Прагляд зыходнага тэксту старонкі Аляксандр Васільевіч Сувораў

=== Пры [[Кацярына II|Кацярыне II]] (1762—1796) ===
З [[7 верасня|26 жніўня (7 верасня)]] [[1762]] сп. Сувораў — [[палкоўнік]], камандзір Астраханскага пяхотнага палка. Пасля каранацыі ў Маскве расійская імператрыца Кацярына II на прыёме падаравала яму свой партрэт. Пазней Сувораў напіша на партрэце: «''Гэтае першае спатканне праклала мне шлях да славы…''»{{крыніца?}}.

У [[1763]]—1769 камандаваў Суздальскім пяхотным палком у [[Новая Ладага|Новай Ладазе]], дзе склаў «[[Палкавая ўстанова|Палкавую ўстанову]]». З верасня [[1768]] — [[брыгадзір]] (званне між палкоўнікам і генералам).

==== Вайна супраць Барскай канфедэрацыі (1769—1772) ====
{{main|Барская канфедэрацыя}}

[[22 мая|15 (22) мая]] 1769 года Аляксандра Суворава прызначылі камандзірам брыгады з Смаленскага, Суздальскага і Ніжагародскага мушкяцёрскіх палкоў для ўдзелу ў вайне супраць Барскай канфедэрацыі ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Падчас карнага пахода за 30 дзён яго брыгада прайшла 850 вёрст. У дарозе захварэла 6 ваенных.

Яго войска штодзень перамяшчалася і змушала войскі канфедэратаў да адступлення. [[14 верасня|2 (14) верасня]] [[1769]] года сп. Сувораў перамог канфедэратаў у бітве ля вёскі [[Арэхава]]. [[12 студзеня|1 (12) студзеня]] [[1770]] года атрымаў званне [[генерал-маёр]]а. У гэтым жа годзе атрымлівае яшчэ колькі перамог у Польшчы, за што ў верасні атрымлівае сваю першую ўзнагароду — [[Ордэн Святой Ганны|ордэн Св. Ганны]], у той час яшчэ прыватная ўзнагарода спадкаемцы прастолу [[Павел I (імператар расійскі)|Паўла Пятровіча]]. У кастрычніку яго прызначаюць загадваць расійскім войскам у Люблінскай акрузе. Пры пераправе праз [[Вісла|Віслу]] зваліўся і разбіў сабе грудзі аб пантон, з прычыны чаго некалькі месяцаў знаходзіўся на лячэнні. Пасля лячэння, у 12 мая [[1771]] перамог ля в. Лянцкарона ([[Малая Польшча]]) французскага генерала [[Шарль Дзюмур'е|Шарля Дзюмур’е]]<ref name="Энцыклапедыя"/> і пры Замосце. У жніўні ўзнагароджаны трэцяй ступенню (абыходзячы чацвёртую) [[Ордэн святога Георгія|ордэна Св. Георгія]].

23 верасня 1771 года ў [[Бой пры Сталовічах (1771)|Сталавіцкай бітве]] атрад Суворава з 900 чалавек перамог 2-тысячнае войска [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] на чале з гетманам [[Міхал Клеафас Агінскі|Міхалам Агінскім]]<ref>Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. Т.2 : Кадэцкі корпус—Яцкевіч / Рэдкал. : Г.П Пашкоў, (гал. рэд.) і інш.; Маст. З. Э. Герасімовіч. — 2-ое выд. — Мінск : БелЭн, 2007. — 688с. : іл. ISBN 978-985-11-0393-1 — Старонкі 623—624</ref>.

Аляксандр Сувораў таксама загадваў трохмесячнаю аблогаю [[Кракаў|Кракава]], што скончылася капітуляцыяй гарнізона [[22 красавіка|15 (22) красавіка]] [[1772]] года. За гэта Кацярына II узнагародзіла Суворава 1000 [[чырвонец|чырвонцаў]] і яшчэ 10 тысяч рублёў даслала яму для раздачы ўдзельнікам{{крыніца?}}.

==== Руска-турэцкая вайна 1768—1774 ====
{{main|Руска-турэцкая вайна (1768—1774)}}

Пасля польскай кампаніі Сувораў быў адпраўлены ў Фінляндыю для інспекцыі і ўмацавання мяжы са Швецыяй. Але ўжо ў красавіку [[1773]] года ён дамогся прызначэння на Балканскі тэатр [[Руска-турэцкая вайна (1768—1774)|руска-турэцкай вайны 1768—1774]] у 1-ю армію фельдмаршала [[Пётр Аляксандравіч Румянцаў-Задунайскі|П. А. Румянцава]], у корпус генерал-аншэфа Салтыкова. У хуткім часе пасля прызначэння ён прыбыў у Негоешці 6 (17) мая і атрымаў загад ажыццявіць разведку боем крэпасці Туртукай. 10 (21) мая пасля паспяховага адбіцця турэцкай атакі Сувораў вырашае неадкладна правесці разведку і без узгаднення захапіць умацаваны туртукайский гарнізон («першы пошук на Туртукай»). Турэцкія войскі не чакалі хуткага рэваншу, таму Туртукай быў узяты значна меншымі, чым у туркаў, сіламі і з мінімальнымі стратамі. Сувораў у бою быў моцна паранены. За самавольныя дзеянні Сувораў быў адданы суду. Ваенная Калегія прысудзіла яго да смяротнага пакарання, але Кацярына II не зацвердзіла прысуд, напісаўшы: «Пераможцаў не судзяць».

Камандаванне, аднак, не скарысталася перамогай Суворава і турэцкія войскі ізноў увайшлі і прыняліся ўмацоўваць Туртукай. Таму 17 (28) чэрвеня Сувораў ажыццявіў другі пошук на Туртукай і зноў захапіў яго, нягледзячы на чатырохразовую перавагу турэцкіх войск. За перамогі ў Туртукаі Сувораў быў узнагароджаны [[Ордэн Святога Георгія|ордэнам Св. Георгія]] II ступені.

===== Абарона Хыршова =====
У ліпені Сувораў быў прызначаны начальнікам абароны горада [[Хыршова]]. [[14 верасня|3 (14) верасня]] [[1773]] туркі сілай у 4 тыс. пяхоты і 3 тыс. конніцы паспрабавалі ўзяць Хыршова штурмам. Сувораў падпусціў іх на блізкую адлегласць, а затым імкліва контратакаваў з некалькіх напрамкаў. Туркі панеслі вялікія страты. З турэцкага боку загінула больш за тысячу чалавек, у тым ліку двое пашай, з рускага 200 чалавек было паранена.

===== Бітва пры Казлуджы =====
{{main|Бітва пры Казлуджы}}

У канцы кастрычніка Сувораў атрымоўвае водпуск і з’язджае ў Маскву. 17 (28) сакавіка 1774 года ён узведзены ў чын генерал-паручыка. Неўзабаве ён вяртаецца ў войска і спачатку прыкрывае наступ дывізіі Каменскага на [[Базарджык]], а затым яго корпус злучаецца з дывізіяй Каменскага і прымае ўдзел у [[Бітва пры Казлуджы|бітве ля Казлуджы]] ([[21 чэрвеня|10(21) чэрвеня]] [[1774]] года), калі Сувораў захапіў вышыню ў тылу турэцкага лагера, а затым пры падтрымцы пяхоты корпуса Каменскага разграміў усё войска Абдул-Разака. Страты рускіх склалі 209 чал. Туркі страцілі 1,2 тыс. чал. У гэтай бітве, якая вырашыла вынік кампаніі [[1774]] года і прывяла да заключэння [[Кучук-Кайнарджыйскі мірны дагавор|Кучук-Кайнарджыйскага мірнага дагавора]], дзеянні Суворава сталі адным з вырашальных фактараў перамогі рускага войска.

Горад Казлуджы атрымоўвае назву [[Суворава (горад)|Суворава]], і працягвае насіць яго да цяперашняга часу.
[[Файл:Suvorov by Schteiben.jpg|thumb|214px|«Партрэт А. В. Суворава». Мастак [[Карл Карлавіч Штэйбен|К. Штэйбен]], 1815]]

==== Паміж дзвюма руска-турэцкімі войнамі. 1774—1786 ====
У [[1774]] годзе Сувораў быў прызначаны камандуючым 6-й маскоўскай дывізіяй і ў жніўні таго ж года быў накіраваны для ўдзелу ў падаўленні [[Сялянская вайна 1773—1775|Сялянскай вайны]] пад кіраўніцтвам [[Емяльян Іванавіч Пугачоў|Е. І. Пугачова]], што сведчыла аб тым, што ўрад адносіўся да паўстання з вялікай сур’ёзнасцю. Аднак да моманту прыбыцця Суворава да [[Волга|Волгі]] асноўныя сілы паўстанцаў былі разгромлены падпалкоўнікам [[Іван Іванавіч Міхельсон|І. І. Міхельсонам]]. Сувораў з войскам адпраўляецца ў [[Царыцын]], дзе ў пачатку верасня злучаецца з Міхельсонам і пачынае пераслед Пугачова. Ля ракі [[Вялікі Узень]] ён амаль нагнаў яго, але ў гэты час казацкі сотнік Харчоў ужо ўзяў у палон Пугачова. Сувораў адвёз палоннага ў Сімбірск і некаторы час займаўся ліквідацыяй атрадаў мяцежнікаў і супакаеннем насельніцтва, якое апынулася ў зоне ўплыву паўстання.

У [[1775]] годзе атрымаў гадавы адпачынак з-за смерці бацькі і атрыманнем спадчыны. У гэтым жа годзе [[21 жніўня|12 (21) жніўня]] нарадзілася дачка Наташа. Праз год у [[1776]] годзе прызначаецца камандзірам Санкт-Пецярбургскай дывізіі. У другой палове гэтага жа года абвастрылася становішча ў [[Крымскае ханства|Крымскім ханстве]], што было выклікана бесперапыннымі спробамі [[Турцыя|Турцыі]] вярнуць [[Крым]] пад свой кантроль. У сувязі з гэтым, у лістападзе 1776 года Сувораў атрымаў прызначэнне ў Крым у склад войск генерал-паручніка Празароўскага, дзе неўзабаве вымушаны быў на час хваробы Празароўскага прыняць камандаванне ўсімі рускімі войскамі на паўвостраве і ў дэльце [[Дунай|Дуная]]. Сувораў падтрымаў абранне на пасаду хана [[Шагін-Гірэй|Шагін-Гірэя]], абранага пад моцным ціскам рускай дыпламатыі і арміі. Папярэдні хан — стаўленік [[Турцыя|Турцыі]] [[Даўлет-Гірэй IV]] — у пачатку [[1777]] года паспрабаваў аказаць супраціўленне, але быў разбіты манеўрамі сувораўскай пяхоты і конніцы і збег у Турцыю.

Пасля нармалізацыі становішча на паўвостраве Сувораў атрымаў водпуск па хваробе і з’ехаў да сям’і ў [[Палтава|Палтаву]], адтуль у канцы 1777 года прызначаны камандуючым кубанскім корпусам, дзе перад ім паўстала задача невялікім войскам пакрыць вялізарную мяжу. За тры месяца службы на Кубані ён арганізаваў дбайна прадуманую сістэму ўмацаванняў, спалучэнняў стацыянарных гарнізонаў, размешчаных ва ўмацаваннях, з рухомымі рэзервамі, заўсёды гатовымі падтрымаць любы з гарнізонаў участку, зрабіўшы лінію абароны непрыступнай для качэўнікаў. Сувораў арганізаваў выдатна пастаўленую разведку, якая дазваляла яму быць у курсе настрояў і намераў горскіх і нагайскіх лідараў. Выявіўшы вялікае дыпламатычнае мастацтва ў спалучэнні з рашучымі дзеяннямі, Сувораў дамогся спынення хваляванняў сярод мясцовых нагайцаў. У мэтах усталявання сяброўскіх адносін з мясцовым мусульманскім насельніцтвам Сувораў строга забараняў жорсткі зварот з палоннымі і рашуча забараніў грубіянства ў дачыненні да бяззбройнага насельніцтва

У маі [[1778]] года быў прызначаны на месца Празароўскага ў Крым, адначасова [[Кубань]] была пакінутая яму ў падначаленні. Галоўнай задачай Суворава ў Крыму стала недапушчэнне турэцкага ўварвання, небяспека якога ў той час рэзка ўзрасла. У сярэдзіне [[1778]] года ён прадухіліў высадку турэцкага дэсанта ў Ахціярскай бухце, чым была сарвана спроба Турцыі развязаць новую вайну ў нявыгадным для Расіі міжнародным становішчы: Сувораў рэарганізаваў абарону ўзбярэжжа і папярэдзіў, што любыя спробы высадкі турэцкіх войск будуць перарывацца сілай, таму турэцкае войска якое надышло на караблях не вырашылася спрабаваць высадзіцца, і [[Турцыя]] прызнала Шагін-Гірэя ханам.

У сувязі з гэтым, асноўная частка рускіх войск у [[1779]] годзе выводзіцца з Крыма, і ў маі Сувораў прызначаецца камандуючым Маларасійскай дывізіяй у Палтаве, а неўзабаве пераводзіцца ў Наварасійскую губерню камандуючым памежнай дывізіяй, г. зн. у непасрэднае падначаленне [[Рыгор Аляксандравіч Пацёмкін|Пацёмкіну]]. З пачатку [[1780]] па канец [[1781]] года Сувораў у Астрахані, дзе камандуе войскамі і рыхтуе паход супраць Ірана, які, аднак, не ажыццяўляецца. Затым у снежні [[1781]] года ён пераведзены ў Казань, а ў жніўні [[1782]] года ізноў накіраваны на [[Кубань]] для падаўлення нагайскага паўстання. Каля крэпасці Крэменчык Сувораў цалкам разбіў нагайскія войскі, дзякуючы чаму большасць татарскіх мурзаў выказалі пакорнасць Сувораву і прызналі далучэнне Крыма і нагайскіх зямель да Расіі. На працягу [[1783]] года Сувораў здзяйсняе экспедыцыі супраць асобных атрадаў нагайцаў. За далучэнне нагайскіх татараў Сувораў атрымаў [[Ордэн Святога Уладзіміра|ордэн Св. Уладзіміра]] першай ступені.

Пасля прызнання Турцыяй уваходжання гэтых зямель у склад [[Расія|Расіі]], у красавіку [[1784]] года Сувораў прызначаны камандуючым Уладзімірскай дывізіяй, у [[1785]] года камандзірам Санкт-Пецярбургскай дывізіі.

[[3 кастрычніка|22 верасня (3 кастрычніка)]] [[1786]] года ўзведзены ў [[генерал-аншэф]]ы. У студзені [[1786]] года становіцца камандуючым Крэменчугскай дывізіяй. У гэтай якасці Сувораў і прыняў удзел у паказальных вучэннях у прысутнасці расійскай імператрыцы і аўстрыйскага імператара.

[[Файл:Russian infantry in 1786-96.jpg|thumb|175px|right|Радавы и обер-афіцэр пяхотнага палка ў форме 1786—1796 гадоў]]

==== [[Руска-турэцкая вайна 1787—1792]] ====

===== Кінбурнская бітва =====
{{main|Кінбурнская бітва (1787)}}
З пачаткам руска-турэцкай вайны 1787—1792 гадоў генерал-аншэф Сувораў быў прызначаны камандзірам кінбурнскага корпуса, на які ўскладалася абарона Чарнаморскага ўзбярэжжа, ад вусця Буга да Перакопа. Галоўны ўдар у пачатку вайны туркі накіравалі на крэпасць Кінбурн, якую абараняў гарнізон (4 тысячы чалавек) на чале з Суворавым. [[Кінбурнская бітва (1787)|Бітва ля Кінбурна]] адбылося [[12 кастрычніка|1 (12) кастрычніка]] [[1787]] года. Высадзіўшы дэсант у колькасці 5-6 тыс. чалавек, турэцкія караблі адышлі, а войскі дэсанту пачалі прасоўвацца да крэпасці. Сувораў забараняў контратакаваць, пакуль туркі не падышлі на 200 крокаў да крэпасці, а затым сам узначаліў контратаку. У выніку некалькіх хваль атакі, турэцкія войскі былі прыціснуты да берагу, і іх рэшткі ўначы вярнуліся на караблі, страціўшы каля 4 тысяч забітымі. Страты рускіх войск склалі каля 500 чалавек. За абарону Кірнбурна Сувораў атрымаў [[ордэн Андрэя Першазваннага]], у баі быў двойчы паранены.

У наступным годзе Сувораў у складзе войска Пацёмкіна прыняў удзел у аблозе Ачакава. Ён неаднаразова прапаноўваў пачаць штурм, аднак Пацёмкін марудзіў. Падчас аблогі Сувораў паспяхова адбіваў вылазкі непрыяцеля, якія заміналі аблогавым працам. Асабліва буйная вылазка, у якой колькасць туркаў дасягнула 3 тысяч чалавек, адбылася [[7 жніўня|27 ліпеня (7 жніўня)]]. Сувораў асабіста павёў у бой два грэнадзёрскія батальёны і адкінуў туркаў, пры гэтым быў паранены. Адначасова ён прапанаваў на плячах адыходзячых уварвацца ў крэпасць, гэта жа прапаноўваў і аўстрыйскі прынц дэ Лін (Аўстрыя ўступіла ў вайну на баку Расіі ў студзені [[1788]] года). Аднак Пацёмкін і тут скамандаваў адыходзіць. З-за рознагалоссяў з Пацёмкіным Сувораў здаў камандаванне Бібікаву. У выніку, Ачакаў быў узяты толькі ў канцы [[1788]] года.

===== Факшанская бітва =====
{{main|Бітва пад Факшанамі}}

У [[1789]] года Сувораву быў дадзены 7-тысячны атрад для прыкрыцця левага берага ракі [[Рака Дубец|Дубец]] і падтрымкі ў выпадку неабходнасці саюзных войск. З прычыны павольнага пасоўвання рускага войска, турэцкія войскі пад камандаваннем Асмана-пашы (30 тысяч чалавек) зрушыліся да Аджуда, каб разбіць аўстрыйскія войскі. Камандуючы аўстрыйскай дывізіяй (18 тысяч чалавек) Фрыдрых-Іосія Кобург звярнуўся за дапамогай да Суворава, які [[28 ліпеня|17 (28) ліпеня]] злучыў свой атрад з аўстрыйцамі (прайшоўшы за 26 гадзін 40 вёрст). У 3 гадзіны раніцы [[29 ліпеня|18 (29) ліпеня]] аб’яднаныя войскі пад камандаваннем Суворава высунуліся да паселішча [[Факшаны]], дзе ў выніку 10-гадзіннага бою ўшчэнт разграмілі турэцкае войска, страты якога склалі 1600 чалавек і 12 гармат, страты руска-аўстрыйскіх войск склалі 400 чалавек.

===== Бітва пры Рымніку =====
{{main|Бітва пры Рымніке}}

Пасля перамогі пры Факшанах Пацёмкін сцягнуў асноўную частку рускіх войскаў да [[Бендэр]]а. Паміж тым, 100-тысячная турэцкая армія пад камандаваннем Юсуф-пашы зноў пачала набліжацца да Факшан, дзе стаяў аўстрыйскі корпус, папярэдне паслаўшы адзін атрад на ўсход ад Дубца для дэзарганізацыі рускіх. Гэты атрад стаў пераследвацца арміяй генерала Рэпіна. На дапамогу аўстрыйцам ізноў выступіў Сувораў і, пройдучы 100 км за 2,5 сутак, злучыўся з імі на вачах у непрыяцеля. [[22 верасня|11(22) верасня]] 1789 года армія пад камандаваннем Суворава (25 тысяч чалавек), нягледзячы на чатырохразовую перавагу туркаў, непрыкметна фарсіравалі раку [[Рымнік]] і атакавалі турэцкія войскі. Бітва пры Рымніку працягвалася 12 гадзін і завяршылася поўным разгромам турэцкага войска, якое страціла да 20 тысяч чалавек забітымі. Страты саюзных войск склалі 600 чалавек (400 аўстрыйцаў і 200 рускіх). За перамогу ў бітве пры Рымніку Сувораў атрымаў тытул графа Рымніцкага і [[Ордэн Святога Георгія|ордэн Св. Георгія]] I ступені (сёмы ўзнагароджаны за ўсю гісторыю ордэна), а таксама тытул графа [[Аўстрыйская імперыя|Аўстрыйскай імперыі]].

[[Файл:Soviet Union stamp Suvorov Izmail 1941.jpg|thumb|150px|right|<center><small>[[Паштовая марка]] [[СССР]], з серыі «К 150 гадавіне ўзяцця крэпасці Ізмаіл».<br /> Штурм Ізмаіла.<br /> [[1941]], 15 [[Капейка|капеек]] ([[Каталаг ЦФА|ЦФА]] 803, [[Каталаг марак Скот|Скот]] 833)</small></center>]]

===== Узяцце Ізмаіла =====
{{main|Узяцце Ізмаіла}}
У [[1790]] года Паўднёвая армія Пацёмкіна, атрымаўшы шэраг перамог, наблізілася да [[Ізмаіл]]а — найбольш магутнай крэпасці на левым беразе [[Дунай|Дуная]]. Крэпасць была ўмацавана па апошніх патрабаваннях ваеннага мастацтва і лічылася непераможнай. Аблога Ізмаіла зацягнулася. Пацёмкін так і не змог узяць крэпасць і даручыў далейшую аблогу Сувораву, які прыбыў у рускі лагер [[13 снежня|2(13) снежня]].
[[Файл:Avsuvorov.jpg|thumb|198px|left|Конны помнік Сувораву ў [[Ціраспаль|Ціраспалі]]]]

На працягу 8 дзён Сувораў рыхтаваў войскі да штурму, стварыўшы роў і вал накшталт ізмаільскага. Нарэшце, ён паслаў ультыматум каменданту крэпасці Мехмету-пашы з патрабаваннем здачы. Пасля адмовы апошняга [[22 снежня|11(22) снежня]] [[1790]] рускія войскі, якімі камандаваў Сувораў, штурмам узялі [[Ізмаіл]]. Страты рускіх склалі 4 тыс. забітымі і 6 тыс. параненымі. Туркі страцілі 26 тыс. забітымі і 9 тыс. палоннымі. Узяцце Ізмаіла з’явілася адным з вырашальных фактараў перамогі ў вайне. Сувораў атрымаў ганаровае званне падпалкоўніка лейб-гвардыі Прэабражэнскага палка.

З [[1791]], камандуючы рускімі войскамі ў [[Фінляндыя|Фінляндыі]], Сувораў кіраваў будаўніцтвам умацаванняў на мяжы са [[Швецыя]]й. Яму таксама было даручана камандаванне над Рочансальмскім портам і Саймскай флатыліяй. Пасля смерці Пацёмкіна ў [[1792]] годзе прызначаны камандуючым войскамі на поўдні Расіі — у Екацерынаслаўскай губерні і Таўрыцкай вобласці ([[1792]]—[[1794]]). Пасля перамогі ў руска-турэцкай вайне паўстала неабходнасць умацавання новай руска-турэцкай мяжы, якая пралягала па рацэ [[Днестр]]. Праца па складанні плану інжынернай падрыхтоўкі меж была даручана Сувораву. Галоўную ўвагу Сувораў надаў умацаванню левага берагу ў ніжнім цячэнні Днястра. Па яго загаду на левым беразе Днястра на месцы спаленага туркамі сяла была пабудавана крэпасць Сярэдняя і ў [[1792]] годзе закладзены горад [[Ціраспаль]]. Пад кіраўніцтвам Суворава здзяйсняецца будаўніцтва крапасных будынкаў у Гаджыбеі ([[Адэса|Адэсе]]).

==== Паўстанне Касцюшкі 1794 года. Штурм Прагі ====
{{main|Паўстанне Касцюшкі}}

У маі [[1794]] года Сувораў накіраваны ў Падолію для падрыхтоўкі да другой польскай кампаніі. У першай палове жніўня залічаны ў склад войска генерал-аншэфа [[Мікалай Васільевіч Рэпнін|Н. В. Рэпніна]] з 4,5-тыс. атрадам уступіў на тэрыторыю [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Колькасць сувораўскіх войск пасля далучэння іншых атрадаў узрасла да 11 тыс. салдат. За 6 дзён Сувораў атрымаў 4 перамогі над паўстанцамі Тадэвуша Касцюшкі: [[14 верасня|3(14) верасня]] ля мястэчка Дзівін; на наступны дзень пры [[Кобрын]]е авангард Суворава разбіў да 1000 конніцы [[Караль Серакоўскі|Караля Серакоўскага]]. [[17 верасня|6(17) верасня]] пры манастыры Крупчыцы (у цяп. час в. Чыжэўшчына) Сувораў атакаваў корпус Серакоўскаго (колькасць 16—18 тыс. пры 28 арудыях) і з вялікімі стратамі (3 тыс.) адкінуў яго да [[Брэст]]<nowiki/>а. [[19 верасня|8(19) верасня]] ізноў пазмагаўся з войскамі Серакоўскаго (да 16 тыс.) пры Брэсце (у раёне сучаснага [[Цярэспаль|Цярэспаля]]) і цалкам іх разграміў. Паўстанцы страцілі 5 тыс. забітымі і 7 тыс. палоннымі, сярод рускіх страты склалі 1000 чалавек забітымі. Страта цэлага корпуса выклікала маральны надлом сярод удзельнікаў паўстання.

10 кастрычніка кіраўнік паўстанцаў [[Тадэвуш Касцюшка|Касцюшка]] быў узяты ў палон атрадам [[Іван Яўстаф’евіч Ферзен|Ферзена]], які затым далучыўся да Суворава, з прычыны чаго колькасць войск апошняга узрасла да 17 тыс. салдат.

Гэтыя войскі зрушыліся на [[Варшава|Варшаву]]. Насустрач войскам Суворава быў накіраваны атрад генерала Маена, які складаўся з 5 560 салдат (у тым ліку 1 103 кавалерыі) і 9 гармат. У 5 гадзін раніцы [[26 кастрычніка|15(26) кастрычніка]] пры Кабылцы пачаўся бой, які доўжыўся больш за 5 гадзін і скончыўся разгромам польскіх войск, частка з якіх адступіла да [[Прага (прыгарад Варшавы)|Прагі]], прыгараду Варшавы на правым беразе [[Вісла|Віслы]].

Да [[1 лістапада|21 кастрычніка (1 лістапада)]] войскі Суворава займаліся на подступах да Варшавы падрыхтоўкай салдат, нарыхтоўкай фашын, лесвіц і тыноў для пераадолення ўмацаванняў.

[[Файл:Rzez Pragi.jpg|thumb|267px|right|«Разня ў Празе». Погляд на падзеі з польскага боку]]

===== Штурм Прагі =====
{{main|Штурм Прагі, 1794}}
[[3 лістапада|23 кастрычніка (3 лістапада)]] войскі Суворава (да 25 тысяч салдат пры 86 гарматах) падышлі да Прагі і пачалі артылерыйскі абстрэл горада і яго муроў. Назаўтра, прыблізна ў 5 гадзін раніцы, сем калон пайшлі на прыступ паўразбураных артылерыйскім агнём умацаванняў, якія абараняліся гарнізонам і ўзброенымі гарадскімі апалчэнцамі (20—30 тысяч) пры 106 гарматах. Рускія калоны пад агнём уварваліся ў Прагу з розных бакоў. Сярод абаронцаў Прагі пачалася паніка, і да 9 гадзін раніцы [[4 лістапада|24 кастрычніка (4 лістапада)]] польскія войскі капітулявалі.

У баі загінула, паводле розных даных, ад 10 тыс.<ref>[http://syw-cwg.narod.ru/ptm/lbr.html Вторая Польская война 1794 года (Восстание Костюшко) // Керсновский «История русской армии»]{{Недаступная спасылка}}</ref> да 13,5 тыс. палякаў <ref>[http://fershal.narod.ru/Memories/Texts/Suvorov/Times.htm По даных Бантыш-Каменскага]</ref> і крыху больш узята ў палон, з рускага баку, згодна з афіцыйнай рэляцыяй, забіта 580 салдат і паранена 960.

Расійскі генерал фон Клуген так успамінаў аб мінулым баі ў Празе<ref>[http://fershal.narod.ru/Memories/Texts/Bulgarin/Bulgarin_6_3.htm Воспоминания Ф. В. Булгарина, ч.6, гл.3] — Булгарын перадае расказ фон Клуге, які быў у падпарадкаванні Сувораву пры штурме Прагі</ref>:

«''У нас стралялі з вокнаў хат і з стрэх, і нашы салдаты, урываючыся ў хаты, забівалі ўсіх, хто ім ні трапляўся <…> Разлютаванасць і смага помсты дайшлі да найвысокай ступені <…> афіцэры былі ўжо не ў сілах спыніць кровапраліцце <…> У моста надышла зноў разня. Нашы салдаты стралялі ў натоўпы, не разбіраючы нікога, — і пранізлівы крык жанчын, лямант дзяцей наводзілі жах на душу. Справядліва гавораць, што разлітая чалавечая кроў узбуджае род ап’янення. Разлютаваныя нашы салдаты ў кожнай жывой істоце бачылі згубіцеля нашых падчас паўстання ў Варшаве. „Нет нікому пардона!“ — крычалі нашы салдаты і забівалі ўсіх, не адрозніваючы ні гадоў ні пола…''»

[[Файл:Drawing of Suvorov by Norblin.jpg|thumb|174px|right|Накід галавы Суворава, зроблены з натуры ў [[1795]] г. графікам [[Ян Норблін|Янам Норблінам]]. ''Малюнак зроблены ўжо пасля штурму Прагі, таму не адрозніваецца дакладнасцю і вядомы сваёй некарэктнасцю адлюстравання твару Суворава'']]
Сувораў прыняў дэпутатаў з Варшавы прама на поле бою, сярод мноства трупаў, дэманстратыўна папярэджваючы палякаў аб наступствах далейшага супраціву.

Падзеі ў Празе, польскія і французскія сродкі масавай інфармацыі перадалі вобраз Суворава ў вачах заходнееўрапейцаў як жорсткага палкаводца.

29 кастрычніка ([[9 лістапада]]) на беразе [[Вісла|Віслы]] магістрат паднёс Сувораву хлеб-соль і гарадскія ключы, якія сімвалізавалі капітуляцыю [[Варшава|Варшавы]]. Пазней магістрат ад імя жыхароў Варшавы падарыў Сувораву залатую табакерку з алмазамі і надпісам «Варшава — свайму збавіцелю». На просьбу караля [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіслава]] вызваліць аднаго польскага афіцэра, Сувораў вызваліў у якасці падарунку 500 палонных афіцэраў, і яшчэ да таго дадому былі адпушчаны 6 тысяч польскіх апалчэнцаў.

Пасля капітуляцыі Варшавы і абвешчанай Суворавым амністыі войскі паўстанцаў па ўсёй Польшчы на працягу тыдня склалі зброю.

Пасля бітвы за Прагу Сувораў накіраваў імператрыцы Кацярыне II ліст, які складалася з трох слоў: «''Ура! Варшава наша!''» і атрымаў адказ «''Ура! Фельдмаршал Сувораў!''»<ref name="kam" />. За ўзяцце Прагі Сувораў удастоіўся вышэйшага воінскага чыну [[фельдмаршал]]а, яму быў падараваны маёнтак у 7 тысяч душ, ён таксама атрымаў прускія ордэны Чорнага Арла, Чырвонага Арла і іншыя ўзнагароды.

За ваенныя поспехі 1794 года Сувораў атрымаў ад імператрыцы Кобрынскую воласць і іншыя беларускія землі з 13279 душамі прыгонных сялян. На душы тады лічылася дарослае мужчынскае насельніцтва, значыцца, агулам генерал-фельдмаршал атрымаў у падарунак не менш за 60 тысяч сялян і членаў іх сямей.<ref>У. Арлоў, Г. Сагановіч.
Дзесяць вякоў беларускай гісторыі, Мн., 1997.</ref>

У пачатку [[1795]] года Сувораў быў прызначаны камандуючым усімі рускімі войскамі ў Польшчы, затым галоўнакамандуючым 80-тысячнай арміяй, размешчанай у Браслаўскай, Вазнясенскай, Харкаўскай і Екацерынаслаўскай губернях са штаб-кватэрай у Тульчыне. У гэты перыяд ён напісаў «[[Навука перамагаць|Навуку перамагаць]]» — выдатны помнік рускай ваеннай думкі.

[[Файл:Suvorov4.jpg|thumb|216px|left|Фельдмаршал Сувораў у няміласці]]