land se geldeenheid aan op 1 Januarie 2008.[78]
Vervoer
[wysig | wysig bron]Verkeer in Malta beweeg aan die linkerkant soos in die Verenigde Koninkryk. Motoreienaarskap in Malta is uiters hoog gegewe die grootte van die eilande. Dit is die vierde hoogste in die Europese Unie. Die aantal geregistreerde motors in 1990 was 182 254, en kom neer op 'n digtheid van 582 motors/km².[79]
Malta het 'n padnetwerk van 2 254 km, 1 972 km (87,5%) geteer en 282 km ongeteer (Desember 2003).[80]
Die hoofpaaie van Malta vanaf die mees suidelike punt tot die mees noordelike punt is die volgende: Triq Birżebbuġa in Birżebbuġa, Għar Dalamweg en Tal-Barraniweg in Żejtun, Santa Luċijalaan in Paola, Aldo Morostraat (Trunkstraat), 13 Desemberstraat en Ħamrun-Marsaverbypad in Marsa, Regionalstraat in Santa Venera/Msida/Gżira/San Ġwann, St Andrew's-straat in Swieqi/Pembroke, Malta, Coaststraat in Baħar iċ-Ċagħaq, Salinastraat, Kennedyrylaan, St. Paul's-verbypad en Xemxija Hill in San Pawl il-Baħar, Mistra Hill, Wettingerstraat (Mellieħa-verbypad) en Marfaweg in Mellieħa.
Busse (xarabank of karozza tal-linja) is die primêre metode van openbare vervoer. Die diens, wat in 1905 gestig is, het 'n omvattende hervorming ondergaan in Julie 2011. Die bestuurstrukture het verander van selfstandige drywers wat hul eie voertuie bestuur na 'n diens wat aangebied word deur 'n enkele maatskappy deur middel van 'n openbare tender (in Gozo, wat beskou word as 'n klein netwerk, word die diens direk gelewer).[81] Die openbare tender is toegeken aan Arriva Malta, 'n lid van die Arriva groep.
Die nuwe diens loop dag en nag. Die vinnige dwarsstroomdienste werk teen 'n frekwensie van 30 minute. Die dwarsstroomdiens moet verbind met hoofstroomdienste, wat sal werk teen 'n frekwensie van tussen 10 en 30 minute. Op streeks- en plaaslike vlak, sal die sylyne dorpe en omliggende gebiede elke 30 minute bedien. Wisselaars is geleë in Valletta, Mater Dei-hospitaal, Swieqi, Paola, Marsa, Malta Internasionale Lughawe en Msida.
Tussen 1883 en 1931 het Malta 'n spoorlyn gehad wat Valletta met die weermagbarakke by Mtarfa verbind het, via Mdina en 'n aantal stede en dorpe. Die spoorlyn het in onbruik verval en is uiteindelik heeltemal gesluit met die bekendstelling van elektriese trems en busse. Op die kruin van die bombardement van Malta gedurende die Tweede Wêreldoorlog, het Mussolini aangekondig dat sy magte die spoorwegstelsel vernietig het, maar met die uitbreek van die oorlog was die spoorlyn alreeds vir nege jaar in onbruik.
Malta het drie groot natuurlike hawens op die hoofeiland:
- Grand Harbour (of Port IL-Kbir), geleë aan die oostekant van die hoofstad Valletta, is al 'n hawe sedert die Romeinse tyd. Dit het verskeie uitgebreide dokke en kaaie, sowel as 'n passasierskipterminaal. 'n Terminaal by Grand Harbour bedien ook veerbote wat Malta verbind met Pozzallo en Catania in Sisilië.
- Marsamxett-hawe, geleë aan die westekant van Valletta, huisves 'n aantal jagmarinas.
- Marsaxlokk-hawe (Malta Freeport), by Birżebbuġa aan die suid-oostekant van Malta, is die eiland se vernaamste vragterminaal. Malta Freeport is die 11de besigste vraghouerhawe op die Europese vasteland en 46ste in die wêreld, met 'n handelsvolume van 2.3 miljoen twintigvoetlange eenhede in 2008.[82]
Daar is ook twee mensgemaakte hawens wat 'n passasiers- en veerbootdiens bedien tussen Ċirkewwa Hawe op Malta en Mġarr Hawe op Gozo. Die veerboot vaar daagliks verskeie kere heen en weer.
Malta Internasionale Lughawe (Ajruport Internazzjonali ta' Malta) is die enigste lughawe wat die Maltese eilande bedien. Dit is op die terrein gebou wat voorheen deur die Koninklike Britse Lugmag se Luqa-lugmagbasis gebruik was. Daar is ook 'n helihawe, maar die geskeduleerde diens na Gozo is in 2006 gestaak. Die helihawe op Gozo is by Xewkija. Sedert Junie 2007 bedryf Harbour Air Malta 'n vliegbootdiens, driekeer per dag, tussen die seeterminale van Grand Harbour en Mgarr Hawe in Gozo.
Die nasionale lugredery is Air Malta, met die Malta Internasionale Lughawe as basis. Die lugredery bedien 36 bestemmings in Europa en Noord-Afrika. Die eienaars van Air Malta bestaan uit die regering van Malta (98%) en private beleggers (2%). Air Malta het 1 547 personeel in diens. Dit het ook 25%-aandeelhouding in Medavia.
Air Malta het al meer as 191 tussenredery kaartjie-uitreikingsooreenkomste met ander IATA-lugrederye gesluit. Dit het ook 'n kodedeelooreenkoms met Qantas wat drie roetes dek. In September 2007 sluit Air Malta twee ooreenkomste met die Aboe Dhabi-gestasioneerde Etihad Airways, Air Malta verhuur twee bedryfsklaar Airbus-vliegtuie aan Etihad Airways vir die winterseisoen wat op 1 September 2007 begin en verskaf operasionele ondersteuning op 'n ander Airbus A320 vliegtuig wat dit uitverhuur aan Etihad Airways.
Kommunikasie
[wysig | wysig bron]Die selfoonpenetrasietempo het op 101.3% gestaan aan die einde van 2009.[83] Malta gebruik die GSM 900 en UMTS (3G) selfoonstelsels. Dit is versoenbaar met die res van die Europese lande, Australië en ook Nieu-Seeland.
Daar is geen areakodes in Malta nie, intekenaars se nommers bestaan uit 8 syfers. Vastelyn telefoonnommers gebruik die voornommers 21 en 27 terwyl selfoonnommers die voornommers 79, 77 of 99 gebruik. Vir internasionale oproepe na Malta moet mens eers die internasionale toegangskode skakel, daarna die land se skakelkode +356 gevolg deur die intekenaar se nommer.
Geldeenheid
[wysig | wysig bron]Maltese euromunte vertoon die Maltese Kruis op die € 2 en € 1 munte, die Maltese Wapen op die € 0,50, € 0,20 en € 0,10 muntstukke, en die Mnajdratempels op die € 0,05, € 0,02 en € 0,01 munte.[84]
Malta het versamelaarsmunte gemunt met 'n sigwaarde wat wissel tussen 10 tot 50 euro. Hierdie munte sit 'n bestaande nasionale praktyk voort van die munt van silwer en goue herdenkingsmunte. In teenstelling met normale uitreikings is hierdie munte nie 'n wettige betaalmiddel in alle eurosones nie. 'n Maltese € 10 herdenkingsmunt kan byvoorbeeld nie gebruik word in enige ander land nie.
Vanaf 1972 tot met die bekendstelling van die euro in 2008 was die geldeenheid die Maltese lira, wat die Maltese pond vervang het. Die pond het die Maltese scudo vervang in 1798.
Toerisme
[wysig | wysig bron]Malta is 'n gewilde toeristebestemming, met 1,2 miljoen toeriste per jaar.[85] Drie keer meer toeriste besoek die eilande as wat daar inwoners is. Toerisme-infrastruktuur het dramaties toegeneem oor die afgelope paar jaar en 'n hele aantal goeie hotelle is beskikbaar op die eiland. Oorontwikkeling en die vernietiging van tradisionele behuising is egter 'n groeiende bron van kommer. 'n Toenemende aantal Maltese reis nou na die buiteland vir vakansie.[86]
In die afgelope jare word Malta bemark as 'n mediese toerismebestemming.[87] Heelwat van die gesondheidstoerismeverskaffers help ontwikkeling aan in die bedryf. Daar is egter geen Maltese hospitaal wat al 'n onafhanklike internasionale gesondheidsorgakkreditasie ondergaan het nie. Malta is baie gewild onder Britse mediese toeriste,[88] wat Maltese hospitale aanspoor om akkreditering van VK-oorsprong te verkry soos die Trent Accreditation Scheme. Dubbele akkreditering met die Amerikaansgeoriënteerde Joint Commission is nodig indien hospitale in Malta wil kompeteer met die Verre Ooste en Latyns-Amerika vir mediese toeriste uit die Verenigde State.
Wetenskap en tegnologie
[wysig | wysig bron]Malta het 'n samewerkingsooreenkoms met die Europese Ruimtevaartorganisasie (ESA) vir meer intensiewe samewerking rondom ESA projekte.[89]
Demografie
[wysig | wysig bron]Malta lê elke tien jaar 'n bevolkings- en behuisingsensus af.
Gebore Maltese maak die meerderheid van die bevolking uit. Daar is egter minderhede, van wie die meeste Britse boorlinge is en baie afgetree is op Malta. Die bevolking van Malta was in Julie 2011 geskat op 408 000.[16] In 2005 was 17% 14 jaar oud of jonger, 68% was in die 15-64 ouderdomsinterval, terwyl die oorblywende 13% 65 jaar en ouer was. Malta se bevolkingsdigtheid van 1 282 per vierkante kilometer is by verre die hoogste in die EU, en een van die hoogste in die wêreld. Die enigste sensusjaar wat 'n bevolkingsdaling getoon het, was die van 1967, met 'n 1,7% afname. Dit is toegeskryf aan 'n aansienlike emigrasie van Maltese burgers.[90]
Die inwonende Maltese bevolking van 2004 is beraam op 97,0% van die totale inwonende bevolking.[91]
Alle sensusse sedert 1842 toon 'n geringe meerderheid vroue teenoor mans. Die 1901 en 1911 sensusse kom die naaste daaraan om 'n balans te toon. Die hoogste vrou-teenoor-man verhouding is in 1957 getoon (1 088 : 1 000), sedertdien verklein die verhouding konstant. Die 2005 sensus toon 'n 1 013 : 1 000 vrou-teenoor-man verhouding.
Bevolkingsgroei het afgeneem van 9,5% tussen die 1985 en 1995 sensusse, tot 6,9% tussen die 1995 en 2005 sensusse ('n jaarlikse gemiddeld van +0,7%). Die geboortesyfer het op 3 860 gestaan ('n afname van 21,8% volgens die 1995-sensus) en die sterftesyfer op 3 025. Dus was daar 'n natuurlike groei van 835 (vergeleke met +888 vir 2004, van wie meer as 'n honderd buitelandse inwoners was).[92]
Die bevolking se ouderdomsamestelling is soortgelyk aan die ouderdomsamestelling algemeen in die EU. Sedert 1967 is daar 'n tendens van veroudering van die bevolking, daar word verwag dat dit sal voortduur in die afsienbare toekoms. Malta se ouderdom-afhanklikheidsverhouding van 17,2% in 1995 het gestyg tot 19,8% in 2005, redelik laer as die EU se gemiddeld van 24,9%; 31,5% van die Maltese bevolking is onder die ouderdom van 25 (in vergelyking met die EU se 29,1%); maar die 50-64 ouderdomsgroep verteenwoordig 20,3% van die bevolking, aansienlik hoër as die EU se 17,9%. Die ouderdom-afhanklikheidsverhouding sal na verwagting geleidelik styg in die komende jare.
Maltese wetgewing erken beide siviele en kanonieke (kerkgeregtelike) huwelike. Nietigverklaringe deur die kerklike en burgerlike howe is nie verwant nie en word ook nie noodwendig wedersyds onderskryf nie. Malta het ten gunste van egskeidingswetgewing gestem in 'n referendum gehou op 28 Mei 2011.[93] Aborsie in Malta is onwettig. 'n Persoon moet 16 wees om te kan trou.[94] Die getal bruide onder die ouderdom van 25 het afgeneem van 1 471 in 1997 tot 766 in 2005, terwyl die aantal bruidegomme onder 25 gedaal het van 823 tot 311. Daar is 'n konstante tendens onder vroue om op 'n jonger ouderdom te trou as mans. In 2005 was daar 51 bruide tussen die ouderdomme van 16 en 19, vergeleke met 8 bruidegomme.[92]
Teen die einde van 2007 was die totale bevolking 410 290 en daar word verwag dat dit tot 424 028 gaan styg teen 2025. Op die oomblik is vroue effens meer as mans en maak 50,3% van die bevolking uit. Die grootste groepering van mense (7.5%) val in die ouderdomsgroep 25–29, terwyl 7.3% in die ouderdomsgroepe 45–49 en 55–59 val.[95]
Taal
[wysig | wysig bron]Die Maltese taal (Maltees: Malti) is die amptelike taal van Malta. Neffens Maltees is Engels ook 'n amptelike taal en die landswette word in beide tale uitgevaardig. Die Grondwet bepaal egter dat indien daar enige konflik tussen die Maltese en die Engelse teks van enige wet bestaan, moet die Maltese teks se interpretasie voorrang geniet.
Maltees is oorspronklik 'n Semitiese taal wat afstam van die nou uitgestorwe Sisiliaans-Arabiese (Sisulo-Arabiese) dialek (vanaf die suide van Italië).[96] Die Maltese alfabet bestaan uit 30 letters gebaseer op die Latynse alfabet, insluitend die diakrities veranderde letters ż, ċ en ġ, sowel as die letters għ, ħ , en ie.
Maltees het 'n Semitiese basis met heelwat lenery vanaf Sisiliaans, Italiaans, 'n bietjie Frans, en meer onlangs en toenemend uit Engels.[97] Die taal sluit verskillende dialekte in wat heelwat kan wissel van een dorp na 'n ander, of van die een eiland na die ander.
Die Euro-barometer meld dat 100% van die bevolking Maltees praat. Daarbenewens praat 88% van die bevolking Engels, 66% Italiaans, en 17% Frans.[98] Hierdie wydverspreide kennis van tweede tale maak Malta een van die mees veeltalige lande in die Europese Unie. 'n Studie van publieke menings oor watter taal "verkies" word, het getoon dat 86% van die bevolking 'n voorkeur vir Maltees geniet, 12% vir Engels en 2% vir Italiaans.[99] Tog is die Italiaanse TV-kanale wat Malta bereik vanaf Italiaanse uitsaaiers, soos Mediaset en RAI, steeds baie gewild.[99][100][101] Italiaans was 'n amptelike taal van Malta neffens Maltees tot 1934, waarna dit deur Engels vervang is.
Geloof
[wysig | wysig bron]Die Grondwet van Malta verklaar die Rooms-Katolieke geloof as die staatsgodsdiens hoewel verskanste voorsiening vir godsdiensvryheid gemaak word. Freedom House en die CIA World Factbook rapporteer dat 98% van die bevolking Rooms-Katoliek is, alhoewel hierdie syfer hoogs debatteerbaar is.
Daar is meer as 360 kerke op Malta, Gozo en Comino, een kerk vir elke 1 000 inwoners. Die parogiekerk (Maltees: "il-parroċċa", of "il-knisja parrokjali") is die argitektoniese en geografiese fokuspunt van elke Maltese stad en dorp, en die vernaamste bron van burgerlike trots. Hierdie burgerlike trots manifesteer op skouspelagtige wyse tydens die plaaslike dorps-festas. Dit dui die dag van die beskermheilige van elke gemeente aan, met parade orkeste, godsdienstige optogte, spesiale misse, vuurwerke (veral klappers), en ander feestelikhede.
Malta is 'n Apostoliese bisdom. Die Handelinge van die Apostels vertel dat 'n verhoorafwagtende Paulus, op pad van Kreta na Rome, skipbreuk gelei het op die eiland van" Melite", wat baie Bybelkenners as Malta identifiseer. Die gebeure speel af rondom 60 nC.[15] Die Handelinge van die Apostels verkondig dat Paulus drie maande op die eiland deurgebring het. Hy het die siekes genees, insluitend die vader van Publius, die "hoofman van die eiland". Verskeie tradisies hou verband hiermee. Die skipbreuk word gesê het plaasgevind in die plek vandag bekend as St Paul's Bay. Daar word gesê dat Sint Publius Malta se eerste biskop was. 'n Grot in Rabat, nou bekend as "St Paul's Grotto" (en in die omgewing waarvan bewyse van Christelike begrafnisse en rituele van die 3de eeu nC gevind is), is onder die vroegste bekende plekke op die eiland van Christelike aanbidding.
Verdere bewyse van Christelike bedrywighede gedurende die tydperk van die Romeinse vervolging verskyn in grafkelders geleë onder verskeie plekke regoor die eiland, insluitend die Katakombes van Paulus en Sint Agatha se Katakombes in Rabat, net buite die mure van Mdina. Laasgenoemde in besonder, is pragtig beskilder tussen 1200 en 1480, hoewel plunderende Turke dit erg geskend het in die 1550's. Daar is ook 'n hele aantal grotkerke, insluitende die grot in Mellieħa, wat 'n altaar is vir die geboorte van Maria waar, volgens legende, Lukas 'n prent van die Madonna geverf het. Dit is 'n plek vir pelgrimstogte sedert die Middeleeue.
Die Handelinge van die Raad van Kalsedoon het op rekord dat in 451 nC, 'n sekere Acacius Biskop was van Malta (Melitenus episcopus). Dit is ook bekend dat in 501 nC, 'n sekere Konstantinus, episcopus Melitenensis, teenwoordig was by die Vyfde Ekumeniese Raad. In 588 het Pous Gregorius I vir Tucillus ontroon, Miletinae Civitatis episcopus. Die geestelikes en mense van Malta verkies Trajanus as sy opvolger in 599 nC. Die laaste aangetekende Biskop van Malta, voor die inval van die eilande, was 'n Griek met die naam van Manas, wat vervolgens in Palermo opgesluit is.[102]
Die Maltese historikus, Giovanni Francesco Abela, verklaar dat na hulle bekering tot die Christendom aan die hand van Paulus, die Maltese hul Christelike geloof behou het, ten spyte van die Fatimidiese inval. Abela se geskrifte beskryf Malta as 'n goddelike geseënde "skans vir die Christelik-Europese beskawing teen die verspreiding van Middellandse See-Islam".[25] Die plaaslike Christelike gemeenskap wat Rogier I van Sisilië [x] verwelkom het, is verder aangevul deur immigrante uit Italië, in die 12de en 13de eeu.
Vir eeue was die Kerk in Malta ondergeskik aan die Bisdom van Palermo, behalwe onder Karel van Anjou, wat biskoppe vir Malta aangestel het, asook, op seldsame geleenthede, die Spanjaarde en later ook die Ridders. Sedert 1808 is alle biskoppe van Malta, Maltees. As 'n gevolg van die Normandiese en Spaanse tydperke, en die oppergesag van die Ridders het Malta die vroom Katolieke nasie geword wat dit vandag is. Dit is die moeite werd om daarop te let dat die Kantoor van die Inkwisiteur van Malta 'n baie lang dienstermyn op die eiland gehad het sedert sy stigting in 1530: die laaste Inkwisiteur het die eiland verlaat in 1798, nadat die Ridders mag oorgegee het aan Napoleon Bonaparte. Gedurende die tydperk van die Republiek van Venesië, het verskeie Maltese families geëmigreer na Corfu. Hul afstammelinge maak nou ongeveer twee-derdes van die gemeenskap van sowat 4000 Katolieke op, wat nou bly op die eiland.
Die beskermheiliges van Malta is Paulus, Sint Publius, Sint Agatha en Sint George. Alhoewel nie 'n beskermheilige nie, word Sint George Preca (San Ġorġ Preca) grootliks vereer as die eerste gekanoniseerde Maltese heilige. Pous Benedictus XVI kanoniseer hom op 3 Junie 2007. Ook word 'n aantal Maltese individue erken as Geseëndes, insluitende Maria Adeodata Pisani en Nazju Falzon, met Pous Johannes Paulus II wat hulle tot saliges verklaar in 2001.
Verskeie Rooms-Katolieke godsdienstige bestellings is teenwoordig in Malta, insluitend die Jesuïete, Franciskane, Dominikane en die Kleine Susters van die armes.
Die meeste gemeentelede van die plaaslike Protestantse kerke is nie Maltees nie, hul gemeentes trek baie van die Britse afgetredenes wat op die eiland bly asook vakansiegangers van baie ander lande. Daar is ongeveer 500 Jehova Getuies.[103] Die Kerk van Jesus Christus van die Heiliges van die Laaste Dae (Mormone), die Bybelse Baptistekerk en die Genootskap van Evangeliese Kerke het ongeveer 60 affiliasies. Daar is ook 'n paar kerke van ander denominasies, soos Sint Andrew se Skotse Kerk in Valletta ('n gesamentlike Presbiteriaanse en Metodiste gemeente) en Paulus se Anglikaanse katedraal, sowel as 'n Sewende Daagse Adventistekerk in Birkirkara.
Die Joodse bevolking van Malta bereik sy hoogtepunt in die Middeleeue onder Normandiese heerskappy. In 1479 kom Malta en Sisilië onder Aragonese heerskappy. Die Alhambra dekreet van 1492 dwing alle Jode om die land te verlaat. Hulle word gedwing om slegs 'n paar van hul besittings saam te neem. 'n Paar dosyn Maltese Jode kon dalk tot die Christendom bekeer het in daardie tyd om op die eiland te bly. Vandag is daar een Joodse gemeente.
Zen-Boeddhisme en die Baha’i-geloof maak aanspraak op sowat 40 lede. Daar is een moskee. 'n Moslem-laerskool het onlangs oopgemaak, sy bestaan bly 'n punt van omstredenheid. Van die geraamde 3000 Moslems in Malta is ongeveer 2250 buitelanders, ongeveer 600 genaturaliseerde burgers en ongeveer 150 is inheemse Maltese.[104]
Migrasie
[wysig | wysig bron]Immigrasie
[wysig | wysig bron]As 'n lidstaat van die Europese Unie en 'n party tot die Schengen-ooreenkoms, pas Malta die visumbeleid van die EU toe. Dit beteken dat om die land binne te kom:
- Burgers van die EU en die Europese Ekonomiese Ruimte (EER) (Noorweë, Ysland en Liechtenstein) en hulle spesiale gebiede en Switserland benodig slegs 'n paspoort of 'n nasionale identiteitskaart. Behalwe vir Roemeense en Bulgaarse landgenote, benodig landsburgers in hierdie kategorie nie wettige werk- en verblyfpermitte in Malta nie.[105]
- Landsburgers van sommige nie-EU en nie-EER-lande (meeste van die Wes-Balkanlande, die meeste lande op die Amerikaanse kontinent, Australië, Nieu-Seeland, Suid-Korea, Maleisië en Japan) benodig slegs 'n paspoort (nie 'n visum nie) as hulle minder as 90 dae vertoef.
- Burgers van ander lande het 'n paspoort en 'n visum nodig om die land binne te kom, visums is geldig vir een maand.
Die geraamde netto invloei (deur gebruik te maak van data vir 2002–2004) was 1 913 persone jaarliks. Oor die laaste 10 jaar het Malta 'n jaarlikse gemiddeld van 425 emigrante terug verwelkom.[91]
Gedurende 2006 het 'n totaal van 1 800 onwettige immigrante Malta bereik vanaf die Noord-Afrikaanse kus. Die meeste van hulle was van plan om die vasteland van Europa te bereik en het op Malta op geëindig as gevolg van hul substandaard skepe wat breek of hulle is gevang deur Maltese en ander EU-amptenare.[106][107] In die eerste helfte van 2006 het 967 ongeoorloofde immigrante in Malta aangekom, [x] omtrent dubbel die 473 wat in dieselfde periode in 2005 daar aangeland het.[108] Heelwat immigrante het al omgekom met die vaart oor die Middellandse See, met een noemenswaardige voorval die van die Mei 2007 Malta-bootramp.
Ongeveer 45% van die immigrante wat in Malta aanland is vlugtelinge (5%) of beskermde humanitêre status (40%) toegestaan. 'n Witskrif wat voorstel dat vlugtelinge al langer as 10 jaar op Malta woonagtig, Maltese burgerskap toegeken moet word, is in 2005 uitgereik. Histories het Malta toevlug verleen (en bygestaan in hul hervestiging) aan tot 800 of so Oos-Afrikaanse Asiërs wat uitgesit is vanuit Uganda deur Idi Amin en net onder 'n duisend Irakese op vlug van Saddam Hoesein se regime.
Aanhoudingskoste vir die eerste helfte van 2006 alleen was € 746 385.[109]
In 2005 probeer Malta om steun van die EU kry met betrekking tot die ontvangs van ongeoorloofde immigrante, repatriasie vir die wat vlugtelingstatus geweier is, die hervestiging van vlugtelinge in lande van die Europese Unie en maritieme veiligheid.[110] In Desember 2005 het die Europese Raad die Globale benadering tot Migrasie: Prioriteitsaksies gerig op Afrika en die Middellandse See aangeneem; maar die ontplooiing van genoemde aksies is beperk tot die westelike Middellandse See. Dit plaas verdere druk op die sentrale Middellandse Seeroete vir onreëlmatige immigrasie van wie Malta 'n deel vorm.
Emigrasie
[wysig | wysig bron]In die 19de eeu het die meeste emigrasie van Malta na Noord-Afrika en die Midde-Ooste plaas gevind, hoewel die tempo van terugmigrasie hoog was.[111] Nietemin het Maltese gemeenskappe ontstaan in hierdie streke. Teen 1900 byvoorbeeld het die Britse konsulêre ramings daarop gedui dat daar 5 326 Maltese in Tunisië was. In 1903 was daar beweer dat 15 000 mense van Maltese oorsprong in Algerië gewoon het.[112]
Malta het beduidende emigrasie ervaar as 'n gevolg van die ineenstorting van 'n konstruksie-oplewing in 1907 en na die Tweede Wêreldoorlog, toe die geboortesyfer aansienlik toegeneem het, maar in die 20ste eeu het die meeste emigrante na bestemmings in die Nuwe Wêreld verhuis, veral die Verenigde State en Australië. Na die Tweede Wêreldoorlog het Malta se Emigrasie Departement emigrante gehelp met die koste van hul reis. Tussen 1948 en 1967 het 30 persent van die bevolking geëmigreer.[111] Tussen 1946 en die laat 1970's verlaat meer as 140 000 mense Malta met behulp van die ondersteunende oortog skema, met 57.6% wat migreer na Australië, 22% na die Verenigde Koninkryk, 13% na Kanada en 7% na die Verenigde State.[113]
|
Emigrasie val dramaties na die middel-1970's en het sedertdien opgehou om 'n sosiale verskynsel van belang te wees. Sedert Malta by die EU aangesluit het in 2004 het uitgeweke gemeenskappe ontstaan in 'n hele aantal Europese lande, veral in België en Luxemburg.
Onderwys
[wysig | wysig bron]Primêre skoolopleiding is sedert 1946 verpligtend en sekondêre onderwys tot die ouderdom van sestien is verpligtend gemaak in 1971. Die staat en die Rooms-Katolieke Kerk verskaf gratis onderwys, beide bestuur 'n hele aantal skole in Malta en Gozo, insluitende die De La Salle kollege in Cospicua, Sint Aloysius kollege in Birkirkara, Sint Joseph se skool in Blata l-Bajda en Sint Monica meisieskool in Mosta. 'n Hele aantal privaatskole is in bedryf in Malta, onder andere San Andrea skool en San Anton skool in die L-Imselliet-vallei (l/o Mġarr), Sint. Martin se kollege in Swatar en Sint Michael se skool in San Ġwann. Sedert 2008 is daar twee internasionale skole, Verdala internasionale skool en QSI Malta. Die staat betaal 'n gedeelte van onderwysers se salarisse in die kerkskole.[115]
Onderwys in Malta is gebaseer op die Britse model. Primêre skoling duur ses jaar. Op die ouderdom van 11 skryf leerlinge 'n eksamen vir toelating tot 'n sekondêre skool, óf 'n kerkskool (die gemeenskaplike toelatingseksamen) of 'n openbare skool. Leerlinge skryf die SEC O-vlak eksamens op 16, met sekere vakke soos Wiskunde, Engels en Maltees wat geslaag moet word. Leerders kan kies om verder te gaan studeer by 'n sesde-vorm kollege soos Junior kollege, Sint Aloysius kollege, De La Salle kollege, Sint Edward's kollege of anders by 'n ander post-sekondêre instelling soos MCAST. Die sesde-vorm kursus duur twee jaar waarna die Matrikulasie-eksamen afgelê word. Na gelang van hul prestasie, kan studente dan aansoek doen vir 'n voorgraadse graad of diploma.
Die Universiteit van Malta bied tersiêre onderwys aan op diploma, voorgraadse en nagraadse vlak. Die volwasse geletterheidsvlak staan op 99.5%. http://www.indexmundi.com/facts/malta/literacy-rate
Maltees en Engels word albei as onderrigtaal gebruik op primêre en sekondêre skoolvlak, en beide tale is ook verpligte vakke. Openbare skole is geneig om beide Maltees en Engels op 'n gebalanseerde wyse te gebruik. Private skole verkies om Engels as onderrigtaal te gebruik, so ook die geval in die meeste departemente van die Universiteit van Malta, dit het uiteraard 'n beperkende invloed op die vermoë en die ontwikkeling van die Maltese taal[99] Die meeste universiteitskursusse is in Engels.[96]
Van die totale aantal studente wat 'n eerste vreemde taal op sekondêre vlak studeer, neem 51% Italiaans, terwyl 38% Frans neem. Ander keuses sluit Duits, Russies, Spaans en Arabies in.[99][116]
Gesondheidsorg
[wysig | wysig bron]Malta het 'n lang geskiedenis in die verskaffing van openbaar befondsde gesondheidsorg. Die eerste aangetekende hospitaal in die land was alreeds in gebruik teen 1372.[117]
Deesdae het Malta beide 'n openbare gesondheiddiensstelsel, bekend as die staatsgesondheiddiens, waar gesondheidsorg gratis is by die afleweringspunt, en 'n private gesondheidsdiensstelsel.[118][119] Malta het 'n sterk algemene praktisyn-gelewerde primêre versorgingsbasis en die openbare hospitale verskaf sekondêre en tersiêre versorging. Die Maltese Ministerie van Gesondheid beveel buitelandse inwoners aan om private mediese versekering uit te neem.[120]
Malta word vyfde geplaas op die Wêreldgesondheidsorganisasie se ranglys van die wêreld se gesondheidstelsels,[121] in vergelyking met die Verenigde State (37), Australië (32), Verenigde Koninkryk (18) en Kanada (30). Die gesondheidsdiensstelsel in Malta toon heelwat ooreenkomste met die Britse stelsel,[122] aangesien gesondheidsorg gratis is by die leweringspunt.
Malta spog ook met vrywillige organisasies soos die Emergency Fire & Rescue Unit (EFRU) en St John Ambulance wat noodhulp- en verplegingsdienste lewer tydens gebeure waarby skares betrokke is.
Die Mater Dei-hospitaal, Malta se primêre hospitaal, is in 2007 geopen. Dit is een van die grootste mediese geboue in Europa. Ander staatshospitale in Malta sluit in:
- Paul Boffa-hospitaal, 'n onkologie-hospitaal in Floriana
- St Vincent De Paule-hospitaal, 'n geriatriehospitaal
- Gozo algemene hospitaal, die enigste hospitaal op Gozo
Daarbenewens het Malta drie groot private hospitale:
- St Philip se hospitaal, met 'n kapasiteit van 75 beddens, is in Santa Venera (tans gesluit).
- St James Capua-hospitaal (die voormalige Capua Palace-hospitaal), met 80 beddens, is in Sliema.
- St James-hospitaal het verskeie persele, onder andere 'n 13-bed eenheid in Zabbar, sowel as 'n vennoothospitaal in Libië.
St Mark se kliniek, in Msida, met 'n kapasiteit van 5 beddens, bied ook 'n private hospitaaldienste.[122]
Die Universiteit van Malta het 'n mediese skool, en 'n Fakulteit van Gesondheidswetenskappe. Laasgenoemde offer diploma, BSc-graad en nagraadse kursusse aan in 'n aantal gesondheidsdienste dissiplines.
Die Mediese Vereniging van Malta (MMSA) verteenwoordig praktisyns in die mediese professie. MMSA is 'n afsonderlike liggaam wat Maltese mediese studente verteenwoordig, en is 'n lid van EMSA en IFMSA. MIME, die Maltese Instituut vir Mediese Onderrig, is 'n instituut onlangs begin om volgehoue mediese onderrig aan dokters in Malta sowel as mediese studente te verskaf. Die Basisprogram wat in die Verenigde Koninkryk gevolg word, is geïmplementeer in Malta ten einde die uittog van pas gegradueerde dokters na die Britse Eilande te stuit. MADS, die Malta Vereniging van Tandheelkundige Studente, is 'n studente vereniging gemoeid met die regte van Tandheelkunde studente van die Fakulteit van Tandheelkunde aan die Universiteit van Malta. Dit is geaffilieer met IADS, die Internasionale Vereniging vir Tandheelkundige Studente.
Kultuur
[wysig | wysig bron]Die Maltese kultuur is 'n refleksie van al die verskillende kulture wat deur die eeue heen met die eiland in aanraking was, insluitende die naburige Mediterreense kulture en die kulture van die nasies wat vir lang periodes oor Malta geheers het voor onafhanklikheid in 1964.
Musiek
[wysig | wysig bron]Terwyl Maltese musiek deesdae grotendeels Westers van aard is sluit dit tradisionele musiek in bekend as għana. Dit bestaan uit agtergrondmusiek met folk-kitaar, terwyl 'n paar mense, gewoonlik mans, beurte maak om in 'n singende trant te redeneer en argumenteer. Die doel van die lirieke, wat op die plek opgemaak word, is om 'n vriendelik uitdagende atmosfeer te skep en neem 'n paar jaar se oefen om die verlangde artistieke kwaliteite te kombineer met effektiewe debatvoering.
Literatuur
[wysig | wysig bron]Gedokumenteerde Maltese literatuur is oor die 200 jaar oud. Onlangse opgrawings van 'n liefdesballade getuig egter van literêre aktiwiteite in die plaaslike tong alreeds in die Middeleeue. Malta het 'n tradisie van Romatieke literêre werke wat 'n hoogtepunt bereik het met die werk van Dun Karm, hulle nasionale digter. Latere skrywers soos Ruzar Briffa en Karmenu Vassallo het probeer om hulleself te distansieer van die rigiede stelsels van formele tema versbou.
Dit was in die laat 1960's dat Maltese literatuur die mees radikale transformasie onder digters, prosaskrywers en dramaturge ondergaan het. Name van betekenisvolle digters wat uitstaan in die laaste 15 jaar van die 20ste eeu is Mario Azzopardi, Victor Fenech, Oliver Friggieri, Joe Friggieri, Charles Flores, Daniel Massa, Maria Ganado, Lillian Sciberras en Akille Mizzi. In prosa het Frans Sammut, Paul P. Borg en Joe J. Camilleri die avant-garde gelei en aan die teaterkant was daar Francis Ebejer, Alfred Sant, Doreen Micallef, Oreste Calleja, Joe Friggieri en Martin Gauci.
Die daaropvolgende generasie van skrywers het die pad verder oopgekap, veral in prosa. Guze' Stagno, Karl Schembri en Clare Azzopardi is jong skrywers wat vinnig besig is om hulleself te vestig terwyl prominente digters onder andere Adrian Grima, Immanuel Mifsud, Norbert Bugeja en Simone Inguanez uitstaan.
In literêre kritieklewering het Peter Serracino Inglott, Oliver Friggieri en Charles Briffa opmerkbare historiese, filosofiese en psigososiale temas na die Maltese teorie gebring.
Ander skrywers gebore in Malta of van Maltese afkoms het gevestigde loopbane oorsee. Onder hulle gereken is die romanskrywer Trezza Azzopardi, topverkoper kinderboekskrywer Saviour Pirotta en strokiesverhaal tekenaar/joernalis Joe Sacco.
Kuns en argitektuur
[wysig | wysig bron]Die Maltese argitektuur is oor die strek van die eilande se geskiedenis beïnvloed deur heelwat verskillende Mediterreense kulture en Britse argitektuur. Die eerste eilandbewoners het Ġgantija opgerig, een van die oudste mensgemaakte losstaande strukture in die wêreld. Die Neolitiese tempelbouers van 3800-2500 vC het die talle Maltese tempels versier met bas-reliëf ontwerpe, insluitend spirale vol suggestie van die boom van die lewe en diereportrette, ontwerpe geverf met rooi oker, keramiekwerk, en 'n uitgebreide versameling van mensvormige standbeelde, spesifiek die Venus van Malta. Dit kan by die tempels self besigtig word (veral opmerklik die Hipogeum- en Tarxien-tempels), en ook by die Nasionale Argeologiemuseum in Valletta. Malta is tans besig met verskeie grootskaalse bouprojekte, insluitend die oprig van SmartCity Malta, die M-Torings en Pendergardens, terwyl plekke soos die Valletta-waterfront en Tigne-punt opknappingswerk ondergaan.
Die Romeinse tydperk het hoogs dekoratiewe mosaïekvloere, marmer kolonnades en klassieke beeldhouwerk bekend gestel, waarvan baie goed-opgepasde en bewaarde oorblyfsels gesien kan word in 'n Romeinse domus, 'n plattelandse villa net buite die mure van Mdina. Die vroeë Christen-fresko's wat die katakombes onder Malta versier, toon 'n geneigdheid tot oostelike Bisantynse smaak. Hierdie smaak het ook die pogings van die Middeleeuse Maltese kunstenaars beïnvloed, maar hulle is namate verlei deur die Romanesk en Suid-gotiese bewegings. Teen die einde van die 15de eeu het Maltese kunstenaars net soos hulle tydgenote in naburige Sisilië onder die invloed gekom van die skool van Antonello de Massina, wat Renaissance-ideale en konsepte bekend gestel het aan die sierkunste in Malta.[123]
Malta se artistieke nalatenskap het behoorlik geblom onder die Hospitaalridders wat Italiaanse en Vlaamse maniëristiese skilders ingebring het om hulle paleise en die kerke te versier; by uitstek Matteo Perez d'Aleccio, wie se werke in die Magistrale paleis en Johanneskatedraal in Valletta te sien is, asook Filippo Paladini, wat aktief in Malta besig was vanaf 1590 tot 1595. Maniërisme het vir baie jare nog die smaak en ideale van plaaslike Maltese kunstenaars besiel.[123]
Die aankoms van Caravaggio op Malta, wat ten minste sewe werke gedurende sy 15 maande verblyf op die eiland geverf het, het die plaaslike kuns nog verder vernuwe en aangevuur. Twee van Caravaggio se mees vername werke, Die onthoofding van Johannes die doper en Die skrywende Hiëronymus is op tentoonstelling in die oratorium van die Johanneskatedraal. Sy nalatenskap is ook duidelik te sien in die werke van die plaaslike kunstenaars Giulio Cassarino (1582–1637) en Stefano Erardi (1630–1716). Die Baroktydperk wat daarop gevolg het, was egter bestem om die mees blywende impak op die Maltese kuns en argitektuur te hê. Die roemryke gewelfskildering van die beroemde Kalabriese skilder, Mattia Preti het die streng maniëristiese binnekant van die Johanneskatedraal omskep in 'n Barokmeesterstuk. Preti het die laaste 40 jaar van sy lewe in Malta deurgebring, waar hy baie van sy beste werke geskilder het, op tentoonstelling in die Skone kunstemuseum in Valletta. Tydens hierdie periode het die plaaslike beeldhouer Melchior Gafà (1639–1667) verrys as een van die top Barokbeeldhouers van die Roomse Skool.
Gedurende die 17de en 18de eeu het Napolitaanse en Rokoko invloede te voorskyn gekom in die werke van die Italiaanse skilders Luca Giordano (1632–1705) en Francesco Solimena (1657–1747), en is duidelik te bespeur in die werk van kontemporêre Maltese skilders soos Giovanni Nicola Buhagiar (1698–1752) en Francesco Zahra (1710–1773). Die Rokoko-beweging is heelwat versterk met die verhuising van Antoine de Favray (1706–1798) na Malta, wat as hofskilder gedien het onder Grootmeester Pinto in 1744.
Neoklassisisme het ietwat van 'n invloed gehad onder sekere plaaslike Maltese kunstenaars in die laat 18de eeu, maar die modegier het agteruit beweeg in die vroeë 19de eeu, met die plaaslike kerkowerhede — miskien in 'n poging om die Katolieke kerk se vasberadenheid teen die bemerkbare Protestantse gevaar te versterk gedurende die vroeëre Britse heerskappy in Malta — wat gretig was om die gelowige temas, voorgestaan deur die Nasareense beweging, onder kunstenaars te omarm. Romantiek getemper deur die naturalisme bekendgestel in Malta deur Giuseppe Calì, het die "salon" kunstenaars van die vroeg 20ste eeu besiel, insluitende Edward en Robert Caruana Dingli.
Die Parlement het die Nasionale Kunsskool in die 1920's tot bestaan geroep. Gedurende die herstelperiode wat op die Tweede wêreldoorlog gevolg het, het 'n opkomende "Moderne kunstegroep" wie se lede Josef Kalleya (1898–1998), George Preca (1909–1984), Anton Inglott (1915–1945), Emvin Cremona (1919–1986), Frank Portelli (b.1922), Antoine Camilleri (b.1922) en Esprit Barthet (b.1919) ingesluit het, die plaaslike kunste landskap heelwat versterk.
Kookkuns
[wysig | wysig bron]Maltese kookkuns toon sterk Sisiliaanse en Engelse invloede asook invloede van Spaanse, Maghreb en Provensaalse kookkuns. 'n Aantal streeksvariasies, spesifiek wat Gozo betref, kan opgemerk word, asook seisoenale variasies wat gekoppel is aan die beskikbaarheid van produkte en Christenfeeste (soos Vastyd, Paasfees en Kersfees). Kos is van historiese belang in die ontwikkeling van die nasionale identiteit, spesifiek die tradisionele "fentaka" (byvoorbeeld gestoofde of gebraaide haas).
Gebruike en Gewoontes
[wysig | wysig bron]'n Charities Aid Foundation-studie gedoen in 2010 het bevind dat Maltese die mees vrygewige mense in die wêreld is, met 83% wat tot liefdadigheidswerk bydra.[124]
Maltese volksverhale sluit heelwat stories in van geheimsinnige skepsels en bonatuurlike gebeure. Die stories is baie omvattend saamgestel deur die geleerde (en pionier in Maltese argeologie) Manwel Magri[125] in sy kern kritiese resensie "Ħrejjef Missirijietna" ("Stories van ons Voorvaders"). Die versameling van materiaal het daaropvolgende navorsers en akademici geïnspireer om tradisionele sprokies, fabels en legendes te versamel van regoor die Argipel.
Magri se werk het ook 'n reeks strokiesprentboeke geïnspireer (vrygestel deur Klabb Kotba Maltin in 1984): die titels sluit in Bin is-Sultan Jiźźewweġ x-Xebba tat-Tronġiet Mewwija en Ir-Rjieħ. Baie van die stories is heel populêr oorgeskryf as Kinderlektuur deur skrywers wat in Maltees skryf, soos Trevor Żahra. Terwyl reuse, hekse en drake in baie van die stories voorkom is daar sommige wat net unieke Maltese skepsels bevat soos die Kaw kaw, Il-Belliegħa en L-Imħalla onder andere. Die tradisioneel Maltese obsessie met die handhawing van spirituele (of rituele) reinheid[126] beteken dat baie van die skepsels die rol gespeel het van wagte van verbode of beperkte gebiede, wat enkelinge aanval wat die streng gedragskodes gebreek het, wat die pre-industriële eilandgemeenskap gekenmerk het.
Tradisies
[wysig | wysig bron]Tradisionele Maltese gesegdes openbaar 'n kulturele besorgdheid met swangerskap en vrugbaarheid: "iż-żwieġ mingħajr tarbija ma fihx tgawdija" ('n kinderlose huwelik kan nie 'n gelukkige huwelik wees nie). Dit is 'n oortuiging wat Malta met baie ander Mediterreense kulture deel. In Maltese volksverhale is die plaaslike variant van die klassieke afsluitingsformule, "en hulle het lank en gelukkig saam gelewe" iets soos "u għammru u tgħammru, u spiċċat" (en hulle het saam gebly en kinders saam gehad en dit is die einde van die storie).[127]
Plattelandse Malta deel saam met die Mediterreense gemeenskap verskeie bygelowe rondom vrugbaarheid, menstruasie en swangerskap, insluitende die vermyding van begraafplase in die maande in aanloop tot swangerskap, asook die vermyding van sekere kosse tydens maandstonde. Verwagtende vroue word aangemoedig om hulle hunkering na sekere kosse te vervul uit vrees dat die ongebore kind 'n gelyksoortige geboortevlek sal ontwikkel (Maltees: xewqa, letterlik "begeerte" of "hunkering"). Maltese en Sisiliaanse vroue deel ook sekere tradisies wat blykbaar die ongebore kind se geslag kan voorspel, soos die maanstande tydens die verwagte geboorte datum, of die baba "hoog" of "laag" gedra word tydens swangerskap en die beweging van die trouring swaaiende aan 'n toutjie reg bo die maag (sywaarts vir 'n dogter en vorentoe en agtertoe vir 'n seun).
Maltese pasgeborenes is tradisioneel so gou as moontlik gedoop, deels uit vrees vir limbus indien die kind sterf tydens suigelingskap en deels omdat daar volgens Maltese (en Sisiliaanse) oorlewing geglo word 'n ongedoopte kind is nog nie 'n Christen nie maar "steeds 'n Turk". Tradisionele Maltese fyngebak wat tydens doopseremonies voorgesit word sluit in biskuttini tal-magħmudija (amandelkoekies bedek met wit of pink versiersuiker), it-torta tal-marmorata (gekruide hartvormige tert van sjokolade gegeurde amandeldeeg), en 'n likeur bekend as rożolin, gemaak met roosblare, viooltjies en amandels.
Met 'n kind se eerste verjaarsdag, volgens 'n tradisie wat tot vandag oorleef, moet Maltese ouers 'n spel genaamd il-quċċija organiseer, waarby 'n verskeidenheid van simboliese items lukraak rondom die sittende kind geplaas word. Die items mag 'n hardgekookte eier, 'n Bybel, 'n kruisbeeld of bidsnoere, 'n boek en so voorts wees. Die item waarin die kind die meeste belangstelling toon word gesê openbaar sy rykdom en lewensweg as volwassene.Geld dui op 'n rykdom terwyl 'n boek intelligensie aantoon en moontlik dui op 'n loopbaan as onderwyser. Kinders wat 'n potlood of pen kies word skrywers. Die kies van Bybels of bidsnoere dui op 'n geestelike of kloosterlewe. Indien die kind 'n hardgekookte eier kies gaan hy 'n lang lewe met baie kinders hê. Meer onlangse toevoegings sluit in sakrekenaars (rekeningkunde), gare (mode) en houtlepels (kookkuns en goeie aptyt).
Tradisionele Maltese huwelike word gekenmerk deur die bruidspaar wat met 'n gevolg loop onder 'n versierde baldakyn, vanaf die bruid se familie se huis tot by die parogiekerk, met sangers wat agterna loop en serenades sing vir die bruid en bruidegom. Die Maltese woord vir hierdie gebruik is il-ġilwa. Die gebruik saam met vele ander het lank reeds van die eiland af verdwyn en plek gemaak vir meer moderne gewoontes.
Nuwe vroue dra die għonnella, 'n tradisionele item van Maltese kleredrag. Dit word egter nie meer in moderne Malta gedra nie. Hedendaagse paartjies trou in kerke en kapelle in die dorp van hulle keuse. Die huweliksbevestiging word gewoonlik gevolg deur 'n rojale huweliksonthaal, wat geredelik etlike honderde gaste insluit. Van tyd tot tyd sal paartjies probeer om van die tradisionele elemente in hul troudagvieringe in te werk. 'n Herlewing in die tradisionele huwelik kon aanskou word in Mei 2007 toe duisende Maltese en toeriste 'n tradisionele Maltese huwelik bygewoon het in 16de eeu se styl in die dorpie Żurrieq. Dit het il-ġilwa ingesluit, wat die paartjie na 'n huwelikseremonie gelei het op die parvis van die Sint Andrew-kapel. Die onthaal wat daarop gevolg het, is gekenmerk deur volksmusiek (għana) en dans.
Feeste
[wysig | wysig bron]Plaaslike feeste wat ooreenstem met die in die suide van Italië is algemeen in Malta en Gozo. Daar word huwelike, dope en vernaam heilige dae, waar beskermheiliges in die plaaslike parogie vereer word, gevier. Tydens heilige dae bereik die festa 'n hoogtepunt met 'n Hoogmis wat 'n diens oor die lewe en prestasies van die beskermheilige insluit. Daarna word 'n standbeeld van die heilige deur die strate geneem met 'n plegtige optog gevolg deur die gelowiges in gebed. Die heilige atmosfeer maak egter gou plek vir 'n paar dae van joligheid, orkesoptogte, vuurwerke en laatnag partytjies. Lija is 'n dorpie bekend vir sy vuurwerkvertonings.
Die Karnaval (Maltees: il-karnival ta' Malta) het 'n belangrike plek op die kulturele kalender van Malta nadat Grootmeester Piero de Ponte dit bekendgestel het op die eilande in 1535. Dit word gehou in die week wat Aswoensdag voorafgaan en sluit tipies in maskerballe, kostuumdrag en groteske maskerkompetisies, uitbundige laatnag partytjies, kleurvolle confetti-parades met allegoriese vlotte wat oor opsig gehou word deur Koning Karnaval, marsorkeste en kostuumdraende karnalvalgangers.
Heilige Week (Maltees: il-Ġimgħa Mqaddsa) begin op Palmsondag (Ħadd il-Palm) en eindig op Paassondag (Ħadd il-Għid). Heelwat gelowige tradisies, meeste daarvan oorgedra van generasie tot generasie, is deel van die Paasfeesviering op die Maltese eilande, wat die dood en opstanding van Jesus herdenk.
Mnarja, of l-Imnarja (uitgespreek lim-nar-ja) is een van die belangrikste datums op die Maltese kultuurkalender. Amptelik is dit 'n nasionale fees opgedra aan die fees van Petrus en Paulus. Dit kan terug geneem word tot die heidense Romeinse fees van Luminaria (letterlik, "die illuminasie"), wanneer fakkels en vreugdesvure aangesteek word vroegaand op 29 Junie.
As nasionale fees sedert die Ridders se heerskappy, is Mnarja 'n tradisionele Maltese feesviering van kos, geloof en musiek. Die feesvieringe skop nog steeds af met die lees van die "bandu", 'n amptelike regeringsaankondiging wat voorgelees word in Malta op die dag sedert die 16de eeu. Oorspronklik is Mnarja gevier buite Paulus se grot in die noorde van Malta. Teen 1613 egter het die fokus van die vierings geskuif na die Pauluskatedraal in Mdina, wat 'n fakkelparade ingesluit het, die afvuur van 100 kruitbomme, perderenne en naellope onder mans, seuns en slawe. Moderne Mnarja-feeste vind plaas in en om die boslande van Buskett, net buite die dorp Rabat.
Dit word oorvertel dan onder die Ridders se heerskappy hierdie die een dag in die jaar was wat Maltese toegelaat is om wilde haas te jag en eet, wat andersins beperk was tot die Ridders vir plesierjag. Die noue band tussen Mnarja en haasbredie (Maltees: "fenkata") is vandag nog steeds sterk.
In 1854 het die Britse goewerneur William Reid 'n landbouskou by Buskett geopen wat nog steeds vandag gehou word. Die landbou-uitstallings is vandag steeds 'n rudimentêre deel van die Mnajra-feesvieringe.
Mnarja is deesdae een van die min geleenthede waar deelnemers nog die tradisionele "għana" kan hoor. Tradisioneel het 'n bruidegom belowe om sy bruid na Mnarja te neem gedurende hulle eerste huweliksjaar. Vir goeie geluk sou baie bruide die fees in hulle trourok en sluier bywoon. Die gewoonte het egter lank terug reeds in onbruik verval.
Isle of MTV is 'n eendaagse musiekfees wat vervaardig en uitgesaai word op 'n jaarlikse basis deur MTV. Die fees is sedert 2007 jaarliks gehou in Malta met vername popkunstenaars wat elke jaar optree. Sedert die fees na Malta gebring is, is dit aangebied by die Graanskure in Floriana, 'n opelugarea groot genoeg vir ongeveer 50 000 individue.[128] In 2012 is optredes gelewer deur die wêreldwye hoogaangeskrewe kunstenaars Flo Rida, Nelly Furtado en Will.I.Am te Fosos-plein in Floriana. Meer as 50,000 mense was teenwoordig, wat dit die hoogste bywoningsyfer tot nog toe gemaak het.[129]
In 2009 is die eerste Nuwejaar-straatpartytjie georganiseer in Malta in parallel met ander groot lande in die wêreld s'n. Alhoewel die geleentheid nie besonder goed geadverteer was nie en boonop hoogs kontroversieel was as gevolg van die afsluit van 'n hoofstraat op die dag, is dit as suksesvol beskou en sal heel moontlik elke jaar gereël word.[130]
Die Malta Internasionale Vuurwerke-fees is 'n jaarlikse fees wat georganiseer word in Grand Harbour te Valletta sedert 2003. Die fees bied vuurwerkvertonings aan deur 'n aantal Maltese asook buitelandse vuurwerkevervaardigers. Die fees vind gewoonlik die laaste week van April plaas elke jaar.
Vakansiedae
[wysig | wysig bron]| Dag | Vakansie |
|---|---|
| 1 Januarie | Nuwejaarsdag |
| 10 Februarie | Paulus se skipbreuk |
| 19 Maart | Sint Josefdag |
| 31 Maart | Vryheidsdag |
| Maart/April (datum verander) | Goeie Vrydag |
| 1 Mei | Werkersdag |
| 7 Junie | Sette Giugno |
| 29 Junie | Petrus en Paulus-dag (L-Imnarja) |
| 15 Augustus | Mariahemelvaart (Santa Marija) |
| 8 September | Ons-liewe-vrou van oorwinnings |
| 21 September | Onafhanklikheidsdag |
| 8 Desember | Onbevlekte Ontvangenis van Maria |
| 13 Desember | Republiekdag |
| 25 Desember | Kersfees |
Sport
[wysig | wysig bron]Sokker is die gewildste sport in Malta. Die nasionale stadium word Ta' Qali-stadion genoem. Die nasionale sokkerspan het al verskeie wedstryde gewen teen groter teenstanders, wat al in finale gespeel het in Wêreldbekertoernooie soos België, Hongarye en Griekeland. Die top sokkerliga in Malta word die Maltese Premierliga genoem en bestaan uit 12 spanne.
Waterpolo is ook baie gewild in Malta. Die Nasionale waterpolo-span van Malta het al groot hoogtes bereik teen sterk opponente en het twee keer al aan die Olimpiese Spele deelgeneem. Maltese klubs kompeteer in die Europese klubkampioenskappe georganiseer deur LEN en word beskou as deel van die top 10 waterpolo-ligas in Europa.
Rugby is 'n gewilde sport in Malta wat tans 41ste (12 Augustus 2011) op die wêreldranglys lê. Hulle het onlangs groot suksesse behaal teen spanne soos Swede, Kroasië en Litoue.
Rugby-liga word ook in Malta gespeel, met die mans-span wat tans 23ste (Augustus 2011) op die wêreldranglys lê. Die nasionale span staan bekend as die Malta Ridders en spog met spelers wat tans in die Oos-Europese Superliga speel.
Malta speel ook gasheer vir 'n snoekerrondte, die Malta Beker wat 'n nie-amptelike geleentheid geword het. In 2008 was die Maltees Tony Drago 'n lid van die seëvierende Europese Mosconi-beker span wat in Portomaso, Malta gehou is. Die bokser Jeff Fenech is van Maltese oorsprong.[131] Onlangs het kontaksport soos Boks en Skopboks toenemend populêr geword.
Daar is meer as 1200 rotsklimroetes in Malta. Die eiland bied 'n mengsel van beide tradisionele klim en sport-rotsklim geleenthede en bied ook 'n goeie verskeidenheid aan vir rotsblokklim en hoogwater solo-rotsklim. Die eiland se geografie en grootte maak rotsklim baie toeganklik. Rotsklim raak al hoe meer gewild onder plaaslike gemeenskappe asook toeriste en besoekers.
Boċċi is die Maltese weergawe van die Italiaanse spel bocce, Franse pétanque, Britse bowls of rolbal in Afrikaans. Behalwe vir sekere verskille met die reëls asook die oppervlakte waarop gespeel word, is die grootste verskil die vorm van die balle self wat geneig is om silindries eerder as sferies gevorm te wees. Heelwat klein klubs (gewoonlik Klabbs tal-Boċċi genoem in Maltees) kan in Malta en Gozo gevind word. Die klubs word gereeld besoek en is baie aktief op plaaslike en Europese vlak.
Die South End Core is 'n groep ondersteuners of 'ultra's' wat Maltese nasionale spanne ondersteun. Hulle ondersteun meestal sokker, waterpolo en rugby. Hulle organiseer versierings en "tifo" om hulle land mee te ondersteun.
Media
[wysig | wysig bron]Die mees algemeen gelese en finansieel sterkste koerante word uitgegee deur Allied Newspapers Ltd., hoofsaaklik The Times (27%) en The Sunday Times (51.6%). As gevolg van tweetaligheid word helfte van die koerante in Engels en helfte in Maltees gepubliseer. Die Sondagkoerant It-Torċa (Die Fakkel) uitgegee deur Union Press, 'n filiaal van die GWU, is die blad met die grootste sirkulasie in Maltees. Sy susterkoerant L-Orizzont, is die Maltese dagblad met die grootste lesertal. Daar is heelwat dag- en weekblaaie, een blad vir elke 28 000 mense. Advertensies, verkope en subsidies is die drie vernaamste metodes van finansiering vir koerante en tydskrifte. Meeste van die koerante en tydskrifte gekoppel aan instellings word egter deur dieselfde instellings gefinansier, hulle is afhanklik van reklame of subsidies vanaf hulle eienaars.[132]
Daar is 'n groot teenwoordigheid van institusies – kerk, politieke partye en vakbonde – in die gedrukte media, alhoewel nie so groot soos in die uitsaaiwese nie. Vakbonde word nie in die uitsaaiwese verteenwoordig nie, maar wel in die gedrukte media, en slegs die General Workers Union besit 'n koerant. Die UHM, die tweede grootste vakbond, het geen koerant, TV- of radiostasie nie.[132]
Daar is ses vername landswye televisiekanale in Malta: TVM, One Television, NET Television, Smash Television, Favourite Channel, Calypso Music TV, TVM 2 en TVM HD – uitgesaai met analoog terrestriële, ongekodeerde sein. Die regering en politieke partye subsidieer meeste van die befondsing van hierdie televisiestasies. Die Public Broadcasting Services is die regeringstasie en is lid van die EBU. Media Link Communications Ltd en One Productions Ltd is geaffilieer met die Nationalist-party en Labour-party onderskeidelik. Die res is in privaatbesit. Die Broadcasting Authority hou toesig oor al die plaaslike stasies en verseker dat hul voldoen aan regs- en lisensievoorwaardes asook die instandhouding van behoorlike onpartydigheid; ingevolge sake rondom industriële of politiese geskille of betreffende huidige openbare beleid; terwyl ook gesorg word dat uitsaaifasiliteite en tyd billik tussen persone van verskillende politieke partye verdeel word. Die Broadcasting Authority verseker dat plaaslike uitsaaidienste bestaan uit openbare, private en gemeenskap-uitsendings wat verskeidenheid en volledige programskedules bied om in almal se belange en smaak te val.
Kabel-, terrestriële- en satellietontvangs is als beskikbaar, alhoewel kabeldienste die wydste versprei is. Kabelinskrywings was amper 124 000 in Februarie 2006, en het amper 80% van Maltese huishoudings bereik. 'n Klein maar groeiende aantal huishoudings besit satellietskottels om ander Europese televisienetwerke te kan ontvang soos die BBC van Groot-Brittanje en RAI en Mediaset van Italië.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ (en) Zammit, Andre (1986). "Valletta and the system of human settlements in the Maltese Islands". Ekistics. 53 (316/317): 89–95. JSTOR 43620704.
- ↑ (en) "World Population Day". nso.gov.mt. Malta National Statistics Office. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Mei 2020. Besoek op 13 Januarie 2020.
- ↑ (en) "Census of Population and Housing 2021" (PDF). Nasionale Statistiekkantoor. Julie 2022. Besoek op 4 April 2024.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 (en) "Malta". Internasionale Monetêre Fonds. Oktober 2023. Besoek op 4 April 2024.
- ↑ (en) "Human Development Report 2023/2024" (PDF). United Nations Development Programme. 13 Maart 2024. Besoek op 4 April 2024.
- ↑ (en) "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". Eurostat. Besoek op 4 April 2024.
- ↑ (en) The Maltese Islands, Departement of Information, Malta, 2012, http://gov.mt/en/About%20Malta/Maltese%20Islands/Pages/The-Maltese-Islands.aspx, besoek op 5 Oktober 2012
- ↑ (en) European Microstates, Traveltips24.com, 22 Desember 2008, archived from the original on 22 Januarie 2009, https://web.archive.org/web/20090122112742/http://www.traveltips24.com/European_Microstates.htm, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ (en) Career guidance in Malta: A Mediterranean microstate in transitio, Ingentaconnect.com, 16 Junie 2006, archived from the original on 6 April 2011, https://web.archive.org/web/20110406130024/http://www.ingentaconnect.com/content/klu/adco/1998/00000020/00000001/00135717#aff_1, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ (en) The Microstate Environmental World Cup: Malta vs. San Marino, Environmentalgraffiti.com, 15 Desember 2007, archived from the original on 25 Januarie 2013, https://web.archive.org/web/20130125032047/http://www.environmentalgraffiti.com/offbeat-news/the-microstate-environmental-world-cup-malta-vs-san-marino/613, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ (en) Malta, Eurostat, http://www.urbanaudit.org/DataAccessedCSV.aspx?MultiIndicators=1&MultiCities=34&Groups=2&Years=5&JurisdictionLevels=3&lbOrder=1
- ↑ (en) Situation, A History of Malta, 6 Februarie 2008, archived from the original on 26 Februarie 2012, https://web.archive.org/web/20120226073158/http://members.ziggo.nl/bezver/introduc.html, besoek op 14 September 2012
- ↑ (en) Europese Kommissie, Europe and you in 2007, Passport-free travel extended, archived from the original on 17 Desember 2007, https://web.archive.org/web/20071217180146/http://ec.europa.eu/snapshot2007/travel/travel_en.htm, besoek op 21 Desember 2007
- ↑ (af) , Die Bybelgenootskap van Suid-Afrika, http://www.bybel.co.za/search/search-detail.php?prev=-5&book=ACT&chapter=28&version=0&GO=Wys
- ↑ 15,0 15,1 (en) Department of Information, Doi.gov.mt, 3 Maart 2008, archived from the original on 25 November 2009, https://web.archive.org/web/20091125021207/http://www.doi.gov.mt/EN/islands/dates.asp, besoek op 2 Maart 2008
- ↑ 16,0 16,1 16,2 (en) "Malta". Central Intelligence Agency. Besoek op 4 April 2024.
- ↑ (en) Chapter 1 – The Republic of Malta, Legal-Malta, archived from the original on 27 Augustus 2011, https://web.archive.org/web/20110827044831/http://www.legal-malta.com/law/constitution-1.htm, besoek op 4 September 2011
- ↑ (en) Megalithic Temples of Malta, http://whc.unesco.org/en/list/132, besoek op 16 September 2008
- ↑ (en) Megalithic Temples of Malta, UNESCO, http://whc.unesco.org/en/list/132, besoek op 20 Januarie 2011
- ↑ (en) Malta Temples and The OTS Foundation, Otsf.org, http://www.otsf.org/, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ 21,0 21,1 (en) Daniel Cilia (2004), Malta Before History, Miranda Publishers, ISBN 9990985081
- ↑ (en) Liddellfirst2=Robert, Henry George; Scott, μέλι A Greek-English Lexicon, on Perseus, http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dme%2Fli^ μέλι
- ↑ (en) Autenrieth, Georg, Μελίτη A Homeric Dictionary, on perseus, http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0073%3Aentry%3D*meli%2Fth Μελίτη
- ↑ (en) Controversy over unique Maltese bee population, Malta Today, 6 February 2008, http://www.maltatoday.com.mt/2003/0♫6/29/l7.html[dooie skakel]
- ↑ 25,00 25,01 25,02 25,03 25,04 25,05 25,06 25,07 25,08 25,09 25,10 25,11 25,12 25,13 25,14 25,15 (en) Castillo, Dennis Angelo, The Maltese Cross: A Strategic History of Malta, Greenwood Publishing Group, http://books.google.co.uk/books?id=i5ns5LNtoiUC&pg=PA25, besoek op 20 September 2011
- ↑ (en) Melita A Latin Dictionary, on Perseus, http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3DMelita Melita
- ↑ (en) Pickles, Tim, Malta 1565: Last Battle of the Crusades, Osprey Publishing, ISBN 978-1-85532-603-3, http://books.google.com/books?id=0LuvbRQ78sIC&pg=PA11, besoek op 20 September 2011
- ↑ (en) Mifsud, A; Savona-Ventura, C; Mifsud, S, Palaeolithic Man in the Maltese Islands, archived from the original on 1999-01-17, https://web.archive.org/web/19990117003916/http://www.geocities.com/RainForest/3096/palaeol.html, besoek op 2012-09-19
- ↑ (en) Robin Skeates (5 November 2010), An Archaeology of the Senses: Prehistoric Malta, Oxford University Press, pp. 124–132, ISBN 978-0-19-921660-4, http://books.google.com/books?id=HOjDB8M27wkC&pg=PA124, besoek op 7 Junie 2011
- ↑ (en) Gozo, IslandofGozo.org, 7 Oktober 2007, archived from the original on 21 Maart 2009, https://web.archive.org/web/20090321192841/http://www.islandofgozo.org/history.htm, besoek op 19 September 2012
- ↑ (en) "Brief History of Malta". LocalHistories.org. 7 Oktober 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 September 2019. Besoek op 19 September 2012.
- ↑ (en) Anthon, Charles, A Classical Dictionary: Containing an Account of the Principal Proper Names, New York Public Library, http://books.google.com/books?id=3iQQAAAAYAAJ&pg=RA1-PA1232, besoek op 20 September 2011
- ↑ (en) Old Temples Study Foundation, OTSF, http://www.otsf.org/, besoek op 31 March 2009
- ↑ (en) Sheehan, Sean, Malta, Marshall Cavendish, ISBN 0-7614-0993-9, http://books.google.com/books?id=LRGrRy7S750C&pg=PA87, besoek op 20 September 2011
- ↑ (en) Aberystwyth, The University of Wales, Users.aber.ac.uk, archived from the original on 12 Desember 2008, https://web.archive.org/web/20081212031419/http://users.aber.ac.uk/jpg/malta/arch.html, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ (en) Visit Malta-Malta,Gozo,Comino-Museums in Malta-Museum of Archaeology, Visitmalta.com, archived from the original on 29 Maart 2010, https://web.archive.org/web/20100329164847/http://visitmalta.com/museum-of-archaeology, besoek op 2 Augustus 2010
- ↑ (en) Ancient mystery solved by geographers, Port.ac.uk, 20 April 2009, archived from the original on 29 Desember 2010, https://web.archive.org/web/20101229050005/http://www.port.ac.uk/aboutus/newsandevents/news/archive2009/april2009/title%2C94480%2Cen.html, besoek op 14 November 2010
- ↑ (en) Mottershead, Derek; Alastair Pearson & Martin Schaefer (2008), "The cart ruts of Malta: an applied geomorphology approach", Antiquity 82 (318): 1065–1079, http://antiquity.ac.uk/Ant/082/1065/ant0821065.pdf
- ↑ (en) Cilia, Daniel, Malta Before Common Era, in The Megalithic Temples of Malta, http://web.infinito.it/utenti/m/malta_mega_temples/linetime.html.
- ↑ 40,0 40,1 40,2 (en) Notable dates in Malta's history, Department of Information – Maltese Government, 6 Februarie 2008, archived from the original on 25 November 2009, https://web.archive.org/web/20091125021207/http://www.doi.gov.mt/EN/islands/dates.asp, besoek op 14 September 2012
- ↑ (en) Owen, Charles, The Maltese Islands, Praeger, http://books.google.com/books?id=OhRCAAAAIAAJ, besoek op 20 September 2011
- ↑ (en) History of Mdina, Edrichton.com, archived from the original on 4 Maart 2016, https://web.archive.org/web/20160304105117/http://www.edrichton.com/Excursions/Mdinaknights/index.htm, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ 43,0 43,1 (en) Terterov, Marat, Doing Business with Malta, GMB Publishing Ltd, ISBN 1-905050-63-1, http://books.google.com/books?id=kc7DO3TZEYcC&pg=PA4, besoek op 20 September 2011
- ↑ 44,0 44,1 (en) Borg, Victor Paul, The Rough Guide to Malta & Gozo, Rough Guides, ISBN 1-85828-680-8, http://books.google.com/books?id=o1QO1Tk-FsMC&pg=PA331, besoek op 20 September 2011
- ↑ (en) (PDF) Brief history of Sicily, Archaeology.Stanford.edu, 7 Oktober 2007, archived from the original on 19 Januarie 2012, https://web.archive.org/web/20120119004221/http://www.stanford.edu/group/mountpolizzo/handbookPDF/MPHandbook5.pdf, besoek op 30 September 2012
- ↑ (en) Brincat, M.J. (1995) Malta 870–1054 Al-Himyari's Account and its Linguistic Implications. Valletta, Malta: Said International.
- ↑ (en) Wilson, Andrew, Corpus Linguistics Around the World, Rodopi, ISBN 90-420-1836-4, http://books.google.com/books?id=jIP9WiIOtKYC&pg=PA64, besoek op 20 September 2011
- ↑ (en) Bain, Carolyn, Malta & Gozo, Lonely Planet, ISBN 1-74059-178-X, http://books.google.com/books?id=lqHLlLsgi1IC&pg=PA22, besoek op 20 September 2011
- ↑ 49,0 49,1 (en) Blouet, B (1987), The Story of Malta (3rd ed.), Malta: Progress Press
- ↑ (en) Robert Montgomery Martin. History of the colonies of the British Empire, W. H. Allen, 1843, bl. 569
- ↑ (en) Time-Line, AboutMalta.com, 7 Oktober 2007, http://www.aboutmalta.com/history/time-Line.htm
- ↑ (en) Stefan Goodwin. Malta, Mediterranean bridge, Greenwood Publishing Group 2002. bl. 31 ISBN 0-89789-820-6.
- ↑ (en) Christian Peregin, Maltese makeover, timesofmalta.com, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20080804/local/maltese-makeover, besoek op 2 Augustus 2010
- ↑ (en) Superintendance of Cultural Heritage, Maltese Regering, archived from the original on 28 Januarie 2012, https://web.archive.org/web/20120128125711/http://www.culturalheritage.gov.mt/textpage.asp?p=3107&l=1&v=1, besoek op 29 November 2011
- ↑ (en) Dennis Angelo Castillo (2006), The Maltese Cross: A Strategic History of Malta, Greenwood Publishing Group, p. 55, ISBN 978-0-313-32329-4, http://books.google.com/books?id=i5ns5LNtoiUC&pg=PA55
- ↑ (en) Robert Montgomery Martin "Statistics of the colonies of the British empire" (1839). bl. 574.
- ↑ (en) Holland, James (2003), Fortress Malta: An Island Under Siege, 1940–1943, Miramax Books, ISBN 1-4013-5186-7
- ↑ (en) The Siege of Malta in World War Two, http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/siege_malta_06.shtml, besoek op 15 April 2007
- ↑ (en) "RUC awarded George Cross", BBC News, 23 November 1999, http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/northern_ireland/533170.stm, besoek op 21 Junie 2011
- ↑ (en) The History of the European Union – 2000–today, archived from the original on 15 Junie 2007, https://web.archive.org/web/20070615031714/http://europa.eu/abc/history/2000_today/index_en.htm, besoek op 12 Oktober 2007
- ↑ (en) Cyprus and Malta set to join eurozone in 2008, 16 May 2007, archived from the original on 30 Januarie 2009, https://web.archive.org/web/20090130041939/http://www.euractiv.com/en/euro/cyprus-malta-set-join-eurozone-2008/article-163836, besoek op 12 Oktober 2007
- ↑ (en) "Chapter 1 / The Republic of Malta / Maltese Constitution", Constitution of Malta Act, 1964, archived from the original on 27 Augustus 2011, https://web.archive.org/web/20110827044831/http://www.legal-malta.com/law/constitution-1.htm, besoek op 12 Oktober 2007
- ↑ (en) Franklin, Mark N, "Electoral Participation", Controversies in Voting Behavior
- ↑ (en) Maltavoyager.com "History – The Independence", www.maltavoyager.com, http://www.maltavoyager.com/history_independence.html Maltavoyager.com
- ↑ (en) Island Landscape Dynamics: Examples from the Mediterranean, http://www.reading.ac.uk/nmsruntime/saveasdialog.aspx?lID=12783, besoek op 20 Desember 2011
- ↑ (en) Commission for the Geological Map of the World, Geodynamic Map of the Mediterranean, archived from the original on 17 Desember 2008, https://web.archive.org/web/20081217180807/http://earth.geology.yale.edu/RETREAT/maps/Mediterranean%20map2001sheet1%20tectonics%26kinematics.jpg, besoek op 28 November 2008
- ↑ (en) Geothermal Engineering Research Office Malta, archived from the original on 26 April 2012, https://web.archive.org/web/20120426065336/http://www.gerom.org/page.asp?ID=7, besoek op 17 Oktober 2012
- ↑ (en) Mediterranean Forests, Woodlands and Scrub – A Global Ecoregion, Panda.org, archived from the original on 13 Maart 2008, https://web.archive.org/web/20080313050219/http://www.panda.org/about_wwf/where_we_work/ecoregions/mediterranean_forests_scrub.cfm, besoek op 28 November 2008
- ↑ (en) The Maltese Islands, Department of Information – Malta, archived from the original on 3 Julie 2007, https://web.archive.org/web/20070703093532/http://www.doi.gov.mt/en/islands/location.asp, besoek op 19 Oktober 2012
- ↑ (en) argiefkopie, MET Office in Malta International Airport, archived from the original on 6 September 2010, https://web.archive.org/web/20100906074233/http://www.maltairport.com/weather/page.asp?p=17148&l=1, besoek op 19 Oktober 2012
- ↑ (en) Valletta Climate Guide, http://www.weather2travel.com/climate-guides/malta/valletta.php, besoek op 5 Junie 2009
- ↑ 72,0 72,1 (en) Climate Data for Luqa, National Oceanic and Atmospheric Administration, ftp://dossier.ogp.noaa.gov/GCOS/WMO-Normals/RA-VI/ML/16597.TXT, besoek op 15 Oktober 2012
- ↑ 73,0 73,1 (en) Met Office: Climate averages 1971–2000, Met Office, archived from the original on 28 Februarie 2011, https://www.webcitation.org/5wpl3HnmR?url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/averages/19712000/sites/greenwich.html, besoek op 20 September 2011
- ↑ (en) "Weather Information for Malta". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Oktober 2017. Besoek op 19 Oktober 2012.
- ↑ (en) IMF World Economic Outlook (WEO) – Recovery, Risk, and Rebalancing, October 2010 – Table of Contents, Imf.org, 6 Oktober 2010, http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/index.htm, besoek op 1 Junie 2011
- ↑ (en) GDP per capita in PPS, Eurostat, archived from the original on 11 Julie 2009, https://web.archive.org/web/20090711153813/http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/2-25062009-BP/EN/2-25062009-BP-EN.PDF, besoek op 25 Junie 2009
- ↑ (en) "The Global Financial Centres Index 10. (PDF)", Qatar Financial Centres Authority (September 2011), archived from the original on 8 Oktober 2011, https://web.archive.org/web/20111008222617/http://zyen.com/PDF/GFCI%2010.pdf, besoek op 7 Junie 2012
- ↑ (en) "Cyprus and Malta to adopt euros", BBC News Business, 10 Julie 2007, http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/6288084.stm, besoek op 12 Oktober 2007
- ↑ (en) Michael Sammut, Charles Savona-Ventura (1996), "Petrol Lead in a Small Island Environment", International Journal of Risk & Safety in Medicine 9: 33–40, http://www.researchgate.net/publication/33384971_Petrol_Lead_in_a_Small_Island_Environment
- ↑ (en) NationMaster – Transportation statistics, http://www.nationmaster.com/country/mt-malta/tra-transportation, besoek op 19 Februarie 2007
- ↑ (mt) Ministeru għall-Infrastruttura Transport u Komunikazzjoni – Transport Pubbliku, Mitc.gov.mt, archived from the original on 13 Januarie 2012, https://web.archive.org/web/20120113172538/https://mitc.gov.mt/page.aspx?pageid=52, besoek op 15 September 2011
- ↑ (en) (PDF) AAPA World Port Rankings 2008, http://aapa.files.cms-plus.com/Statistics/WORLD%20PORT%20RANKINGS%2020081.pdf, besoek op 14 November 2010
- ↑ (en) Post and Telecommunications: Q4/2009, nso.gov.mt, archived from the original on 14 November 2010, https://web.archive.org/web/20101114021810/http://www.nso.gov.mt/statdoc/document_file.aspx?id=2701, besoek op 20 Oktober 2012
- ↑ (en) "Maltese Cross on the Euro coins", Malta Media, 12 Junie 2006, archived from the original on 10 April 2008, https://web.archive.org/web/20080410170038/http://www.dailymalta.com/wt/2006/06/maltese-cross-on-euro-coins.shtml, besoek op 12 Oktober 2007
- ↑ (en) Malta in Figures, Malta: National Statistics Office, 2008, ISBN 978-99909-73-64-8, archived from the original on 5 Maart 2016, https://web.archive.org/web/20160305122040/http://www.nso.gov.mt/statdoc/document_file.aspx?id=2326, besoek op 11 September 2012
- ↑ (en) "More Maltese travel abroad", The Malta Independent, archived from the original on 15 Desember 2007, https://web.archive.org/web/20071215013655/http://www.independent.com.mt/news.asp?newsitemid=57309, besoek op 12 Oktober 2007
- ↑ (en) Independent Online, Independent.com.mt, 26 Maart 2009, archived from the original on 16 Desember 2009, https://web.archive.org/web/20091216064632/http://www.independent.com.mt/news.asp?newsitemid=61027, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ (en) Malta popular with UK medical tourists, Treatmentabroad.net, 2 Mei 2008, archived from the original on 16 Desember 2009, https://web.archive.org/web/20091216023654/http://www.treatmentabroad.net/medical-tourism/news/november-2007/malta-popular-with-uk-medical-tourists/, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ (en) Malta signs Cooperation Agreement with ESA., Esa.int., http://www.esa.int/esaCP/SEMH012YRYG_index_0.html, besoek op 7 Junie 2012
- ↑ (en) Census of Population and Housing 2005: Preliminary Report, Valletta: National Statistics Office, 2005, ISBN 978-99909-73-38-9, archived from the original on 20 September 2011, https://web.archive.org/web/20110920210030/http://www.nso.gov.mt/statdoc/document_file.aspx?id=1653, besoek op 20 September 2011
- ↑ 91,0 91,1 (en) National Statistics Office (2005), Demographic Review 2004, Valletta: National Statistics Office, p. 59, ISBN 99909-73-32-6, archived from the original on 7 September 2006, https://web.archive.org/web/20060907101948/http://www.nso.gov.mt/statdoc/document_file.aspx?id=1542, besoek op 20 September 2011
- ↑ 92,0 92,1 (en) World Population Day – 2006: Special Observances, Valletta: National Statistics Office, 10 Julie 2006, archived from the original on 27 September 2007, https://web.archive.org/web/20070927190022/http://www.nso.gov.mt/statdoc/document_file.aspx?id=1719, besoek op 12 Julie 2006
- ↑ (en) BBC News – Malta votes 'Yes' in divorce referendum, BBC, 29 Mei 2011, http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-13588834, besoek op 1 Junie 2011
- ↑ (en) Chapter 255. Marriage Act, Docs.justice.gov.mt, archived from the original on 31 Julie 2004, https://web.archive.org/web/20040731001906/http://docs.justice.gov.mt/lom/legislation/english/leg/vol_6/chapt255.pdf, besoek op 14 November 2010
- ↑ (en) Timesofmalta.com – Population in Malta, Gozo exceeds 410,000, Times of Malta, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20080712/local/population-in-malta-gozo-exceeds-410-000, besoek op 12 Julie 2008
- ↑ 96,0 96,1 (en) Joseph M. Brincat (Februarie 2005), Maltese – an unusual formula, MED Magazine, archived from the original on 7 Februarie 2009, https://web.archive.org/web/20090207173922/http://www.macmillandictionary.com/MED-magazine/February2005/27-LI-Maltese.html, besoek op 10 Desember 2012
- ↑ (en) Evolution of the Maltese Language, http://www.aboutmalta.com/grazio/study2.html
- ↑ (en) Europeans and their Languages, 2006, http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_243_en.pdf
- ↑ 99,0 99,1 99,2 99,3 (en) Ignasi Badia i Capdevila (2004), A view of the linguistic situation in Malta, NovesSl, archived from the original on 4 Julie 2008, https://web.archive.org/web/20080704082531/http://www6.gencat.net/llengcat/noves/hm04primavera-estiu/a_badia2_3.htm, besoek op 24 Februarie 2008
- ↑ (en) Country profile: Malta, BBC News, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1045691.stm
- ↑ (en) (PDF) Europeans and languages, European Commission, September 2005, p. 4, archived from the original on 28 Januarie 2007, https://web.archive.org/web/20070128095746/http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_237.en.pdf, besoek op 29 Januarie 2007
- ↑ (en) ''Catholic Encyclopedia'', Newadvent.org, http://www.newadvent.org/cathen/09574a.htm, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ (en) "2011 Report of Jehovah's Witnesses Worldwide", watchtower.org, archived from the original on 19 Junie 2012, https://web.archive.org/web/20120619050101/http://www.watchtower.org/e/statistics/worldwide_report.htm, besoek op 13 Februarie 2013
- ↑ (en) International Religious Freedom Report 2003 – Malta, Buro vir Demokrasie, Menseregte en Arbeid, Amerikaanse Staatsdepartement, http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2003/24422.htm, besoek op 9 Januarie 2008
- ↑ (en) EU Work permits and restrictions to labour market in EU countries-Your Europe, European Commission, Okt 2012, http://europa.eu/youreurope/citizens/work/abroad/work-permits/index_en.htm, besoek op Okt 2012
- ↑ (en) (PDF) Frendo holds talks with three European Union Commission Members, Valletta: Ministry of Foreign Affairs, 30 Januarie 2006, archived from the original on 23 Julie 2006, https://web.archive.org/web/20060723083938/http://www.foreign.gov.mt/showdoc.aspx?id=210&filesource=4&file=Press%20release%20EU%20Commissioners%20300106.pdf, besoek op 6 Julie 2006
- ↑ (en) Sandford, Daniel (21 Oktober 2005), "Immigrant frustration for Malta", BBC News Europe, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4365030.stm, besoek op 12 Oktober 2007
- ↑ (en) (PDF) Statement by the Minister of Foreign Affairs Dr. Michael Frendo to resident EU Ambassadors on irregular immigration in Malta, Valletta: Ministry of Foreign Affairs, 3 Julie 2006, archived from the original on 23 Julie 2006, https://web.archive.org/web/20060723083924/http://www.foreign.gov.mt/showdoc.aspx?id=210&filesource=4&file=Illegal%20Immigration%20-%20Statement%20for%20EU%20Ambassadors%20030706.pdf, besoek op 6 Julie 2006
- ↑ (en) "Immigrants refused entry into Malta", The Sunday Times (UK), 16 Julie 2006, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20060716/local/immigrants-refused-entry-into-malta.47557, besoek op 17 Julie 2006
- ↑ (en) Frendo, Michael (5 Julie 2005) (PDF), Illegal Immigration in Malta, Ministry of Foreign Affairs, archived from the original on 23 Julie 2006, https://web.archive.org/web/20060723083931/http://www.foreign.gov.mt/showdoc.aspx?id=96&filesource=4&file=ILLEGal%20Immigrants.pdf, besoek op 6 Julie 2006
- ↑ 111,0 111,1 (en) Jones, Huw R. (1973), "Modern emigration from Malta", Transactions of the Institute of British Geographers 60: 101–119
- ↑ (en) Attard, Lawrence E. (1989), The Great Exodus (1918–1939), Malta: Publishers Enterprises Group, http://www.maltamigration.com/history/exodus/
- ↑ (en) King, Russell (1979), "The Maltese migration cycle: An archival survey", Area 11 (3): 245–249
- ↑ (en) Source: Malta Migration Museum Committee
- ↑ (en) Education in Malta, http://www.aboutmalta.com/grazio/education.html, besoek op 12 Oktober 2007
- ↑ (en) Foreign Language Learning, National Statistics Office – Malta, archived from the original on 14 Januarie 2009, https://web.archive.org/web/20090114113545/http://www.nso.gov.mt/statdoc/document_file.aspx?id=580, besoek op 25 Februarie 2008
- ↑ (en) Civil Hospitals In Malta In The Last Two Hundred Years, Geocities.com, archived from the original on 26 Oktober 2009, https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/hotsprings/2615/medhist/hospital2.htm&date=2009-10-26+00:12:01, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ (en) The Health Care System in Malta_1, Sahha.gov.mt, archived from the original on 11 Julie 2007, https://web.archive.org/web/20070711220500/http://www.sahha.gov.mt/pages.aspx?page=156, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ (en) Government Of Malta – Health Services, Gov.mt, http://www.gov.mt/servicecluster.asp?s=4&l=2, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ (en) Healthcare in Malta – Allo' Expat Malta, Alloexpat.com, 17 Oktober 2006, http://www.alloexpat.com/moving_to_malta_forum/healthcare-in-malta-t162.html, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ (en) The World Health Organization's ranking of the world's health systems, Photius.com, http://www.photius.com/rankings/healthranks.html, besoek op 8 Julie 2009
- ↑ 122,0 122,1 (en) info@icon.com.mt (2 Julie 2004), St. Philip's Hospital – A modern 75-bed hospital equipped with the latest medical technology – Malta, Stphilips.com.mt, archived from the original on 20 Oktober 2007, https://web.archive.org/web/20071020034212/http://www.stphilips.com.mt/StPhilips/hospital.asp, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ 123,0 123,1 (en) D. Cutajar, "An Overview of the Art of Malta", Hopeandoptimism.com, archived from the original on 6 Desember 2008, https://web.archive.org/web/20081206001808/http://www.hopeandoptimism.com/essay.htm, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ (en) Crary, David (9 September 2010), "Study finds Americans in generous mood", The Huffington Post via Burlington Free Press, http://silentrebellion.newsvine.com/_news/2010/09/09/5079433-11-most-generous-countries-of-2010
- ↑ (en) "Patri Manwel Magri u l-Ipoġew", Lil Ħbiebna, November 2003, bl. 195–197.
- ↑ (en) Zarb, T. Folklore of An Island, PEG Ltd, 1998 ISBN 9990900973
- ↑ (en) J. Cassar Pullicino, "A New Look at Old Customs", in Studies in Maltese Folklore, Malta University Press (1992).
- ↑ (en) Isle of MTV, Maltawiki.com, http://www.maltawiki.com, besoek op 12 Januarie 2012
- ↑ (en) Isle of MTV 2012, http://www.gozoandmalta.com,+archived+from the original on 8 Julie 2012, https://web.archive.org/web/20120708022315/http://www.gozoandmalta.com/galleries/index.php/Isle-of-MTV-2012---Photos-by-Clint-Gerald-Attard, besoek op 28 Junie 2012
- ↑ (en) Malta New Years Eve Celebrations, Maltanewyearseve.com, archived from the original on 6 Desember 2010, https://web.archive.org/web/20101206100908/http://www.maltanewyearseve.com/, besoek op 2 Augustus 2010
- ↑ (en) Jeff Fenech, Youngvictorboxing.com.au, archived from the original on 26 Maart 2009, https://web.archive.org/web/20090326042826/http://www.youngvictorboxing.com.au/jeff_fenech2.htm, besoek op 31 Maart 2009
- ↑ 132,0 132,1 (en) Joseph Borg. Media Landscape – Malta – European Journalism Centre Geargiveer 23 April 2013 op Wayback Machine. Centre for Communication Technology (8 November 2010).
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Algemeen
- (en) "Malta". Encyclopædia Britannica. Besoek op 4 April 2024.
- (en) "Malta". Central Intelligence Agency. Besoek op 4 April 2024.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]| Wikimedia Commons bevat media in verband met Malta. |
- Regering
- (en) Gov.mt – Amptelike webwerf van die Maltese regering
- (en) Laws of Malta – 'n Opsomming van grondwette en 'n woordelys.
- (en) Laws of Malta – webtuiste van die Amptelike wette van Malta
- (en) Staatshoof en kabinetministers Geargiveer 26 September 2013 op Wayback Machine
- (en) Webwerf van die Maltese gewapende magte
- (en) Maltese omgewings- en beplanningsowerheid Geargiveer 8 Desember 2008 op Wayback Machine – GIS
- (en) FinanceMalta se amptelike webwerf
- Algemene inligting
- (en) Migration Malta Geargiveer 6 April 2011 op Wayback Machine – 'n Inligtingsbron rondom immigrasie in Malta (wetenskaplike artikels, beleidsdokumente, persvrystellings ens.)
- (en) Malta – Wiki omtrent Malta met algemene en reisverwante inligting.
- (en) Inligting oor Malta Geargiveer 15 Oktober 2008 op Wayback Machine by UCB Libraries GovPubs
- (en) Maltaprofiel by die BBC
- (nl) InforMalta Geargiveer 25 Junie 2007 op Wayback Machine
- (en) foto's, 'n webkamera van Gozo Geargiveer 23 Oktober 2008 op Wayback Machine
- Nuusmedia
- (en) MaltaMedia – aanlynnuus
- (en) The Times of Malta – Engelstalige Maltese koerant
- Reis
- (en) Toerisme-inligting oor Malta op Wikivoyage
- (en) Amptelike Maltese toerismegids
- (en) Maltese inligtings- en reisgids Geargiveer 5 Maart 2010 op Wayback Machine
- (en) Maltese reisgids
- (en) Maltese toerismegids Geargiveer 9 September 2009 op Wayback Machine
| Middellandse See | Middellandse See • |
Ioniese See • |
||
| Middellandse See | ||||
| Middellandse See • |
Libiese See |
Lande en gebiede in Europa | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Lande | Albanië • Andorra • Armenië2 • Azerbeidjan1 • Belarus • België • Bosnië en Herzegowina • Bulgarye • Denemarke • Duitsland • Estland • Finland • Frankryk • Georgië1 • Griekeland • Hongarye • Ierland • Italië • Kasakstan1 • Kroasië • Letland • Liechtenstein • Litaue • Luxemburg • Malta • Moldowa • Monaco • Montenegro • Nederland • Noord-Masedonië • Noorweë • Oekraïne • Oostenryk • Pole • Portugal • Roemenië • Rusland1 • San Marino • Serwië • Siprus2 • Slowakye • Slowenië • Spanje • Swede • Switserland • Tsjeggië • Turkye1 • Vatikaanstad • Verenigde Koninkryk • Ysland | ||||||||||
| Omstrede gebiede | |||||||||||
| Afhanklike gebiede |
| ||||||||||
| Lande van | |||||||||||
1. Land deels in Asië. 2. Geografies in Asië, maar gereeld beskou as deel van Europa a.g.v. kulturele en historiese oorwegings. 3. Aangedui as die Kanaaleilande. | |||||||||||