Эстәлеккә күсергә

Әхмәт III

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Әхмәт III
ғосман. آحمد ثالث
Әхмәт III
Ғосман империяһы солтаны
30 декабрь 1673 — 1 июль 1736
Алдан килеүсе: Мостафа II
Дауамсы: Мәхмүт I
 
Дине: Ислам
Тыуған: 30 декабрь 1673({{padleft:1673|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:30|2|0}})[1][2]
Хажиоғлу Пазаржыҡ, Ғосман империяһы
Үлгән: 1 июль 1736({{padleft:1736|4|0}}-{{padleft:7|2|0}}-{{padleft:1|2|0}})[1][3] (62 йәш)
Истанбул, Ғосман империяһы
Ерләнгән: Турхан Солтан кәшәнәһе, Истанбул, Ғосман империяһы
Династия: Ғосмандар
Атаһы: Мәхмәт IV
Әсәһе: Гөлнуш Солтан
Ҡатыны: Миһришаһ Ҡадин-әфәнде
Рабиә Шәрми Ҡадин-әфәнде
Мүсли Ҡадин-әфәндефе һәм башҡалар
Балалары: Мостафа III, Әбделхәмит I
 
Автограф:

Әхмәт III (ғосман-төрөк: المداال ا, Әхмәт — и sālis; 30 декабрь 1673 йыл — 1 июль 1736 йыл) — 1648—1687 йылдарҙа хакимлыҡ иткән Ғосман империяһы солтаны. Солтан Мәхмәт IV-нең улы.

1703 йылда ағаһы Мостафа II (1695—1703) тәхеттән баш тартҡандан һуң, хакимлыҡ итә башлай. Нәүшәһәрле Дамат Ибраһим паша һәм солтан ҡыҙы Фатима Солтан (беренсеһенең ҡатыны) 1718 йылдан 1730 йылға тиклем хөкүмәт менән етәкселек итә, был осор Ләләләр дәүере тип атала.

Әхмәт III хакимлығының тәүге көндәрендә яңысарҙарҙы тынысландырыу өсөн ҙур тырышлыҡ һалына. Әммә Әхмәттең үҙен солтанлыҡ дәрәжәһенә күтәргән янысарҙар менән көрәш һөҙөмтәлеге сикләнгән була. Әхмәт тәғәйенләгән бөйөк вәзир Чорлулу Али паша административ эштәрҙә ҙур ярҙам күрһәтә һәм ҡаҙна өсөн яңы саралар күрә. Ул көнәркәш төркөмдәр менән көрәшендә Әхмәтте яҡлай һәм хөкүмәттең тотороҡлолоғон тәьмин итә. Әхмәт бик тырышып уҡый, каллиграфия, тарих һәм шиғриәттә уңыш ҡаҙана.

Биографияһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Солтан Әхмәт 1673 йылдың 30 декабрендә Хажиоғлу Пазаржыҡта (Добрич) тыуған. Уның атаһы солтан Мәхмәт IV[4].

Уның әсәһе Гөлнуш Солтан (ҡыҙ исеме — Эвмания Вория, милләте — грек) була[5][6][7][8][9].

1675 йылда ул һәм уның ҡустыһы, принц Мостафа (буласаҡ Мостафа II) сөннәткә ултыртыла. Шул уҡ тантана ваҡытында уларҙың апалары Хәтижә Солтан һәм Фатима Солтан Мусахип Мостафа пашаға һәм Ҡара Мостафа пашаға кейәүгә бирелә[10]. Тантаналар 20 көн дауам итә[11].

Ул Әдирнә һарайында үҫә. Уның уҡыуы һарайҙың Истанбулға даими булмаған сәфәрҙәренең береһендә, 1679 йылдың 9 авгусында Иставроз һарайында бад-и басмала исемле һарай тантанаһынан һуң башлана. Ул Әдирнәләге император һәрәмендә традицион кенәз белеме менән тәрбиәләнә, Ҡөрьән, хәҙистәр (Мөхәммәт пәйғәмбәр традициялары һәм ислам фәндәре, тарих, шиғриәт һәм музыка нигеҙҙәрен шәхси остаздар етәкселегендә өйрәнә[12]. Уның остаздарының береһе юғары мөфтөй Фәйзулла Эфенди була[13].

Солтан һарайы рәссамы Абдулжәлил Левни төшөргән Әхмәт III миниатюраһы

Әхмәт тәбиғәте буйынса ҡыҙыҡһыныусан һәм интеллектуаль кеше булған, ваҡытының күп өлөшөн китап уҡып һәм каллиграфия менән шөғөлләнеп үткәргән. Шиғырҙары тарихты, шиғриәтте, ислам теологияһын һәм философияһын тәрән белеүен дәлилләй. Ул шулай уҡ каллиграфия менән ҡыҙыҡһына, уны һарайҙағы алдынғы каллиграфтарҙан, тәү сиратта сәнғәтенә ҙур йоғонто яһаған хафиз Ғосман Әфәнденән (1698 йылда вафат була) өйрәнә.[12]

Әдирнәлә кенәзлек иткән ваҡытта Әхмәт Нәүшәһәр ҡалаһынан күренекле офицер-яҙыусы киләсәктә күренекле бөйөк вәзирҙәрҙең береһе буласаҡ Ибраһим менән дуҫлаша. 1687 йылдан, атаһы тәхеттән төшөрөлгәндән һуң, ул ун алты йыл дауамында Әдирнә һәм Истанбул һарайҙарында изоляцияла йәшәй. Был осорҙа ул үҙен каллиграфияға һәм интеллектуаль эшмәкәрлеккә бағышлай[14][15].

Идара итеүе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Хакимлығының башы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

19 — 23 августа Әдирнә мираҫ итеп бирелә. Мостафа ваҡытында Истанбул оҙаҡ ваҡытҡа контролдән сыға. Ҡулға алыуҙар һәм язалауҙар һаны артҡан һайын, урлашыу һәм талау осраҡтары ғәҙәти күренешкә әйләнә. Халыҡ империялағы идара итеү менән ҡәнәғәт булмай[16]. 1703 йылдың 22 авгусында Мостафа янысарҙар һәм Әхмәт тарафынан ҡолатыла. Беренсе йома салюты Баязит мәсетендә үтә[17].

Мәхмәт Аға яңы солтанды хасода яғынан һәрәм ҡапҡаһы янында сәләмләй, уны Кардиган-И-Сәғәҙәт департаментына алып килә һәм тәхеткә ултырта, улар тәүге хөрмәтләүселәре була[18].

1705 йылда Әхмәт феодаль биләмәләр системаһы сиктәрендә ер законын үҙгәртеп ҡора. Ер биләү өлкәһендә тәртип урынлаштырыу енәйәтселек тулҡынын кәметә, һәм империяға тыныслыҡ килтерә. Яңы закондарҙы ихлас яҡлауы арҡаһында, Әхмәт элек өс солтанға ғына: Баязит II — (1481—1512) йылдарҙа, Сәлим I — (1512—1520) һәм Бөйөк Сөләймән (1520—1566) бирелгән «закон сығарыусы» титулын ала. Үҙенең идара итеүенең тәүге өс йылында Әхмәт дүрт айырым бөйөк вәзир тәғәйенләй. Әммә 1706 йылдың майында, Чорлулу Али паша тәғәйенләнгәндән һуң ғына, хөкүмәт тотороҡлолоҡ ала[19].

Урыҫ-төрөк һуғышы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һис шикһеҙ, Рәсәйгә һуғыш менән янап тороуы арҡаһында, Әхмәт III Франция менән яҡшы мөнәсәбәттәрҙә була. 1709 йылда Полтава алышында Пётр I (1672—1725) Рәсәйенән еңелгәндән һуң, швед короле Карл XII (1682—1718) Ғосман империяһы территорияһында һыйыныу таба[20]. 1710 йылда Карл XII солтан Әхмәт III-не Рәсәйгә һуғыш иғлан итергә күндерә, һәм Мәхмәт паша етәкселегендәге ғосман ғәскәрҙәре Прут янындағы алышта ҙур еңеү яулай. Артабан Рәсәй Аҙауҙы ғосмандарға бирә һәм Речь Посполитая эштәренә ҡыҫылыуын туҡтатырға ризалаша.

Үҙ ихтыярына ҡаршы Рәсәй менән һуғышҡа инергә мәжбүр булған Әхмәт III, үҙенән алдағы йәки һуңғы ғосман батшаларына ҡарағанда, төньяҡ дәғүәсеһенең ҡеүәтен кәметеүгә яҡыныраҡ була. Бөйөк вәзире Невшәһәрле Дамат Ибраһим паша 1711 йылда Прут походында Рәсәй ғәскәрҙәрен тулыһынса ҡамауға ала. Рәсәй өҫтөнән артабанғы еңеүҙәре Ғосман империяһына Мәскәүгә табан барырға мөмкинлек биргән. Бынан тыш, рустарға, Рәсәй Хөкүмәте төрөктәргә һата алған 4 хәрби кораблдән тыш, блокировкаланған Азов эскадраһын юҡ итергә тура килгән. Истанбулға Сәфәүиҙәрҙең Ғосман империяһына баҫып инеүе тураһында хәбәр килгәндән һуң, паника тыуа һәм солтандың иғтибарын Рәсәйҙән ситкә йүнәлтә.

Венеция һәм Австрия менән һуғыштар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Әхмәт III Топҡапы һарайының император дарбарында.

1714 йылдың 9 декабрендә Венецияға һуғыш иғлан ителә, Силахдар Дамат Али паша етәкселегендәге армия һәм флот Венециянан алып бөтә Мореяны (Пелопоннес) яулап ала[21].

Был уңыш Австрияны борсой, һәм 1716 йылдың апрелендә император Карл VI Портаны һуғыш иғлан итеүгә этәрә. Силахдар Али паша етәкселегендәге уңышһыҙ алыш 1718 йылдың 21 июлендә Пассаровицкий солох килешеүенә ҡул ҡуйыу менән тамамлана, уға ярашлы Белград, Банат һәм Валахия Австрияға тапшырыла. Был уңышһыҙлыҡ Әхмәт өсөн күңелһеҙ эҙемтә менән тамамлана — килешеү арҡаһында Истанбул иҡтисады инфляциянан зыян күрә[22].

Әхмәттән һуң империяның икенсе төп фигураһы булған Невшехирли Дамат Ибраһим паша 1715 йылда Морея кампанияһына ҡушыла һәм киләһе йылда Ниш ҡалаһының финанс министры итеп тәғәйенләнә. Был вазифа уға дәүләт финанстарының түбәнәйеүен аңларға ярҙам итә, һөҙөмтәлә ул үҙенең вәзире ваҡытында һуғыштан мөмкин тиклем ҡасырға тырыша. Ибраһим пашаның тыныслыҡ сәйәсәте хәрби кампанияларҙы етәкләргә теләге булмаған Әхмәткә бик оҡшай, өҫтәүенә, сәнғәт һәм мәҙәниәт менән ҡыҙыҡһыныуы уны Истанбулдан китергә мәжбүр итә[22].

Әхмәттең идара итеүе характеры

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Солтан Әхмәт III 1720 йылда яҙылған ҡабул итеүҙә

Истанбулдың Аҡмайҙанында атыу буйынса ярыштар һалдаттарҙың һәм халыҡтың мораль рухын күтәреү маҡсатында үткәрелһә, Терсан-И-Әмирҙә яңы хәрби карап һыуға төшөрөлә.

Ул ҡыҫҡа арауыҡтарҙа өс бөйөк вәзиргә мөрәжәғәт итә. Хәсән паша урынына Ул 1704 йылдың 24 сентябрендә Калайликоз Әхмәт пашаны, Ә 1704 йылдың 25 декабрендә Балтачи Мәхмәт пашаны тәғәйенләй[16].

1707 йылда солтанды тәхеттән ҡолатыуға йүнәлтелгән Әйүпле Али Аға етәкселегендәге заговор фаш ителә. Һөҙөмтәлә Баб-И-Хумаюн алдында башын киҫеп язаларға бойороҡ бирелә.

Әхмәт III Ғосман империяһының финансын, артыҡ һалым һалыу йәки талау процедураларын ҡулланмай ғына, сәскә атҡан хәлдә ҡалдыра. Ул әҙәбиәт һәм сәнғәттең белемле ҡурсалаусыһы була, һәм тап уның ваҡытында беренсе баҫма станогында ғәрәп йәки төрөк телдәре хәрефтәрен ҡулланырға рөхсәт ителә; ул Истанбулда ҡуйыла һәм Ибраһим Мөтәфәрриҡ тарафынан идара ителә (баҫма станогы 1480 йылда Константинополдә күрһәтелә, ә 1729 йылға тиклем баҫылған бөтә әҫәрҙәр грек, әрмән йәки иврит телдәрендә була).

Тап уның идара итеүендә Дунай кенәзлектәре менән идара итеүгә мөһим үҙгәрештәр индерелә: Элек Порта был провинциялар менән идара итеү өсөн ғәҙәттә Молдавия һәм Валахия боярҙары идарасылар тәғәйенләй; 1711 йылғы рус кампанияһынан Һуң, Бөйөк Пётр I Молдавияла союздаш кенәз Дмитрий Кантемирҙы тапҡандан Һуң, Порта был төбәктә асыҡтан-асыҡ грек-фанариоттар урынбаҫарҙарын тәғәйенләй башлай һәм Валахия принцы Стефан Кантакузен Евгений Савойский менән бәйләнеш булдыра. Фанариоттар Зимми дворяндары нәҫелен тәшкил итә, Улар Портаның күп кенә мөһим дәүләт ведомстволарына чиновниктар ебәрә.

Халыҡ-ара мөнәсәбәттәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Солтан Әхмәт III Топҡапы һарайында Франция илсеһе виконт Дандрезелде ҡабул итә
Солтан Әхмәт III Франция илсеһе маркиз де Боннакты ҡабул итә

Сәфәүиҙәр Ираны һәм Австрия эрцгерцоглығы илселәре 1706—1707 йылдарҙа килгәндә яҡшы ҡабул ителә.

1712 йылда Бөйөк Моголдар императоры Жахандар шаһ Аурангзеб ғосман солтаны Әхмәт III-гә бүләктәр ебәрә һәм үҙен Ғосман солтанын тоғро хөрмәт итеүсе тип атай[23].

Шулай уҡ билдәле булыуынса, Бөйөк Моголдар императоры Фәррүхсияр, ғосмандарға хат ебәрә, әммә был юлы уны бөйөк вәзир Невшәһәрле Дамад Ибраһим паша ала. Хатта раджпуттар һәм маратхалар ихтилалына ҡаршы һуғышҡан могол хәрби начальнигы Сәйед Хәсән Али Хан Бархиҙең тырышлығы график һүрәтләнә[24].

Ҡолатылыуы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Солтан Әхмәт III үҙенең һәм уның баш офицерҙарының артыҡ зиннәтлелеге арҡаһында популяр булмай; 1730 йылдың 20 сентябрендә албан патроны Хәлил етәкселегендәге ун ете Яңысар фетнәһе ихтилалға әүерелә, һәм был солтанды тәхеттән баш тартырға мәжбүр итә.

Әхмәт үҙ теләге менән үҙенең туғаны Мәхмүт I (1730—1754) власҡа килтерә һәм уға империя солтаны булараҡ тоғролоҡ анты бирә. Һуңынан ул элек Мәхмүт биләгән кафеға китә һәм Алты йыл төрмәлә ултырғандан һуң Топкапа һарайында вафат була.

Архитектураһы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әхмәт III һыу фонтандары, парк шарлауыҡтары һәм өс китапхана төҙөүгә заказ бирә, уларҙың береһе Топҡапы һарайында урынлашҡан, унда «Әхмәт таҡталарҙа яҙыуҙар яҙыуҙа оҫта булған» тигән билдәле юлдар бар, улар беҙҙең көндәргә тиклем һаҡланған. Улар араһында Топҡапы һарайының апартаменттары ишегендә «Басмала» яҙыуы һәм Үскүдар Али мәсете таҡталары бар[25].

Китапхана Әхмәт тарафынан 1724—1725 йылдарҙа төҙөлгән һәм Турхан солтан кәшәнәһенә инеү урыны янында урынлашҡан. Ҡоролманың таш һәм кирбес селтәрле стеналары сиратлаша, квадрат формала һәм һигеҙ мөйөшлө ситле яҫы көмбәҙ менән ҡапланған, ул аҫылма менән йыһазландырылған. Китапхананың аҫылмалыларында һәм көмбәҙендә оригиналь эштәр һаҡланған[26][27].

Бәла-ҡазалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1714 йылда мысыр галеоны Гюмрюк (Эминеню) янында һәләкәткә осрай. Пирс янған һәм янған, һөҙөмтәлә 200 кеше һәләк булған[28].

Невшехирли Дамат Ибраһим-Паша истанбулға ҡайтыуға әҙерләнеүен дауам итһә лә, ҡалала янғын сыға. Янғындан Ункапаны, Азапкапы, Зейрек, Фатих, Сарачхане, Хорхор, Этмейданы, Молла Гурани, Алтымәрмәр райондары, Аязма ҡапҡаһы, Кантаржылар, Вефа, Вез Нежилер, Иҫке бүлмәләр, Чукур Чешме, Ланга, Дауыт паша казармалары зыян күрә[29].

1719 йылдың 14 майында өс минутлыҡ көслө ер тетрәү була. Истанбулдың ҡала диуарҙары ер тетрәү ваҡытында емерелгәндә, Измитта 4000 кеше һәләк була. Ер тетрәү тамамланғандан һуң, Истанбулда тергеҙеү эштәре башлана. Был эштәрҙең мәҙәни аспекттарын йәки әһәмиәтен сағылдырған иң әһәмиәтле элемент булып шул уҡ йылда төҙөлгән Топҡапы Әндәрүн һарайы китапханаһы тора. Был учреждение өсөн бай фонд булдырыла, ул шулай уҡ үҙенең архитектураһы һәм ҡиммәтле ҡулъяҙмалары менән билдәле булған Солтан Әхмәт Салис китапханаһы булараҡ билдәле[30].

Ғаиләһе

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әхмәт III, билдәле булыуынса, Ғосман династияһының иң ҙур ғаиләгә һәм һәрәмгә эйә солтаны була. Һәрәмдең хужабикәһе Дилхаят Ҡалфа була, ул иртә яңы замандың бөйөк төрөк композиторҙарының береһе булараҡ билдәле.

Ҡатындары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әхмәт III-нөң кәм тигәндә егерме бер ҡатыны була[31][32][33][34]:

  • Өмөтулла Ҡатын. Баш Ҡатын (беренсе ҡатыны) һәм беренсе кәнизәге, Ул Әхмәттең беренсе балаһы яратҡан ҡыҙы Фатима Солтандың әсәһе була. Ул Әхмәттең иң яратҡан ҡатыны була, уға мәсет, мәктәп һәм фонтан бағышлай. Бик тоғро һәм хәйриә эшмәкәрлеге менән әүҙем шөғөлләнгән. 1740 йылда Иҫке һарайҙа вафат була.
  • Әминә Миһришә Ҡатын. Ул дүрт улдың әсәһе, шул иҫәптән Ғосман империяһының 26-сы солтаны Мостафа III-нөң әсәһе була. 1732 йылдың апрелендә вафат булғанлыҡтан, бер ҡасан да Вәлидә солтан була алмай. Улы Үскүдарҙа әсәһе хөрмәтенә Аязма мәсетен төҙөй.
  • Рабиә Шәрми Ҡатын. Ул Ғосман империяһының 27-се солтаны Абдулхәмит I-нең әсәһе була, әммә 1932 йылда ваҡытынан алда вафат булғанлыҡтан, бер ҡасан да Вәлидә солтан була алмай. 1728 йылда уға Үскүдарҙа фонтан бағышлана. Улы Бәйәләрбей мәсетен уның хөрмәтенә төҙөй.
  • Айшә Миһри Бәри Ҡатын. Ҡатыны булып киткәнгә тиклем ул һәрәм ҡаҙнасыһы була.
  • Хатем Ҡатын. Игеҙәк балалар әсәһе, ул 1772 йылда вафат була һәм Әйүп зыяратында ерләнә.
  • Әминә Мүсли Ҡатын. Шулай уҡ Мүслихә Ҡатын, Мүслү Ҡатын йәки Мүсәлли Ҡатын атамалары менән билдәле. Ул ике ҡыҙҙың әсәһе, 1750 йылда вафат була һәм Ла Камиҙа ерләнә.
  • Руҡиә Ҡатын. Ҡыҙының һәм улының әсәһе. Уға Йени Ками янындағы фонтан бағышланған. 1738 йылдан һуң вафат була һәм Ла Камиҙа ерләнә.
  • Фатима Хүмәшәһ Ҡатын. 1732 йылда вафат була һәм Йени Камиҙа ерләнә.
  • Гөлнуш Ҡатын. Ул Әхмәт III тәхеттән төшөрөлгәндән һуң, аҫылташтары тартып алынып, Иҫке һарайға һөргөнгә ебәрелгән. Ул 1730 йылдан һуң вафат була.
  • Хөррәм Ҡадин. Документта Әхмәт III тәхеттән төшөрөлгәндән һуң Иҫке һарайға һөргөнгә ебәрелгән, аҫылташтары тартып алынған. Ул 1730 йылдан һуң вафат була.
  • Мейли Ҡатын. Документта Әхмәт III тәхеттән төшөрөлгәндән һуң Иҫке һарайға һөргөнгә ебәрелгән, аҫылташтары тартып алынған. Ул 1730 йылдан һуң вафат була.
  • Хәтижә Ҡатын. 1722 йылда вафат була һәм Ла Камиҙа ерләнә.
  • Нәзифә Ҡатын. Документта Әхмәт III тәхеттән төшөрөлгәндән һуң Иҫке һарайға һөргөнгә ебәрелгән, уларҙың аҫылташтары тартып алынған. 1730 йылдан һуң, бәлки, 1764 йылдың 29 декабрендә вафат була[35].
  • Нежат Ҡатын. Документта Әхмәт III тәхеттән төшөрөлгәндән һуң Иҫке һарайға һөргөнгә ебәрелгән, аҫылташтары тартып алынған. Ул 1730 йылдан һуң вафат була.
  • Садиҡә Ҡатын. Документта Әхмәт III тәхеттән төшөрөлгәндән һуң Иҫке һарайға һөргөнгә ебәрелгән, уларҙың аҫылташтары тартып алынған. Ул 1730 йылдан һуң вафат була.
  • Хөснүшаһ Ҡатын. 1733 йылда вафат була һәм Ла Камиҙа ерләнә.
  • Шаһин Ҡатын. 1732 йылда вафат була һәм Ла Камиҙа ерләнә.
  • Өммөгөлсөм Ҡатын. 1768 йылда Ввафат була һәм Ла Камиҙа ерләнә.
  • Зәйнәб Ҡадин. Ҡыҙының әсәһе, ул 1757 йылда вафат була һәм Йени Камиҙа ерләнә.
  • Хәнифә Ҡатын. Ҡыҙының әсәһе, ул 1750 йылда вафат була һәм Ла Камиҙа ерләнә.
  • Шәйестә Ханым Башиҡбал. 1722 йылда вафат була һәм Йени Камиҙа ерләнә.

Улдары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Шәйехзада Мәхмәт (24 ноябрь 1705 30 июль 1706).
  • Шәйехзада Иса (23 февраль 1706 14 май 1706).
  • Шәйехзада Али (18 июнь 1706 12 сентябрь 1706).
  • Шәйехзада Сәлим (29 август 1706 15 апрель 1708).
  • Шәйехзада Морат (17 ноябрь 1707—1707 йй.).
  • Шәйехзада Морат (25 ғинуар 1708 1 апрель 1708).
  • Шәйехзада Абдулмәжит (12 декабрь 1709 18 март 1710). Шәйехзада Абдулмелектең Игеҙәк Улы.
  • Шәйехзада Абдулмәлек (12 декабрь 1709 7 март 1711). Шәйехзада Абдулмәжидтең Игеҙәк Улы.
  • Шәйехзада Сөләймән (25 август 1710 11 октябрь 1732) Михриша Кадин менән. Ул Кафела ике йыл төрмәлә ултырғандан һуң вафат була.
  • Шәйехзада Мәхмәт (8 октябрь 1712 15 июль 1713).
  • Шәйехзада Сәлим (21 март 1715 февраль 1718) Хәтем Ҡадин менән. Салиха Солтандың Игеҙәк Улы.
  • Шәйехзада Мәхмәт (Әхмәт III улы) (2 ғинуар 1717 2 ғинуар 1756) Ул Ҡадин Ҡулынан. Ул Кафеста егерме алты йыл төрмәлә ултырғандан һуң вафат була.
  • Мостафа III (28 ғинуар 1717 21 ғинуар 1774) Михриша Кадин менән. Ғосман империяһының 26-сы Солтаны, Егерме ете йыл Кафеста Төрмәлә ултырғандан һуң.
  • Шәйехзада Баязит (4 октябрь 1718 24 ғинуар 1771) Михриша Кадин менән. Ул Кафеста ҡырҡ бер йыл төрмәлә ултырғандан һуң вафат була.
  • Шәйехзада Абдулла (18 декабрь 1719 19 декабрь 1719).
  • Шәйехзада ибраһим (12 сентябрь 1720 16 март 1721).
  • Шәйехзада Нуман (22 февраль 1723 29 декабрь 1764). Ул кафела утыҙ дүрт йыл төрмәлә ултырғандан һуң вафат була.
  • Абдул Хәмит I / Abdülhamid i (20 март 1725 7 апрель 1789) Рабия Шерми Кадин менән. Ғосман империяһының 27-се Солтаны, Ҡырҡ дүрт йыл Кафеста Төрмәлә ултырғандан һуң.
  • Шәйехзада Сәйфетдин (3 февраль 1728 1732) Михриша Кадин менән. Ул кафела ике йыл төрмәлә ултырғандан һуң вафат була.
  • Шәйехзада Мәхмүт (? 22 декабрь 1756). Ул Кафеста егерме алты йыл төрмәлә ултырғандан һуң вафат була.
  • Шәйехзада Хәсән (? -?). Моғайын, ул кафела вафат булғандыр.

Ҡыҙҙары

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әхмәт III уның кәм тигәндә утыҙ алты ҡыҙы була[36][32][33][34]: бала сағында Ла Камиҙа ерләнә.

  • Рәйхан Солтан (1718—1729). Шулай уҡ Рейхан Солтан йәки Рихане Солтан тип атала. Ул Йени Камиҙа ерләнгән.
  • Өммөзәләм Солтан (? — 1719). Шулай уҡ Уммюзельма Солтан тип атала. Ул бала сағында вафат була һәм Йени Камиҙа ерләнә.
  • Рабиә Солтан (19 ноябрь 1719 1727 йылға тиклем). Ул Йени Камиҙа ерләнгән.
  • Өмәтулла Солтан (1719 1723), Шулай уҡ Өммәтулла Солтан тип атала. Ул Йени Камиҙа ерләнгән.
  • Ҡул Солтан (? — 1720). Ул бала сағында вафат була һәм Йени Камиҙа ерләнә.
  • Бейхан Солтан (? — 1720). Ул бала сағында вафат була һәм Йени Камиҙа ерләнә.
  • Өмәтулла Солтан (17 сентябрь 1723 - 28 ғинуар 1724). Ул Йени Камиҙа ерләнгән.
  • Әминә Солтан (1723 йыл аҙағы/1724 йыл башы - 1732 йыл). Ул Йени Камиҙа ерләнгән.
  • Нәзифә Солтан (1723/1725 май - 1730 йылға тиклем йәки 1764 йылдың 29 декабре). Ҡайһы бер мәғлүмәт буйынса, ул кейәүгә сыҡмай, сөнки хроник сирле йәки физик һәм/йәки психик проблемалары булған. Ул ғүмер буйы Иҫке һарайҙа айырым йәшәй. Әммә, башҡа тарихсылар фекеренсә, ул ысынында бала сағында вафат була, Ә 1764 йылда Иҫке һарайҙа вафат булған. Уның урынына Әхмәт III-нең шул уҡ исемле ҡатыны Нәзифә Ҡатын була.
  • Өммизәлән Солтан (12 октябрь 1724 5 декабрь 1732). Ул Йени Камиҙа ерләнгән.
  • Нейл Солтан (15 декабрь 1725 октябрь 1727). Ул Йени Камиҙа ерләнгән.
  • Әсмә Солтан (14 март 1726 - 13 август 1778) Хәнифә Ҡатын йәки Зәйнәб Ҡатындан. Бөйөк Әсмә (йәғни Өлкән Әсмә) тип атағандар, уны туғанының ҡыҙы Әсмә Солтандан, Абдулхәмид I ҡыҙынан, айырыу өсөн. Ул өс тапҡыр кейәүгә сыға, һәм уның ҡыҙы тыуа.
  • Сәбихә Солтан (19 декабрь 1726 17 декабрь 1726). Ул Йени Камиҙа ерләнгән.
  • Рабиә Солтан (28 октябрь 1727 - 4 апрель 1728). Шулай уҡ Рәбия Солтан тип атала. Ул Йени Камиҙа ерләнгән.
  • Зөбәйҙә Солтан (28 март 1728 - 4 июнь 1756) Мөсли Ҡадиндан. Ул ике тапҡыр кейәүгә сыға.
  • Өмми Солтан (? — 1729). Шулай уҡ Өммөгөлсөм Солтан. Ул Йени Камиҙа ерләнгән.
  • Өммөхәбибә Солтан (? — 1730). Ул Йени Камиҙа ерләнгән.
  • Әкилә Солтан (? — 1737). Ул Йени Камиҙа ерләнгән.
  • Өмми Солтан (1730—1742). Шулай уҡ Өммөгөлсөм Солтан. Ул Йени Камиҙа ерләнгән.

Вафаты

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Әхмәт Топҡапы һарайының кафесында алты йыл дауамында йәшәй, унда ул ауырып китә һәм 1736 йылдың 1 июлендә вафат була. Ул Истанбулдың Әминөнү ҡалаһындағы Яңы мәсеттә Турхан Солтан мавзолейында өләсәһенең ҡәберендә ерләнә[37].

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ 1,0 1,1 Ahmed III // Encyclopædia Britannica (ингл.)
  2. ↑ Ahmet III // Gran Enciclopèdia Catalana (кат.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
  3. ↑ Ahmed (Ahmed III.) // Энциклопедия Брокгауз (нем.)
  4. ↑ Baker, Anthony E. The Bosphorus. — Redhouse Press, 1993. — P. 146. — ISBN 975-413-062-0.
  5. ↑ Freely, John. The lost Messiah. — Viking, 2001. — P. 132. — ISBN 0-670-88675-0.
  6. ↑ Bromley, J. S. The New Cambridge Modern History. — University of California: University Press, 1957. — P. 554. — ISBN 0-521-22128-5.
  7. ↑ Sardo, Eugenio Lo. Tra greci e turchi: fonti diplomatiche italiane sul Settecento ottomano. — Consiglio nazionale delle ricerche, 1999. — P. 82. — ISBN 88-8080-014-0.
  8. ↑ The Middle East. — Library Information and Research Service, 2005. — P. 91.
  9. ↑ The Bosphorus. — Redhouse Press, 1993. — P. 146. — ISBN 975-413-062-0.
  10. ↑ Uluçay, 2011, p. 110
  11. ↑ Sakaoğlu, 2015, p. 286
  12. ↑ 12,0 12,1 Keskiner, 2012, p. 47
  13. ↑ Hathaway Jane. The Chief Eunuch of the Ottoman Harem: From African Slave to Power-Broker. — Cambridge University Press. — P. 133. — ISBN 978-1-107-10829-5.
  14. ↑ Keskiner, 2012, p. 47—8
  15. ↑ Sakaoğlu, 2015, p. 296
  16. ↑ 16,0 16,1 Sakaoğlu, 2015, p. 297
  17. ↑ Sakaoğlu, Necdet (2015) Bu mülkün sultanları
  18. ↑ Türkal, 2013, p. 31
  19. ↑ Keskiner, 2012, p. 56
  20. ↑ Chisholm, 1911
  21. ↑ Ágoston, Masters, p. 25
  22. ↑ 22,0 22,1 Keskiner, 2012, p. 57
  23. ↑ Farooqi, N.R. Mughal-Ottoman relations: a study of political & diplomatic relations between Mughal India and the Ottoman Empire, 1556-1748. — Idarah-i Adabiyat-i Delli.
  24. ↑ Mughal-Ottoman relations: a study of political & diplomatic relations ... - Naimur Rahman Farooqi. — 1989.
  25. ↑ Sakaoğlu, 2015, p. 307
  26. ↑ YENİCAMİ KÜLLİYESİ İstanbul'da XVI. yüzyılın sonlarında inşasına başlanan ve XVII. yüzyılın ikinci yarısında tamamlanan külliye. İslam Ansiklopedisi. Дата обращения: 11 апрель 2020.
  27. ↑ YENİCAMİ KÜTÜPHANESİ (төр.). TDV İslâm Ansiklopedisi. Дата обращения: 30 июнь 2023.
  28. ↑ Sakaoğlu, 2015, p. 299
  29. ↑ Sakaoğlu, 2015, p. 300
  30. ↑ Sakaoğlu, 2015, p. 301
  31. ↑ Topal, 2001, p. 600 and beyond
  32. ↑ 32,0 32,1 Onur, Oral. Edirne türbeleri ve evlad-ı Fatihan mezarları. — O. Onur, 1994. — P. 27.
  33. ↑ 33,0 33,1 Aktaş, Ali. ÇELEBİZÂDE ÂSIM TARİHİ: Transkripsiyonlu metin. — 2008.
  34. ↑ 34,0 34,1 Sakaoğlu, Necdet. Bu mülkün kadın sultanları: vâlide sultanlar , hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. — 1. baskı. — Oğlak Yayıncılık. — ISBN 978-975-329-623-6.
  35. ↑ According to other historians, this would instead be the date of death of Nazife Sultan, a daughter of Ahmed III, survival is controversial due to the fact that it turns out she never married.
  36. ↑ Topal, 2001, p. 680 and beyond
  37. ↑ Sakaoğlu, 2015, p. 306

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • This article incorporates text from the History of Ottoman Turks (1878)
  • Encyclopedia of the Ottoman Empire. — New York, NY: Facts On File, 2009. — ISBN 9780816062591.
  • Aktaş Ali. ÇELEBİZÂDE ÂSIM TARİHİ: Transkripsiyonlu metin. — 2008.
  • Haskan Mehmet Nermi. Yüzyıllar boyunca Üsküdar - Volume 3. — Üsküdar Belediyesi, 2001. — P. 1332. — ISBN 978-9-759-76063-2.
  • Keskiner Philippe Bora. Sultan Ahmed III (r.1703-1730) as a Calligrapher and Patron of Calligraphy. — 2012.
  • Sakaoğlu Necdet. Bu mülkün kadın sultanları: Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. — Oğlak Yayıncılık, 2008. — ISBN 978-9-753-29623-6.
  • Sakaoğlu Necdet. Bu Mülkün Sultanları. — Alfa Yayıncılık, 2015. — ISBN 978-6-051-71080-8.
  • Topal Mehmet. Silahdar Findiklili Mehmed Agha Nusretnâme: Tahlil ve Metin (1106-1133/1695-1721). — 2001.
  • Türkal Merve. Silahdar Findiklili Mehmed Ağa'nin Hayati ve eserleri (1658 / 1726-27). — 2013.
  • Uluçay Mustafa Çağatay. Padişahların kadınları ve kızları. — Ankara: Ötüken, 2011. — ISBN 978-9-754-37840-5.
  • Uysal Zekiye. Topkapı Sarayındaki III. Ahmet Kütüphanesi'nin Alçı Bezemeleri. — 2019.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
 Был мәҡәлә Яҡшы мәҡәләләргә кандидат.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Әхмәт_III&oldid=1259933» битенән алынған