Кракаў

Горад Кракаў польск.: Kraków Герб Сцяг Краіна Польшча Ваяводства Малапольскае Павет Горад на правах павета Каардынаты 50°04′ пн. ш. 19°57′ у. д. Кіраўнік Аляксандр Мішальскі[d] Заснаваны невядома Першая згадка 966 Ранейшыя назвы Krakau Горад з 1257 Плошча 326,8 км² Вышыня цэнтра 188–383 м Водныя аб’екты Вісла Насельніцтва 759 144 чалавек (2014) Шчыльнасць 2323 чал./км² Канфесійны склад католікі (90%) Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Тэлефонны код +48 +48 12 Паштовыя індэксы 30-001 - 31-999 Аўтамабільны код KR TERC 1261011 Афіцыйны сайт krakow.pl (польск.) Кракаў на карце Польшчы ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Кракаў — горад на правах павета ў Польшчы. Поўная афіцыйная назва — Каралеўскі сталічны горад Кракаў. Знаходзіцца на поўдні краіны, на левым беразе Віслы, якая становіцца адсюль суднаходнай. Другі (пасля Варшавы) па колькасці насельніцтва горад краіны. З'яўляецца адміністрацыйным цэнтрам Малапольскага ваяводства. Адлегласць па прамой паміж гарадамі Кракаў — Мінск 657 км, да Варшавы — 252 км.

Назва

Верагодна, назва паходзіць ад кельцкіх плямёнаў, якія раней засялялі тутэйшы рэгіён. Існуе шэраг легенд пра заснаванне і наданне імені гораду, напрыклад большасць польскіх і чэшскіх паданняў кажуць пра існаванне гераічнага князя Крака, які заснаваў горад і даў яму сваё імя.

Адміністрацыйны падзел

У XIV стагоддзі ў Кракаве было 22 вуліцы, у 1866 годзе ў горадзе і прыгарадах — 113, у 1880 годзе — 135, у 1909 годзе — 161, у 1926 годзе — 457 вуліц. Самая старая вуліца ў Кракаве, гэта вуліца Канонікаў, якая вядзе да замкавай гары.

З 27 сакавіка 1991 года Кракаў падзелены на 18 муніцыпальных раёнаў. Да гэтага выкарыстоўваўся падзел 1951—1973 гадоў, які дзяліў горад на 6 адміністрацыйных раёнаў: Стары горад, Звежынец, Клепаж, Грэгускі, Падружэ, Новая Гута.

Назвы раёнаў паходзяць ад назваў фальваркаў і вёсак, якія сёння ўвайшлі ў склад горада.

Гісторыя

У складзе Польшчы

Гарадзішча на Вавельскім узвышшы вядома з Х ст. Першае згадванне ў гістарычных крыніцах датуецца 965. Спачатку горад уваходзіў у склад дзяржавы Пшэмыслаў, затым дзяржавы Пястаў. У 1000 тут засядае епіскап. Падчас панавання Казіміра I, горад стаў галоўнай княжаскай рэзідэнцыяй. У 1241 амаль цалкам разбураны татарскім нашэсцем, але выгаднае геаграфічнае становішча дапамагло гораду хутка аднавіцца, і ўжо ў 1257 горад атрымаў Магдэбургскае права.

У 1320 у вавельскай базіліцы адбылася каранацыя Уладыслава Лакетыка. Такім чынам аж да 1734 Кракаў стаў месцам каранацыі ўсіх польскіх каралёў. У якасці сталіцы адной з мацнейшых еўрапейскіх дзяржаў горад разбудоўваўся ў розных напрамках.

Пасля заключэння Люблінскай уніі і ўтварэння Рэчы Паспалітай на некаторы час горад страціў сталічны статус. Пераемніццай стала Варшава, якая знаходзілася прыкладна ў геаграфічным цэнтры новаўтворанай краіны.

З заняпадам Рэчы Паспалітай пачаўся заняпад і Кракава. З-за недахопу грошаў моцна цярпелі абарончыя фартыфікацыі, што дазволіла з лёгкасцью захапіць і зруйнаваць горад шведам, падчас «шведскага патопу». Цалкам у XVIII ст. горад захоплівалі шведы, аўстрыйцы, прусы і рускія.

Аўстрыйская імперыя

У 1794 горад стаў цэнтрам вызваленчага паўстання Т. Касцюшкі, паражэнне якога прывяло да Трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай. Такім чынам горад апынуўся ў складзе Аўстрыі і ўваходзіў у склад Варшаўскага княства, як цэнтр дэпартамента.

У 1815—1846 Кракаў быў маленькай, але фармальна незалежнай дзяржавай. Апошнім месцам прытулку польскай дзяржаўнасці. Менавіта тады пачынаецца маштабная перабудова горада, якая моцна паўплывала на яго сучасны выгляд. Узброеннае паўстанне ў 1846 прывяло да ўводу ў горад аўстрыйскіх войск і ўсталявання тут аўстрыйскай улады аж да 1918.

Польская Рэспубліка

Пасля здабыцця палякамі незалежнасці і ўтварэння Польскай Рэспублікі ў 1918 Кракаў стаў адным з галоўных гарадоў краіны. Тут у Вавельскім замку размясцілася рэзідэнцыя прэзідэнта. З пачаткам Другой Сусветнай вайны, горадам авалодалі нямецкія акупанты, якія вывезлі за час акупацыі (1939—1945) вялікае мноства помнікаў мастацтва, якія захоўваліся ў горадзе на працягу многіх стагоддзяў. За час вайны, яўрэйскае насельніцтва было амаль поўнасцю знішчана, але Кракаў заставаўся адным з нямногіх гарадоў, насельніцтва якога моцна не зменшылася з адыходам немцаў.

Пасля вайны Кракаў пачаў хутка адбудоўваца і рэканструявацца. Вялікая колькасць помнікаў архітэктуры дазволіла гораду звацца адным з найпрыгажэйшых мест свету. У 2000 гораду наданы тытул «Культурная сталіца Еўропы», у 2007 — «Наймоднейшы горад свету» і г.д.

Клімат

месяц	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII
самая высокая дзённая тэмпература (°C)	+1,0	+2,9	+7,8	+13,5	+19,2	+21,7	+23,4	+23,4	+18,5	+13,5	+6,4	+2,4
самая нізкая начная тэмпература (°C)	-5,5	-4,2	-0,9	+3,1	+8,0	+11,1	+12,7	+12,3	+8,8	+4,3	-0,2	-3,5
атмасферныя ападкі (мм)	34,7	29,7	35,1	50,1	73,7	94,0	81,3	76,2	59,9	49,4	40,3	37,9
колькасць дажджавых дзён	15	14	14	14	14	15	15	13	12	12	15	16
крыніца: Światowa Organizacja Meteorologiczna Архівавана 8 красавіка 2016.

Насельніцтва

Колькасць насельніцтва горада на працягу апошніх трох стагоддзяў.

Максімальная колькасць насельніцтва была дасягнута ў 2003 і складала 757 685 жыхароў.

Культура

Дама з гарнастаем - Л. да Вінчы, музей Чартарыйскіх

Тэатры

• Кракаўскі тэатр сцэны STU
• Кракаўскі тэатр ляляк
• Стары тэатр імя Мадзяеўскай
• Кракаўскі тэатр імя Славацкага
• Народны кракаўскі тэатр

Музеі

• Нацыянальны музей у Кракаве
• Музей Чартарыйскіх
• Музей польскай авіяцыі
• Дом Яна Матэйкі
• Цэнтр японскага мастацтва і тэхнікі «Manggha»
• Каралеўскі замак - Вавель
• Археалагічны музей у Кракаве
• Гістарычны музей у Кракаве
• Музей Ягелонскага ўніверсітэта
• Этнаграфічны музей у Кракаве
• Музей гісторыі фатаграфіі ў Кракаве
• Кракаўскі Музей Польскай Авіяцыі

Гістарычны цэнтр

Гістарычны цэнтр Кракава*
Krakow's Historic Centre**
Сусветная спадчына ЮНЕСКА
Краіна	Польшча
Тып	Культурны
Крытэрыі	IV
Спасылка	29
Рэгіён***	Еўропа і Паўночная Амерыка
Гісторыя ўключэння
Уключэнне	1978  (2-я сесія)
* Міжнародная канвенцыя «ЮНЕСКА» ** Назва ў афіцыйным англ. спісе *** Рэгіён па класіфікацыі ЮНЕСКА

Гістарычны цэнтр Кракава (Стары горад, Вавель і Казімеж) быў уключаны ў 1978 у першы спіс аб'ектаў Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Размешчаны ў падножжа каралеўскага замка Вавель. Амаль адразу тут знаходзяцца самая вялікая ў Еўропе рынкавая плошча і мноства гістарычных жылых дамоў, палацаў і цэркваў з пышнымі інтэр'ерамі. Дадатковым сведчаннем цікавай гісторыі горада з'яўляюцца рэшткі ўмацаванняў XIV ст., сярэднявечнае селішча Казімеж са старажытнымі сінагогамі ў паўднёвай частцы горада, Ягелонскі ўніверсітэт і гатычны кафедральны сабор з магільным склепам польскіх каралёў.

Асноўныя культурна-гістарычныя помнікі:

• Галоўны Рынак
• Каралеўскі замак і Кафедральны сабор (Вавель)
• Касцёл св. Марыі (13 стагоддзе)
• Касцёл св. Ганны (з магілай Каперніка)
• Каралеўскі шлях
• Базіліка Божага Цела
• Базіліка Святога Арханёла Міхаіла
• Дом Ландау

Вядомыя асобы

• Стэфан Банах
• Алег Арсеневіч Вараб’ёў (нар. 1947) — беларускі архітэктар.
• Тадэвуш Голуй — польскі пісьменнік
• Генрык Гросман (1881—1950) — польскі эканаміст
• Марцін Залескі
• Тадэвуш Касцюшка (1746—1817) — палітычны і ваенны дзеяч, кіраўнік нацыянальна-вызваленчага паўстання 1794
• Ян Матэйка (1838—1893) — польскі мастак.
• Анджэй Мунк (1921—1961) — польскі кінарэжысёр.
• Ежы Штур — акцёр тэатра і кіно
• Віслава Шымборска (1923—2012) — паэтэса, эсэістка, літаратурны крытык, перакладчыца. Лаўрэатка Нобелеўскай прэміі ў галіне літаратуры (1996)
• Казімір Гадлоўскі (1934—1995) — польскі археолаг-славіст.
• Адам Улодак (1922—1986) — польскі паэт, рэдактар, перакладчык.

Гарады-пабрацімы

Бардо, Францыя Браціслава, Славакія Вільнюс, Літва Заграб, Харватыя Залатурн, Швейцарыя Інсбрук, Аўстрыя Кіеў, Украіна Куска, Перу Курытыба, Бразілія Ла-Серэна, Чылі Лахор, Пакістан Лейпцыг, Германія

Лювен, Бельгія Львоў, Украіна Мілан, Італія Фларэнцыя, Італія Нюрнберг, Германія Арлеан, Францыя Печ, Венгрыя Рочэстэр, ЗША Севілья, Іспанія Фес, Марока Эдынбург, Шатландыя

Гл. таксама

Кракаўскі рынак — найвялікшая сярэднявечная плошча Еўропы

• Вольны горад Кракаў
• Кракаўскае княства
• Гарады Польшчы
• Культурныя сталіцы Еўропы

Літаратура

Манаграфіі

• Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki i Józef Mitkowski (red.) "Dzieje Krakowa", 1979, Wyd. Literackie, Kraków ISBN 83-08-00115-7 (całość); тамы:
  • "Kraków do schyłku wieków średnich" tom 1, ISBN 83-08-02057-7
  • "Kraków w wiekach XVI-XVIII" tom 2, ISBN 83-08-00663-9
  • "Kraków w latach 1796-1918" tom 3, ISBN 83-08-00116-5
  • "Kraków w latach 1918-1939" tom 4, ISBN 83-08-02764-4
  • "Kraków w latach 1939-1945" tom 5, ISBN 83-08-03289-3
  • "Kraków w latach 1945-1989" tom 6, ISBN 83-08-03636-8

Часопісы

• Miesięcznik "Kraków" 2005-, ISSN 1733-0459
• Rocznik "Małopolska" 1999-, ISSN 1641-1105

Спасылкі

• Магічны Кракаў (польск.)
• www.e-krakow.pl