Ульм

Ульм ням.: Ulm Герб Сцяг Краіна  Германія Каардынаты 48°23′54″ пн. ш. 9°59′30″ у. д. Кіраўнік Martin Ansbacher[d] Заснаваны 1181 Першая згадка 22 ліпеня 854 Плошча 118,68 км² (2016, 31 снежня 2017) Вышыня цэнтра 481 м Водныя аб’екты Дунай, Ілер і Блау[d] Насельніцтва ▲129 942 чал. (31 снежня 2023) Часавы пояс UTC+1 і UTC+2 Тэлефонны код 0731, 07346, 07305 Паштовыя індэксы 89081, 89073, 89075, 89077 і 89079 Аўтамабільны код UL Афіцыйны сайт ulm.de Ульм на карце Германіі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ульм (ням.: Ulm) — горад у Германіі, у зямлі Бадэн-Вюртэмберг, на рацэ Дунай, за 90 км ад Штутгарта і 140 км ад Мюнхена. Насельніцтва — каля 120 тысяч чалавек. Адміністрацыйны цэнтр раёна Альба-Дунай. Вядомы з 854, з XIII стагоддзя імперскі горад (ням.: Reichsstadt). Буйны эканамічны цэнтр.

Геаграфія

Ульм знаходзіцца ў месцы зліцця рэк Блаў і Ілера з Дунаем, на вышыні 479 метраў над узроўнем мора. Бо́льшая частка Ульма, уключаючы стары горад, ляжыць на левым беразе Дуная. Насупраць старога горада, на іншым беразе ракі, у зямлі Баварыя, знаходзіцца Новы Ульм, да 1810 года частка Ульма.

Гісторыя

Каменны век

Пасяленне на месцы сучаснага горада існавала яшчэ 30 тысяч гадоў таму назад. Яно хутка развівалася, дзякуючы свайму добраму геаграфічнаму становішчу. Найстаражытнейшыя знаходкі ў гарадской акрузе Ульма ўзыходзяць да позняга неаліту.

Сярэднявечча

У Сярэднявеччы тут знаходзіўся палац каралёў з дынастыі Каралінгаў. У ім 22 ліпеня 854 года кароль Людовік Нямецкі апублікаваў дакумент, у якім упершыню ўпамінаецца назва горада. Аднак заснаванне горада адносяць звычайна да XI стагоддзя.

У гады кіравання Саліераў Ульм становіцца найважнейшым горадам герцагства Швабія. Адсюль на Вялікдзень 1077 адправіўся ў свой пакутны паход у Каноссу Генрых IV для таго, каб вымаліць у папы Рыгора VII прабачэнне і ізноў атрымаць права быць імператарам. Двума гадамі пазней ён перадаў свой палац разам са ўсім герцагствам у прыдачу свайму зяцю Фрыдрыху фон Штауфену, які смог уступіць у валоданне ім толькі ў 1098 г пасля доўгай барацьбы з іншым прэтэндэнтам Бертольдам фон Рейнфельдэнам.

Фрыдрых Барбароса ў 1181 годзе аб’яўляе Ульм вольным імперскім горадам, была збудавана гарадская сцяна. Развіваецца гандаль і рамяство; з’яўляецца найважнейшы афіцыйны дакумент, дамова паміж патрыцыямі і гандлёвымі гільдыямі 1397 года.

Росквіт горада, у асноўным абавязанае экспарту высакаякаснай тканіны, прыйшлося на XV і XVI стагоддзі. Размешчаны на раздарожжы важных гандлёвых шляхоў у Італію, горад быў адным з найбуйнейшых у Германіі, саступаючы па памеры толькі Нюрнбергу. У той час былі збудаваны шматлікія выдатныя будынкі, і мастацтва Ульма знаходзілася ў зеніце, прадстаўленае такімі скульптарамі і жывапісцамі, як Ганс Мюльтшэр і Ёрг Сюрлін Старэйшы. Змены гандлёвых шляхоў і Трыццацігадовая вайна (1618—1648) пацягнулі за сабою паступовы заняпад Ульма. Каля 1700 года адбыліся шматразовыя папераменныя ўварванні сюды баварскіх і французскіх войскаў.

Новы час

Страціўшы ў 1803 годзе статус імперскага горада, Ульм увайшоў у склад Баварыі. У кампаніі 1805 года Напалеону атрымалася прывабіць сюды аўстрыйскае войска генерала Мака і прымусіць яго здасца ў бітве пры Ульме. У 1810 годзе Ульм быў уключаны ў склад Вюртэмбергскага каралеўства і страціў задунайскія ўмацаванні, цяпер вядомыя як Ной-Ульм.

У сярэдзіне XIX стагоддзя ў горадзе было вырашана пабудаваць крэпасць Германскай Канфедэрацыі, з будаўніцтвам абарончых будынкаў, накіраваных у першую чаргу супраць пагрозы французскага ўварвання. У другой палове стагоддзя Ульм стаў важным цэнтрам індустрыялізацыі паўднёвай Германіі.

Найноўшы час

Як і ўся Германія, з 1933 года Ульм знаходзіўся ва ўлады Нацыянал-Сацыялістычнай партыі. У 1933—1935 гадах на ўзгорку Куберг, у акрузе Ульма, быў заснаваны канцэнтрацыйны лагер. Падчас Другой сусветнай вайны горад моцна пацярпеў ад бамбардзіровак авіяцыі саюзнікаў, што ў значнай ступені змяніла яго знешняе аблічча.

У асноўным горад быў адбудаваны зноў ў стандартным стылю 1950-х і 60-х, хоць некаторыя знакамітыя будынкі адрэстаўравалі. Ульм перажыў значны рост у пасляваенныя дзесяцігоддзі, былі пабудаваны шматлікія жылыя раёны і прамысловыя зоны. У 1967 годзе быў заснаваны Ульмскі ўніверсітэт, які аказаў відавочны ўплыў на развіццё горада. У прыватнасці ў 1980-я паскорыўся пераход прамысловасці ад класічных галін да высокатэхналагічных. Сёння горад працягвае свой рост.

Насельніцтва

Статыстыка колькасці насельніцтва з 1808 па 2023 Год Колькасць 1808 14 225 1961 100 237 1962 101 614 1963 101 620 1964 101 396 1965 100 831 1966 99 144 1967 97 721 1968 98 801 1969 101 034 1970 101 628 1971 100 922 1972 99 526 1973 99 342 1974 98 499 1975 98 237 Год Колькасць 1976 98 740 1977 98 815 1978 98 528 1979 99 560 1980 100 671 1981 100 449 1982 99 725 1983 98 660 1984 98 604 1985 99 936 1986 100 745 1987 103 494 1988 106 508 1989 108 930 1990 110 529 1991 112 173 Год Колькасць 1992 114 066 1993 114 839 1994 115 123 1995 115 721 1996 116 021 1997 115 628 1998 115 701 1999 116 103 2000 117 233 2001 118 347 2002 119 155 2003 119 807 2004 120 107 2005 120 625 2006 120 925 2007 121 434 Год Колькасць 2008 121 648 2009 122 087 2010 122 801 2011 117 541 2012 117 977 2013 119 218 2014 120 714 2015 122 636 2016 123 953 2017 125 596 2019 126 329 2021 126 405 2021 126 949 2022 128 928 2023 129 942

Культурныя і гістарычныя помнікі

• Мюнстар — самая высокая ў свеце пабудова сакральнага прызначэння.
• Гарадскія сцены
• Ратуша

Вядомыя жыхары

• Альберт Эйнштэйн
• Андрэас Эшбах

Гарады-пабрацімы

• Браціслава, Славакія
• Будапешт, Венгрыя
• Відзін, Балгарыя
• Сілістра, Балгарыя
• Вукавар, Харватыя
• Нові-Сад, Сербія
• Сібіў, Румынія
• Хіноцега, Нікарагуа

Фатаграфіі

• 
  Від Ульма
• 
  Мюнстар
• 
  Выява Ульма ў 1597 годзе
• 
  Ратуша
• 
  Ульмскі сабор

Літаратура

• Ульм // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 607—608. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Ульм // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 670—671. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Ульм // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 502—503. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.