Paraštitna žlijezda
| Paratiroidne žlijezde (Glandula parathyreoidea inferior) Glandula parathyreoidea superior) | |
|---|---|
Dijagram strukture ljudskog vrata Četiri ze[leno osjenčena polja predstavljanu najuobičajeniji položaj paratiroidnih žlijezda, kojih je općenito četiri, a smještene su iza bočnih režnjeva tireoidne žlijezde (narandžasto) | |
Tireoidea i paratireoidne žlijezde (prikaz sa leđne strane vrata) | |
| Detalji | |
| Prekursor | Nervni greben mezenhim, treća i četvrta fourth farinksna kesa ,endoderm |
| Sistem | Endokrini sistem |
| Arterija | gornja tiroidna arterija, donja tiroidna arterija, |
| Vena | gornja tiroidna vena, srednja tiroidna vena, donja tiroidna vena, |
| Živac | srednja vratna ganglija, donja vratna ganglija |
| Limfa | pretrahejski limfni čvor, prelarinksni limfni čvor, jugulodigastrični limfni čvorovi |
| Identifikatori | |
| MeSH | D010280 |
| TA98 | A11.4.00.001 |
| TA2 | 3870 |
| FMA | 13890 |
| Anatomska terminologija | |
Paraštitne ili paratiroidne žlijezde ili skraćeno paratireoidea (latinski: glandulae parathyroideae) su male endokrine žlijezde u vratu koje izlučuju paratiroidni hormon ili parathormon (PTH). Kod ljudi obično se nalaze četiri paraštitne žlijezde smještene iza štitne žlijezde.[1][2][3]
Paratiroidne žlijezde je (1880.) otkrio švedski student medicine Ivar Viktor Sandström (1852-1889).
Paratiroidne žlijezde održavaju koncentraciju kalcija u krvi, kako bi nervni i mišićni sistem mogli normalno funkcionirati, pomoću paratireoidnog hormona.
Anatomija
[uredi | uredi izvor]U organizmu čovjeka obično postoje četiri paraštitne žlijezde, smještene u čahuri štitne žlijezde, a mogu biti i u samoj štitnoj žlijezdi, a rjeđe u medijastinumu. Prosječne dimenzije su im oko 3 x 6 mm,uz masu od oko 0,6 g. Gornji par žlijezda nalazi se u blizini gornjeg pola štitne žlijezde, sa zadnje strane bočnih režnjeva, dok je donji par u blizini donjeg pola, sa zadnje strane štitnjače. Arteria thyroidea superior (gornja arterija štitaste žlijezde) i arteria thyroidea inferior (donja arterija štitaste žlijezde) opskrbljuju žlijezde krvlju, a inerviraju ih srednja (ganglion cervicale medium) i donja vratna (ganglion cervicale inferior) ganglija.
Histologija
[uredi | uredi izvor]Svaka od paraštitnih žlijezda obavijena je vezivnom čahurom koja ima pregrade u tkivu žlijezde i prelaze dalje u mrežu retikulinskih vlakana. U žlijezdanom tkivu, razlikuju se glavne i oksifilne ćelije. Glavne paratiroidne ćelije luče parathormon, a funkcija oksifilnih je nepoznata. Postoje i ćelije koje liče na glavne i oksifilne, vjerojatni prijelazni oblici. U vezivnim djelovima paratireoidne žlijezde nalaze se živci, krvni sudovi i masne ćelije. S odmicanjem životne dobi, žlijezdane ćelije se zamijenjuju masnim.
Razvoj
[uredi | uredi izvor]Početkom embrionskog života, niz od šest škržnih kesica čine osnov za razvoj ljudskog lica, vrata i okolnih struktura. Vrećice su numerirane, tako da je prva najbliža vrhu glave embriona, a šesta je najdalje od njega. Paratiroidne žlijezde potiču iz interakcije endoderma treće i četvrte kesice i nervnog grebena mezenhima. Položaj žlijezde se gubi tokom embrionske faze života. Par žlijezda koje su na kraju donje, razvija se iz treće kesice, dok se par onih koje su na kraju gornje razvija iz četvrte kesice. Tokom embrionskog razvoja, treći vrećica migrira prema dolje, povlačenjem i donje žlijezde. Gornji par (od četvrte torbice) se ne povlači prema dolje u istoj mjeri. Ove žlijezde su imenovane po svoj konačnoj poziciji, a ne embrinskoj.
Razvoj paratiroidnih žlijezda reguliran je brojnim genima , uključujući i one koji kodiraju nekoliko faktora transkripcije.
Funkcija
[uredi | uredi izvor]Glavna funkcija paratiroidne žlijezde je održavanje razine kalcija i fosfata u vrlo uskom rasponu, tako da je nervni i mišićni sistem mogu funkcionirati kako treba. Paratiroidne žlijezde luče paratiroidni hormon.
Paratiroidni hormon (PTH, također poznat kao parathormon) je mali protein koji sudjeluje u kontroli homeostaze kalcija i fosfata, kao i fiziolofgiji kostiju. Paratiroidni hormon ima efekte antagonistički onima koje ima kalcitonin.
- Kalcij
- PTH povećava nivo kalcija u krvi, stimulacijom osteoklasta za razdvajanje kostiju i otpuštanje kalcija. Povećava gastrointestinalnu apsorpciju kalcija aktiviranjem vitamina D i promovira očuvanje kalcija (resorpciju) u bubrezima. [13]
- Fosfat
- PTH je glavni regulator koncentracije fosfata u serumu, preko aktivnosti bubreg. To je inhibitor proksimalnog tubularne reapsorpcije fosfora. Kroz aktiviranje vitamina D povećava se apsorpcija fosfata.
Klinički značaj
[uredi | uredi izvor]Paratiroidne bolesti su konvencijski podijeljene prema stanjima u kojima je preaktivan (paratiroidni hiperparatireoidizam) i u kojima je nedovoljno ili hipoaktivan (paratiroidni hipoparatireoidizam). Oba stanja se odlikuju simptomima, koji se odnose na višak ili manjak paratiroidnog hormona u krvi.
Hiperparatireoidizam
[uredi | uredi izvor]Hiperparatireoidizam je stanje koje se javlja sa viškom paratiroidnog hormona u cirkulaciji- To može dovesti do pojave bolnih i nježnih kostiju, zbog povećane resorpcije kosti. Zbog povećane cirkulaciji kalcija, mogu postojati i drugi simptomi povezani sa hiperkalcemijom, najčešće dehidracijom. Hiperparatireoidizam je najčešće uzrokovan benignom proliferacijom glavnih ćelija u jednoj od žlijezda, a rijetko usljed MEN sindroma . Ovo je poznato kao primarni hiperparatireoidizam, kojim se uglavnom upravlja hirurškim odstranjivanjem abnormalne paratiroidne žlijezde.
Hiperparatireoidizam također mogu izazvati i bubrežne bolesti. Kada se izgubi previše kalcija, postoji kompenzacija preko paratiroidne žlijezde, a paratiroidni hormon se ispušta na slobodu. U žlijezdanoj hipertrofiji sintetizira se više paratiroidnog hormona. Ovo je također poznato kao sekundarni hiperparatireoidizam. Ako postoji ova situacija duži period, paratiroidno tkivo može postati reaktivno na nivo kalcija u krvi i početi samostalno oslobađanje paratiroidnog hormona. Ovo je poznato kao tercijarni hiperparatireoidizam .
Hipoparatireoidizam
[uredi | uredi izvor]Stanje smanjene paratireoidne aktivnosti je poznata kao hipoparatireoidizam. Ovo se najčešće povezuje sa oštećenjem žlijezda ili dotokom krvi u toku operacije štitnjače, iako to može biti povezano i sa rjeđim genetičkim sindromimaa, kao što je DiGeorge sindrom, koji je nasljedan kao autosomno dominantni sindrom. Hipoparatireoidizam će se pojaviti i nakon operativnog uklanjanja paratiroidne žlijezde.
Povremeno, tkiva nekih osoba su otporna na efekte paratiroidnog hormona. Ovo je poznato kao pseudohipoparatiroidizam; iako su paratiroidne žlijezde u potpunosti funkcionalne, sam hormon nije u stanju da funkcionira, što je dovodi do smanjenja nivoa kalcija u krvi. Pseudohipoparatiroidizam se često povezuje s genetičkim stanjem Olbrajtova nasljedna osteodistrofija. Pseudopseudohipoparatiroidizam, jedna od najdužih riječi na engleskom jeziku , a koristi se za opisivanje osoba sa Olbrajtovom nasljednom osteodistrofijom, ali sa normalnim paratiroidnim hormonom i serumskim kalcijem. Hipoparatireoidizam može predstaviti simptome povezane sa smanjen kalcijuma, a generalno tretira s analogom vitamina D.
Kod drugih životinja
[uredi | uredi izvor]Paratiroidne žlijezde se nalaze kod svih odraslih tetrapoda, iako se razlikuju u broju i položaju. Sisari obično imaju četiri paratiroidne žlijezde, dok ostale vrste životinja obično imaju šest. Uklanjanje paratireoidne žlijezde kod životinja izaziva stanje slično akutnom trovanju , koje se ispoljava u nepravilnim mišićnim kontrakcijama.
fRibe nemaju paratireoidne žlijezde, ali kod nekoliko vrsta pronađeno je ispoljavanje paratiroidnog hormona. Razvojna kontrola gena i receptori kalcijskih čula u škrgama su slični onima u paratiroidnim žlijezdama ptica i sisara. Pretpostavlja se da su tetrapodne žlijezde možda evolucijski izvedene iz ovih ribljih škrga.
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (2000): Biologija 1, Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-16-8 pogrešan ISBN.
- ^ Međedović S., Maslić E., Hadžiselimović R. (2000): Biologija 2. Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-10-222-6.
- ^ Hall J. E., Guyton A. C. (2006): Textbook of medical physiology, 11th edition. Elsevier Saunders, St. Louis, Mo, ISBN 0-7216-0240-1.