Thomas Deacon
Thomas Deacon (4 Februarie 1942 - 21 Januarie 2022) was ’n Afrikaanse digter en skrywer. Baie van sy werk handel oor, of is in Griekwa-Afrikaans geskryf.
Lewe en werk
[wysig | wysig bron]Thomas Johannes Mathys Deacon is op 4 Februarie 1942 op Upington in die Noord-Kaap gebore as een van sewe kinders van James en Aletta Deacon. In 1959 matrikuleer hy aan die Hoërskool Upington en tree daarna in diens van die Kaapse Onderwysdepartement as klerk. Twee jaar later word hy die Skoolraadsekretaris op Griekwastad en doen daarna diens as Sekretaris op verskeie dorpe regdeur die Kaap. Op 1 Augustus 1974 verlaat hy die Skoolraadsdiens en word aangestel as Hospitaalsekretaris te Burgersdorp, waar hy diens doen tot 30 April 1976. Dan bekom hy ’n aanstelling as Klerk van die Raad by die Afdelingsraad van Kenhardt, ’n betrekking wat hy beklee tot einde Junie 1978. Hierna aanvaar hy ’n pos in die Kredietafdeling van Edgars en na interne kredietopleiding bedien hy die Noord-Kaap area as die kredietbestuurder. Hierdie betrekking vereis dat hy baie van dorp tot dorp moet reis. Hy is getroud met Stienie en die egpaar het twee seuns, James en Stephen. Hulle woon lank op Kuruman en hier het hy ’n hegte vriendskap met sy dorpsgenoot digter, Donald Riekert. In 1997 tree hy af en verhuis na Upington, waar hy ’n wegneem-eetplek bestuur saam met sy seun James.
Skryfwerk
[wysig | wysig bron]Hy skryf reeds van skooldae af, maar dit is eers na ’n ernstige hartaanval in die tagtigerjare dat hy sy skryfwerk meer ernstig opneem. Op sy reise neem hy baie waar en kom in aanraking met vele mense van die kontrei, wat bevrugtend op sy digkuns inwerk. Dit is veral die Griekwas en hulle eiesoortige manier van praat en die oumense wat hom met hulle stories inspireer om te skryf. Baie van sy werk word dan ook in die taal en idioom van die Griekwas weergegee. “Sand uit die son” gee die wêreld van die Noordweste weer in spontane, korter verse, wat nog huiwer tussen standaardtaal en die streektaal. Die bundel word in ’n aantal afdelings verdeel. “Sand uit die son” fokus op die mens, sy begeertes en vreugdes, terwyl “Uitlêplekke” beskryf kan word as liefdesgedigte wat weergegee word in die taal van die streek. “Knipbos” gee die wêreld en sy simbole woorde en “’n Sweep klap ver” bevat gedigte oor boerdery, veral met bokke. “Bokwagterstories” verhaal gesegdes en anekdotes van die kontrei se mense en die afdelings “Vloed” en “Blomtyd” gee die gebied in sy gulheid en oordaad weer.[1][2] “Die predikasies van Jacob Oerson” is groter van opset, wat deurgaans in eie taalvorm vertel van ’n alternatiewe volk ook op soek na die Beloofde Land. Jacob Oerson is ’n soort Moses wat geroep is om sy volk uit hulle ellende na die gebied oorkant die Oranjerivier te lei en die eerste afdeling van die bundel vertel hiervan. Saam met die roeping kom ook die versoeking, wat lei tot die val en eindelik kom van die hoë verwagtinge van die Griekwas min tereg. Die tweede afdeling bevat ’n viertal preke van Jacob Oerson, waarin ernstige sake deur middel van die volksidioom gekommunikeer word en sodoende volksbesit gemaak word. Die derde en vierde afdelings (“Bokwerf” en “Trosdans”) bestaan uit volksryme en volksliedjies. In hierdie afdelings speel die erotiese ’n groot rol en word die plesiere van die Griekwas besing.[3][4][5][6] Van sy gedigte word oor die radio voorgelees en opgeneem in “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”, “Die dye trek die dye aan” en “Verseboek vir seniors”.
Hy maak sy romandebuut met “Rooigrond”, die storie van ’n eenvoudige swart man se lewe wat aan hom oorvertel is en in Sotho-Afrikaans geskryf is. Die titel verwys na die stof waaruit die mens gemaak is en waarheen ons sal terugkeer, die rooigrond wat ons weer sal word en simbool is van die dood wat op ons spoor is. Alfred Mokgotsi se pa is die tradisionele geneser wat groot aansien onder sy mense geniet en baie beeste vir sy dienste betaal word. Hy mishandel egter sy seun. Alfred is met die helm gebore en hy beskou dit as die rede vir sy mistroostige lewe en die ellendes wat hom agtervolg. Die mishandeling deur sy pa en sy lewenslange soeke na aanvaarding kenmerk sy lewenstog. Hy soek ’n heenkome in die myne en beland later op Kuruman, waar hy sterwe.[7][8] “Anderkant die troe-troe” is kontreiverhale, waarin volksmitologie en oorgelewerde vertellings naas eie oorspronklike werk gebundel word.[9] “Bergmannetjie” is ’n sprokie in die trant van “Rooikappie”, vertel in die treffende Griekwa-idioom. “Deuskant die Groot Gariep” is weer ’n versameling kontreiverhale. Hans en Daantjie is die twee maats in “Twee pelle, ’n oom en ’n antie”. Na ’n besoek aan die dorp, waar hulle lekker gekuier het, kry hulle op pad plaas toe ’n oom en antie wat moeilikheid het met hulle motor. Hulle tou die kar, maar in hulle dronkenskap vergeet hulle van die karretjie agter hulle en gee vet. “Uitkomste vir Oompie Dap” speel af tydens ’n groot droogte op Riemvasmaak, met Oompie Dap se diere wat almal reeds besig is om dood te gaan. Wanneer die reën eindelik uitsak, kan hy die diere red, maar verdrink self.
Sy verhale word in versamelbundels opgeneem, waaronder “Uit die kontreie vandaan” onder redaksie van Abraham H. de Vries en “Die ding in die riete” van Jean Lombard. Vir skoolgebruik saamgestel deur N. Faasen is “Verneukkind en ander verhale”, waarin sy verhaal “Roep van die waterslang” opgeneem is. Van sy verhale verskyn ook gereeld in Tydskrif-Rapport.
Met “Maagmeisie” maak hy sy dramadebuut. Dit behandel die gebeure aan die einde van die inisiasietydperk van ’n Griekwa-meisie en word vertel in ’n epiese vers waarin verskeie sprekers of stemme gebruik word. Dit word weereens in Griekwa-Afrikaans vertel.[10][11][12] Hy skryf ook die tweespraak “Die herontmoeting”, wat deur sy kleinkind Lucinda Deacon van die Hoërskool Duineveld op Upington in 2015 by die Klawer Kunstefees opgevoer is. Hierdie opvoering verwerf ’n Dubbelgoue toekenning en word uitgenooi vir opvoering by die Klawer Kunste Skouspel.[13]
Publikasies
[wysig | wysig bron]| Jaar | Titel van publikasie |
|---|---|
| 1989 | Sand uit die son |
| 1993 | Die predikasies van Jacob Oerson |
| 1995 | Rooigrond |
| 1999 | Anderkant die Troe-troe |
| 2003 | Maagmeisie |
| 2009 | Duskant die Groot Gariep |
| 2020 | Swartslang |
| Duifiedorings | |
| 2021 | Minjonet en bitterbos |
Verwysings
[wysig | wysig bron]Boeke
[wysig | wysig bron]- Kannemeyer, J.C.: “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004”. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe 2005
- Van Coller, H.P. (red.): “Perspektief en Profiel Deel 2”. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe 1999
- Van Coller, H.P. (red.): “Perspektief en Profiel Deel 3”. Van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe 2006
Tydskrifte en koerante
[wysig | wysig bron]- Botha, Danie: “Van die rooigrond vergeet Deacon nie”. “Die Burger” 26 Augustus 1995
- Coetzee, Gert: “Noord-Kaapse skrywer se nuwe boek pas bekend gestel op Aardklop”. “Volksblad” 1 Oktober 1999
- Müller, Petra: “Twee digters uit Kuruman se wêreld”. “Die Burger” 24 Februarie 1990
- Steyn, Suzaan: “Griekwataal laat sy gedigte sommer gebeur”. “Die Burger” 22 Junie 1993
Internet
[wysig | wysig bron]- Müller, Petra. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/02/24/4/3.html[dooie skakel]
- Steyn, Suzaan. Die Burger: http://m24arg02.naspers.com/argief/berigte/dieburger/1993/06/30/4/9.html[dooie skakel]
Ongepubliseerde dokumente
[wysig | wysig bron]- Deacon, Thomas. “Biografiese skets” Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein
Ander verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Grové, A.P. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 31 no. 3, September 1991
- ↑ Toerien, Barend J. “Die Burger” 22 Februarie 1990
- ↑ Grové, A.P. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 34 no. 3, September 1994
- ↑ Hugo, Daniël “Die Burger” 8 Junie 1993
- ↑ Malan, Lucas “Rapport” 13 Junie 1993
- ↑ Pieterse, Henning “Insig” Julie 1993
- ↑ Wybenga, Gretel “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 35 no. 2, Mei 1997
- ↑ Weideman, George “Die Burger” 26 Julie 1995
- ↑ Coetser, Johan “Beeld” 6 September 1999
- ↑ Luwes, Nico Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2003/06/2/6/4.html
- ↑ Olivier, Fanie “Beeld” 26 Mei 2003
- ↑ Van Zyl, Wium “Rapport” 3 Augustus 2003
- ↑ http://www.duineveld.co.za/index.php/318-klawer-kunstefees[dooie skakel]