Беларуская этнаграфія

Беларуская этнаграфія — гістарычная навука, якая вывучае побыт і культуру беларусаў, іх паходжанне (этнагенез), рассяленне, культурна-гістарычныя сувязі.

Метад беларускай этнаграфіі

Асноўны метад беларускай этнаграфіі — непасрэдныя назіранні; выкарыстоўваюцца таксама пісьмовыя крыніцы, рэчавыя помнікі, сацыялагічныя метады даследавання. Навука цесна звязана з гісторыяй, археалогіяй, геаграфіяй (на мяжы з ёй паўстала этнагеаграфія), антрапалогіяй, мовазнаўствам, фалькларыстыцы, з прыродазнаўчы навукамі (пры вывучэнні народнай аграноміі, метэаралогіі) і іншыя.

Беларуская этнаграфія як самастойная навука

Беларуская этнаграфія вылучылася ў самастойную навуку да сярэдзіны XIX ст. Першыя звесткі аб плямёнах, якія жылі на тэрыторыі Беларусі, змешчаныя ў летапісах і іншых гістарычных помніках часоў Кіеўскай Русі. Побыт беларусаў Вялікага княства Літоўскага адлюстраваны ў паэме Н. Гусоўскага «Песня пра зубра» (1523, Кракаў, на лацінскай мове), зафіксаваны ў дакументах, інвентарах, замалёўках падарожнікаў і паслоў, сярод іх: «Запіскі аб маскоўскіх справах» С. Герберштэйна (1549, Вена), «Аб рэлігіі, ахвяраваннях, вясельных, пахавальных абрадах русінаў, маскавітаў і татараў. З работ розных пісьменнікаў…» Я. Ласіцкі (1582, г. Спірыт, Германія, на лацінскай мове).

Далучэнне Беларусі да Расіі прыцягнула ўвагу расійскай грамадскасці да жыцця і культуры беларусаў. З’явіліся «Апісанне Крычаўскага графства…» А. Меера (напісана ў 1786, апублікавана ў 1901), нататкі экспедыцый у Беларусь акадэмікаў І. І. Лепехіна, В. М. Севергіна. Пазней даследаванні праводзілі Расійская АН, Маскоўскае таварыства гісторыі і старажытнасцей расійскіх («Рускія могілкі простага святы і забабонныя абрады» І. М. Снягірова (1837—1839), гурток Н. П. Румянцава. Найбольш поўна духоўная культура беларусаў прадстаўлена ў калекцыі «Беларускі архіў» П. В. Кірэяўскага.

Беларусь вывучалі дзеячы польскай і беларускай культуры, большасць якіх групаваць вакол Віленскага універсітэта. Шырока паказваецца побыт беларусаў у публікацыях 3. Я. Даленга-Хадакоўскага, М. Чарноўскага, Я. Чачота, І. Ярашэвіча, Р. А. Падбярэскага, Ю. І. Крашэўскага, Я. Баршчэўскага, Я. П. Тышкевіча, Р. С. Зянькевіч, У. Сыракомлі, а таксама А. Ф. Рыпінскага, Л. Галамбеўскага.

Больш за сістэматычнае і мэтанакіраванае збіранне этнаграфічнага матэрыялаў пачалося пасля заснавання (1845) Рускага геаграфічнага таварыства, якое мела аддзяленне этнаграфіі. Друкаваліся працы М. А. Без-Карніловіча, П. М. Шпілеўскага, І. Юркевіча, М. Анімеле. Матэрыялы, сабраныя ў 1840-1850-я гады А. Кіркорам, склалі дзве часткі 3-га тома выдання «Маляўнічая Расія» («Літоўскае Палессе» і «Беларускае Палессе», 1882). Пасля паўстання 1863—1864 інтэнсіўна вывучаліся этнаграфічныя межы і нацыянальны склад насельніцтва заходніх губерняў Расійскай імперыі. У «Матэрыялы для геаграфіі і статыстыкі Расіі, сабраных афіцэрамі Генеральнага штаба» сярод тамоў, прысвечаных Беларусі, вылучаецца «Гарадзенская губерня» П. В. Баброўскага (1863).

Фарміраванне беларускай нацыі абумовілі выхад на арэну навуковай дзейнасці мясцовых сіл. Розныя сацыяльна-палітычныя перакананні даследчыкаў вызначалі іх погляды на Беларусь і беларускі народ. З дэмакратычных пазіцый выступілі І. І. Насовіч, Ю. Ф. Крачкоўскі, П. П. Чубінскі, М. А. Дзмітрыеў, Н. Я. Васільева і іншыя, з ліберальных — Э. Івашкевіч, І. А. Берман, К. П. Тышкевіч, з вялікадзяржаўных — П. А. Гільтэбрант, М. В. Каяловіч, М. Камінскі, а таксама складальнікі этнаграфічных карт Р. Ф. Эркерта, П. І. Кёпен, супярэчлівыя высновы рабілі А. М. Семянтоўскі-Курыла, П. А. Бяссонаў, С. В. Максімаў, І. Эрэміч.

Вядомыя этнографы Беларусі

• Уладзімір Дабравольскі (1856—1920)
• Язэп Драздовіч (1888—1954)
• Яўхім Карскі (1861—1931)
• Адам Кіркор (1818—1886)
• Юльян Крачкоўскі (1840—1903)
• Арсень Ліс (нар. 1934)
• Мікалай Нікіфароўскі (1845—1910)
• Еўдакім Раманаў (1855—1922)

Гл. таксама

• Этнічная тэрыторыя беларусаў

Літаратура

• Асветнікі зямлі беларускай: Энцыклапедычны даведнік / гал. рэд. Б. І. Сачанка. — Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 1995.
• Грынблат М. Я. Беларуская этнаграфія і фалькларыстыка: Бібліяграфічны паказальнік (1945—1970). ― Мн., 1972.
• Бандарчык В. К. Гісторыя беларускай этнаграфіі XIX ст.― Мн., 1964.
• Бандарчык В. К. Гісторыя беларускай этнаграфіі (пачатак XX ст.).― Мн., 1970.
• Бандарчык В. К. Гісторыя беларускай савецкай этнаграфіі. ― Мн. 1962.
• Цітоў В. С. Этнаграфічная спадчына. — Мн,, 2001.
• Этнаграфія Беларусі: Энцыклапедыя. — Мн: БелСЭ 1989. — 575 с.: іл. ISBN 5-85700-014-9

Спасылкі

• Музей этнаграфіі ў Магілёве Архівавана 23 лістапада 2010.