Pogrom
Die term pogrom (afgelei van die Russiese погром en die werkwoord громить "verwoesting saai, gewelddadig verniel") verwys na 'n massiewe gewelddadige aanval op 'n bepaalde etniese, godsdienstige of ander groep mense, wat veral deur die vernieling van hulle huise, winkels en godsdienstige geboue gekenmerk word. Gewoonlik word die mense, waarop die aanval gemik is, aangerand en selfs vermoor. In sommige gevalle lei 'n pogrom tot 'n massaslagting. Die term het sy oorsprong in spontane of vooraf beplande geweldpleging teen weerlose Joodse burgers in Rusland en ander gebiede, maar word ook gebruik om na soortgelyke voorvalle te verwys, waarin veral minderheidsgroepe die slagoffers van geweld word.
Anti-Joodse pogroms in Rusland
[wysig | wysig bron]Massiewe geweldpleging teen Joodse burgers het verskeie kere uitgebreek, soos onder meer tydens die Kruistogte en die opstand in Oekraïne van 1649 tot 1651. Maar eers sedert die 19de eeu verwys die term pogrom na grootskaalse, doelbewuste en herhaalde anti-Joodse onluste.
Die anti-Joodse onluste, wat 1821 ná die dood van 'n Grieks-Ortodokse patriarg in Konstantinopel in Odessa (tans Oekraïne) uitgebreek het, word deur 'n aantal bronne as die eerste dergelike progrom beskou, waarin veertien Joodse burgers vermoor is. Ander bronne verwys na die onluste, wat in 1859 in dié stad uitgebreek het, as die eerste progrom. Die term pogrom word uiteindelik algemeen gebruik ná 'n grootskaalse reeks van anti-Joodse onluste, wat Suid-Rusland in die tydperk tussen 1881 en 1884 geteister het, nadat Joodse burgers ten onregte van die moord op Tsaar Alexander II van Rusland beskuldig is.
Tydens die onluste in 166 stede en dorpe in die huidige suid-westelike provinsies van Oekraïne is groot getalle Joodse mans, vroue en kinders aangerand en dikwels vermoor en hulle huise en besittings verniel. Die reeks pogroms het oor 'n tydperk van drie jaar voortgegaan, terwyl die owerhede nie ingegryp het nie.
Bloediger progroms het in die jare 1903 tot 1906 onder meer in Kisjinev in die destydse Bessarabië uitgebreek. In hierdie tydperk is na raming 2 000 Joodse burgers in Rusland vermoor en 'n nog groter aantal gewond. Die massaslagtings het tot die emigrasie van tienduisende mense van Joodse afkoms gelei, wat hulle in Wes-Europa en in Israel gevestig het.
Ook tydens die Russiese Rewolusie in Oktober 1917 en die burgeroorlog is gruweldade teen Joodse burgers gepleeg, en na raming is tussen 70 000 en 250 000 mense in die Russiese Keiserryk vermoor. Meer as 300 000 Joodse kinders het hulle ouers verloor. Oekraïnese troepe en die Rooi Leër was net soos gewone gepeupel betrokke by die pogroms.
Anti-Joodse pogroms in ander dele van Europa
[wysig | wysig bron]Anti-Joodse pogroms was nie tot Rusland beperk nie. Ook Joodse gemeenskappe in Oos- en Middel-Europa is deur geweldpleging geteister.
Joodse burgers in Pole is in 1918 en tydens die Pools-Bolsjewistiese Oorlog vermoor. Pogroms het ook in 1927 in die Roemeense stad Oradea talle menselewens geëis.
Geweldpleging teen Joodse burgers is later veral deur die Duitse Nazi-bewind aangemoedig. Haatspraak en boikotte teen Joodse burgers het reeds in 1935 'n hoogtepunt bereik met pogroms in talle Duitse stede. Die hoofstad Berlyn is doelbewus nie deur hierdie geweldpleging geraak nie, sodat die meeste buitelandse verslaggewers geen eerstehandse berigte na hulle tuislande kon stuur nie - die Duitse Ryk sou immers een jaar later die gasheerland van die Olimpiese Spele wees.
Ná die dood van die Duitse diplomaat Ernst von Rath, wat deur 'n jong Joodse vlugteling geskiet is, op 8 November 1938 in Parys het die Duitse Nazi-party NSdAP grootskaalse anti-Joodse onluste georganiseer, waarin tussen 8 en 13 November baie huise en woonstelle van Joodse burgers verniel en tussen 91 en 200 mense vermoor is. 30 000 mense is na konsentrasiekampe geneem. Weens die groot aantal winkelvensters wat tydens die pogrom gebreek is, het die volksmond in Berlyn na hierdie geweldpleging as die Kristallnacht ("Kristalnag") verwys.
Dikwels het inwoners van die Oos-Europese lande, wat onder Nazi-bewind gekom het, self anti-Joodse pogroms georganiseer, waaraan Duitsers nie delgeneem het. In die Jedwabne-pogrom het Poolse burgers tussen 380 en 1 600 van hulle Joodse medeburgers vermoor. Oekraïnse nasionaliste het in Junie en Julie 1941 in Lvov (die huidige Lviv) twee pogroms georganiseer, waarin sowat 6 000 mense dood is. Joodse inwoners is in die plaaslike propagandaveldtogte, wat die geweldpleging voorafgegaan het, dikwels beskuldig dat hulle met die voormalige Sowjetbewind sou saamgewerk het. Dieselfde soort propaganda het die aanleiding tot pogroms in Litaue gegee, waar nasionaliste op 25 en 26 Junie 1941 - na die Duitse besetting van die gebied - 3 800 Joodse burgers vermoor en sinagoges en winkels verniel het. Tydens die pogrom in Iaşi (Roemenië) het inwoners, polisiemanne en soldate 13 266 mense vermoor.
Selfs ná die einde van die Tweede Wêreldoorlog het die vervolging voortgegaan. In Kielce (Pole) is in 1946 veertig Joodse burgers vermoor.
Anti-Joodse pogroms in Arabiese lande
[wysig | wysig bron]Ná die stigting van die staat Israel is groot getalle Joodse burgers uit hulle Arabiese tuislande verdryf. Anti-Joodse pogroms was dikwels die aanleiding tot massavlugte. 'n Arabiese gepeupel het in 1945 in Tripoli (Libië) 140 Joodse burgers vermoor, en die sogenaamde Farhoed-pogrom in Irak het die lewens van tussen 200 en 400 Joodse burgers geëis.
Politieke gevolge
[wysig | wysig bron]Die pogroms in die tagtigerjare van die 19de eeu het tot hewige proteste in die buiteland en grootskalse emigrasie van Joodse burgers gelei. Twee miljoen Joodse inwoners het die Russiese keiserryk in die tydperk tussen 1880 en 1914 verlaat, om 'n nuwe heenkome in lande soos die Verenigde Koninkryk en die Verenigde State te vind.
Joodse burgers het onder die druk van die pogroms en anti-Joodse maatreëls in Rusland begin om by die politiek betrokke te raak. Die stigting van die Algemene Joodse Werkersbond en die betrokkenheid van baie Joodse burgers by Bolsjevistiese bewegings is deur die pogroms beïnvloed. Daarnaas is Joodse groepe soos Hibbat Zion gestig, wat in selfverdediging teen geweldplegers opgetree het en hulle byvoorbeeld tydens die tweede pogrom in Kisjinev in 'n aantal gebiede ook suksesvol afgeweer het. Zionisme, 'n beweging wat 'n Joodse tuisland in Palestina bepleit het, is veral deur Russiese Jode gesteun.