Mustafa Kamal Atatürk
| Mustafa Kamal Atatürk | |||
| Doğum tarixi | 1881 | ||
| Doğum yeri | Saloniki | ||
| Vəfat tarixi | 10 noyabr 1938 | ||
| Vəfat yeri | İstanbul | ||
| Dəfn yeri | Anıtqəbir, Ankara Etnoqrafiya Muzeyi | ||
|
| |||
Mustafa Kamal Atatürk (türk. Mustafa Kemal Atatürk, 1934-cü ildən öncə Mustafa Kemal Paşa, 1934-1935-ci və 1937-1938-ci illərdə Kemal Atatürk,[1][2] 1935-1937-ci illərdə Kamâl Atatürk[3]) — osmanlı-türk paşası, marşal, islahatçı, siyasətçi və dövlət xadimi. Ölkəsində monarxiyanı ləğv edərək respublikanı qurdu və 1923-cü ildən 1938-ci ildəki vəfatına qədər prezident vəzifəsini icra etdi.
| A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
A
[redaktə]- Addımlarını, atdığımız sivilizasiya və yenilik addımlarına uydurmaq istəməyənlər nə talehsizdirlər! Bu kimilər hələ milləti aldadacaqlarını ümid edirlərsə bu ümidləri, özlərinin zərərə uğramalarından başqa bir nəticə verməyəcəyinə indidən əmin ola bilərlər.
- Ağıl və məntiqin həll edə bilməyəcəyi problem yoxdur.
- Axmaqlar düşünür ki, vətənlərini Amerika mandatına, Britaniya protektoratına buraxmaqla xilas olacaqlar. Onlar öz rahatlıqlarını təmin etmək üçün tarix boyu davam edən bir vətən və türk istiqlalını fəda edirlər!
- Alim unutdu, qələm unutmadı.
- Amerika, Avropa və bütün sivil dünya bilməlidir ki, Türkiyə xalqı hər bir sivil və bacarıqlı xalq kimi qeyd-şərtsiz azad və müstəqil yaşamaq qərarına gəlib. Bu ədalətli qərarı ləğv etməyi hədəfləyən istənilən güc Türkiyənin əzəli düşməni olaraq qalır.
- Azadlıq uğrunda ölümə gedən xalq şərəf və insan ləyaqəti naminə tam fədakarlıqda bəraət tapır, könüllü olaraq köləlik zəncirini özünə taxırsa, həm dost, həm də düşmən gözündə yazıq və qorxaqdır
B
[redaktə]- Bəşəriyyət iki cinsdən-kişilərdən və qadınlardan ibarətdir. Onun bir hissəsini inkişaf etdirib, digərinə məhəl qoymadan bəşəriyyətin təkmilləşməsinə ümid edə bilərikmi?
- Bəşəriyyət vahid bir bədəndir və hər bir xalq bu bədənin bir hissəsidir.
- Bilməliyik ki, milli ləyaqəti olmayan xalqlar başqa xalqların qurbanına çevrilirlər.
- Bir cəmiyyətin millət ola bilməsi üçün mütləq müəllimlərə ciddi ehtiyacı var: onlar cəmiyyəti həqiqi bir millət halına gətirirlər.
- Bir millət irfan ordusuna malik olmadıqca, savaş meydanlarında nə qədər zəfərlər əldə edərsə-etsin, o zəfərlərin yaşaması ancaq irfan ordusu ilə mümkündür.
- Bir millət təhsil ordusuna sahib olmadıqca, döyüş meydanlarında nə qədər parlaq zəfərlər əldə etsə etsin, o zəfərlərin qalıcı nəticələndirər verməsi ancaq təhsil ordusuyla mümkündür.
- Bir milləti hürr, müstəqil, şanlı, yüksək bir toplu olaraq yaşadan da, pis vəziyyətə, yoxsulluğa salan da təhsildir.
- Bir millətin yaşaya bilməsi üçün azadlıq və müstəqilliyə sahib olması lazımdır.
- Bir türk dünyaya əvəzdir.
- Biz cahil dediyimiz zaman, məktəbdə oxumamış olanları nəzərdə tutmuruq. Nəzərdə tutduğumuz elm, həqiqəti bilməkdir. Yoxsa oxumuş olanlardan ən böyük cahillər çıxdığı kimi, heç oxumaq bilməyənlərdən də həqiqəti görən gerçək alimlər çıxa bilər.
- Biz dinə hörmət edirik. düşünüşə və düşüncəyə müxalif deyilik. Biz sadəcə olaraq kasta və digər cinayətkar fəaliyyətlərə əsaslanan fanatizmi qəbul etmirik.
- Biz türklər, bütün tariximiz boyunca azadlıq və istiqlala timsal olmuş bir millətik.
- Bizcə Türkiyə Respublikası anlamınca qadın, bütün türk tarixində olduğu kimi bu gün də ən hörmətli səviyyədə, hər şeyin üstündə yüksək və şərəfli bir varlıqdır.[4]
- Böyük işlər, mühüm cəhdlər ancaq birlikdə səy göstərməklə əldə edilə bilər.
- Böyük ölülərə matəm lazım deyil, fikirlərinə bağlılıq lazımdır.
- Böyük türk milləti! On beş ildir boynumuza götürdüyümüz işlərdə uğur vəd edən bir çox söz eşitmisiniz. Xoşbəxtlikdən millətimin mənə olan inamını sarsıdan heç bir sözümü qaçırmadım. Bu gün eyni inam və möhkəmliklə deyirəm ki, bütün mədəni dünya bir daha bütünlüklə milli ideala doğru addımlayan türk millətinin böyük bir millət olduğunu bir daha tanıyacaq. Şübhə etmirəm ki, unudulmuş mədəni xüsusiyyətlər və türklüyün böyük vətəndaşlıq qabiliyyəti gələcək inkişafı ilə yüksək sivilizasiyanın üfüqündə yeni bir günəş kimi yüksələcəkdir. Türk milləti! Bu böyük milli bayramı əbədiyyətə tökülən hər on ildə daha böyük şərəf, xoşbəxtlik, əmin-amanlıq və firavanlıqla qeyd etməyinizi ürəkdən ümid edirəm. Nə mutlu türkəm deyənə!
- 29 oktyabr 1933-cü ildə 10-cu il nitqi
- Böyük uğurlar qiymətli anaların böyütdükləri övladlarının əməllərinin bəhrəsidir.
- Bu vətən uşaqlarımız və nəvələrimiz üçün cənnət edilməyə layiqdir.
- Bütün tərəqqi insan ağlının işidir. İdeyanı həyata keçirmək bizim ilk işimiz olmalıdır. Millət birdəfəlik özünü idarə edib düşünə bilər, bəsdir! Əvvəlcə səhv düşünsə belə, bu səhvini qısa zamanda düzəldə bilər. İdeya həyata keçirildikdən sonra hər şey tədricən öz yerini tapır və yaxşılaşır. İdeyanın sərbəst hərəkəti o zaman mümkündür ki, fərd öz fikrini sərbəst şəkildə söyləmək, yazmaq və öz qərarına uyğun olaraq hər cür təşəbbüs göstərmək azadlığına malik olsun.
- Bütün ümidim gənclikdədir.
C
[redaktə]- Cahil deyəndə məktəbdə oxumayanları nəzərdə tutmuruq. Bizim nəzərdə tutduğumuz elm həqiqəti bilməkdir.
- Cənablar, Türkiyə Cümhuriyyətini quran türk xalqı mədənidir. Tarixdə sivil, reallıqda sivildir. Amma mən də sənin öz qardaşın, dostun, atan kimi, sivil olduğunu deyən Türkiyə Cümhuriyyətinin xalqına da məlumat verməyə borcluyam; O, öz düşüncəsi və ağlı ilə mədəni olduğunu sübut etməli və göstərməlidir. Mədəni olduğunu deyən Türkiyə Cümhuriyyəti xalqı öz ailə həyatı və yaşayış tərzi ilə mədəni olduğunu göstərməlidir. Bir sözlə, sivil olduğunu deyən Türkiyənin əsl mədəni xalqı, onun göstərişləri istisna olmaqla belə, əslində sivil və kamil insanlar olduqlarını göstərmək məcburiyyətindədirlər. Mən bu son sözləri aydın ifadə etməliyəm ki, bütün ölkə və dünya nə demək istədiyimi aydın başa düşsün. Mən sizin şuraya, ümumi şuraya sual verməklə bu izahatı vermək istərdim. Geyimimiz millidir? Bizim geyimimiz sivil və beynəlmiləldirmi? Sizinlə razıyam. Yox yox. Altı borulu şiş kimi təsvir edilə bilən bir paltar nə milli, nə də beynəlxalq deyil. Yəni paltarsız millət? Bu yaxşıdır uşaqlar? Sizi belə təsvir etməyə hazırsınız, dostlar? Çox qiymətli bir cövhəri palçıqla birgə dünyaya göstərməyin bir mənası varmı? Və bu palçıqda filiz gizlənir. Bəs başa düşmədiyini söyləmək düzgündürmü? Cövhəri göstərmək üçün palçığı çölə atmaq vacib və təbiidir. Əgər filizin saxlanması üçün gövdə hazırlamaq lazımdırsa, onu qızıldan və ya platindən hazırlamaq lazım deyilmi? Belə aydın həqiqət qarşısında tərəddüd etmək olarmı? Tərəddüd edənlər olsa, biz yenə də onların sevincini mühakimə etməkdən çəkinəcəyikmi? Dostlar, Turan geyimini araşdırıb canlandırmağa yer yoxdur. Mülki və beynəlmiləl geyim bizim üçün çox qiymətlidir, millətimiz üçün isə layiqli geyimdir. Biz ticarət edəcəyik. Ayaqqabı və şalvar, gödəkçələr, köynəklər, qalstuklar, yaxalar, gödəkçələr və əlbəttə ki, onların tamamlayıcısı, xüsusən də çətirli günlük (şlyapa). Bunu çox açıq şəkildə bildirmək istərdim: Bu səpilmənin adı papaq adlanır. Redinqot kimi, bonjur kimi, smokin kimi, don kimi... Budur papağımız. Bunun caiz olmadığını deyənlər də var. Onlara deyim ki, siz çox qəflət və çox nadansınız. Onlardan soruşmaq istərdim: Yunan baş geyimləri ilə fəs geyinmək icazəli olduğu halda, niyə papaq taxmasınlar və bütün xalqa xatırlatmaq istərdim ki, onlar nə vaxt, niyə və necə geyiniblər. Bizans kahinlərinin və yəhudi ravvinlərinin xüsusi maskalanması hansı cübbədir?(1925)
Ç
[redaktə]- Çalışmadan, öyrənmədən, yorulmadan rahat yaşama yollarını alışqanlıq halına gətirən millətlər öncə şərəflərini, sonra hürriyyətlərini, daha sonra gələcəklərini itirməyə məhkumdurlar.
D
[redaktə]- Din və məzhəb hər kəsin öz vicdanından doğan bir işdir. Heç kəs heç kimi nə bir din, nə bir məzhəbi qəbul etməyə məcbur edə bilməz. Din və məzhəb heç bir zaman siyasət aləti kimi istifadə edilə bilməz.
- Dövlət yalnız bir halda — yaxşı və pis adamları artıq bir-birindən seçə bilməyəndə məhv olur.
- Döyüş zəruri və qaçılmaz olmalıdır, millətin həyatı təhlükə ilə qarşı-qarşıya qalmadıqca, hərb bir cinayətdir.[5]
- Dövlət idarəsi işləməzsə, insanların hürriyyətini qoruyacaq heç bir qüvvət qalmaz.
- Dövlət idarəsindəki əsas proqramımız Cümhuriyyət Xalq Partiyası proqramıdır. Bunun əhatə etdiyi prinsiplər bizi idarəetmə və siyasətdə aydınlaşdıran təlimatlardır. Ancaq heç vaxt bu prinsipləri göydən endiyi düşünülən kitabların dogmaları ilə birlikdə saxlamamalıdırlar. Biz ilhamımızı göydən və qeybdən deyil, birbaşa həyatdan götürmüşük. Yolumuzu çəkir; yaşadığımız vətən, yaşadığımız türk milləti və min heyrət və iztirabları qeyd edən millətlər tarixinin yarpaqlarından çıxardığımız nəticələrdir.[6][7][8]
- Dövlət və hökuməti özünə doğma və qoruyucu hesab etmək, hər hansı bir millət üçün böyük nemətdir, şərəfdir.
- Dünyadakı ən məsum məşğuliyyət riyaziyyatdır.
- Dünyanın üzündə gördüyümüz hər şey qadının işidir.[9]
E
[redaktə]- Ey qəhrəman türk qadını, sən yerdə sürünməyə deyil, çiyinlərdə göyə qalxmağa layiqsən.[10]
- Ey yüksələn yeni nəsil, gələcək sizindir. Respublikanı biz qurduq, onu yüksəldəcək və davam etdirəcək sizlərsiniz.
- Ey türk gəncliyi! Birinci vəzifən; türk istiqlalını, türk respublikasını, əbədi, mühafizə və müdafiə etməkdir.[11]
Ə
[redaktə]- Əfəndilər və ey millət! Yaxşı bilin ki, Türkiyə Respublikası şeyxlər, dərvişlər, müridlər, mənsublar ölkəsi ola bilməz. Ən düzgün və ən gerçək təriqət sivilizasiya təriqətidir.[12][13]
- Əgər böyük insan olmaq istəyirsənsə, kimisə tərifləməməli, aldatmamalı, ölkənin əsl hədəfini bilməli və bu hədəfə can atmalısan. Hamı sənə qarşı olacaq, hər kəs səni dayandırmağa cəhd edəcək. Amma sən bunlara qarşı olacaqsan. Onlar sənə qarşı saysız-hesabsız maneələr yaradacaqlar. Sən bu maneələri heç kimdən kömək almadan, özünü böyük yox, miskin, zəif, köməksiz hesab edərək, yalnız özünə inanaraq dəf edəcəksən. Əgər bundan sonra sənə böyük insan desələr, sən onlara güləcəksən.
- Əgər uşaqlıqda əldə etdiyim iki qəpikdən birini kitablara xərcləməsəydim, bu gün çatdığıma nail ola bilməzdim.
- Ən böyük şəxsiyyət özündən çox mənsub olduğu cəmiyyəti düşünən, onun varlığının və xoşbəxtliyinin qorunması yolunda həyatını verən insandır
- Ən xırda pislik pisliklərin ən pisidir.
- Əsl əhəmiyyətli olan və məmləkəti təməlindən yıxan, xalqını əsir edən, içəridəki cəbhənin susqunluğudur.
- Əsrlər boyu Türkiyəni idarə edənlər çox düşündülər; ancaq bir şeyi düşünmürdülər: Türkiyə! Yalnız bu zehniyyətlə hərəkət etməklə biz hər cür qurtuluş və xoşbəxtlik hədəflərinə nail ola bilərik.
G
[redaktə]- Gəldikləri kimi də gedərlər!
- Gələcək gənclərin, gənclər isə müəllimlərin əsəridir.
- Gələcək göylərdədir.
H
[redaktə]- Harda qarşılıqlı sevgi və sayqı varsa, orda etimad və itaət var. Etimad və itaət olan yerdə nizam-intizam vardı. Nizam-intizam olan yerdə hüzur, hüzur olan yerdə başarı (uğur) vardı.
- Heç bir zəfər məqsəd deyildir. Zəfər ancaq özündən daha böyük bir məqsədə çatmaq üçün lazım olan ən mühüm vasitədir.
- Heç bir şeyə ehtiyacımız yoxdur, tək bir şeyə ehtiyacımız vardır; çalışqan olmaq![14]
- Hər hansı bir ordunun dəyəri zabit və komanda heyətinin dəyəri ilə ölçülür.
- Hər kəs milli vəzifəsini və məsuliyyətini bilməli, dövlət məsələləri üzərində o düşüncəylə, düşünüb vəzifə əldə etməlidir.
- Hər tərəqqi və qurtuluşun anası hürriyyətdir.
- Hərçənd bizə milliyyətçi deyərlər. Amma, biz elə milliyyətçilərik ki, əməkdaşlıq edən bütün millətlərə hörmət və riayət edərik. Onların milliyyətlərinin bütün zərurətlərini tanıyarıq. Bizim milliyyətçiliyimiz hər halda xudbincə və məğrurca bir milliyyətçilik deyil.
- Həyat mübarizədir. Ona görə də bizim qalib gəlmək və uduzmaq kimi iki seçimimiz var.
- Həyatda ən böyük mürşid elmdir.
İ
[redaktə]- İki Mustafa Kamal var. Ətdən və qandan olan biri, indi qarşınızda dayanan və keçəcək olan Mustafa Kamal. Digəri sizsiniz, hamınız buradasınız, torpaqlarımızın ən ucqar guşələrinə gedib, lazım gəldikdə həyat bahasına da qorunmalı olan idealları yaymaq üçün gedəcəksiniz. Mən xalqın arzuları adından çıxış edirəm və həyatımın məqsədi o arzuları reallaşdırmaqdan ibarətdir.
- İncəsənətsiz qalmış millətin həyat damarlarından biri qırılmış sayılır.
- İnsaf və mərhəmət dilənməklə millət işləri, dövlət işləri görülməz: millət və dövlətin şərəf və istiqlaliyyəti təmin edilməz.
- İnsanın sərvəti öz şəxsiyyəti olmalıdır.
- İrəli getmək gözləməkdən yaxşıdır.
- İşin mənəvi dəyəri ondan ibarətdir ki, o, digər insanlardan daha yüksək mənbədən gəlir. O mənbə cəmiyyətdir; millətdir. Əslində, əxlaq yalnız ictimai, milli, özəl fərdlərdən ayrı və yuxarıda ola bilər. Millətin ictimai asayişi və əmin-amanlığı, rifahı, xoşbəxtliyi, gələcəkdə təhlükəsizliyi və məsumluğu, sivilizasiyanın tərəqqisi naminə maraq, zəhmət və fədakarlıq tələb edəndə canından keçməyi tələb edən milli mənəviyyatdır. Kamil xalqda milli əxlaqın tələbləri, demək olar ki, o xalqın insanları tərəfindən mühakimə olunmadan, vicdanlı və emosional motivlə irəli sürülür. Bu, ən böyük milli hissdir, milli həyəcandır. Millət anaları, millət ataları, millət müəllimləri və millət ağsaqqalları; Onların evdə, məktəbdə, orduda, fabrikdə, hər yerdə və hər işdə millətin övladlarına, millətin hər bir üzvünə yorulmadan və davamlı olaraq verəcəkləri milli tərbiyənin məqsədi, bu yüksək milli hissi gücləndirir. Əxlaqın milli-ictimai olduğunu söyləmək və onun ümmət vicdanının ifadəsi olduğunu söyləmək həm də əxlaqın müqəddəs atributunu tanımaqdır. Əxlaq müqəddəsdir; çünki onun bərabər dəyəri yoxdur və heç bir başqa cür dəyərlə ölçülə bilməz. Əxlaq müqəddəsdir; çünki ən böyük əxlaqi vicdanı olan cinayətkar üçün prioritetdir. Həmin cinayəti törədən cəmiyyət tək və təkdir. Başqa cinayətkar yoxdur. İlahiyyatda hətta məcazi mənada düşünülmüş cəmiyyət də gizlidir. Çünki vicdanımıza təsir edən mənəvi həyat, cəmiyyət üzvləri arasında əməl və təriflərdən ibarətdir. Həqiqi, doğru bir cəmiyyət sıx bir intellektual və əxlaqi fəaliyyətdir.
Q
[redaktə]- Qadınlarımız elm və fənn sahibi olacaqlar və kişilərin keçdikləri bütün təhsil səviyyələrini keçəcəklər. Qadınlar ictimai həyatda kişilərlə gəzərək bir-birlərinin köməkçiləri və dəstəkçiləri olacaqlar.[15]
M
[redaktə]- Mədəni olmayan insanlar, mədəni olanların ayaqları altında qalmağa məhkumdurlar.
- Məktəb, gənc beyinlərə insanlığa hörməti, millət və ölkəyə sevgini, müstəqillik qürurunu öyrədər.
- Məktəb sayəsində, məktəbin verəcəyi elm və fən sayəsindədir ki, türk milləti, türk sənəti, türk iqtisadiyyatı, türk şeir və ədəbiyyatı bütün gözəllikləriylə inkişaf edər.
- Mən diktator deyiləm. Deyirlər ki, mən böyük hakimiyyətə malikəm... Bəli, belədir. Mən istədiyim hər şeyi edə bilərdim. Çünki, mən alçaqlıq, qəddarlıq bilmirəm. Mən ürəkləri sındırmaqla yox, fəth etməklə idarə etmək istəyirəm.
- Mən dünyaya səndən üç sənə erkən göz açmışam. Ancaq bütün türk aləmində türkün istiqlal bayrağını sən qaldırmısan və bayraq enməsin deyə, mən sənin əlindən alıb Türkiyə üzərində dalğalandırmışam. Enməz demisən bu bayraq, enməyəcəkdir! Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin banisi Məhəmməd Əmin Rəsulzadə haqqında
- Mən sizə hücum etməyi yox, ölməyi əmr edirəm!
- Məni görmək mənim üzümü görmək demək deyil. Əgər siz mənim hisslərimi və fikirlərimi anlayırsınızsa, bu o deməkdir ki, siz məni görürsünüz. Bu, kifayətdir.
- Mənim haqqımda belə deyirlər: “O əyyaşdır”. Əslində - bəli, mən həmişə içirdim. Ancaq, mən bunu istədiyim vaxt dayandıra bilərəm; dolaşıq salmayacağam. Alkoqol - yalnız mənim məmnunluğum üçündür. Mən heç vaxt içmək üçün işimi tərk etməmişəm.
- Mənim xalqım demokratiya prinsiplərini, həqiqətin diktələrini və elmin təlimlərini öyrənməlidir. Xurafat yox olmalıdır.
- Mənim xarakterimi azadlıq və müstəqillik xarakterizə edir.
- Mənim türk millətinə, türk cəmiyyətinə, türklüyün gələcəyinə aid tapşırıqlarım bitməmişdir, siz onları tamamlayacaqsınız. Siz də, sizdən sonrakılara mənim sözümü təkrar edin.
- Mətbuat millətin müştərək səsidir.
- Millətin taleyini müdafiə etmirsə, hərb bir cinayətdir.
- Millətləri yalnız və yalnız müəllimləri xilas edə bilər.
- Milli birliyi (mənliyi) olmayan millətlər başqa millətlərin ovudur.
- Milli əməllər, milli iradə yalnız bir şəxsin düşüncəsindən deyil, bütün millət fərdlərinin arzularının, əməllərinin məcmusundan ibarətdir.
- Milli hiss ilə dil arasındakı bağ çox qüvvətlidir. Dilin milli və zəngin olması, milli hissin inkişafında başlıca faktordur. Türk dili, dillərin ən zənginlərindəndir. Yetər ki, bu dil şüurla işlənsin. Ölkəsini, yüksək müstəqilliyini qorumasını bilən türk milləti, dilini də xarici dillər boyunduruğundan qurtarmalıdır.
- Milli müstəqillik elə bir nurdur ki, onun qarşısında zəncirlər əriyir, taxt-tac yanıb kül olur.[16]
- Müasir ideyalar həmişə münasibdir.
- Müasir tələblərə uyğun qanunların hazırlanması və onların yaxşı tətbiqi rifah və tərəqqinin ən mühüm vasitələrindəndir.
- Müəllim bir şama bənzər, özünü istehlak edərək başqalarına işıq verər.
- Müharibə ən ləyaqətli insanların məğlubiyyətə uğradığı bir oyundur.
- Müharibə qaçılmaz və həyati olmalıdır. Millətin həyatı təhlükədə olmayan o ana qədər müharibə qətldir.
- Müsbət elmlərin təməllərinə söykənən, gözəl sənətləri sevən, fikir tərbiyəsində olduğu qədər bədən tərbiyəsində də qabiliyyəti artmış və yüksəlmiş olan fəzilətli, qüdrətli bir nəsil yetişdirmək ana siyasətimizin açıq diləyidir.
- Müvəffəqiyyətlərdə qüruru məğlub etmək, fəlakətlərdə ümidsizliyə müqavimət göstərmək lazımdır.
N
[redaktə]- Nə xoşbəxt Türkəm deyənə!
- Nə qədər ki, bir millətin həyatı təhlükəyə məruz qalmayıb, hərb bir cinayətdir.
O
[redaktə]- Ordunun vəzifəsi vətəni işğal etmək istəyən düşmənə qarşı ayağa qalxmaqdır. Belə ayağa qalxmaq yerində saymaq üçün deyil, düşmənin üstünə atılmaq məqsədilə edilərsə, ayağa qalxmağa dəyər.
Ö
[redaktə]- Ölmək istəyən milləti heç bir qüvvə xilas edə bilməz. Türk milləti ölmək istəmir; o, əbədi yaşayacaq, cənablar!
- Özünüz üçün deyil, bağlı olduğunuz xalq üçün birlikdə işləyin. İşlərin ən yüksəyi budur.
R
[redaktə]- Respublika fikir sərbəstliyi tərəfdarıdır. Səmimi və qanuni olmaq şərtiylə hər fikirə hörmət edərik.
S
[redaktə]- Sənətsiz qalan bir millətin həyat damarlarından biri qopmuş deməkdir.
- Sivilizasiya abidələrini yaratmaq qabiliyyətindən məhrum olan millətlər azadlıq və istiqlaliyyətdən əl çəkməyə məhkumdur.
- Sizlər, yəni yeni Türkiyənin gənc övladları! Yorulsanız da belə məni izləyəcəksiniz. İstirahət etməmək üzrə getməyə qərar verənlər, əsla və əsla yorulmazlar. Türk gəncliyi məqsədə, bizim yüksək idealımıza dayanmadan, yorulmadan gedəcək.
- Suverenlik qeydsiz və şərtsiz millətindir!
- Suverenlik verilməz, alınar!
Ş
[redaktə]- Şeyxlərin, dərvişlərin və digər din xadimlərinin cümhuriyyəti dəstəkləmədiyini bilirik. Həyata keçirdiyimiz islahatların məqsədi Türkiyə Cümhuriyyəti xalqının həm forma, həm də məzmunca müasir cəmiyyətə çevrilməsidir. Bu, bizim islahatların əsas vəzifəsidir. Bu həqiqəti dərk etməyənlər məhv olar
T
[redaktə]- Tam müstəqillik yalnız iqtisadi müstəqilliklə mümkündür.
- Tarix bir millətin qanını, haqqını, varlığını heç bir zaman inkar edə bilməz.
- Tarix ehtiyatsızlar üçün mərhəmətsizdir.
- Tarix türk inqilabından bəhs edərkən bunun bir qurtuluş olduğunu söyləyəcək. Xüsusilə bu azadlığın müxtəlif mərhələlərində qadınların azad olmasını xatırlayacaqdır.[17]
- Tarixi yaşadığımız kimi yazdıq, lakin gələcəyi respublikaya inananlara, onu qoruyanlara və yaşadacaqlara əmanət etmək lazımdır.
- Tərbiyə bir milləti ya hürr, müstəqil, şanlı, ali bir cəmiyyət halında yaşadır, ya da onu əsarət və səfillik içərisində qoyur.
- Türk Milləti müstəqil yaşamış və müstəqilliyi var olmalarının yeganə şərti olaraq qəbul etmiş cəsur insanların nəvələridir. Bu millət heç bir zaman azad olmadan yaşamamışdır, yaşaya bilməz və yaşamayacaq!
- Türk milləti, türk toplumu, türklüyün gələcəyi ilə bağlı vəzifələrim bitməyib, siz tamamlayacaqsınız. Sənə tabe olanlara sözlərimi təkrar et.
- Türk millətinin xarakter və adətlərinə ən uyğun olan idarə, respublika idarəsidir.
- Türk millətinin istedadı və qəti qərarı mədəniyyət yolunda dayanmadan, qorxmadan irəliləməkdir.
- Türk olmaq çətindir, çünki dünya ilə savaşırsan. Türk olmamaq isə daha çətindir, çünki türk ilə savaşırsan.
- Türk övladı əcdadını tanıdıqca daha böyük işlər etmək üçün özündə qüvvət tapacaq.
- Türkiyə Cümhuriyyəti şeyxlər, dərvişlər, müridlər, cahillər məmləkəti ola bilməz. Ən doğru, ən həqiqi təriqət, mədəniyyət təriqətidir.
- Türkiyə Cümhuriyyətinin, xüsusilə bu günki gəncliyinə və yetişməkdə olan uşaqlarına xitab edirəm: Qərb səndən, türkdən çox geri idi. Mənada, fikirdə, tarixdə bu belə idi. Əgər bu gün qərb texnikada bir üstünlük göstərirsə, ey türk övladı, o qəbahət də sənin deyil, səndən əvvəlkilərin bağışlanılmaz laqeydliyinin bir nəticəsidir. Bunu da söyləyim ki, çox ağıllısan! Bu məlumdur. Lakin zəkanı unut! Daim çalışqan ol!
- Türkiyə Cümhuriyyətini quran Türkiyə xalqına türk milləti deyilir.
- Türkiyə özgə torpağının bir santimetrinə də iddia etmir, amma öz torpağının da bir santimetrini heç kimə verməz.
- Türkiyə tək ölkədir ki, azadlığı üçün 6 dövlətlə savaşıb.
- Türkiyə türklərindir, işdə millətpərvərlərin şüarı budur.
- Türklərin namus anlayışı yüksəkdir, qürurlu, bacarıqlıdırlar. Əsarətdə yaşamaqdansa, belə bir xalq bütövlükdə yoxa çıxsın!.. Bu halda şüarımız: ya azadlıq, ya ölüm!
- Türklüyün unudulmuş sivil keyfiyyətləri, böyük sivil qabiliyyətlərinin daha da inkişafı ilə ölkənin yüksək sivilizasiya üfüqündə yeni günəş kimi doğacağına şübhəm yoxdur. Dediklərimin həqiqətə çevrildiyi gün sizdən və bütün sivil bəşəriyyətdən arzum budur: Məni xatırlayın.
Ü
[redaktə]- Ümidsiz vəziyyətlər olmur. Yalnız ümidsiz insanlar olur. Mən heç vaxt ümidimi itirməmişəm.
V
[redaktə]- Vaxtında kitabları qarışdırdım. Filosofların həyat haqqında dediklərini başa düşmək istədim. Bəziləri hər şeyi qara kimi görürdülər. "Biz heç kim deyilik və sıfıra çatmayacağıq, dünyada müvəqqəti həyat zamanı sevinc və xoşbəxtlik üçün yer yoxdur" dedilər. Digər kitabları oxumuşam, ağıllı adamlar bunları yazıblar. Deyirdilər: "Sona sıfır gəldiyindən, nə olursa olsun, heç olmasa yaşadığımız müddətcə şən və nəşəli olaq." Mən öz xarakterim baxımından həyatın ikinci mənzərəsini bəyənirəm, ancaq aşağıdakı həddlərdə: Bütün insanlığın öz şəxsiyyətində olduğunu görən kişilər kasıbdırlar. Aydındır ki, həmin insan bir şəxsiyyət olaraq yox olacaqdır. Yaşadıqları kimi məmnun və xoşbəxt olmalı olan şey özü üçün deyil, özündən sonra gələnlər üçün çalışmaqdır. Fərasətli bir adam yalnız bu şəkildə hərəkət edə bilər. Həyatda tam zövq və xoşbəxtlik yalnız gələcək nəsillərin şərəfinə, varlığına, xoşbəxtliyinə xidmət edə bilər.[18]
- Vətənin xidmətçisi olanlar vətənin əfəndisi olurlar.
- Vətənini ən çox sevən, vəzifəsini ən yaxşı edəndir.
- Vicdan azadlığı mütləq və müdaxilə edilməzdir, o, fərdin təbii hüquqlarının ən mühümlərindən hesab edilməlidir.
Y
[redaktə]- Yatmış xalq ya məhv olur, ya da qul kimi oyanır.
- Yeni nəsil, ən böyük respublikaçılıq dərsini bu günki müəllimlər birliyindən və onların yetişdirəcəkləri müəllimlərdən alacaq.
- Yoldaşlar! İnqilabımız Türkiyənin əsrlər üçün xoşbəxtliyini boynuna götürmüşdür. Bizə düşən onu qavrayaraq və təqdir edərək işləməkdir.
- Yurdda sülh, cahanda sülh!
Z
[redaktə]- Zəfər, zəfər mənimdir deyə bilənindir.
Azərbaycana münasibəti
[redaktə]- Azərbaycanın sevinci bizim sevincimiz, kədəri bizim kədərimizdir. Azərbaycan bizim qardaşımızdır. Heç nəyə baxmayaraq ona yardım etmək borcumuzdur.
- Bu sözləri Mustafa Kamal Atatürk 1921-ci ildə Azərbaycan SSR-in Türkiyədəki təmsilçisi İbrahim Əbilovun etibarnaməsini qəbul edərkən demişdir. Bu sözlər Atatürkün Azərbaycan haqqında işlətdiyi ən məşhur fikirlərdən biridir.
- Nəriman Nərimanov ilə xalqı bizə yardım etməsəydi, sonumuzun necə olduğunu düşünmək belə istəmirəm. Onlarla ölkəyə yardım etdik onlar bizlə savaşdı. Heç vaxt unutmayın ki, türkə türkdən başqa kimsə yardım etməz.
- Mən dünyaya səndən üç sənə erkən göz açmışam. Ancaq bütün türk aləmində türkün istiqlal bayrağını sən qaldırmısan və bayraq enməsin deyə, mən sənin əlindən alıb Türkiyə üzərində dalğalandırmışam. Enməz demisən bu bayraq, enməyəcəkdir!
- Məhəmməd Əmin Rəsulzadə haqqında
Haqqında sitatlar
[redaktə]- Böyük Mustafa Kamal Atatürk 1918-1920-ci illərdə həmin erməni millətçilərinin, daşnaklarının azərbaycanlıların başına nə bəlalar gətirdiklərini yaxşı bilirdi. Azərbaycanda nə qırğınlar etmişdilər, yaxşı bilirdi. Məhz Mustafa Kamal Atatürkün və onun kimi insanların iradəsi nəticəsində 1918-ci ildə Türkiyənin Qafqaz Ordusu Azərbaycana gəldi, Naxçıvanda, Qarabağda, Gəncədə, Bakıda azərbaycanlıları erməni qırğınından xilas etdi. Biz bunları unutmuruq. Heydər Əliyev
İstinadlar
[redaktə]- ↑ Kamal Atatürkün şəxsiyyət vəsiqəsi (1934-cü il)
- ↑ Enis Dinç (2020). Atatürk on Screen: Documentary Film and the Making of a Leader. p. 180.
- ↑ Kamal Atatürkün şəxsiyyət vəsiqəsi (1935-ci il)
- ↑ Perihan Naci Eldeniz, TTK. Belleten, Cilt: XX, Sayı: 80, 1956. s. 740
- ↑ Şerafettin Turan, Mustafa Kemal Atatürk: Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik, Bilgi Yayınları, s. 597.
- ↑ Atatürk'ün Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin V. Dönem 3. Yasama Yılını Açış Konuşmaları
- ↑ Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Beşinci Dönem Üçüncü Toplanma Yılını Açarken
- ↑ KARAL (Ord. Prof.), Enver Ziya (1927-10-20). Fatih ÖZDEMİR Atatürk'ten Düşünceler (kitab) (türkcə), 192. sayfa. Ankara: ODTÜ Yayıncılık. ISBN ISBN 975-7064-12-2.
- ↑ Afet İnan, Tarih boyunca Türk Kadının Hak ve Görevleri, Millı̂ Eğitim Basımevi, s. 159.
- ↑ Sadi Irmak, Atatürk ve Türkiye'de Çağdaşlaşma Atılımları, Hisarbank Kültür Yayınları, s. 86.
- ↑ Böyük Nitq, 1927
- ↑ Atatürk'ün Kastamonu'ya Gelişi-Şapka ve Kıyafet Devrimi
- ↑ "Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, mensuplar memleketi olamaz. En doğru ve en gerçek tarikat, uygarlık tarikatıdır." (Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, Cilt II, s. 215)
- ↑ Atatürkçülük, III. Cilt, Genelkurmay Başkanlığı, Millî Eğitim Basımevi, 1984, s. 171.
- ↑ Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, cilt II, 2. baskı, Ankara, s. 85-86.
- ↑ Ağıla və qəlbə işıq saçan sözlər. Bakı, 2014. səh. 313
- ↑ Prof. Dr. TURHAN FEYZİOĞLU, "Atatürk ve Kadın Hakları", atam.gov.tr
- ↑ Romanya Dışişleri Bakanı Antonescu İle Konuşma. Atatürk 20 mart 1937-ci ildə Ankara Palasda, Rumıniyanın xarici işlər naziri Viktor Antoneskuya bunları dedi.