Deira foi un reinu na Inglaterra anglosaxona y conformó, xunto a Bernicia, el poderosu reinu anglu de Northumbria. L'orixe de Deira foi la colonia de laeti de Deywr (o Deifr) que formaba parte del Reinu de Ebrauc (l'actual York). Les fronteres orixinales de la colonia corresponder col actual condáu d'East Yorkshire, y darréu ampliáronse al tomar el control de tol reinu britanu. La unión del reinu col so vecín del norte nel 654 y les campañes de conquista sobre los reinos celtes colindantes, convirtieron a Northumbria nel reinu dominante de tol norte d'Inglaterra y del sur d'Escocia, y York (la capital tradicional de Deira) nel centru alministrativu y relixosu de la Inglaterra septentrional.
Les llendes tradicionales de Deira yeren al este'l Mar del Norte, al sur el Humber, al norte'l ríu Tees y al oeste'l cordal de los Peninos, un territoriu que se correspuende aproximao cola mayor parte del históricu condáu de Yorkshire. Puramente la Deira inicial sería'l East Yorkshire, ente'l ríu Derwent y el mar, pero cola conquista de Ebrauc, la rexón de Deira entendería tamién North Yorkshire y parte de West Yorkshire. Darréu, otros territorios acabaríen quedando so la xurisdicción de Deira: Elmet, Dunoting o'l sur de Rheged, yeren consideraos fora de la rexón de Deira puramente dicha. Topográficamente podemos estremar delles rexones naturales:
The Holderness.- Península asitiada nel estremu sudoriental del país ente'l Mar del Norte y l'estuariu del Humber, taba constituyida por llanures sedimentaries d'orixe glaciar (till glaciar), onde abondaben cursos d'agua, tierres pantanoses, marismas y laguna glaciares. La llinia costera sufre'l grau d'erosión más altu de toa Europa (1.5 m, 2 millones de Tn al añu),[1] parte d'esti material (3%) ye tresportáu y depositáu na zona final, nel Cabu Spurn que se foi moviendo escontra'l noroeste a lo llargo del tiempu. Por cuenta de esto dende la dómina romana sumieron 4 miles (6.4 km) de tierra incluyíos 23 pueblos y aldegues, dalgunos d'orixe anglosaxón. Anque esta rexón empezó a ser drenada dende la temprana Edá Media, en tiempu de los anglos yeren entá tierres pocu habitables y los asentamientos na zona fueron escasos. Solamente nel cursu altu del ríu Hull y na so marxe derecha atopábense terrenes apropiaos pa los asentamientos, anque na so desaguada nel Humber yera zona de marismas tamién.
The Yorkshire Wolds (Dera Wudu).- Los Wolds de Yorkshire son una serie de llombes de creta de baxu altor que na dómina anglosaxona taben poblaos d'abondosos montes, que fueron el llugar d'asentamientu principal de los colonos anglos, d'ello'l so nome: Dera Wudu o "monte de los deiranos". El puntu más eleváu ye la Garrowby Hill (o Bishop Wilton Wold) de 246 metros. Les llombes caliares formen un arcu dende l'estuariu Humber al oeste de Kingston upon Hull hasta la mariña del mar del Norte nel cabu de Flamborough Head. La mayoría de la zona ye una planicie elevada con nidies ondulaciones, que s'atopa cortada por dellos valles glaciares de llaterales abruptos y fondos planos.
Mapa del Reinu de Deira
Vale of Pickering (Dera Feld).- El segundu llugar onde s'establecieron los primeres anglos foi'l Valle de Pickering, llamáu por ello Dera Feld o "llanura de los deiranos". Al norte de los Wolds yera un antiguu llagu glaciar drenado pol ríu Derwent y que yera la cuenca de drenaxe de les llombes que lu arrodien, los Wolds al sur, la llomba Howardian que cierren el valle al oeste y nel noroeste'l ríu Rye y los sos numberosos tributarios recueyen les agües que trespasen les poroses roques caliares de los North York Moors. Ye una zona llana y baxa formada principalmente por sedimentu glaciares y magres morrénicas, que formaben escelentes praos y zones de cultivu nel tiempu de los anglos.
North York Moors.- Los Moors son una de les mayores estensiones de parameras d'uz en Gran Bretaña. Roseberry Topping nos MoorsEl pandorial constitúi la superficie d'un relieve tabular y asítiase sobre suelos caliares, con una escasa vexetación, basada xeneralmente nel uz y la carba. L'ausencia de masa forestal produz una fuerte amplitú térmica, vientos constantes y una hidrografía escasa, una y bones l'agua penerar pola porosa roca caliar drenando la superficie del pandorial y formando cañones por onde escurren los ríos, tamién por cuenta de la so altitú suelen ser frecuentes les borrines en dómines lluvioses. Esta condiciones inhóspitas fixeron que los asentamientos anglosaxones nesta zona fueren escasos, solamente nos cursos de los ríos, l'Esk al norte y el Rye y los sos tributarios al sur. Anque nun son montes bien altos (alredor de 400 m), son serrapatosos y prominentes sobre'l zócalo onde s'asientan. Los mayores altores son Urra Moor (454 m.), Cringle Moor (432 m.) y Danby High Moor(432 m.), el perfil característicu del Roseberry Topping (320m) fíxo-y oxetu de cultu paganu d'anglos y viquingos, siendo consideráu morada de Woden, y el so propiu nome deriva del nórdicu Óðins bjarg (la roca de Odín).
York Val.- El Valle del ríu Ouse-Swale ye una área llana que conectaba'l valle del Tees al norte hasta l'estuariu del Humber al sur y por ello yera'l principal corredor de comunicación norte-sur d'Inglaterra. Más puramente'l Vale of York ye la parte central d'esta llanura, col Vale of Mowbray nel norte y los Humberhead Levels al sur. Taba arrodiáu poles Howardian Hills y los Yorkshire Wolds al este y los Peninos al oeste. La población britanu-romana concentrar nesta zona y foi reemplazada a lo llargo del tiempu polos nuevu asentamientos anglos.
Yorkshire Dales.- Los Dales, que'l so nome provién del anglosaxón "valle" (dal, tal), yeren los valles de les tierres altes al oeste del York Val formaos pelos ríos que provenientes de los Peninos desaguaban nel Ouse. Los Peninos yeren los montes más altos d'Inglaterra, (600-700 m en Yorkshire) y constituyíen la mayor barrera pa la espansión de los anglos escontra l'oeste, nellos permanecieron los últimos reinos britanos independientes hasta'l sieglu VII.
Deira ocupaba l'antiguu territoriu de los Parisii que teníen la so capital en Petuaria Parisiourum (Brough-on-Humber); posiblemente esta llocalidá foi'l centru alministrativu de los britanu-romanos que controlaben l'asentamientu de los federaos anglos. Petuaria yera tamién el llugar onde la vía romana ente Eboracum (York) y Londinium (Londres), la Ermine Street, cruciaba'l Humber hasta la vecina Winteringham nel reinu de Lindsey. Como nel restu de Britania, los asentamientos anglosaxones carauterizar por ser pequeñes villes o aldegues familiares en llugares onde tuvieren bon accesu a la madera de los montes na cual taba basada la so arquiteutura. Polo xeneral refalgaben la ocupación de les ciudaes romanes anteriores, feches principalmente en piedra y lladriyu, y a lo sumo usar como fortaleces o guarniciones militares. Por ello pa los anglos, los Wolds yeren un llugar perfectu p'asitiase, asina convirtieron les llombes montiegues cercanes a Ebrauc nel Dera Wudu ("el monte de los deiranos"), y fueron estableciéndose a lo llargo de la vía romana (Ermine Street) que cruciaba los Wolds. El so propiu centru alministrativu podría tar nesta, seique fuera Wicstune (Market Weighton), yá que nella atopen los xacimientos más tempranos de periodu anglosaxón o en Pocelingtuna (Pocklington), onde se sabe qu'había yá dende'l sieglu IV un asentamientu de xermanos (posiblemente alamanos). Cercana a elles taba Sanctune (Sancton) onde atopamos el campusantu paganu más grande d'Inglaterra, ye un campusantu de cremación con urnes bien similares a les atopaes na Anglia orixinal del continente, en Borgstedt (al sur de Schleswig).[2][3] Tamién cercana taba Gudmundhame (Goodmanham) onde s'atopaba'l Gran Templu de Woden, el dios principal de los anglos, que foi destruyíu mientres la conversión del rei Edwin como rellata Beda.[4] L'actual ciudá de Beverley asitiar nel antiguu asentamientu de Inderawuda ("nel monte de los homes de Deira"), onde se construyó una de les primeres ilesies que darréu se convertiría nel monesteriu de Beverly. L'aldega de Wyke (Kingston-upon-Hull) yera un pequeñu puertu dedicáu a la esportación de la llana producida polos monxos nel monesteriu. Casi toes la villes y aldegues actuales de los Wolds podríen tener un orixe anglu si tenemos en cuenta les habituales toponimies: -ham, -tun, -wick, -ing y -worth.
La segunda zona ónde abonden los topónimos anglosaxones y nun hai alcordances de nomes celtes ye nel Dera Feld ("la llanura de los deiranos", Pickering Vale). Nesta última zona destaca Eslintune (Heslerton), nesta pequeña villa atópase unos de los mayores proyeutos arqueolóxicos del English Heritage, que contribuyó a la conocencia de la transición ente la Britania postrromana y los asentamientos anglosaxones tempranos. Ye un xacimientu d'alredor de 25 hectárees, nel cual estudiáronse más de 200 edificios de zones dedicaes a l'habitación, l'artesanía y la industria o a los procesos agrícoles.[5] Tamién nel Pickering Vale había delles llocalidaes romanes reutilizaes polos anglos, anque esiste un alderique acádemico sobre la identidá de la ciudá romana de Derventio, dellos autores asitiar na actual Malton, sicasí anguaño los estudios inclinar a identificala con Catton, cerca de Stamford Bridge, polos que les ruines topaes en Malton podríen ser les de la ciudá de Delgovicia. Anque esta postrera tien dellos posibles allugamientos: Wetuuangha (Wetwang), Lodenesburh (Londesborough) o inclusive Wicstun (Market Weighton).
Escontra la década del 560, los anglos deiranos tomen el control de tol reinu de Ebrauc (York) y los sos asentamientos se deplazan escontra l'oeste y el norte, escontra l'antiguu territoriu célticu de los Brigantes. Mientres nel East Riding la mayoría de los nomes de llocalidaes tienen raigañu xermánicu (anglosaxona o nórdica), na zona del York Val hai un mayor amiestu con topónimos celtes, lo qu'indica una cohabitación ente dambos pueblos. L'actual ciudá de York foi fundada pol gobernador romanu Quintu Petilio Cerial nel 71 d.C. como acuartelamiento de la Legio IX Hispana en tiempos del emperador Vespasiano. La fortaleza romana foi tomando importancia como centru militar que controlaba la frontera norte y foi capital de la provincia de la Britania Inferior y na reorganización del Imperiu escontra'l 296, pasó a ser capital de la Britania Secunda. A diferencia d'otres ciudaes de Britania, la Eboracum romana nun foi abandonada y siguió siendo un importante centru alministrativu rexonal convirtiéndose na capital (col nome de Ebrauc) del Reinu de Britania del Norte. Los anglos convertir na so capital col nome de Eoforwic, y tres la unificación, tamién s'estableció como la capital de Northumbria.
Ruines de l'Abadía de Whitby
Non solo como centru alministrativu tuvo importancia sinón tamién como centru relixosu, yá que Paulino (unu de los miembros de la Misión gregoriana) nel 626 estableció'l Obispáu de York el primeru del norte de Gran Bretaña, que nel 735 xubiría a arzobispáu y anguaño ye la segunda sede d'Inglaterra n'orde d'importancia tres la de Canterbury. Otros centros romanos nel territoriu de los Brigantes que pasaron a manes de los anglos deiranos fueron Caturactonium (Catterick), Isurium Brigantum (Aldborough) o Calcaria (Tadcaster).
Les fundaciones de los centros relixosos en Deira (nucleos de nueves poblaciones) fueron empecipiaos a principios del sieglu VII cola conversión del rei Edwino en York. El primer monesteriu establecíu, tres el de la mesma York, foi seique'l de Læstingau (Lastingham) por obra del obispu Cedd nel 654 como rellata refechamente Beda[6] nel so Ecclesiastical History of the English People taba adscritu al cristianismu celta como la mayoría de los centros relixosos creaos en Deira nesi tiempu. Centru de gran importancia foi la doble Abadía de Streanæshealh (pa flaires y monxes), conocida posteriormenete como Abadía de Whitby, fundada nel 657 por orde del rei Oswiu y de la cual foi abadesa la so hermana Hilda (Santa Hilda de Whitby). Nella celebróse nel 664 el Sínodu de Whitby, convocáu pa intentar harmonizar les diferencies de los dos tradiciones liturgicas presentes en Britania: la céltica (Iona) y la romana, y finalmente ta última impúnxose, y el ritu romanu foi escoyíu como oficial en Northumbria. Tamién nos Moors foi fundáu nel 680 el monesteriu de monxes de Hackness, darréu convertíu n'abadía doble. Y por aciu de Hilda de Whitby na ilesia de San Pedro en Inhrypum (Ripon) foi consagráu otru monesteriu n'honor de St. Cuthbert nel 679, y que sería la segunda sede obispal de Deira.
L'actual ciudá de Middlesbrough foi una fortaleza anglosaxona que controlaba l'estuariu del Tees, sicasí debría tener otru nome que nos ye desconocíu anguaño, yá que darréu foi camudáu pol de Middilburh ("fortaleza del mediu") indicando la so posición entemedia ente los importantes centru relixosos de Whitby y de Durham (en Bernicia). Igualmente munchos nomes anglosaxones perder mientres les invasiones daneses, que los sos nomes sobreponer, especialmente na zona norte ente Middlesbrough y Scarborough, onde los asentamientos viquingos fueron especialmente abondosos, por casu la mesma Scarborough, de la que se sabe yá taría habitada en tiempu de los romanos, y posiblemente de los anglos, toma'l nome viquingu de Skarðaborg ("la ciudá de (Þorgils) Skarði) pol viquingu que la refundó nel 966.
A principios del sieglu V les lexones romanes abandonen la islla de Gran Bretaña polo que les autoridaes llocales (provinciales y municipales) tuvieron d'asumir el lideralgu políticu y alministrativu, ye una dómina especialmente escura de la historia británica y les poques fontes que nos llegaron (Annales Cambriae,[7][8]Gildas,[9] Harleian Genealogies[10]) son de díficil interpretación, yá que'l so conteníu ta ente lo llexendario y lo histórico. Según estes fontes les provincies del norte fueron gobernaes dende Ebrauc (York) pol llexendariu rei Coel Hen ("el vieyu") qu'amás sería'l predecesor de toles dinastíes britanes de los reinos formaos nel norte (Yr Hen Ogledd "el vieyu norte").[11] York (Ebrauc) foi'l reinu gobernáu pela llinia principal de los Coelings ("socesores de Coel") y por ello tamién el que sufrió más una socesiva fragmentación. Los reinos britanos teníen d'enfrentase non solo a les confrontaciones ente ellos pol dominiu territorial, sinón amás a la constante amenaza de raids de pictos, frisones, saxones y pueblos escandinavos, y nesti sentíu fueron almitíos los anglos de Deywr, p'asitiase como foederati y defender les mariñes de los ataques estranxeros. Posiblemente nel reináu de Ceneu ap Coel o del so fíu Mar ap Ceneu, los anglos deiranos asitiar nel este del país al mandu del so caudiellu Sebaldo, escontra'l segundu cuartu del sieglu V, fechos acotaos polos xacimientos funerarios d'esta dómina topaos en Yorkshire.
Poco sabemos de los primeres "príncipes" de Deira, quitando delles xenealoxíes que nos lleven hasta Aella al primer rei reconocíu históricamente, anque con pequeñes diferencies nos nomes de los gobernantes, les xenealoxíes coinciden nel númberu d'ellos y na semeyanza de les denominaciones. El terceru d'ellos Segulfo II (Sæfugel II, Sœmel, Soemil) podría ser el qu'asumió una mayor independencia respeuto al reinu britanu una y bones el so posible gobiernu coincide cola desmembración definitiva del Reinu del Norte, escontra'l 470 cuando'l rei Einion ap Mar[12] yá solo controlaba la zona del Valle de York y los Moors. El so fíu y socesor Eliffer Gosgorddfawr ("del gran exércitu") consiguió a lo llargo del so dilatáu reináu caltener a los anglos dientro del so territoriu, aliáu con otros reinos britanos como Rheged y Gododdin. Un nuevu grupu d'anglos, probablemente provenientes de Deira, llegara como laeti escontra'l 500 y asitióse nel reinu de Bryneich (Bernaccia, Bernicia) col so caudiellu Esa al frente, el so nietu Día nel 547 tomó en control del reinu, el nuevu Reinu de Bernicia. D'esta miente Ebrauc atopábase arrodiáu per dos estaos anglos qu'aliaos tiñazaron al reinu britanu. Los deiranos fueron conquistando la mariña del Mar del Norte, y los bernicianos ayudaron dende'l norte y avanzaron escontra'l York Val, y dambos xuntos avanzaron escontra York. Les fontes nestos episodios son bastante confuses y dacuando contradictories, paez daqué más qu'una coincidencia que nel mesmu añu, 559 déanse la muertes d'Eliffer Gosgorddfawr y de Día de Bernicia y la xubida al tronu de Deira d'Aella. Esti postreru apaez de xuru na historia como'l primer rei totalmente independiente de Deira, anque posiblemente dellos autores fáen-y subordináu o comandante d'Ida siquier hasta'l 559.
Anque Aella proclamara la so independencia nel 559 (según otres fontes pudiera ser el 560), la ciudá de Ebrauc y l'oeste del reinu entá taba en manes britanes, na de los fíos de Eliffer: Gwrgi y Peredur.[13] La batalla Cayer Greu ente anglos y britanos, onde los reis d'estos postreros muerren, presenta delles llagunes y contradicciones. Los Annales Cambriae daten la batalla nel 580, mientres el reináu d'Adda de Bernicia, que supuestamente comandaba les tropes angles. Sicasí les Trioedd Ynys Prydein (Tríadas de la islla de Bretaña o Tríadas galeses)[14][15] dicen que foi Día'l qu'acabó con Peredur y Gwrgi, daqué pocu probable porque finara siquier 20 años antes. Dellos autores apunten a que de xuru fuera Aella de Deira el que realmente comandara les tropes xermániques, y el nome confundiríase col de Adda pola so semeyanza, y per otru llau el territoriu correspondiente a Ebrauc pasó a Deira y non a Bernicia.
El Reinu de Deira foi fundáu por tantu por Aella nel 580, anque darréu añader nuevos territorios, Deira puramente dichu sería l'orixinal territoriu conquistáu por él, con York (Eboracum/Ebrauc/Eoforwic) como capital y residencia real. Pocu más se sabe de la so vida y reináu, quitando la mención que se fai de Aella na Saga de Gautrek, serie d'hestories escandinaves ente les cualos ta la de Ref, el fíu perezosu d'un granxeru, visita a dellos reis ente ellos a Aella de Deira.
El reináu del so socesor, Etelrico de Deira, ye entá más escuru históricamente, supónse-y fíu de Aella o quiciabes hermanu, pero eso tampoco ta claru. La historiadora Barbara Yorke[16] asume que Etelrico de Deira ye la mesma persona que Etelrico de Bernicia, fíu de Día y padre d'Etelfrido. Sicasí'l primer rei que se considera de dambos reinos ye'l fíu y non el padre, polo que bien pudiera ser que'l de Deira, fora realmente de la familia de Aella. Etelfrido llogró'l control de Deira alredor de 604; les circunstancies d'esto son desconocíes.[17] Que llograra poder en Deira al traviés d'una conquista pudiera esplicar porqué'l fíu de Aella, Edwin y Hereric, sobrín de Edwin, que yeren notables miembros de la realeza deirana tuvieron que exiliase, sicasí nada se nos diz de Etelrico que supuestamente sería'l rei nesi momentu. Otra opción podría ser que Edwino fuera l'herederu pero al ser bien nuevu (supónse-y nacíu nel 586) Deira taría so la rexencia d'un noble del país llamáu Etelrico. Etelfrido casáu con Acha (fía de Aella) habría por tanto emparentáu cola familia real deirana y asumíu los derechos al tronu de la so esposa.
Beda empieza la so narración de los reinos el norte col reináu d'Etelfrido de Bernicia (592-616), que ye'l primeru n'apoderar dambos, y esto asocede según Beda cuando Etelfrido invade Deira nel 604, matu al so rei (o seique rexente, Etelrico), obliga al fíu de Aella a colar al exiliu y cásase con Acha, hermana d'Edwino, fía de Aella. Pa Beda l'exiliu de Edwino ye providencial, yá que tien de colar a los reinos anglosaxones del sur onde finalmente conoz el cristianismu.
Etelfrido ye'l primer gran rei de la Inglaterra septentrional, y anque entá nun esistía'l reinu de Northumbria como tal ye'l que sienta les bases pa la so formación. Nel 595 conquista'l reinu de Dunoting, onde'l so rei Dynod Fawr yera'l postreru representante de la casa real de Ebrauc. Una coalición de líderes britanos intenten frenar la meyora angla y enfréntase a Etelfrido ya intenta asaltar la fortaleza de Catraeth (seique Catterick, North Yorkshire). L'exércitu britanu taba formáu por guerreros de tol Hen Ogledd (Gododdin, Rheged, Dunoting, Elmet, Alt Clut), amás d'aliaos veníos del sur, el galeses de Gwynedd ya inclusive combatientes del reinu de los pictos. La Batalla de Catraeth que tuvo llugar hacia l'añu 600, foi un absolutu desastre pa los britanos, Gododdin foi invadida y tolos demás reinos sufrieron un gran debilitamientu. La gran derrota de los guerreros britanos ye conmemorada nel importante poema galés, Y Gododdin, atribuyíu al bardu Aneirin. El rei de los irlandeses de Dál Riata, Áedán mac Gabráin, sollertar polos ésitos del berniciano, y en 603 dirixó "un inmensu y poderosu exércitu" contra Etelfrido. Anque Etelfrido comandó una fuercia inferior, venció na Batalla de Degsastan y el peligru del norte foi alloñáu per munchos años. En tomando Deira nel 604, empieza la so espansión tamién escontra'l sur, ente'l 613 y el 615 entama una campaña contra'l reinu galés de Powys y los sos aliaos de Rhos (un subreinu de Gwynedd) y posiblemente tamién Mercia. Na Batalla de Chester (o de Car Legion), Etelfrido aniquiló l'exércitu galés y mató al rei de Powys Selyf Sarffgadau.[18] La fecha y el motivu d'estes lluches nun son claros, delles fontes dicen que foi nel 605,[19] anque Beda diz que foi'l 615 o'l 616, per otru llau tampoco se tien bien claro l'interés estratéxicu de tal llucha, pos nun hai evidencia d'asentamientos anglos na zona mientres el periodu paganu. Dellos autores[20] apunten a una posible disputa con Mercia pol control de Lancashire y Cheshire. La versión de Geoffrey de Monmouth que diz que Etelfrido escorría a Edwino abellugáu en Powys, ye insostenible anque ye posible que Edwino fuxera al sur, a Elmet o a Powys nun hai nenguna evidencia de que Etelfrido escorriéralu.
Hereric,[21] sobrín de Edwino (anque otros autores creen que fuera un hermanu menor) foi envelenáu na corte del rei Ceretic de Elmet (Ceredig ap Gwallog), y Beda fai responsable de la so muerte a Etelfrido[22] Según el rellatu de Beda, Etelfrido trató de faer lo mesmo con Edwino que taba abellugáu n'Estanglia, y tratu de persuadir a Redvaldo d'Estanglia que lo matara polo que recibiría un gran pagu y en casu contrariu declararía-y la guerra. Redvaldo pensó en faelo cuando la so esposa (cumpliendo'l tradicional papel de les reines nestes situaciones) recuérdalu que lo más honorable ye ganar y matar al propiu Etelfrido. Redvaldo adopta esa opción más honorable, y derrota a Etelfrido na Batalla del Río Idle, y d'esta miente restaura a Edwino en Deira y Bernicia nel 616. Coles mesmes y cola muerte d'Ethelberto de Kent, Redvaldo convertir nel rei más poderosu de los anglosaxones, y por tanto ye recordáu como Bretwalda, siendo Edwino el so amigu y protexíu nos reinos del norte.
Nel 616, Edwino non solo repunxo'l so reinu de Deira, sinón qu'ocupó tamién el tronu de Bernicia polo que los fíos de Etelfrido (Eanfrido, Oswaldo, Oswiu y posiblemente otros de nome desconocíu) tuvieron que exiliase a los reinos celtes del norte (Dalriada y Pictos). Amparáu pola so amistá col bretwalda Redvaldo, consolidó los sos dominios. Nel mesmu 616 venció a Elffin map Owain de Rheged del Norte, acabando col so reinu y un añu dempués incorpora'l reinu de Elmet de Ceredig ap Gwallog. Nel 620 conquista Ynis Manau (islla de Man) lo que lu llevó al enfrentamientu con Fiachnae mac Báetáin de los Dál nAraidi y rei d'Ulaid (Ulster) n'Irlanda y con Fiachnae mac Demmáin de los Dál Fiatach tamién rei de Ulaid faía'l 626 y 627. La muerte del so proteutor Redvaldo nun menguo'l so poder, sinón que Edwino ocupó'l llugar d'este y empezó el so "Imperium" sobre los demás reinos de la Heptarquía. Nel 625 controla'l reinu de Lindsey y los territorios de los Middle Angles y exerz la proteición sobre los socesores de Redvaldo en Estanglia. Tamién intenta l'alianza col entá poderosu reinu xutu de Kent, ya igua un matrimoniu cola hermana del rei Eadbaldo de Kent, Ethelburga.[23]
El reinu de Edwino yera como un pequeñu imperiu nel norte d'Inglaterra y sur d'Escocia, anque adopta York (Eoforwic) como capital al convertise al cristianismu nella y establecer ellí la primera diócesis del país, les capitales y centros importantes de los reinos conquistaos fueron tamién consideraes "ciudaes reales" y la corte camudábase regularmente d'una ciudá real a otra, cobrando tributu de les faciendes, espachando xusticia, y asegurándose de que l'autoridá real fixérase presente per tol reinu. Asina fueron tamién ciudaes importantes del reinu Yeavering (onde s'afayaron rastros d'un anfiteatru fechu de madera) y Bebbanburgh (Bamburgh) en Bernicia, Campodunum en Elmet (quiciabes Barwick), Wicstune (Market Weighton) y Gudmundhame (Goodmanham) en Deira y Cærleoil (Carlisle) en Rheged.
Al pie de la so futura esposa Eelburga llegó na comitiva dende Kent unu de los misioneros unviaos pol papa Gregorio Magno na misión gregoriana, Paulino, dempués conocíu como Paulino de York.
Beda cunta dellos episodios nos que son protagonistes Edwin y el poder de persausión de Paulino anque nun ye probable qu'estos episodios sobrenaturales y la mera persuasión de Paulino causaren la conversión de Edwin.[24] Paez que los nobles del reinu amosaron un vagar escontra'l cristianismu y el rei tamién recibió cartes del papa Bonifaciu I afalando la so conversión. Col tiempu foi convencíu, y Edwin y dellos de los sos siguidores fueron bautizaos en York en 627,[25] na llamada asamblea de Goodmanham.[26] Una historia rellata que mientres una visita a Edwin y Ethelburga nel so palaciu de Yeavering, Paulino pasóse 36 díes bautizando a nuevos conversos.[25] Paulino tamién foi un misioneru activu nel reinu de Lindsey,[27] y les sos actividaes misioneres sirven pa ver les llendes de l'autoridá real de Edwin.[28] El plan del papa Gregorio yera que York se convirtiera na segunda sedemetropolitana d'Inglaterra, asina que Paulino estableció la so ilesia ellí. Ente los consagraos por Paulino taben Hilda, quien darréu se convertiría na abadesa fundadora de l'abadía de Whitby,[29] y la socesora d'ésta, Eanfleda, fía de Edwin.[30]
Dende 627 d'equí p'arriba, Edwin yera'l rei más poderosu de los anglosaxones, apoderaba Deira, Bernicia, los reinos britanos del norte y gran parte del este de Mercia, la Islla de Man y Anglesey. La so alianza con Kent, el sometimientu de Wessex tres la victoria sobre Cwichelm foi añadíu al so poder y autoridá. El imperium, como Beda llamar, yera equiparable a la idea del Bretwalda, un conceutu inventáu más tarde polos reis de Wessex nel sieglu IX.[31] Anque se supón que Edwino foi acoyíu nel so exiliu por Cadwallon ap Cadfan, el rei de Gwynedd, la conquista de los estaos britanos na mariña oeste d'Inglaterra, abrió a Deira una ventana escontra'l Mar d'Irlanda que-y enfrentaba a galeses ya irlandeses. Sía que non la posición de Cadwallon viose afeutada ensin dulda poles ambiciones d'Edwin qu'estendió con ésitu'l so gobiernu a les Islles Mevanian (la Islla de Man y Anglesey). Nos Annales Cambriae, dizse que nel 629 Cadwallon sitió Glannauc (Priestholm, o Puffin Island, Anglesey), una pequeña islla nel este de Anglesey.[32] Na poesía galesa y la Tríadas galeses Cadwallon ye retratáu como un líder heroicu contra l'invasor anglu y tamién faen referencia a la batalla de Digoll (Long Mountain) onde Cadwallon foi derrotáu y pasó un tiempu exiliáu n'Irlanda, antes de tornar a Gran Bretaña pa lluchar de nuevu contra Edwino.[33] Cola derrota de Cadwallon, l'autoridá de Edwino paez ser indiscutible mientres dellos años, hasta que Penda de Mercia y Cadwallon llevantar contra él en 632-633.
Edwin enfrentar a les tropes galeses paganes lideraes Penda y Cadwallon na batalla de Hatfield Chase na seronda de 632 o 633, y foi derrotáu y muertu. Mientres un tiempu, el so cuerpu foi (supuestamente) escondíu en Monte de Sherwood nun llugar que se convirtió nel pueblu d'Edwinstowe ("llugar de descansu de Edwin"). De los sos dos fíos mayores de la so primer esposa Cwenburh de Mercia, Osfrith morrió en Hatfield, y Eadfrith foi prindáu por Penda y matólu a la temporada.[34] La reina Etelburga, xunto con Paulino, volvió a Kent, llevándose al so fíu Uscfrea, a la so fía Eanfleda y a la so nietrasto Yffi, fíu de Osfrith al exiliu con ella. Uscfrea y Yffi fueron unviaos a la corte del pariente Æthelburg de Dagoberto I, rei de los francos, pero morrieron pocu dempués. Eanfleda, sicasí, vivió pa casase col so primu'l rei Oswiu, fíu de Acha y Etelfrido.[35]
Tres la muerte de Edwino, los fíos exiliaos d'Etelfrido aprovechen pa volver y Eanfrido xube al tronu de Bernicia de nuevu. Sicasí en Deira, a falta de los descendientes de Edwin, xube al tronu'l so primu Osric, fíu de Elfric (hermanu d'Aella) y nietu de Yffi.
Los dos nuevos reis abjuran del cristianismu y vuelven a los ritos paganos, lo que ye bien mal vistu por Beda y otros historiadores cristianos posteriores hasta'l puntu d'intentar escaecer los sos reinaos. Pero l'añu ente 633 y 634 non solo foi un mal añu dende'l puntu de vista del cristianismu, sinón que Cadwallon intentó devolver los munchos años de derrotes, muertes, rampiñes y pillajes al que'l so reinu viose sometíu polos ataques de lloa anglos mientres el reináu de Edwino y encabezó una llarga campaña de vengación contra dambos reinos anglos.
Pero pocu dempués, el rei de la britanos, Cadwalla, mató a dambos, en xusta vengación del Cielu, qu'actuó al traviés d'él. Al primeru que mató foi Osric, el siguiente branu, porque, siendo sitiáu por él nun una ciudá cercada, salió de sópitu con toles sos fuercies, y por sorpresa, destruyó-y a él y a tol so exércitu. Beda. Historia ecclesiastica gentis Anglorum, Llibru III, Capítulu I.[36]
Tres la muerte de Osric, Eanfrido intenta apautar con Cadwallon y axúntase con él llevando d'escolta tan solo 10 guerreros, Cadwallon nun acepta la paz y fai matar al rei de Bernicia. El so hermanu Oswaldo taba abellugáu nel reinu de los escotos de Dál Riada, y nel 635 el so rei Domnall Brecc suministra a Oswaldo un gran exércitu al que se xunen gran cantidá de bernicianos exiliaos. Les fuercies angles ocupen Bebbanburg (Bamburg) y colen al alcuentru de Cadwallon faía la Muralla d'Adriano (cerca de l'actual Hexham). Oswaldo mandó llevantar una gran cruz na viéspora del enfrentamientu, y por ello darréu'l campu de batalla foi conocíu como Hefenfelth (Heavenfield "Campu del Cielu"). A la mañana siguiente, les fuercies de Oswald cruciaron la muralla y vencieron l'exércitu galés. Cadwallon fuxó escontra'l sur, pero foi algamáu en Denis Brook (l'actual Rowley Burn) y ellí foi muertu. El galeses llamaron a esta batalla Bellum Canstcaul.
Monesteriu-castiellu de Lindisfarne, The Holy Island
Tres la victoria en Heavenfield, Oswaldo reunificada los reinos y restablez la supremacía berniciana nel norte d'Inglaterra que fuera atayada por Edwino. Pa Beda, Oswaldo foi'l so héroe particular, al que presenta como modelos de santidá y bon gobiernu. Convirtiérase al cristianismu nel exiliu y reintrodució esti nos sos reinos, anque nesti casu siguiendo la tradición céltica, que'l so centru relixosu d'Iona taba asitiáu en Dalriada, el so país d'acoyida. El cristianismu celta consolidar en Bernicia cola llegada del monxu irlandés Aidan, qu'estableció'l so monesteriu y sede episcopal en Lindisfarne.
Beda y les cróniques del sieglu IX falen del imperium de Oswaldo y paez ser llargamente reconocíu como xefe supremu, anque l'algame de la so autoridá ye inciertu. Beda fai l'afirmación de que Oswaldo "traxo so'l so dominiu toles naciones y les provincies de Gran Bretaña" (anglos, saxones, britanos, escotos y pictos), sicasí, paez contradicir la so propia afirmación cuando menta n'otru momentu de la so historia que foi Oswiu quien fixo tributarios a los pictos y los escotos[37] Una fonte d'Irlanda, los Añales de Tigernach, rexistren que dellos líderes anglu-saxones xunir contra Oswaldo de primeres del so reináu esto puede indicar un intentu de poner fin al so señoríu nel sur.[38] Oswaldo aparentemente controlaba'l Reinu de Lindsey, dada la evidencia d'una historia contada por Beda sobre'l movimientu de los güesos de Oswaldo a un monesteriu ellí (Bardney), diz que los monxos primeramente refugaron resentíos los güesos por que Oswaldo actuara sobre ellos como un rei estranxeru. Escontra'l norte, puede ser Oswaldo quien conquistó Gododdin, como rexistren los añales irlandeses del asediu d'Edimburgu, nel 638 faía'l final del reináu.[39] Paez tar en bonos términos colos saxones occidentales y de fechu apadrinó'l bautismu del so rei, Cynegils, y el de la fía d'este, Cuneburga, cola que se casó[40]
Mercia paez ser la única torga de l'autoridá de Oswaldo al sur de Humber, anque xeneralmente créese que Mercia foi apoderada en cierta midida dempués de Heavenfield. Nes disputes ente los gobernantes mercianos, Oswaldo podría protexer y ayudar a Eowa, frente al so hermanu Penda.[41] Les causes que llevaron a la guerra ente Oswaldo y Penda son desconocíes. Beda nel so deséu d'amosar a Oswaldo so una lluz positivo pudo habe-y lleváu a omitir l'agresiva conducta bélica del rei, pero la presencia de los reis galeses nel bandu de Penda y la llocalización de la batalla[42] en territoriu galés podría indicar que Oswaldo trataba de conquistar Powys o realizar una campaña de castigu contra ellos. La presencia de Eowa, que morrió na batalla y que lluchó al llau de Oswaldo contra'l so propiu hermanu Penda, aliáu de Cynddylan ap Cyndrwyn de Powys y Cadwaladr ap Cadwallon de Gwynedd, puede indicar tamién que la razón de la guerra fuera una disputa dinástica ente los gobernantes mercianos. La causa que tradicionalmente indícase, una disputa ente'l paganu Penda y el cristianu Oswaldo, paez demasiáu simplayu, sobremanera si tenemos en cuenta que los aliaos galeses de Penda yeren tamién cristianos. La batalla de Maserfield, del 641 o 642, foi una total derrota de Bernicia, el cuerpu de Oswaldo foi estazáu y la so cabeza y los sos brazos enartaos en postes.
Tres la batalla, heredó'l tronu Oswiu, hermanu de Oswaldo, sicasí Deira nun aceptó un nuevu dominiu berniciano y escoyó como rei a Oswino, fíu d'Osric. Según Beda foi un rei virtuoso y piadoso que gobernó Deira mientres nueve años de gran prosperidá.[43] En principiu paecía que Oswiu aceptó'l refugu de la nobleza de Deira, anque él tamién tenía sangre deirana al ser nietu d'Aella per parte de la so madre Acha casada con Etelfrido de Bernicia. Nel 642 fortaleció entá más la so posición al casase con Eanfleda de Deira, fía d'Edwino que taba abellugada en Kent, y con ello se emparentaba direutamente cola llinia principal de Deira. Oswiu trató d'alzase como rei principal y que Oswino fuera'l so subordináu, pero esto tampoco yera aceptable pa los deiranos que se llevantaron n'armes contra'l de Bernicia nel 651. Oswino vio que la fuercia del so exércitu yera bien inferior, trató d'evitar la batalla desmovilizando les sos tropes y fuxó a Wilfaresdun (Gilling), ónde foi asesináu a traición per orde de Oswiu. Pola so vida y muerte Oswini ye veneráu como santu en delles confesiones cristianes y Oswiu n'arreglu pola so muerte fundó un monesterios en Gilling.[44]
Oswiu nun ocupó'l tronu de Deira, sinón que lo dexó al so sobrín Etelwaldo (Œthelwald) pero sometíu como sub-rei a Oswiu qu'adoptaba'l nuevu títulu de rei de Northumbria. La situación nun yera satisfactoria pa Etelwaldo, que como fíu d'Oswaldo creía tener más derechu al tronu que'l so propiu tíu. Los animos independentistes de Deira, xuníos al interés de Etelwaldo por llograr el tronu del so padre, lleváronlu a aliase col mayor enemigu de Northumbria, el poderosu Penda de Mercia. Nos años posteriores a Maserfield, Penda llevó a cabu delles campañes destructives contra Bernicia nel so propiu territoriu. Poco antes de la muerte del Obispu Aidan (31 d'agostu de 651), Beda diz qu'Penda "afarara cruelmente Northumbria a lo llargo y lo ancho del país", llegó a sitiar la fortaleza real de Bamburgh, anque nun pudo tomala, según Beda, pola intervención milagrosa del obispu. N'otru momentu, dellos años dempués de la muerte de Aidan, Beda rexistra otru ataque, diz qu'Penda condució un exércitu que "destruyó tou lo que pudo a sangre y fueu".[45] Sicasí nun se rexistren batalles abiertes ente les dos partes antes de la Winwaed en 655, y esto puede significar que Oswiu evitaba deliberadamente la batalla, por cuenta de una sensación de debilidá en rellación con Penda. Esta sensación puede ser en términos relixosos y militares, como escribe NJ Higham, "Penda adquier una reputación preeminente como un protexíu polos dioses, un rei guerreru, que les sos victories pueden llevar a la creencia de que los sos dioses paganos yeren más eficaces pa la proteición na guerra que'l Dios cristianu."[46] A pesar d'estos casos evidentes de guerra, les rellaciones ente Penda y Oswiu probablemente nun yeren del tou contrarios mientres esti periodu, yá que hubo un encruz matrimonial ente dambes families, Cyneburh(fía de Penda) con Alcfrido (fíu de Oswiu) y de la mesma Peada (fíu de Penda) con Alhflaed (fía de Oswiu). Según Beda, les bodes celebrar nel 653 y apunta que Peada aportó bautizase pa casase con Alhflaed.
Nel 655, Penda invadió Bernicia con un gran exércitu, seríen 30 partíes de guerra, con 30 comandantes reales (duces regii, como los llamó Beda), incluyíos gobernantes como Cadafael ap Cynfeddw de Gwynedd y Ethelhere d'Estanglia. Penda tamién cuntó col sofitu d'Etelbaldo, el rei de Deira, que según Beda, actuó como guía mientres la invasión. La causa d'esta guerra ye incierta, anque los historiadores apunten dos posibles razones: a pesar de la tolerancia de Penda escontra la predicación cristiana nel so reinu, diose cuenta que'l patrociniu berniciano del cristianismu yera una forma de "colonialismu relixosu" coles mires de minar el so poder;[47] per otra parte podría ser qu'Penda trataba de torgar la reunificación de Oswiu de Northumbria, nun deseyaba restaurar con Oswiu la enerxía qu'esfrutara'l reinu del norte so Edwino y Oswaldo. La perceición del conflictu en términos de la situación política ente Bernicia y Deira podría ayudar a esplicar el papel de Etelwaldo na guerra, anque resulta sorprendente que s'aliara precisamente con aquellos que mataren al so padre.[48] Acordies cola Historia Brittonum, Penda sitió a Oswiu en Iudeu (probablemente Stirling n'Escocia).[49] Oswiu trató de mercar la paz y na Historia Brittonum dizse que Oswiu dio ayalga, qu'Penda distribuyó ente aliaos británicos,[50] lo que significaría que'l tratu aceptárase. Los eventos rexistraos pueden interpretase como qu'Penda y los suyos empecipiaron el regresu, pero, por dalguna razón, dambos exércitos enfrentar nun llugar llamáu ríu Winwaed. La fuercia de Mercia debilitar por delles deserciones, ente elles la de Etelwaldo de Deira y la Cadafael de Gwynedd que "llevantar na nueche, y escapó xunto col so exércitu" según la Historia Brittonum. Penda foi derrotáu, la batalla llibróse xunto al ríu metanes fuertes agües, y Beda diz que "morrieron munchos más afogaos na fuxida que destruyíos pola espada", tamién menta qu'Penda foi degolláu.
La victoria de Oswiu significó'l definitivu afitamientu del reinu de Northumbria. Etelbaldo sumió (siquier pa la historia) y Oswiu punxo nel tronu de Deira al so propiu fíu Alcfrido, pero nel papel de gobernador provincial más que nel de rei independiente. Los sentimientos separatistes deiranos sicasí nun acabaron con ello, y esta vegada dar na aguada relixosa. El cleru deirano, que la so sede yera York, se adscribía xeneralmente al ritu romanu y por ello miraba escontra Canterbury en contraposición a la sede berniciana de Lindisfarne de ritu celta, esti discutiniu anque xeneral en toa Inglaterra yera especialmente grave en Northumbria, hasta'l puntu de que'l rei celebraba la Pascua en díes distintos que la reina, la so esposa d'orixe deirano. Alcfrido, seique cola intención política de socavar l'autoridá del so padre xuniérase a la causa deirana espulsara a los monxos de Iona del monesteriu de Ripon y promocionara a Wilfrido el mayor defensor de la tradición romana en Northumbria. Pa solucionar el conflictu convocar nel 664 el Sínodu de Whitby, nel cual el ritu romanu fíxose oficial en toa Northumbria y York pasó a ser la sede más importante del reinu. De dalguna forma foi una pequeña victoria deirana y significó una mayor integración de Deira nel reinu de Northumbria. Esi mesmu añu Alcfrido pidió permisu al so padre pa pelegrinar a Roma y yá nun tenemos más referencies históriques sobre él. El postreru en llevar el títulu de rei de Deira foi Aelfwino, fíu de Oswiu y hermanu d'Egfrido que xubió al tronu tres la muerte del so padre nel 670. La intención de Egfrido yera nomar al so hermanos pequeñu (entá yera un neñu cuando ye nomáu rei) herederu del so tronu yá que él yera solteru y nun tenía descendencia, sicasí Aelfwino morrió en batalla lluchando contra los mercianos con tan solo 18 años.
Ente 865-874, el gran exércitu paganu de viquingosdaneses comandados por Ivar el Deshuesado y el so hermanu, Halfdan Ragnarsson, percorrieron Inglaterra dende'l norte y l'este, y conquistaron Northumbria, Estanglia y amplies zones del este de Mercia. Poco tiempu dempués, el líder danés nel sur, Guthrum y una segunda horda, asumió'l títulu de rei d'Estanglia. En York foi Halfdan mesmu'l qu'asumió'l títulu nun reinu que coincidía coles antigües fronteres del reinu anglu de Deira. La conquista de Northumbria polos viquingos diera llugar a la fragmentación del territoriu: Deira con Elmet y Dunoting convertir nel reinu de Jórvik (el nome escandinavu de Eoforwic, que paso depués a ser York). Bernicia recuperó una semiindependencia en forma reino vasallu de los viquingos, el principáu de Bamburgh,[51] mientres Cumbria (que fuera parte de Northumbria dende la cayida del Norte Rheged) cayó en manes de Strathclyde faía final de sieglu.
↑Les costumes galeses de partir los territorios ente los fíos dieron llugar a una fragmentación. Los reinos formaos a partir del Reinu del Norte fueron: Alt Clut, Galwyddel, Selgovae, Gododdin, Bernaccia (Bernicia), Rheged (Norte y Sur), Peninos (Dunoting, The Peak), Elmet, Ebrauc, Deywr
↑Tamién llamáu Arthuis, King of Greater Ebrauc (Galés: Arthwys; Llatín: Artorius; Inglés: Arthur), dacuando identificáu col míticu rei Arturo
↑Na lliteratura artúrica medieval ye tresformáu en Sir Percival, unu de los buscadores del Santu Grial
↑D. P. Kirby, The Earliest English Kings, pages 60–61.
↑And her Æðelfrið lædde his færde to Legercyestre, 7 ðar ofsloh unrim Walena. 7 swa wearþ gefyld Augustinus witegunge. þy he cwæþ. Gif Wealas nellað sibbe wið us. hi sculan æt Seaxana handa farwurþan. Þar man sloh eac.cc. preosta ða comon ðyder þæt hi scoldon gebiddan for Walena here. Y equí Etlefrido dirixó'l so exércitu escontra Chester, y ellí mató a un incontable númberu de galeses. Y Agustín fixo la profecía, él dixo: "Si nun tenemos paz para con nós, vamos morrer a manes de los saxones". Tamién fueron asesinaos 200 clérigos que llegaron ellí pa orar pol exércitu galés."
↑Les ASC (Anglo-Saxon Chronicles) datar según versiones nel 605 o'l 606
↑Higham, King Cearl, the Battle of Chester and the origins of the Mercian "Overkingship", páxs. 1-15
↑Bede, H.Y., Book IV, capítulu 23; ver tamién Ziegler, The Politics of Exile in Early Northumbria, The Heroic Age, y D. P. Kirby, The Earliest English Kings, páxina 61, dóde suxúrese la culpabilidá de Etelfrido.
↑D. P. Kirby, The Earliest English Kings (1991, 2000), pp 71,72.
↑Higham,Reinu de Northumbria, p. 124; Beda,EH, II, XX
↑Capgrave, John; Tynemouth, John (1901). Carl Horstmann, Wynkyn de Worde: Nova legenda Anglie1 (en llatín ya inglés). Michigan: Clarendon Press.
↑But soon after, the king of the Britons, Cadwalla, slew them both, through the rightful vengeance of Heaven, though the act was base in him. He first slew Osric, the next summer; for, being besieged by him in a strong town, he sallied out on a sudden with all his forces, by surprise, and destroyed him and all his army. Beda. Historia ecclesiastica gentis Anglorum, Llibru III, Capítulu I
↑Sobre'l poder de Oswald en gran Bretaña ver: H. Y., Book III, chapter 6; Sobre Oswiu faciendo tributarios a pictos y escotos ver: Book II, chapter 5. Kirby,, p. 70, Kirby indica como Beda define la supremacía de Oswaldo en términos escesivos.
↑Stancliffe, "Oswald", p. 60. "El señoríu efectivu de Oswaldo apenes fuera recordáu en tantos reinos al sur del Humber si'l so poder fuera contestáu tan llueu na so carrera."
↑Brooks, Nicholas: «The Formation of the Mercian Kingdom», en S. Bassett, The Origins of Anglo-Saxon Kingdoms (1989), p. 166.
↑La llocalización de Maserfelth o Maserfield sigue en disputa académica anque los meyores argumentos apunten faía Oswestry ('Oswald's tree') en Shropshire.
↑... called Oswin, of the race of King Edwin, and son to Osric, of whom we have spoken above, a man of wonderful piety and devotion, who governed the province of the Deiri nine years in very great prosperity, and was himself beloved by all men. (...) He therefore dismissed the army which he had assembled, and ordered all his men to return to their own homes, from the place that is called Wilfaresdun, (...) for the earl betrayed him, and Oswy, in a detestable manner, by the hands of his commander, Ethilwin, slew him and the soldier aforesaid, this happened on the 20th of August, in the ninth year of his reign, at a place called Ingethlingum,... Beda, Ecclesiastical History of the English Nation, Llibru III, Capítulu XIV
↑El títulu de los sos gobernantes yera'l de High Reeve nome que paez tar influyíu pol títulu escocés de steward. Yera ensin dulda una posición inferior a la de jarl, tres la unificación completa d'Inglaterra siguió teniendo esa condición menor hasta'l 1041.
The Anglo-Saxon Chronicle (ASC).Ed. Swanton, Michael. Routledge, Londres-1997. ISBN 0-415-92129-5
The Anglo-Saxon Chronicle: An Electronic Edition (Vol 5) literary edition: Manuscript Y: Bodleian MS Laud 636. (n'inglés)(enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Beda Ecclesiastical History of the English Nation Ed. J. Parker Oxford University 1870 (n'inglés)
Nennius, History of the Britons, Lightning Source UK Ltd, Milton Keynes ISBN 1-60597-909-0
Henry de Huntingdon The chronicle of Henry of Huntingdon (Trad. Thomas Forrester).Thomas Ed. Thomas Forrester. 1853.
William de Malmesbury Chronicle of the Kings of England from the Earliest Period to the Reign of King Stephen. Ed. Giles, J. A. (n'inglés) Bohn Ed. Londres-1987.
Dumville, David. Anglian Collection of royal genealogies and regnal lists. Anglo-Saxon England Vol5, pg 23-50 Cambridge University Press. 1976
Fitzpatrick-Matthews, Keith. The Anglian Collection of Royal Genealogies. (2006). 13 Nov. 2006
Nova legenda Anglie escoyeta de John de Tynemouth, John Capgrave, y otros.1ª ed de Wynkyn de Worde reeditada por Carl Horstman. Clarendon Press. Oxford-1901 (en Llatín)
«The Annals of Tigernach» (irlandés mediu). CELT: Corpus of Electronic Texts. Consultáu'l 22 d'abril de 2007.
Eddius, Life of Wilfrid in D.H. Farmer (ed.) & J.H. Webb (trans.), The Age of Bede. London: Penguin, 1998. IBN 0-140-44727-X
Adomnán, Life of Saint Columba translated and edited Richard Sharpe. ISBN 0-14-044462-9
Remfry, P.M., Annales Cambriae. A Translation of Harleian 3859; PRO E.164/1; Cottonian Domitian, A 1; Exeter Cathedral Library MS. 3514 and MS Exchequer DB Neath, PRO Y (ISBN 1-899376-81-X)
Ashley, Mike, The Mammoth Book of British Kings & Queens New York: Carroll & Graff, 1998. ISBN 0-7967-0692-9
Bailey, Richard N., St Oswald's Heads, in C. Stancliffe and Y. Cambridge (eds), Oswald: Northumbrian King to European Saint (1995, 1996). ISBN 1-871615-51-8
Blair, Peter Hunter, The World of Bede. Cambridge: Cambridge University Press, reprinted 1990. ISBN 0-521-39138-5
Cowley, Charles. England, Anglo-Saxon and Danish Kings
Fryde, Y. B.; Greenway, D. Y.; Porter, S.; Roy, I. Handbook of British Chronology. Cambridge University Press. Cambridge. 1986. ISBN 0-521-56350-X
Geake, Helen & Joanthan Kenny (eds.) (2000). Early Deira: Archaeological studies of the East Riding in the fourth to ninth centuries AD. Oxford: Oxbow. ISBN 1-900188-90-2
Higham, N.J., An English empire: Bede and the early Anglo-Saxon kings. Manchester U.P., Manchester, 1995. ISBN 0-7190-4424-3
Higham, N.J., The Convert Kings: Power and religious affiliation in early Anglo-Saxon England. Manchester: Manchester University Press, 1997. ISBN 0-7190-4828-1
Higham, N.J., The Kingdom of Northumbria AD 350–1100. Stroud: Sutton, 1993. ISBN 0-86299-730-5
Higham, N.J. Rædwald, M. Lapidge et al. The Blackwell Encyclopedia of Anglo-Saxon England. Londres-1999. ISBN 0-631-22492-0
Hines, J.; Hoyland, K. The Pace of Change. Studies in Early Mediaeval Chronology 4 Ed Nielsen and F. Siegmund (editors). (Oxford, 1985).
Hodges, R. Dark Age Economics: The Origins of Towns and Trade AD 600-1000ISBN 978-0-7156-1666-6 (Gerald Duckworth & Co Ltd, London, 1989).
Hunter Blair, Peter. Roman Britain and Early England: 55 B.C.-A.D. 871. W.W. Norton & Company. 1966. ISBN 0-393-00361-2
Holdsworth, Philip, Oswiu in M. Lapidge, et al., (eds), The Blackwell Encyclopedia of Anglo-Saxon England. Oxford: Blackwell, 1999. ISBN 0-631-22492-0
Holdsworth, Philip, Edwin, King of Northumbria in Lapidge et al. (eds) (1999)
Kirby, D.P. The Earliest English Kings. Routledge. Londres 2000. ISBN 1-415-24211-8.
Koch, John T. Celtic culture: a historical encyclopedia, Volumes 1-5. ABC-CLIO Inc., Santa Barbara, USA, 2006. ISBN 1-85109-440-7
Lapidge, Michael, Paulinus in M. Lapidge et al. (1999).
Marsden, J., Northanhymbre Saga: The History of the Anglo-Saxon Kings of Northumbria. London: Cathie, 1992. ISBN 1-85626-055-0
Miller, M. The dates of Deira. Anglo-Saxon England 8 (1979): 35–61.
Rollason, David, St Oswald in Post-Conquest England, in C. Stancliffe and Y. Cambridge (eds), Oswald: Northumbrian King to European Saint (1995, 1996).
Stancliffe, Clare, Oswald: Most Holy and Most Victorious King of the Northumbrians in Clare Stancliffe & Eric Cambridge (eds) Oswald: Northumbrian King to European Saint. Paul Watkins, Stamford, 1995. ISBN 1-871615-51-8
Stancliffe, Clare, Where Was Oswald Killed?, in C. Stancliffe and Y. Cambridge (eds), Oswald: Northumbrian King to European Saint (1995). ISBN 1-871615-51-8
Stenton, Frank M. Anglo-Saxon England. Clarendon Press-1971. ISBN 0-19-821716-1
Tudor, Victoria, Reginald's Life of St Oswald, in C. Stancliffe and Y. Cambridge (eds), Oswald: Northumbrian King to European Saint (1995, 1996). ISBN 1-871615-51-8
Williams, Ann, Kingship and Government in Pre-Conquest England, c. 500–1066. Basingstoke: Macmillan, 1999. ISBN 0-333-56798-6
Yorke, Barbara. Kings and Kingdoms of Early Anglo-Saxon English. Routledge. Londres-2002 ISBN 0-415-16639-X
Yorke, Barbara, The Conversion of Britain: Religion, Politics and Society in Britain c. 600–800. London: Longman, 2006. ISBN 0-582-77292-3
Datos: Q506008
Multimedia: Kingdom of Deira