Aramilər
|
Əyalətlər və dövlətlər
Əhali
Əlyazmalar
Dillər
Mifologiya
|
Aramilər (Aramicə: ܣܘܪ̈ܝܝܐ ܐܪ̈ܡܝܐ) — Mesopotamiyadan olan Semit bir xalqdır, günümüzdə: Türkiyənin cənub-şərqində, Suriyanın şimal-şərqində və İraqın şimalında. Arami xalqının öz dili, Arami dili var. Bu bir vaxtlar qlobal bir dil idi və İsa Məsihin də danışdığı Orta Şərq dil frankası idi.
Aramilər Xristianlığı qəbul edən ilk xalqlardan biri idi və müxtəlif Arami kilsələrinin bir hissəsidir. Zülm və zülmə görə arameylilər, əsasən Qərbi Avropa, Amerika və Okeaniyada diasporada yaşayırlar.
Aramilərin əlifbası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Aramilər e.ə 11–10-cu əsrlərdə finikiya əlifbasını mənimsəmişlər, lakin 8-ci əsrin ortalarından etibarən arami əlifbası yalnız ona məxsus olan spesifik əl yazı formasını əldə etmişdir. Arami yazısının təkamülünün əsas istiqaməti-işarələrin ifadəsinin sadələşməsidir. E.ə 7-ci əsrin sonu −6-cı əsrdə moavitlər və idmeylər tərəfindən əxz olunmuş paleoyəhudi yazısı arami yazısının təsirinə məruz qalmağa başlamışdır. Yaxın Şərq xalqlarının bir çoxu arami dilini ikinci dil kimi, çox vaxt isə əsas dil kimi istifadə edirdilər. Fars dövründə isə sadə arami şrifti mövcud olmuşdur, lakin arami dilinin kursiv şəkilli əl yazısının təsiri daha böyük idi, belə ki, hətta bərk material üzərindəki yazılar da kursiv əl şrifti ilə yazılırdı. Yığcam şrift e.ə 4-cü əsrdə istifadədən çıxdı, eyni zamanda arami kursiv şəkilli əl yazısı e.ə 330-cu ildə fars imperiyasının süqutundan sonra daha yüz il istifadə olundu.
Aramilər və xristianlıq
[redaktə | mənbəni redaktə et]Xristianlığın Şərqdə daşıyıcıları aramilər oldu. İncil təliminin siryanilərin (suriyalıların, aramilərin) köməyilə şərq ölkələrində yayılması çox vaxt onların ticarət həyatında oynadıqları rolla izah edilir. Aralıq dənizi ilə Yaxın və Uzaq şərq ölkələri arasında fəaliyyət göstərən köhnə su və quru ticarətinin çox hissəsi siryanilərin əllərində idi.