Япраҡ

Япраҡ
Исем	nate
Япраҡ Викимилектә

Көҙгө япраҡтар

Япраҡ (күпл. япраҡтар; лат. folium, грек. φύλλον) — ботаникала төп функцияһы фотосинтез, газ алмашыу һәм транспирация булған тышҡы органдар. Был маҡсатҡа, ҡағиҙә булараҡ, япраҡтарҙың табаҡлы (пластинкалы) структураһы хеҙмәт итә, ул күҙәнәктәргә ҡояш нурҙарынан хлорофилл тупларға мөмкинлек бирә. Япраҡ шулай уҡ үҫемлектәрҙең һулыш, дым бүленеү һәм гуттация (һыу бөрсөктәре - ысыҡ сығарыу) органы булып тора. Япраҡ үҙендә һыу һәм туҡлыҡлы матдәләр һаҡлай ала, ә ҡайһы бер үҫемлектәрҙә башҡа функциялар ҙа үтәй .

Япраҡтың анатомияһы

Япраҡ табағының төҙөлөшө

Ҡағиҙә булараҡ, япраҡ түбәндәге туҡымаларҙан тора:

• Эпиде́рмис — зарарлы мөхит тәьҫиренән һәм артыу быу бүленеп сығыуынан һаҡлап торған күҙәнәктәр ҡатламы. Йыш ҡына япраҡ эпидермис өҫтөнән балауыҙ кеүек ҡатлам кутикула) менән ҡапланған була.
• Мезофи́лл йәки "'паренхима"', — төп бурысты — фотосинтез функцияһын үтәүсе хлорофиллы эске туҡыма.
• Тамырсыҡ селтәрҙәре - һыу,ирегән тоҙҙар, углеводтар күсеп йөрөүгә хеҙмәт иткән ҡыуыш юлаҡлы туҡымалар.
• Япраҡ аҫты күҙәнәктәре (урыҫса - устьица) — башлыса япраҡтың аҫҡы яғында урынлашҡан күҙәнәктәрҙең махсус комплекстары; улар аша артыҡ дым сыға (транспирация) һәм газ алышыуы бара.

Япраҡ терминологияһы

Төрлө рәүешле япраҡтар

Япраҡ рәүеше

Япраҡтар төрлө рәүешле була:

• Елпеүес рәүешле
• Икешәрле ҡыйғас
• Дельта кеүек
• Ҡул суғы рәүешле
• Осло
• Энәле
• Өсмөйөш
• Һөңгө кеүек
• Ҡыяҡ
• Һыҙыҡ кеүек
• Ҡалаҡ кеүек
• Көрәк кеүек
• Ишһеҙ ҡыйғас
• Баштүбән ҡыяҡ
• Баштүбән йөрәк рәүешле
• Баштүбән йомортҡа рәүешле
• Оҙонса түңәрәк
• Осло төплө оҙонса түңәрәк
• Бер ҡалаҡ рәүешле
• Түңәрәк
• Бармаҡ һымаҡ
• Ҡуш ҡыйғас
• Теленгән ҡыйғас
• Ике ҡатлы ҡыйғас
• Бөрө кеүек
• Теленгән япраҡ: сегментлы
• Ромб рәүешле
• Ураҡ рәүешле
• Йөрәк рәүешле
• Уҡ һымаҡ
• Өсәрле ҡыйғас
• Өсәр япраҡлы япраҡ
• Беҙ рәүешле
• Ҡалҡан рәүешле

Япраҡ сите

Япраҡ сите үҫемлектең ырыуын һәм төрөн билдәләргә ярҙам итә:

• Шыма ситле 
• Керпекле
• Тешле 
  • Түңәрәк тешле.
  • Ваҡ тешле
• Ҡалаҡлы — имән япрағы кеүек теленгән
• Бысҡы ситле
  • Тештәре тешле ситле
  • Тигеҙһеҙ ваҡ тешле
• Тулҡынлы
• Сәнскеле

Терминология описания листа

Шулай уҡ ҡара

• Үҫемлектәр
• Япраҡ ҡойолоу (биология)

Әҙәбиәт

• Лотова Л. И. Ботаника: Морфология и анатомия высших растений: Учебник. — 3-е, испр. — М.: КомКнига, 2007. — С. 221—261.
• Коровкин О. А. Анатомия и морфология высших растений: словарь терминов. — М.: Дрофа, 2007. — 268, [4] с. — (Биологические науки: Словари терминов). — 3000 экз. — ISBN 978-5-358-01214-1.
• Фёдоров Ал. А., Кирпичников М. Э., Артюшенко З. Т. Атлас по описательной морфологии высших растений. Лист / Академия наук СССР. Ботанический институт им. В. Л. Комарова. Под общ. ред. чл.-кор. АН СССР П. А. Баранова. Фотографии В. Е. Синельникова. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1956. — 303 с. — 3 000 экз.
• Daniela Vlad et al. Найден ген, превращающий простые листья в сложные : [арх. 14 март 2014] = Leaf Shape Evolution Through Duplication, Regulatory Diversification, and Loss of a Homeobox Gene // Элементы.ру. — 2014. — 18 февраля.
• Niklas, Karl J. Plant Biomechanics: An Engineering Approach to Plant Form and Function. — University of Chicago Press, 1992. — 622 p. — ISBN 978-0226586304.
• Roberts, Keith. Handbook of Plant Science. — Wiley-Interscience, 2007. — Т. 1. — 1648 p. — ISBN 978-0470057230.

Һылтанмалар

• Лист, часть растения // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 10 декабрь 2008)
• Лист в Библейской энциклопедии архимандрита Никифора  (Тикшерелеү көнө: 14 апрель 2011)
• [ Япраҡ] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә  (Тикшерелеү көнө: 10 декабрь 2008)
• [ Листорасположение] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә  (Тикшерелеү көнө: 10 декабрь 2008)