Verval van die Bronstydperk
| Deel van ’n reeks oor die |
| Wêreldgeskiedenis en voorgeskiedenis |
|---|
| ↑ Voor Homo (Plioseen-epog) |
| Voorgeskiedenis (drietydperkstelsel) |
|
| Aangetekende geskiedenis |
|
| ↓ Toekoms (Holoseen-epog) |
Die verval van die Bronstydperk was ’n oorgangstydperk in ’n gebied wat groot dele van Suidoos-Europa, Wes-Asië en Noord-Afrika insluit en oorvleuelende gebiede soos die Nabye Ooste, die Oos-Mediterreense gebied, die Balkan, die gebied om die Egeïese See, Anatolië en die Kaukasus beïnvloed het. Dit het geduur van die laat Bronstydperk tot met die opkoms van die vroeë Ystertydperk. Historici glo die oorgang was gewelddadig, skielik en kultureel ontwrigtend, en het die einde ingelui vir ’n paar beskawings. Die paleisekonomie van die Egeïese streek en Anatolië wat die laat Bronstydperk gekenmerk het, het gedisintegreer en gelei tot die kleindorpse kulture van die Griekse Donker Eeue.
Verval
[wysig | wysig bron]In die halfeeu tussen omstreeks 1200 en 1150 v.C. het die Miceense koninkryke en dié van die Kassiete in Babilonië, die Hetitiese Ryk in Anatolië en die Levant asook die Nuwe Ryk van Egipte kultureel verval.[1] Terselfderyd is Ugarit en die Amoritiese state in die Levant vernietig, het die Luwiese state van Wes-Anatolië verbrokkel en het chaos in Kanaän geheers.[2]
Die agteruitgang van dié regerings het die handelsroetes ontwrig en geletterdheid in sommige streke kwaai laat afneem.[3]
In die eerste stadium van die tydperk is feitlik elke stad tussen Pylos en Gasa gewelddadig verwoes, en baie stede soos Hattusa, Micene en Ugarit is verlate gelos.[4] Volgens Robert Drews is "byna elke groot stad in die Oos-Mediterreense wêreld" vernietig binne 40-50 jaar aan die einde van die 13de eeu v.C. en die begin van die 12de eeu v.C., en baie van hulle is daarna nooit weer bewoon nie.[4]
Net ’n paar magtige state soos Assirië, die Nuwe Ryk van Egipte (hoewel baie verswak), die Fenisiese stadstate en Elam het die tydperk oorleef. Teen die einde van die 12de eeu v.C. het Elam begin agteruitgaan nadat dit verower is deur Nebukadnesar I, wat omstandighede in Babilonië vir ’n kort rukkie verbeter het voordat hy ’n reeks nederlae teen die Assiriërs gely het. Ná die dood van Assur-bel-kala in 1056 v.C. het Assirië die volgende 100 jaar agteruitgegaan en aansienlik kleiner geword. Teen 1020 v.C. het Assirië blykbaar net die gebiede reg rondom hom beheer; sy goed verdedigde hartland was egter nie bedreig nie.
Robert Drews beskryf die verval as "die ergste ramp in die antieke geskiedenis, selfs rampspoediger as die val van die Wes-Romeinse Ryk".[4] In kulturele herinnerings aan die ramp word vertel van ’n "verlore goue eeu": Hesiodus praat byvoorbeeld van die Eeue van Goud, Silwer en Brons, teenoor die latere wrede moderne Tyd van Yster. Rodney Castleden stel voor herinneringe aan die Bronstydperk het Plato se storie van Atlantis in Timaios en Kritias beïnvloed.[4]
’n Paar verduidelikings vir die verval is al voorgestel, maar daar is nie oor een konsensus nie. Verskeie faktore het waarskynlik ’n rol gespeel, insluitende klimaatsveranderings (soos droogtes wat deur vulkaanuitbarstings veroorsaak word), invalle deur groepe soos die Seevolke, die uitwerking van die verspreiding van ystermetallurgie, ontwikkelings in militêre wapens en taktieke, en ’n verskeidenheid mislukkings van politieke, sosiale en ekonomiese stelsels.
Herstel
[wysig | wysig bron]Aan die einde van die daaropvolgende Donker Eeu het oorblyfsels van die Hetiete geleidelik in klein Siro-Hetitiese state in Silisië en die Levant saamgegroepeer. Van die middel van die 10de eeu v.C. af het ’n reeks klein Aramese koninkryke in die Levant ontstaan en die Filistyne het hulle in Suid-Kanaän gevestig.
Van 935 v.C. af het Assirië begin herorganiseer en weer uitgebrei. Dit het gelei tot die ontstaan van die Nieu-Assiriese Ryk (911-605 v.C.), wat ’n groot gebied van die Kaukasus tot Egipte en van Siprus tot Persië begin beheer het. Frigiërs, Kimmeriërs en Lidiërs het in Anatolië aangekom en die nuwe Horitiese staat Urartu gestig in Oos-Anatolië en Transkaukasus, waar Kolchis (Wes-Georgië) ook ontstaan het. Die Griekse Donker Eeue het geduur tot rofweg die vroeë 8ste eeu v.C. met die opkoms van Argaïese Griekeland en die Griekse kolonisasie van die Mediterreense bekken .
Kort ná 1000 v.C. het Irannese volke soos die Perse, Mede en Parte in antieke Iran begin verskyn. Dié groepe het vroeëre nie-Indo-Europeessprekende volke soos die Kassiete, Horiete en Goeteërs uit die noordweste van die streek verdryf. Die Elamiete en Manneërs het egter steeds onderskeidelik die suidweste en Kaspiese See-streek oorheers.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Vir Sirië, sien M. Liverani, "The collapse of the Near Eastern regional system at the end of the Bronze Age: the case of Syria" in Centre and Periphery in the Ancient World, M. Rowlands, M.T. Larsen, K. Kristiansen, reds. (Cambridge University Press) 1987.
- ↑ S. Richard, "Archaeological sources for the history of Palestine: The Early Bronze Age: The rise and collapse of urbanism", The Biblical Archaeologist (1987)
- ↑ Russ Crawford (2006). "Chronology". In Stanton, Andrea; Ramsay, Edward; Seybolt, Peter J; Elliott, Carolyn (reds.). Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia. Sage. p. xxix. ISBN 978-1412981767.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Robert Drews, The End of the Bronze Age: changes in warfare and the catastrophe ca. 1200 B.C., 1993.
Skakels
[wysig | wysig bron]Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.