Мамлюкскі султанат
| Манархія | |||
| Мамлюкскі султанат | |||
|---|---|---|---|
| سلطنة المماليك Sultanat al-Mamalik | |||
|
|||
|
Мамлюкскі султанат да 1279 годзе |
|||
|
1250 — 1517
|
|||
| Сталіца | Каір | ||
| Мова(ы) | арабская, кыпчакская[1], абхаза-абазінская, чаркеская | ||
| Афіцыйная мова | арабская і Mamluk-Kipchak[d] | ||
| Рэлігія | іслам | ||
| Форма кіравання | манархія | ||
| Дынастыя |
Бахрыты (1250—1382) Бурджыты (1382—1517) |
||
Мамлюкскі султанат — сярэднявечная феадальная дзяржава на Блізкім Усходзе, якая праіснавала з 1250 па 1517 гады[2]. Султанат утварыўся ў выніку захопу ўлады ў Каіры мамлюкамі, якія зрынулі дынастыю Аюбідаў.
У 1261 годзе пад уладу султаната перайшлі ісламскія святыні Аравіі — Мекка і Медзіна. У 1382 годзе каста мамлюкаў арганізавала пераварот і абвясціла султанам свайго прадстаўніка Баркука, выхадца Чаркесіі. Заснаваная Баркукам чаркеская дынастыя Бурджытаў кіравала Мамлюкскім султанатам да канца яго існавання. У 1517 годзе султанат быў заваяваны Асманскай імперыяй. Егіпет атрымаў аўтаномны статус, ім кіравалі турэцкія намеснікі — пашы.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Узвышэнне
[правіць | правіць зыходнік]Палкі мамлюкаў склалі аснову егіпецкіх войскаў пры Аюбідах. У кожнага султана і высокапастаўленага эміра быў свой асабісты корпус, а султан ас-Саліх Аюб (1240—1249) асабліва спадзяваўся на іх. Яго мамлюкі, якія налічвалі ад 800 да 1000 вершнікаў, называліся бахры (араб. بحر — мора, вялікая рака), бо іх казармы былі размешчаны на нільскім востраве Рода. Яны былі галоўным чынам кыпчакамі, які паходзілі са стэпаў Паўночнага Прычарнамор'я[3].
У 1249 годзе Людовік IX Французскі ўзначаліў крыжовы паход у Егіпет, захапіў Даміету і павольна прасоўваўся на поўдзень. Тым часам ас-Саліх Аюб памёр[2], і яго спадчыннікам стаў яго сын Туран-шах. Але да прыбыцця новага султана на фронт, мамлюкі-бахрыты разграмілі крыжакоў у бітве пры Мансуры і захапілі Людовіка ў палон (1250). Туран-шах стаў надзяляць паўнамоцтвамі людзей са свайго асяроддзя, асабліва з асабістай гвардыі му`азія, ушчамляючы тым самым інтарэсы бахрытаў. 2 мая 1250 года, праз чатыры тыдні пасля паланення Людовіка IX, група бахрытаў забіла Туран-шаха II[4].
Войны з манголамі і крыжакамі
[правіць | правіць зыходнік]Пасля смерці Туран-шаха ў Егіпце і Сірыі пачаўся дзесяцігадовы перыяд палітычнай нестабільнасці, калі розныя групоўкі змагаліся за ўладу. У 1254 годзе, калі адна з такіх груповак пад кіраўніцтвам Кутуза набрала сілу, большасць бахрытаў бегла з Каіра і паступіла на службу да аюбідскіх эміраў у Сірыі. Тым часам буйныя сілы манголаў пад правадырствам Хулагу ўварваліся на Блізкі Усход. У 1258 годзе яны разрабавалі Багдад[5] і, працягнуўшы рух на захад, у 1259 годзе захапілі Алепа і Дамаск[6] Кутуз і бахрыты дамовіліся адкласці ў бок свае рознагалоссі, каб разам супрацьстаяць агульнай пагрозе. Аднак, Хулагу з асноўнай часткай арміі, даведаўшыся пра смерці вялікага хана Мункэ, вымушаны быў пайсці на ўсход, і ў Палесціне застаўся толькі параўнальна нешматлікі корпус пад камандаваннем Кітбукі. Кутуз і бахрыты разбілі манголаў Кітбукі пры Айн-Джалуце (1260)[6]. Мангольская пагроза часова паменшылася, суперніцтва паміж мамлюкамі аднавілася, і правадыр бахрытаў, Бейбарс, забіўшы Кутуза, абвясціў сябе султанам[6].
Змена сітуацыі
[правіць | правіць зыходнік]У 1377 годзе ў Сірыі ўспыхнула паўстанне, якое распаўсюдзілася на Егіпет, улада перайшла да чаркесаў Барака і Баркука. У 1382 годзе апошні бахрыцкі султан Хаджы II быў зрынуты з прастола і султанам стаў Баркук, паклаўшы канец Бахрыцкай дынастыі. Баркук быў зрынуты ў 1389 годзе, але зноў заняў Каір у 1390 годзе. Ён стаў заснавальнікам дынастыі Бурджытаў.[7]
Партугала-егіпецкая вайна
[правіць | правіць зыходнік]У 1505 годзе Кансух аль-Гаўры накіраваў егіпецкі флот у Індыю[8]. У 1508 годзе аб'яднаны егіпецка-індыйскі флот нанёс паражэнне партугальцам. Але ў 1509 годзе партугальцы разграмілі егіпецкія караблі ў бітве пры Дыу, і рэшткі егіпцян вярнуліся ў Егіпет[8]. У 1511 годзе асманскі султан Баязід II адправіў у Егіпет порах і лес для будаўніцтва караблёў. У 1515 годзе новы егіпецка-асманскі флот падышоў да Емена, захапіў Забід, аднак аблога Адэна скончылася няўдачай[8].
Але пасля прыходу да ўлады Селіма I супрацоўніцтва Асманскай імперыі і мамлюкаў скончылася[8].
Асманы і заход Мамлюкскага султаната
[правіць | правіць зыходнік]У той час як асманскі султан Баязід II ваяваў у Еўропе, новы віток канфлікту разгарэўся ў 1501 годзе паміж Егіптам і дынастыяй Сефевідаў, якая кіравала Персіяй. Шах Ісмаіл I адправіў пасольства да венецыянцам праз Сірыю c прапановай аб'яднацца ў вайне супраць турэцкай Порты. Мамлюкскі султан аль-Ашраф Кансух аль-Гаўры быў абвінавачаны Селімам I у прадастаўленні бяспечнага шляху пасланцам Сефевідаў праз Сірыю па шляху ў Венецыю і ўкрывальніцтве бежанцаў. Каб змякчыць яго, аль-Гаўры арыштаваў венецыянскіх купцоў у Сірыі і Егіпце, але праз год адпусціў.
Пасля Чалдыранскай бітвы 1514 года Селім I напаў на васала Егіпта, бейлік Дулкадзірыды, і паслаў галаву яго кіраўніка султану аль-Ашрафу Кансуху. Вайна пачалася ў 1515 годзе, што прывяло да пазнейшага ўключэння Егіпта і яго васалаў у склад Асманскай імперыі. Мамлюкская кавалерыя не магла супрацьстаяць асманскай артылерыі і янычарам. 24 жніўня 1515 года ў бітве пры Мардж Дабіку Султан аль-Гаўры быў забіты. Сірыя ўвайшла ў склад Асманскай імперыі. Туркаў паўсюль віталі як вызваліцеляў ад мамлюкаў.
Мамлюкскі султанат існаваў да 1517 года, калі ён быў заваяваны Асманскай імперыяй[6]. Асманскі султан Селім I 20 студзеня захапіў Каір, цэнтрам улады стаў Стамбул. Хоць і не ў той жа форме, як у султанаце, Асманская імперыя захавала мамлюкаў, як кіруючы клас у Егіпце, і дынастыі Бурджы ўдаўся аднавіць большую частка свайго ўплыву, але Егіпет застаўся ў васальнай залежнасці ад Асманскай імперыі.
Незалежнасць мамлюкаў ад Порты
[правіць | правіць зыходнік]У 1768 годзе султан Алі-бей аль-Кабір абвясціў незалежнасць ад Асманскай імперыі, аднак туркі здушылі мяцеж і захавалі ўладу. Да гэтага часу рабы-рэкруты з Грузіі былі прыняты ў асманскую армію.
У 1798 годзе Напалеон Банапарт падчас Егіпецкага паходу нанёс паражэнне войскам мамлюкаў у бітве пры пірамідах і цалкам выбіў іх з Верхняга Егіпта. Мамлюкі па-ранейшаму выкарыстоўвалі кавалерыйскую тактыку падчас нападу, адзінай зменай стала выкарыстанне мушкетаў.
Пасля вываду французскіх войскаў з Егіпта ў 1801 годзе мамлюкі аднавілі барацьбу за незалежнасць[6], гэтым разам супраць Асманскай і Брытанскай імперый. У 1803 годзе лідары мамлюкаў Ібрагім Бей і Усман Бег напісалі ліст рускаму генеральнаму консулу і папрасілі яго выступіць у якасці пасродніка паміж імі і султанам, каб весці перамовы пра спыненне агню і вяртанне іх на Радзіму ў Грузію. Пасол Расіі ў Стамбуле катэгарычна адмовіўся быць пасроднікам, таму што ўрад Расіі баяўся дапусціць вяртанне мамлюкаў у Грузію, дзе нацыянальна-вызваленчы рух быў на ўздыме і мог яшчэ больш узмацніцца з вяртаннем мамлюкаў.
У 1805 годзе жыхары Каіра паднялі паўстанне. Гэта была спрыяльная магчымасць для захопу ўлады мамлюкамі, але ўнутраная напружанасць і здрада перашкодзілі ім скарыстацца гэтай магчымасцю. У 1806 годзе мамлюкі неаднаразова наносілі паражэнне турэцкім войскам, і ў чэрвені гэтага года бакамі быў заключаны мірны дагавор, паводле якога Мухамед Алі, прызначаны туркамі кіраўніком Егіпта 26 сакавіка 1806 года, павінен быў быць зняты з пасады, і дзяржаўная ўлада ў Егіпце павінна была перайсці ў рукі мамлюкаў. Тым не менш яны зноў не змаглі скарыстацца гэтым выпадкам у сувязі з супярэчнасцямі паміж кланамі, і Мухамед Алі застаўся ва ўладзе.
Канчатак улады мамлюкаў у Егіпце
[правіць | правіць зыходнік]Мухамед Алі разумеў, што ў канчатковым выніку яму прыйдзецца мець справу з мамлюкамі, калі ён жадае кіраваць Егіптам. Мамлюкі па-ранейшаму мелі ў Егіпце феадальныя ўладанні, і іх зямля ўсё яшчэ была крыніцай багацця і ўлады. Пастаяннае напружанне сіл для падтрымання ваеннай улады, неабходнай для абароны мамлюкскага рэжыму ад еўрапейцаў, у канчатковым выніку павінна было саслабіць іх да крайняй ступені, і Мухамед Алі зразумеў, што трэба спыніць мамлюкскае валадарства[9].
1 сакавіка 1811 года Мухамед Алі запрасіў усіх вядучых мамлюкаў у свой палац, каб адсвяткаваць абвяшчэнне вайны вахабітам у Аравіі. Каля 600—700 мамлюкаў прыбыло ў Каір. Побач з брамай Аль-Азаб, на вузкай дарозе з узгорка Мукатам, войскі Мухамеда Алі напалі з засады на мамлюкаў і забілі практычна ўсіх. Гэта падзея атрымала назву «Разня ў цытадэлі». На працягу тыдня сотні мамлюкаў былі забіты па ўсім Егіпце; у адной цытадэлі Каіра — больш за 1000 чалавек. Усяго ў Егіпце было забіта прыкладна 3000 мамлюкаў і іх сваякоў.
Нягледзячы на спробы Мухамеда Алі знішчыць мамлюкаў, частка іх бегла ў Судан. У 1811 годзе гэтыя мамлюкі стварылі дзяржаву ў Данголе (Сенары) у якасці базы для рабагандлю. У 1820 годзе султан Сенара паведаміў Мухамеду Алі, што ён не вышле мамлюкаў. У адказ на гэта войскі Мухамеда Алі колькасцю 4000 чалавек уварваліся ў Судан, каб вярнуць мамлюкаў у Егіпет. Егіпецкія войскі знішчылі мамлюкаў у Данголе, захапілі Кардафан і Сенар.
Мамлюкскія султаны
[правіць | правіць зыходнік]З 1250 да 1382 года ў Егіпце кіравалі султаны з дынастыі Бахрытаў, якіх змянілі Бурджыты.
Гл. таксама
[правіць | правіць зыходнік]- Егіпет ад распаду Халіфата да Асманскай імперыі
- Асмана-мамлюкская вайна, 1485—1491
- Асмана-мамлюкская вайна, 1516—1517
Зноскі
- ↑ Kennedy, Hugh N. The Historiography of Islamic Egypt (C. 950-1800), (Brill Academic Publishers, 2001), 69. [1]
- ↑ а б Mamluk (Islamic dynasty) in the Encyclop?dia Britannica Online (англ.). britannica.com. Архівавана з першакрыніцы 12 лютага 2013. Праверана 7 лютага 2013.
- ↑ David Ayalon, «Bahriyya», in the Encyclopaedia of Islam, 2nd ed.
- ↑ Robert Irwin, The Middle East in the Middle Ages, 19-21
- ↑ Фильштинский И. М. История арабов и Халифата. — 3. — М.: Восток — Запад, 2006. — С. 267. — 349 с. — ISBN 5-478-00444-8.
- ↑ а б в г д History of Egypt (англ.)(недаступная спасылка). historyworld.net. Архівавана з першакрыніцы 18 сакавіка 2013. Праверана 7 лютага 2013.
- ↑ Al-Maqrizi, pp.140-142/vol.5
- ↑ а б в г Фильштинский И. М. История арабов и Халифата. — 3. — М.: Восток — Запад, 2006. — С. 295-297. — 349 с. — ISBN 5-478-00444-8.
- ↑ Abu-Lughod, Janet L. Before European Hegemony The World System A.D. 1250—1350. New York: Oxford UP, USA, 1991. PP. 213
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Али-заде, А. А. Мамлюки (архив ) // Исламский энциклопедический словарь. — М.: Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — 3000 экз. — ISBN 5-98443-025-8.
- Рыжов, К. В. Бахриты // Все монархи мира. Мусульманский Восток. VII—XV вв. — М. : Вече, 2004. — 544 с. : ил. — ISBN 5-94538-301-5.
- Рыжов, К. В. Бурджиты // Все монархи мира. Мусульманский Восток. VII—XV вв. — М. : Вече, 2004. — 544 с. : ил. — ISBN 5-94538-301-5.
- Abu al-Fida, The Concise History of Humanity
- Al-Maqrizi, Al Selouk Leme'refatt Dewall al-Melouk, Dar al-kotob, 1997.
- Idem in English: Bohn, Henry G., The Road to Knowledge of the Return of Kings, Chronicles of the Crusades, AMS Press, 1969.
- Al-Maqrizi, al-Mawaiz wa al-'i'tibar bi dhikr al-khitat wa al-'athar, Matabat aladab, Cairo 1996, ISBN 977-241-175-X
- Idem in French: Bouriant, Urbain, Description topographique et historique de l'Egypte, Paris 1895.
- Ібн Тагрыбердзі, al-Nujum al-Zahirah Fi Milook Misr wa al-Qahirah, al-Hay'ah al-Misreyah 1968
- Idem in English: History of Egypt, by Yusef. William Popper, translator Abu L-Mahasin ibn Taghri Birdi, University of California Press 1954.
- Ayalon, David: The Mamluk Military Society. London, 1979.
- Shayyal, Jamal, Prof. of Islamic history, Tarikh Misr al-Islamiyah (History of Islamic Egypt), dar al-Maref, Cairo 1266, ISBN 977-02-5975-6
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мамлюкскі султанат