Biar
|
| |||
|
| |||
| Alministración | |||
| País | |||
| Autonomía | |||
| Provincia | |||
| Comarques | Alto Vinalopó (es) | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
| Alcaldesa de Biar (es) | María Magdalena Martínez Martínez | ||
| Nome oficial | Biar (ca)[1] | ||
| Nome llocal | Biar (ca) | ||
| Códigu postal |
03410 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 38°37′59″N 0°46′00″W / 38.633055555556°N 0.76666666666667°O | ||
|
Biar Biar (España) | |||
| Superficie | 98 km² | ||
| Altitú | 700 m | ||
| Llenda con |
Banyeres de Mariola (es) | ||
| Demografía | |||
| Población |
3607 hab. (2023) - 1799 homes (2019) - 1872 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe |
100% de Alto Vinalopó (es) | ||
| Densidá | 36,81 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| biar.es | |||
Biar ye un conceyu de la Comunidá Valenciana, España. Ta asitiáu nel interior de la provincia d'Alicante, na comarca del Alto Vinalopó, a una altitú de 700 msnm.[2] El so términu municipal toma una estensión de 98,17 km² y en 2015 cuntaba con 3.657 habitantes (INE).
Tiense constancia de poblamientu na zona dende dómina prehistórica,[3] anque'l nucleu actual surdió mientres el periodu andalusí. Cola conquista cristiana pasó al Reinu de Valencia en virtú del tratáu d'Almizra y tuvo un importante papel fronterizu nos conflictos col señoríu de Villena y el restu de Castiella.[2] A partir del sieglu XVI empezó un periodu de crisis económica y demográfica que nun se superó hasta mediaos del sieglu XVIII. Yá nel sieglu XX empezar a instalar industries, sobremanera del sector testil y del calzáu y anguaño la economía ta potenciada escontra'l turismu y el sector servicios.[2]
El conceyu caltién un importante conxuntu históricu, compuestu pol so castiellu, la ilesia de l'Asunción, delles ermites y otros edificios, según el conxuntu del so cascu medieval.[4] Conserva, coles mesmes, un ampliu patrimoniu natural, una y bones la metá del so términu municipal correspuende a masa forestal,[5] incluyendo dellos árboles monumentales.[6]
Toponimia
[editar | editar la fonte]Sobre la procedencia del topónimu Biar hai dos versiones. La más creíble derivar del árabe بِئَر (biʿar) «pozu» o بِئَار (biʿār) «pozos»,[7] términos que pueden tener, por estensión, el sentíu de «llugar con abondosa agua».[2] La otra facer derivar del llatín apiarium, que significa «llugar d'abeyes», xustificándolo pola importancia pasada de Biar como productora y esportadora de miel.[8]
Xeografía física
[editar | editar la fonte]El nucleu urbanu de Biar atópase nes estribaciones de la Sierra Mariola, arrodiáu d'una serie de montes que formen una especie d'anfiteatru, toes elles con más de 1000 msnm, destacando'l Reconco (1206 m), Penya Tallada (1044 m), Frare (1.042 m), Alt Reó (1015 m), Penya la Blasca (1150 m) y Fenessosa (1210 m). El relieve presenta, por tanto, tres unidaes morfolóxiques claramente estremaes: la cañada o vega del ríu Vinalopó, el piedemonte que va dende esta vega hasta les faldes de les sierres y les sierres puramente felicidaes.[2]
La metá de los 98,17 km² del términu tán formaos por masa forestal con grandes pinadas, lo cual constitúi unu de los principales curiosos turísticos de la llocalidá,[5] al amás tar derrotos per dellos senderos, como los PRV-55, PRV-155 y PRV-35.[9] Éstes concéntrense sobremanera nos aveseos del Reconco y la Fontanella, onde tamién aprucen ensame de pequeñes fontes que'l so escasu caudal ye recoyíu en balses pal riego de delles pequeñes güertes.[2]
Llocalidaes Estremeres
| Norte: Beneixama, Cañada, Campu de Mirra | ||
| Oeste: Villena | Este: Banyeres de Mariola, Onil | |
| Sur: Sax, Castalla |
Clima
[editar | editar la fonte]El clima predominante ye mediterraneu con trazos continentales, temperatures non bien caloroses pel branu ya iviernos fríos; pueden reparase delles nevaes al añu, recoyendo hasta 30 cm n'años escepcionales.
| Mes | Xin | Feb | Mar | Abr | May | Xun | Xnt | Ago | Set | Och | Pay | Avi | añal |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Temperatura máxima media (°C) | 11.1 | 11.7 | 14.7 | 17.4 | 21.4 | 25.5 | 29.4 | 29.6 | 26 | 20.7 | 15.1 | 11.8 | 19.5 |
| Temperatura media (°C) | 6.2 | 6.7 | 9.1 | 11.9 | 15.5 | 19.5 | 22.9 | 23.2 | 20 | 15.2 | 9.8 | 6.9 | 13.9 |
| Temperatura mínima media (°C) | 1.3 | 1.6 | 3.5 | 6.3 | 9.6 | 13.4 | 16.4 | 16.8 | 13.9 | 9.6 | 4.5 | 1.9 | 8.2 |
| Fonte: Ministeriu d'Agricultura, Alimentación y Mediu Ambiente. Datos de precipitación pal periodu 1961-2003 y de temperatura pal periodu 1961-2003 en Biar (6930).[10] | |||||||||||||
Historia
[editar | editar la fonte]La población del conceyu de Biar data de dómina prehistórica, cobrando pesu demográficu mientres la Edá del Bronce. D'esta dómina queden dellos xacimientos, destacando'l de la Cova del Cantal,[3] el Cabezo de les Gerres y el Cabezo Gordu, amás de dellos enterramientos na zona del castiellu y la Cova Negra.[2] Gran parte de los afayos d'esta dómina caltener nel Muséu Arqueolóxicu Municipal de Villena. Tres la Edá del Bronce, constátase la cayida demográfica común a tola área mientres esti periodu. La población vuelve aumentar en dómina romana, pero hai constancia de qu'esistiera un nucleu de población estable hasta tiempos d'al-Ándalus. La primer mención que se tien de Biar ye un documentu islámicu del sieglu XII onde apaez como una plaza fuerte dependiente de Xàtiva.[2]
Asignáu esti llugar fronterizu a la Corona d'Aragón pol tratáu d'Almizra de marzu de 1244, la fecha que dalgunos consideren como de la so rindición ye la de 1245, ente qu'otros retrasar al 1253. Foi la última ciudá del antiguu Reinu de Valencia que sitió Xaime I, acampando ante les sos puertes mientres 5 meses primero que la ciudá rindir con bones condiciones.[11] En principiu, el rei respetó la presencia, les posesiones y les costumes de la población musulmana, y llindóse a establecer una guarnición, arrendar les rentes reales y cobrar impuestos. Pero la sulevación de los musulmanes (1276-1278) traxo la so espulsión d'esti llugar. En 1280, Pedru III d'Aragón confirmaba les heredaes partíes a la población cristiana nun documentu que se xulgó como una verdadera Carta Puebla del llugar. Xaime I dotar de privilexos, ente ellos el de ser una de les poques villes que dende 1287 tendría votu nes Cortes del Reinu de Valencia. La so función fronteriza como plaza fuerte y aduanera valió-y la lleenda Claudo et Aperio Regnum (cierro y abro el reinu) qu'apaez nel so escudu,[2] xunto a los dos llaves cruciaes, portadores de la mesma simboloxía.[12]
Biar, pola so condición fronteriza col poderosu señoríu de Villena (perteneciente al Reinu de Castiella), constituyía un nucleu crucial nos conflictos castellanu-aragoneses y recibió socesivos privilexos, ente los que destaca la promesa de Pedru IV d'Aragón de nun segregar la villa y el so términu de la Corona. Mientres les Germanías Biar tuvo un papel destacáu como villa revolucionaria, lo que-y valió una multa de 1660 llibres.
Mientres la Guerra de Socesión, Biar caltúvose fiel a Felipe V y debió d'aguantar los ataques de los austracistes. A la so victoria, el primeru dio-y los títulos de "bien noble, lleal y siempres fidelísima". Beneixama, Campu de Mirra y Cañada, que yeren orixinalmente alquerías del Iqlim de Medina Bilyana (la Villena musulmana), acabaron pertenecieron al términu de Biar dende'l Tratáu d'Almizra hasta finales del sieglu XVIII, en que se constituyeron como conceyos independientes.[2] Nel Diccionariu de Madoz (1845-1850) apaez la siguiente descripción:
BIAR: v[illa] con ayunt[amiento] de la prov[incia] d'Alicante (7 leg[uas]) [...] Sit[uada] nos raigaños meridionales d'un monte, dende onde se estiende escontra l'O. el valle del so nome [...] Tien 735 cases de 50 palmos d'altor comunmente, bona fáb[rica] y regular distribución interior; formen delles cais, 2 d'elles bastante cómodes pola so direición tresversal, les demás irregulares y daqué pendientes, pero llimpies y empredraras, y 2 places cuadraes de dalguna capacidá, con una fonte nel centru de caúna d'elles; na mayor ta la casa del ayunt[amiento] de bona perspeutiva y arquiteutura, en que'l so pisu baxu atópase les cárceles. Tien amás un hospital y casa de beneficencia p'aliviu y socorru de los probes; un pósito [...] una escuela d'instrucción primaria [...] una igl[esia] parr[oquial] (l'Asunción) de fundación bien ant[igua] [...] y un conv[ento] de la órden de San Francisco de Asis [...] y anguaño destinóse á los piadosos oxetos d'enseñanza, hospital y casa de beneficencia, viéndose tamién un cementario bastante inferior nes fuera de la pobl[ación]. [...] Na so radio atópense 7 cas[eríos], denominaos Argueña, Benasayt, Cabesols, Fontalbres, Fontanelles y Sanchet, y 4 ermites [...] la primera [...] de Sta. Lucia, la segunda (Ntra. Sra. del Rosario) [...] la tercera (Los Santos de la Piedra) [...] y la cuarta (Ntra. Sra. de Gracia). [...] álzase un ant[iguo] cast[illo], obra de los moros, ostentando 2 muralles, una interior y otra esterior, coronaes dambes d'almenes, y sobre un ángulu de la segunda ta encimentada la torre que constitúi la principal parte d'esta fort[aleza] que'l so estáu actual ye bien ruinosu, y aprovéchase pa campusantu. [...] Los caminos que conducen á los pueblos limitrofes son xeneralmente de ferradura, á escepcion de la carretera de dende Alcói diríxese á Alicante, cruciando per mediu de la pobl[ación] [...] Prod[ucción]: sobre 3,000 fanegas de trigu, 500 de cebada, 200 de centenu, 500 de panizu, 1,000 cántares de vinu y 1,000 a[rrobas] d'aceite; sostién 500 cab[ezas] de ganáu lanar, y tánse beneficiando 2 mines con señales de cobre y erro. [...] Pobl[ación]: 812 vec[inos], 2,963 alm[as].
En 1884 ábrese la estación de ferrocarril de la VAY, operando ente Villena y Banyeres de Mariola, serviciu que depués s'estendió hasta Muro d'Alcói nuna direición y Cieza (Rexón de Murcia) na otra.[14] El tren, conocíu popularmente como Chicharra tuvo en circulación hasta 1969 y anguaño'l so trazáu constitúi la Vía verde del Chicharra.
Demografía
[editar | editar la fonte]La crecedera demográfica de Biar mientres el sieglu XVI tuvo'l so contrapuntu na frenada del XVII, en que s'asocedieron epidemies particularmente intenses como la de 1676-1677. El sieglu XVIII supunxo una fuerte recuperación económica y demográfica, que volvió baxar tres la Guerra Civil, a consecuencia del éxodu rural.[2] Sicasí, l'aumentu de población ye constante dende finales de la década de 1970.
| Evolución demográfica de Biar[15] | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1860 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2003 | 2009 | ||||||
| Población | 3.172 | 3.550 | 3.534 | 3.274 | 3.287 | 2.838 | 2.733 | 2.748 | 2.976 | 3.151 | 3.395 | 3.539 | 3.578 | 3.723 | |||||
Política
[editar | editar la fonte]Biar ta gobernada por una corporación local formada por conceyales escoyíos cada cuatro años por sufraxu universal que de la mesma escueyen un alcalde. El censu eleutoral ta compuestu por tolos residentes empadronaos en Biar mayores de 18 años y nacionales d'España y de los otros países miembros de la Xunión Europea. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,[16] qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, la Corporación Municipal de Biar ta formada por 11 conceyales. El Conceyu de Biar ta anguaño presidíu por PSPV-PSOE y consta de 3 conceyales d'esti partíu, 5 del PP, 2 de Compromís y 1 d'EUPV-AC.[17]
| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Justo Román Soriano | |
| 1983-1987 | Justo Román Soriano | |
| 1987-1991 | Justo Román Soriano | |
| 1991-1995 | Justo Román Soriano | |
| 1995-1999 | Ramón Belda Díez | |
| 1999-2003 | Cristóbal Román Almñana | |
| 2003-2007 | Cristóbal Román Almiñana | |
| 2007-2011 | Madalena Martínez Martínez | |
| 2011-2015 | Madalena Martínez Martínez | |
| 2015-2019 | Xunetu L. Sanjuan Martínez | |
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
Economía
[editar | editar la fonte]A finales del sieglu XVIII destacaben pola so importancia'l trigu, la vide, la olivar y otros productos de la güerta. El desarrollu de l'alfarería, tantu de folla blanco como coloráu, anició rellaciones comerciales con pueblos vecinos y el Reinu de Murcia. Amás, dellos ceramistes de Biar, los teyeros (popularmente conocíos como castelleros), solíen treslladase a tierres de Castiella o Aragón pa iguar texas.
A mediaos del sieglu XIX caltuvo una orientación agrícola ya industrial asemeyada, destacando puntualmente el cultivu del viñéu (los vinos de Biar tuvieron bien cotizaos nesti periodu).[2] Más apocayá, yá nel sieglu XX, l'actividá industrial centróse nel sector testil y del calzáu, ente que la producción agraria dirixióse cada vez más escontra la comercialización. En 1908 los principales productos agrícoles yeren ceberes, almendres, llegumes, hortolices, centenu, hortolices, aceite, vinu y frutes y na producción industrial destacaben turrón, xuguetes, aguardientes, lloza blanca y texes.[18] Paralela a la última evolución económica producióse una mayor organización de los grupos sociales menos favorecíos por ella. Mientres la Segunda República la FNTT, el sindicatu socialista del campu, cuntaba con una organización (Obrers Agrícoles).
La economía ye güei día eminentemente industrial, anque caltién la ellaboración d'artesanía cerámica, famosa polos sos barnizaos. La superficie cultivada ronda les 4.000 hai (41% del términu) predominando'l olivar, yá que Biar ye'l mayor productor d'aceite de la provincia d'Alicante.[2] El turismu d'interior ta tamién bien potenciáu, y el conceyu cunta con una rede d'albergues, cases rurales y restoranes.[5]
Patrimoniu
[editar | editar la fonte]El cascu antiguu de la ciudá ta conformáu por caleyes estreches y empinaes, y nél concéntrense la mayoría de los monumentos.
Monumentos militares
[editar | editar la fonte]- Castiellu de Biar: Testimoniu de los acontecimientos históricos que vivió'l pueblu, coronar y ye'l so símbolu, siendo visible dende toles direiciones dende'l valle de Biar. Construyíu nel sieglu XIII, conserva nel so interior una bóveda almohade que ye de les más antigües d'España nel so estilu. Foi declaráu Monumentu Nacional en 1931 y atópase na llamada Ruta de los castiellos del Vinalopó.[19]
- Puerta de Xàtiva: Güei conocida como arcu de San Roque, formaba parte del conxuntu defensivu de la ciudá medieval y per ella entraben les mercancíes que provenientes del Reinu de Valencia.[4]
- Puerta de Castiella: Güei conocida como arcu de Jesús, formaba parte del conxuntu defensivu de la ciudá medieval y enriaba l'accesu dende Vilena y el restu de Castiella.[4]
Monumentos relixosos
[editar | editar la fonte]- Ilesia de l'Asunción: Ye d'estilu góticu tardíu y data del sieglu XV. Destaca pola so portada (1519), amuesa del platerescu llevantín del Renacimientu. La torre del Campanariu, obra barroca del sieglu XVIII, foi construyida pol maestru setabense Juan Blas Aparicio.[4]
- Santuariu de la Virxe de Gracia: Orixinalmente una ermita, data del sieglu XVIII, ta asitiáu n'unu de les paraxes más carauterístiques del pueblu en plena sierra de la Fontanella, a tan solo 1 quilómetru. Cuenta con una única nave de pequeñes capiyes llaterales, resaltando tamién la so fachada neoclásica. La so portada d'estilu rococó terminar en 1770.[4]
- Ermita de los Santos de la Piedra: Foi mandada construyir por Xaime I d'Aragón y podría fechase na segunda metá del sieglu XIII. L'estilu correspuende a les ilesies de reconquista góticu catalán.[4]
- Ermita de Santa Lucía: Tamién mandada construyir por Xaime I. Puede datar de la segunda metá del sieglu XIII, pero'l primeru datu que se conoz ye'l llibru de visita de 1566. Ta asitiada nel barriu homónimu, a la salida del pueblu escontra Villena.[4]
- Ermita del Roser y de San Ramón: El primer datu que se conoz ye'l llibru de visita de 1566 anque podría datar de la segunda metá del sieglu XIII. Ta asitiada a 200 metros de la población. Nunes dependencia anejas a la ermita establecieron los Capuchinos el 16 de febreru de 1598.[4]
- Ermita de la Virxe del Loreto: Nun puede precisase la dómina, pero pola tipoloxía y la fachada d'aire barroco ye posterior a les otres. Ta asitiada dientro de la población.[4]
- Ermita de San Roque: Ta asitiada xunto a l'antigua puerta Real de Xàtiva, nel barriu al que da nome.[4]
Monumentos civiles
[editar | editar la fonte]- Conceyu: D'estilu neoclásicu contemporaneu, data del añu 1793 y los sos planos fueron obra del arquiteutu Vicente Gascó i Massot.[4]
- Conventu de Capuchinos: Data de la segunda metá del sieglu XVIII y anguaño alluga les dependencies de la Casa de la Cultura, el Muséu Etnográficu y la Sede Universitaria.[4]
- Pozu de nieve: Ye un antiguu neveru del sieglu XVIII que se topa en bien bon estáu de caltenimientu. Nél la nieve entartallar hasta convertila en xelu, que s'utilizaba mientres el branu. Anguaño utilízase pa faer esposiciones.[20][21]
- Acueductu ojival: Data del sieglu XV y utilizóse pa la conducción d'agües de riego.[4]
Patrimoniu natural
[editar | editar la fonte]- Plátanu de Biar: Pertenez a la especie platanus orientalis, bien infrecuente n'Europa. Con más de 200 años, ye unu de los más gruesos d'España y ta incluyíu na llista d'árboles monumentales de la Comunidá Valenciana. Dada la so antigüedá y tamañu, esiste la lleenda popular de que l'árbol llantar Xaime I en tiempos de la conquista cristiana.[22][23]
- Pi de la Tosquera: Trátase d'un pinu piñonero y ye l'árbol de mayor copa del conceyu, el segundu más altu y posiblemente el más vieyu. Ta incluyíu na llista d'árboles monumentales de la Comunidá Valenciana.[6][24]
Urbanismu
[editar | editar la fonte]Biar foi mientres la Edá Media una villa fortificada, de la cual caltién dellos restos, como'l mesmu castiellu y los arcos de San Roque y Jesús, antigües puertes de Xàtiva y de Castiella, respeutivamente, según restos del trazáu de la muralla medieval. Con éses configuróse un urbanismu marcáu por cais estreches y con gran desnivel, que, con un trazáu radial, xuben escontra'l castiellu.
La crecedera moderna de la ciudá viose bien llindáu, con una crecedera daqué más marcada empobináu al sureste. Esisten, amás, dos barrios daqué alloñaos del cascu urbanu. El de Santa Lucía apaeció a finales del sieglu XIX alredor de la ermita homónima como zona obrera,[2] ente que'l barriu d'El Navarro ye de moderna construcción.
Cultura
[editar | editar la fonte]Museos
[editar | editar la fonte]- Muséu Etnográficu Municipal: Componer d'once sales distribuyíes en trés plantes. Nél esponen distintos oxetos rellacionaos cola hestoria, los oficios, l'artesanía y les costumes de Biar, destacando la tradición alfarera y de cerámica vidrada.[5][25]
Fiestes y celebraciones
[editar | editar la fonte]- Moros y cristianos: Celebrar del 10 al 13 de mayu de cada añu. Trátase d'unes de les más antigües del llevante valencianu y tán dedicaes a la patrona, la Virxe de Gracia. Destaquen les Fogueres, más de 500 que s'encender nos montes qu'arrodien Biar cuando se fai traer a la Virxe del so santuariu al pueblu. Ye interesante tamién el Ball dels Espies (Danza de los Espíes), nel que cientos de pareyes amarutaes baillen una antigua danza pa despidir al xigante vistíu de moru llamáu la Mahoma,[26] que ye lleváu a Villena pa participar en les sos fiestes.
- San Antonio (Sant Antoni en valencianu): Celébrase'l 17 de xineru. Esta festividá remontar al medievu y tien el so significáu na recaldación d'impuestos de ganadería nesa dómina. La celebración d'esti actu consiste na apaición d'un personaxe conocíu como el rei pàixaro que'l so personaxe va vistíu con paxellos medievales y portando una señera del antiguu Reinu de Valencia cola cual va percorriendo parte de la villa, tou ello acompañáu con unos personaxes singulares y cola música de la dulzaina y el tamboril, preseos tradicionales na Comunidá Valenciana.
- San Roque (16 d'agostu) y San Abdón y San Senén, los Santos de la Piedra (31 de xunetu): [ensin referencies]
- Santa Lucia (13 d'avientu) y la Asunción del María (15 d'agostu) son otres festividaes principales d'esti pueblu. La postrera por ser el nome de la Ilesia del Biar.
- San Cristóbal (10 de xunetu) ye'l patrón de Biar, patrón de los conductores, esti día en Biar ye festivu y bendícense coches, motos y otros vehículos.
Gastronomía
[editar | editar la fonte]Los platos más típicos son el arroz con coneyu, los gazpachos y la típica Olleta d'arrós. Son tradicionales, amás en repostería, pastes como les coquetes, los almendrales, rollos de vinu,[26][5] [ensin referencies]
Persones destacaes
[editar | editar la fonte]- Luis Calpena y Ávila (1860-1921): eclesiásticu ya historiador, miembru de la Real Academia de la Historia y de l'Academia de Belles Artes de San Fernando.[27]
Ver tamién
[editar | editar la fonte]- Castiellu de Biar
- Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción (Biar)
- Ruta de los Castiellos del Vinalopó
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 (2009) «Biar», Gran Enciclopedia Temática de la Comunidá Valenciana. Editorial Prensa Valenciana.
- ↑ 3,0 3,1 García Beviá, Marcu Aurelia; Eduardo J. López Siguí; José Ramón López Ortega (1990-1991). «La Cova del Cantal (Biar, Alicante)» (en castellanu). Lucentum: Añales de la universidá d'Alicante. Prehistoria, arqueoloxía y historia antigua (Alicante: Universidá d'Alicante) (9-10): páxs. 25-50. ISSN 0213-2338. http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=107807. Consultáu'l 29 de xineru de 2010.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 «Monumento» (castellanu). Biar.es (12 d'avientu de 2004). Archiváu dende l'orixinal, el 26 d'avientu de 2009. Consultáu'l 29 de xineru de 2010.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 «Biar» (castellanu). Costablanca.org (2009). Archiváu dende l'orixinal, el 10 de xunetu de 2010. Consultáu'l 29 de xineru de 2010.
- ↑ 6,0 6,1 (en castellanu) La cultura del árbol. payares de 2009. páxs. 56-57.
- ↑ Asín Palacios, Miguel (1940). Contribución a la toponimia árabe d'España. Madrid: Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques, páx. 94.
- ↑ (1995) «Biar», Juan Piquera Haba: 6 (en valencianu). València: Foru, páx. 348.
- ↑ «Excursión/Paraxes BIAR» (castellanu). Portal Oficial de Turismu de la Comunitat Valenciana. Consultáu'l 29 de xineru de 2010.
- ↑ Ministeriu d'Agricultura, Alimentación y Mediu Ambiente. (ed.): «Programa SIGA. Permedios climáticos na estación 6930 de Biar». Consultáu'l 12 de setiembre de 2012.
- ↑ Teodoro Llorente (1889-1900). «XX. Villena y Alicante», Valencia II. Barcelona: Establecimientu tipográficu-editorial de Daniel Cortezo y C.ª, páx. 929-930.[...] na campaña de Reconquistar, foi la postrera qu'aguantó nel antiguu reinu de Valencia al monarca aragonés. Dempués de tomar de Xàtiva, presentáronse-y á ésti dos vieyos de Biar, mensaxeros del so aljama, ufiertando apurri-y la población y el so fuerte castiellu, pero cola condición de que fuera'l rei en persona. Pensando ésti «que nengún sarracenu, al ufierta-y apurri-y dalgún castiellu, faltára-y á la pallabra», foi allá, con cien homes de á caballu. Acompañábale unu de los mensaxeros; l'otru aguardába-y na población, preparando la entrega. Pero nun hubo tal: los moros taben apercibíos á la defensa, y recibieron á pedraes á el so vieyu paisanu. El rei nun reculó por eso: estableció la so amenorgada hueste nuna collada inmediata, y empezó l'asediu. Teníen los de dientro setecientos combatientes: aumentóse la tropa real; vinieron dellos magnates nel so auxiliu, y con fundíbulo batieron los murios de Biar. Repetíanse diariamente los alcuentros: al cabu de dos meses dispunxo'l rei l'asaltu; pero foi refugáu, y entá hubo d'enllargase'l sitiu hasta cinco meses. Al cabu rindieron los sarracenos, apautando bones condiciones [...]
- ↑ Teodoro Llorente (1889-1900). «XX. Villena y Alicante», Valencia II. Barcelona: Establecimientu tipográficu-editorial de Daniel Cortezo y C.ª, páx. 931.Nel blasón d'esta villa repite l'emblema que vimos nel de Xixona. Debaxo d'un castiellu hai nél dos llaves cruciaes, pa indicar qu'abría y cerraba la puerta de los reinos de Valencia y de Castiella.
- ↑ Madoz, Pascual (1849). Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar 4 (en castellanu), páx. 309.
- ↑ (2009) «Compañía de los Ferrocarriles Económicos de Villena a Yecla y Alcoi», Gran Enciclopedia Temática de la Comunidá Valenciana. Editorial Prensa Valenciana.
- ↑ INE - Rellación d'unidaes poblacionales
- ↑ Xefatura del Estáu (BOE n. 147 de 20/6/1985 (ed.): «Ley Orgánica 5/1985, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral.» (1985). Consultáu'l 8 d'avientu de 2008.
- ↑ «Biar». Eleiciones Municipales 2015: El País. Consultáu'l 19 de xunu de 2017.
- ↑ (1908) «Villena», so_provincia/Villena (html), 1ª (en castellanu), Madrid: Guíes Arco. Consultáu'l 7 de febreru de 2010.
- ↑ «Castiellu de Biar» (castellanu). CastillosNet. Archiváu dende l'orixinal, el 2013-08-09. Consultáu'l 29 de xineru de 2010.
- ↑ «El pozu de la nieve de Biar» (castellanu). Biar.es (23 d'avientu de 2005). Archiváu dende l'orixinal, el 26 d'avientu de 2009. Consultáu'l 29 de xineru de 2010.
- ↑ «nieve-0 Pozu de la nieve» (castellanu). Portal Oficial de Turismu de la Comunitat Valenciana. Consultáu'l 29 de xineru de 2010.
- ↑ «Árbol del plátanu» (castellanu). Biar.es (19 de xunetu de 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 26 d'avientu de 2009. Consultáu'l 29 de xineru de 2010.
- ↑ Cerdà i Mataix, Joan Antoni (2006). «Albre del Plàtano» (valencianu). Arbres singulars de Biar páx. 28. Associació Naturalista Reconco de Biar. Consultáu'l 29 de xineru de 2010.
- ↑ Cerdà i Mataix, Joan Antoni (2006). «Pi de la Tosquera» (valencianu). Arbres singulars de Biar páx. 24. Associació Naturalista Reconco de Biar. Consultáu'l 29 de xineru de 2010.
- ↑ «Muséu etnográficu Municipal» (castellanu). Biar.es (8 de payares de 2005). Consultáu'l 29 de xineru de 2010.
- ↑ 26,0 26,1 (2007) «Lugar d'interés: Biar», Jaume Fábregas: Comunidá Valenciana, 2007-2008 IV (en castellanu), Guías Metrópoli. ISBN 978-84-96878-06-8.
- ↑ (2009) «Calpena Ávila, Luis», Gran Enciclopedia Temática de la Comunidá Valenciana. Editorial Prensa Valenciana.
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Biar.
- Conceyu de Biar
- Índiz Estadísticu Municipal de Biar. Unidá de Documentación de la Diputación d'Alicante
- Biar nel Rexistru d'Entidaes Llocales de la Xeneralidá Valenciana
- Web de turismu de Biar na Comunidá Valenciana