Allergik rinit

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Allergik rinit
XBT-10 J30
OMIM 607154
DiseasesDB 26380
MedlinePlus 000813
MeSH D065631
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Allergik rinit və ya mövsümi tipi saman qızdırması — immun sisteminin havadakı allergenlərə həddən artıq reaksiya verməsi nəticəsində baş verən burnun iltihablanması ilə xarakterizə olunan vəziyyət.[1] Əlamət və simptomlara burun axması və ya tutulması, asqırma, qızaran, qaşınan və yaşaran gözlər, həmçinin göz ətrafında şişkinliklər daxildir.[2] Burundan gələn maye adətən şəffaf olur.[3] Simptomlar adətən allergenlə təmasdan bir neçə dəqiqə sonra başlayır və yuxu, iş və digər fəaliyyətlərə təsir göstərə bilir.[3][4] Bəzi insanlar simptomları yalnız ilin müəyyən dövrlərində, adətən polenlə təmas nəticəsində yaşayır.[5] Allergik riniti olan bir çox insanda həmçinin astma, allergik konyunktivit və ya atopik dermatit də olur.[3]

Allergik rinit adətən polen, ev heyvanlarının tükləri, toz və ya kif kimi ətraf mühit allergenləri tərəfindən tetiklənir.[5] İrsi genetika və ətraf mühitlə əlaqə allergiyaların inkişafına səbəb olur. Fermada böyümək və bir neçə bacı-qardaşa sahib olmaq bu riski azaldır.[3] Bu vəziyyətin əsas mexanizmi, allergenə yapışan IgE antikorlarını əhatə edir ki, bu da nəticədə mast hüceyrələrindən histamin kimi iltihablı kimyəvi maddələrin sərbəst buraxılmasına səbəb olur.[3] Bu, burnun, gözlərin və boğazın selikli qişalarının iltihablanmasına və qaşınmasına səbəb olur, çünki bu orqanlar allergeni xaric etmək üçün çalışır.[6] Diaqnoz adətən simptomların müşahidəsi, həmçinin dəri prick testi və ya allergenə xüsusi IgE antikorlarını yoxlamaq üçün qan testləri əsasında qoyulur.[7] Bununla belə, bu testlər bəzən yanlış pozitiv nəticələr verə bilər.[7] Allergiya simptomları soyuqdəymə ilə oxşarlıq təşkil etsə də, adətən iki həftədən çox davam edir və, adının əksinə olaraq, qızdırma ilə müşayiət olunmur.[5]

Həyatın erkən dövrlərində heyvanlarla təmasda olmaq, müəyyən allergiyaların inkişaf etmə riskini azalda bilər.[5] Allergik simptomları azaltmaq üçün bir neçə fərqli dərman növü mövcuddur, burun steroidləri, difenhidramin kimi antihistaminlər, kromolin natrium və montelukast kimi leykotrien reseptor antagonistləri daxildir.[8] Çox vaxt dərmanlar simptomları tam nəzarətdə saxlaya bilmir və onların yan təsirləri də ola bilir.[3] İnsanları allergenə tədricən artan dozalarla məruz qoymaq, allergen immunoterapiyası adlanır və bu üsul çox vaxt daha təsirli olur.[1] Allergen dərialtı inyeksiya vasitəsilə və ya dilaltı tablet şəklində qəbul edilir.[1] Müalicə adətən üç-dörd il davam edir və bu müddətdən sonra əldə olunan faydalar uzun müddət davam edə bilər.[1]

Allergik rinit, ən çox insana təsir edən allergiya növüdür.[9] Qərb ölkələrində hər il insanların 10-30%-i bu vəziyyətdən əziyyət çəkir.[3][10] Ən çox 20 ilə 40 yaş arasında rast gəlinir. Allergik rinitin dəqiq təsviri ilk dəfə 10-cu əsr həkimi Əbu Bəkr əl-Razi tərəfindən verilib.[11] 1859-cu ildə Çarlz Blakli poleni səbəb kimi müəyyən etdi.[12] 1906-cı ildə isə Klemens von Pirquet bu vəziyyətin mexanizmini açıqladı.[9] Samanla əlaqəsi isə simptomların yeni samanın qoxusu ilə əlaqəli olduğu köhnə və əslində səhv nəzəriyyədən yaranmışdır.[13][14] Qoxu hissəsi özünü doğrultmasa da, samanla əlaqəsi doğrudur; çünki saman yığımı mövsümü polen mövsümü ilə üst-üstə düşür və saman yığımı işləri insanları mövsümi allergenlərlə yaxından təmasda saxlayır.

Əlamətlər və simptomlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 "Immunotherapy for Environmental Allergies". NIAID. May 12, 2015. June 17, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 19, 2015.
  2. ↑ "Environmental Allergies: Symptoms". NIAID. April 22, 2015. June 18, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 19, 2015.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Wheatley LM, Togias A. "Clinical practice. Allergic rhinitis". The New England Journal of Medicine. 372 (5). January 2015: 456–63. doi:10.1056/NEJMcp1412282. PMC 4324099. PMID 25629743.
  4. ↑ Covar R. Allergic Disorders // Current Diagnosis & Treatment: Pediatrics (24th). NY: McGraw-Hill. 2018. ISBN 978-1-259-86290-8.
  5. ↑ 1 2 3 4 "Cause of Environmental Allergies". NIAID. April 22, 2015. June 17, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 17, 2015.
  6. ↑ "Allergic Rhinitis (Hay Fever): Symptoms, Diagnosis & Treatment". Cleveland Clinic. March 23, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-23.
  7. ↑ 1 2 "Environmental Allergies: Diagnosis". NIAID. May 12, 2015. June 17, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 19, 2015.
  8. ↑ "Environmental Allergies: Treatments". NIAID. April 22, 2015. June 17, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 17, 2015.
  9. ↑ 1 2 Fireman P. Pediatric otolaryngology vol 2 (4th). Philadelphia, Pa.: W. B. Saunders. 2002. səh. 1065. ISBN 9789997619846. July 25, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 23, 2016.
  10. ↑ Dykewicz MS, Hamilos DL. "Rhinitis and sinusitis". The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 125 (2 Suppl 2). February 2010: S103–15. doi:10.1016/j.jaci.2009.12.989. PMID 20176255.
  11. ↑ Colgan R. Advice to the young physician on the art of medicine. New York: Springer. 2009. səh. 31. ISBN 9781441910349. September 8, 2017 tarixində arxivləşdirilib.
  12. ↑ Justin Parkinson. "John Bostock: The man who 'discovered' hay fever". BBC News Magazine. July 1, 2014. July 31, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 19, 2015.
  13. ↑ Hall M. "Dr. Marshall Hall on Diseases of the Respiratory System; III. Hay Asthma". The Lancet. 30 (768). May 19, 1838: 245. doi:10.1016/S0140-6736(02)95895-2. July 25, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 23, 2016. With respect to what is termed the exciting cause of the disease, since the attention of the public has been turned to the subject an idea has very generally prevailed, that it is produced by the effluvium from new hay, and it has hence obtained the popular name of hay fever. [...] the effluvium from hay has no connection with the disease.
  14. ↑ History of Allergy. Karger Medical and Scientific Publishers. 2014. səh. 62. ISBN 9783318021950. June 10, 2016 tarixində arxivləşdirilib.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Allergik_rinit&oldid=7761491"