Disanje

Disanje ili respiracija (latinski: respiratio) jest proces razmjene kisika i ugljik-dioksida između organizma i njegovog vanjskog okoliša.

Svim aerobnim stvorenjima potreban je kisik za ćelijsko disanje, koje izvlači energiju iz reakcije kisika s molekulima dobivenim iz hrane i proizvodi ugljični dioksid kao otpadni proizvod. Disanje, ili "vanjsko disanje", dovodi zrak u pluća gdje se razmjena gasova odvija u alveolama kroz difuziju. Cirkulatorni sistem tijela prenosi ove plinove do i iz ćelija, gdje se odvija "ćelijsko disanje".^[1]^[2]

Disanje svih kičmenjaka s plućima sastoji se od ponavljajućih ciklusa udisaja i izdisaja kroz visoko razgranat sistem cijevi ili disajnih puteva koji vode od nosa do alveola.^[3] Broj respiratornih ciklusa u minuti predstavlja disanje ili brzinu disanja i jedan je od četiri primarna vitalna znaka života.^[4] U normalnim uslovima dubina i brzina disanja se automatski i nesvjesno kontroliraju pomoću nekoliko homeostatskih mehanizama koji održavaju parcijalni pritisak ugljičnog dioksida i kisika u arterijskoj krvi konstantnim. Održavanje parcijalnog pritiska ugljičnog dioksida u arterijskoj krvi nepromijenjenim u različitim fiziološkim okolnostima, značajno doprinosi čvrstoj kontroli pH vrijednosti ekstracelularnih tekućina (ECF). Prekomjerno disanje (hiperventilacija) i nedovoljno disanje (hipoventilacija), koje smanjuju, odnosno povećavaju arterijski parcijalni pritisak ugljičnog dioksida, u prvom slučaju uzrokuju porast pH ECF-a, a u drugom snižavanje pH vrijednosti. I jedno i drugo uzrokuje uznemirujuće simptome.

Disanje ima i druge važne funkcije. Pruža mehanizam za govor, smijeh i slično izražavanje emocija. Koristi se i za reflekse kao što su zijevanje, kašljanje i kihanje. Životinje koje se ne mogu termoregulirati znojem, jer nemaju dovoljno znojnih žlijezda, mogu izgubiti toplotu isparavanjem kroz dahtanje.

Funkcija

Pri udisanju zraka, zrak struji preko dušnika i bronhija u pluća. U ćelijama pluća iz zraka se izdvaja kisik koji se putem crvenih krvnih zrnaca širi po tijelu. Izdahnuti zrak iz tijela izvodi ugljik-dioksid koji se stvara kao posljedica potrošnje kisika u tijelu. Čitav ovaj proces se odvija preko malog krvotoka (pluća-srce). Normalna frekvencija disanja u mirovanju kod odraslih je između 18–20 puta u minuti, kod djece 20–22, a kod starijih osoba 16–18 puta.

Regulacija disanja

Živčani sistem prilagođava veličinu alveolarne ventilacije potrebama organizma. Zahvaljujući pri tome, da se tlakovi kisika i ugljik-dioksida u krvi minimalno mijenjaju i kod teških opterećenja respiratornog sistema. Centar za disanje se nalazi u produženoj moždini i ponsu, a regulacija disanja se odvija kontinuiranim slanjem impulsa. Krajnji cilj disanja je održavanje povoljnih koncentracija kisika, ugljik-dioksida i vodikovih iona u tjelesnim tekućinama. Povećanje ugljik-dioksida ili vodikovih iona utječe na respiraciju, tako što nadražuje centar za disanje i dovodi do uklanjanja viška plinova ubrzanjem respiracije. Regulacija ugljik-dioksida se vrši mehanizmom povratne sprege, tako da u toku pneumonija, emfizema i drugih plućnih bolesti, ovaj sistem može povećati alveolarnu ventilaciju 5–7 puta.

Umjetno disanje

Pri nedostatku funkcije pluća, tijelo se može umjetnim putem snabdijevati kisikom. Ako je disfunkcija čisto mehaničkog karaktera, umjetno disanje se može vršiti:

Usta na usta – pri čemu se primaocu glava mora lahko nagnuti unazad zbog moguće aspiracije jezika, nos mora biti zatvoren
Usta na nos – također glava unazad, usta moraju biti zatvorena (ova varijanta se po posljednjim ispitima pokazuje kao bolja i tako je uvedena u osnove školovanja u prvoj pomoći u Evropi)
Ambu-vrećica – ovdje se ne koristi vlastiti zrak, nego se putem stiskanja jedne vrećice sa povratnim ventilom i glavnim dijelom koji pokriva nos i usta unosi kisik u tijelo primaoca
Automatski respiratori – u ovom slučaju radi se o mašinama koje automatski, održavajući frekvenciju od 15 do 18 puta, preuzimaju mehaničku funkciju pluća.

Pri disfunkciji pluća u cjelini (nemogućnost preuzimanja kisika od strane crvenih krvnih zrnaca), koristi se srce-pluća mašina, koja pored preuzimanja funkcije srca preuzima i potpunu funkciju pluća obogaćujući krv kisikom. Ove mašine se koriste samo u bolnicama.

Reanimacija

Reanimacija u slučaju nesreće

U slučaju disfunkcije pluća i nedostatku rada srca, kod pacijenta se provodi reanimacija putem umjetnog disanja i masaže srca. Umjetno disanje se sprovodi usta na usta ili usta na nos (kao što je gore opisano). Masaža srca se sprovodi tako što se dlan jedne ruke postavi na donjoj trećini grudnog koša te se druga ruka stavi preko nje. Vrši se pritisak od otprilike 3–4 cm u dubinu pri čemu često dolazi do loma prsnog mosta. U ovom slučaju dolazi do manjeg otpora te se jačina pritiska smanjuje. Reanimacija se započinje umjetnim disanjem te se nastavlja masažom srca u odnosu 2:15. Brzina reanimacije je određena prosječnom brzinom disanja te brzinom rada srca kod pacijenata u stabilnom stanju. Time se pri reanimaciji nastoji postići frekvencija disanja od oko 16 te srca između 60 i 80. Kod male djece frekvencija se povisuje na 20–22 disanja te do 200 otkucaja srca. Zbog manjeg grudnog koša kod dojenčadi i male djece, za masažu srca se ne koriste ruke nego samo dva prsta. Pritisak se vrši otprilike 1–2 cm u dubinu.

Defibrilacija

Za potrebu reanimacije u hitnim slučajevima, bolnice i vozila hitne pomoći upotrebljavaju defibrilator. Po vrsti rada on može biti automatski ("peacemaker"), poluautomatski ili manualni. Automatski defibrilatori su malih dimenzija te se koriste kod hroničnih oboljenja srca kao preventiva, te se nose stalno na ili u tijelu. Poluautomatski defibrilatori su u posljednjoj deceniji u većem dijelu evropskih zemalja uvedeni u sanitetske službe. Ovakvi poluautomati spasiocu oduzimaju odluku kada izvršiti električni udar putem elektrokardiografskog mjerenja rada srca. Do električnog udara dolazi samo pri vidljivoj mišićnoj funkciji srčanih komora. Njihova upotreba je jednostavna i ne donosi opasnost za pacijenta. Manualni defibrilatori se koriste uglavnom u bolnicama. Odluku o električnom udaru u ovom slučaju donosi doktor. Eksterni defibrilatori električni udar donose putem elektroda najčešće zalijepljenih ili postavljenih na grudni koš. Interni defibrilatori se koriste direktno na srcu putem dviju elektroda pri operacijama ili transplantacijama. Za vrijeme ovakve vrste reanimacije, umjetno disanje se vrši putem ambu-vrećice ili putem intubacije.

Reference

^ Hall, John (2011). Guyton and Hall textbook of medical physiology (12th izd.). Philadelphia, Pa.: Saunders/Elsevier. str. 5. ISBN 978-1-4160-4574-8.
^ Pocock, Gillian; Richards, Christopher D. (2006). Human physiology : the basis of medicine (3rd izd.). Oxford: Oxford University Press. str. 311. ISBN 978-0-19-856878-0.
^ Pocock, Gillian; Richards, Christopher D. (2006). Human physiology : the basis of medicine (3rd izd.). Oxford: Oxford University Press. str. 320. ISBN 978-0-19-856878-0.
^ "Vital Signs 101". www.hopkinsmedicine.org (jezik: engleski). 14. 6. 2022.

Vanjski linkovi

Disanje na Wikimedia Commonsu

Nedovršeni članak Disanje koji govori o medicini treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.

[1] Hall, John (2011). Guyton and Hall textbook of medical physiology (12th izd.). Philadelphia, Pa.: Saunders/Elsevier. str. 5. ISBN 978-1-4160-4574-8.

[Pocock2-2] Pocock, Gillian; Richards, Christopher D. (2006). Human physiology : the basis of medicine (3rd izd.). Oxford: Oxford University Press. str. 311. ISBN 978-0-19-856878-0.

[Pocock-3] Pocock, Gillian; Richards, Christopher D. (2006). Human physiology : the basis of medicine (3rd izd.). Oxford: Oxford University Press. str. 320. ISBN 978-0-19-856878-0.

[4] "Vital Signs 101". www.hopkinsmedicine.org (jezik: engleski). 14. 6. 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]