Vlakte
Vlaktes is gelyk, die grond is gewoonlik vrugbaar en diep en ook nie baie klipperig nie. Dit is die gebiede wat die ontwikkeling van grootskeepse boerdery moontlik maak. Groot landerye kan sonder veel moeite aangelê word en besproeiing en meganisasie is maklik. Die riviere wat op vlaktes aangetref word, is gewoonlik breed en verander nie skerp van rigting nie. Die water vloei stadig en die riviere is standhoudend, sodat die water maklik vir besproeiing aangewend kan word.
Die vloei kan wel seisoensgewys verander, maar dit is nie so gevoelig vir weersveranderinge as by die bergstrome nie. Omdat hierdie riviere stadig vloei is hul erosiewerking nie so groot soos dig van die bergstrome nie en baie van die sediment wat deur bergstrome in hulle gestort word, word in hul lope afgeset. Die gevolg is dat die riviere se lope al hoe vlakker word en die rivierbodem naderhand bo die omringende landskap is. Hierdie riviere is bevaarbaar. In baie bergagtige streke is die inwoners verplig om hul boerdery op die hellings van steil valleie te beoefen. Omdat die grond baie klipperig is, en ook nie volop nie, word terrasse gemaak, waarop die gewasse dan geplant word.
Riviere in die berge vloei baie vinnig. Vanweë die ruwe topografie verander hulle dikwels en skerp van rigting, terwyl ook die hoeveelheid water wat hulle afvoer, baie wissel met wisselinge in die klimaat. Honderde sulke snelvloeiende riviertjies verenig gewoonlik om ‘n groter rivier, wat nie so vinnig vloei nie, te vorm. Die erosiewerking van hierdie riviertjies is groot en hulle vervoer 'n groot vrag sediment wat afgeset word sodra die water stadiger begin loop.
Die water in die riviertjies kan net met groot moeite en hoe koste vir besproeiing aangewend word. Sulke bergstrome is vanselfsprekend nie bevaarbaar nie. In bergagtige streke is die paaie -dikwels nou en vol skerp draaie. Die paaie kan ook net met die grootste moeite en koste aangelê word. Dikwels is die bouers verplig om tonnels deur die berg te grawe of brûe oor diep valleie te bou. Die instandhoudingskoste van die paaie is ook hoog.
Berg tot vlakte
[wysig | wysig bron]'n Jeugdige landskap word gekenmerk deur hoë, tandagtige bergspitse wat ver bokant die omgewing uittoring, byvoorbeeld die Hexrivierberge. In 'n bejaarde landskap is die skerp bergspitse reeds weggeërodeer en die algemene topografie kom meer gerond voor, hoewel dit nog taamlik hoog bokant die omgewing uitstaan, byvoorbeeld oostelike Namakwaland.
Berge bestaan nie meer in 'n ou landskap nie, en die topografie is golwend tot heeltemal verplat. Hier bestaan meestal net vlaktes met nog enkele lae plato's en rantjies. Dit is die laaste stadium in die verweringsiklus van 'n vroeëre berglandskap wat oor 'n tydperk van miljoene jare geheel en al deur erosie verplat is, byvoorbeeld die vlaktes van die Wes-Vrystaat.
Vlaktes naby die see
[wysig | wysig bron]Met die vorming van die ysplate van die poolstreke het die seevlak globaal gedaal om sodoende plat kusvlaktes bloot te stel. Sulke vlaktes word gekenmerk deur hul sand- en kalkbedekking. So het die kusvlakte tussen Albertinia en Bredasdorp ontstaan. 'n Riviermonding kan egter ook deur modder toegeslik word om 'n vlakte, bekend as 'n delta, te vorm. Sulke gedreineerde deltas is vrugbare landboustreke en het as beginpunt vir baie beskawings gedien, byvoorbeeld die deltas van die Nyl- en die Gangesrivier.
Van hoogland tot vlakte
[wysig | wysig bron]Die erosie van hoër landsoppervlakke deur riviere is seker die belangrikste proses van vlaktevorming. So erodeer die Oranje-, Caledon- en die Vetrivier ensovoorts vandag steeds die Drakensbergplato om die vlaktes van die Vrystaat te vorm, terwyl die Groot Vis-, die Keirivier, ensovoorts weer op hul beurt hierdie vlaktes wegvreet om die laer Karoovlaktes te vorm. Vlaktevorming is 'n baie stadige proses en geskied oor miljoene jare. Jeugdige riviere het steil hellings en vloei snel deur diep valleie. Hier vind baie erosie plaas.
In teenstelling hiermee vloei bejaarde en ou riviere baie stadig, en nou kan die sand en modder in suspensie afgeset word. veral aan die binnekant van rivierkronkels. So ontstaan rivierafsettings in die vorm van gruisterrasse en riviervlaktes. en dit is gewoonlik hier waar na diamante gedelf word, byvoorbeeld die Vaal- en Hartsriviergruise. Diep klowe in woestyne word dikwels deur aanhoudende grond- en rotsstortings stadig gevul.
Die grondkruip word nie alleen deur die uitermatige temperatuurskommelings veroorsaak nie, maar ook deur windaksie aangehelp. Uiteindelik word die kloof dan heeltemal opgevul om 'n plat landskap te vorm. Bergbouprosesse soos plooiing en vastelandheffing maak dat hoër plato’s ontstaan, om die rede kan alle landsoppervlakte nie in vlaktes omskep word nie. Hierdie prosesse het hul ontstaan diep in die aardkors en word soms in die vorm van aardbewings waargeneem.
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- KENNIS, 1980, ISBN 0798108258, volume 3, bl. 484, 485
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Vlakte.