Раççей империйĕ страницӑн кодне пӑхни

'''Раççей импе́рийĕ'''; çаплах '''Раççей патшалахĕ''' е '''Раççей''' ([[Вырăс реформăчченхи орфографи|реформăчченхи вырăс.]] ''Россійская Имперія'') — [[Раççей|Вырăс патшалăхĕн]] [[1721]] çултанпа [[Февраль революцийĕ]] хыççăн [[1917]] çулта [[Раççей республики|республикăна]] куçариччен ячĕ. Импери çуралнине [[Аслă Çурçĕр вăрçи]] вĕçленсен [[Вырăс патшалăхĕ|вырăс]] патши Аслă [[Пётр I]] пĕлтерет<ref>http://elib.ispu.ru/library/history/index.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100303132349/http://elib.ispu.ru/library/history/index.html |date=2010-03-03 }}</ref>. Раççей империн тĕп хули малтан [[Санкт-Петербург]] [[1713]]—[[1728]] çулсенче, кайран Мускав [[1728]]—[[1730]] çулсенче, тепĕртакран каллех Санкт-Петербург [[1730]]—[[1917]] çулсенче (1914 хулана Петроград ята куçарнă) пулнă. 

Раççей империйĕ [[Çĕр (планета)|Çĕр]] çинче хăçан та пулин йĕркеленнĕ патшалăхсем хушшинче лаптăкĕпе виççĕмĕш ([[Монгол империйĕ|Монгол]] тата [[Британи империйĕ|Британи империсем]] хыççăн) — унăн территорийĕ çурçĕрте [[Çурçĕр Пăрлă океан]]ĕнчен пуçласа кăнтăрти [[Хура тинĕс]]е çити, анăçри [[Балти тинĕсĕ]]нчентухăçри [[Лăпкă океан]]а çити сарăлса выртнă. Империн пуçлăхĕ— [[пĕтĕм раççей императорĕ]], 1905 çулчен нимĕнпе те чарман абсолют влаçпа усă курнă. [[1917]] çулхи авăнăн 1- (14-) мĕшĕнче Раççейре официаллă [[Раççей республики|республика]] пулса тăнине пĕлтернĕ. Империн саккун тăвакан органне — Патшалăх Думине — çав çулхи юпан 6- (19-) мĕшĕнче салатса янă.

== Истори ==
{{Раççей кун-çулĕ}}
{{main|Раççей империн историйĕ}}

== Территори ==
Раççей империн географийĕ: 35°38’17" — 77°36’40" çурçĕр [[анлăх]]ĕ тата 17°38’ — 169°44’ анăç [[вăрăмлăх]]ĕ.

Раççей империн [[XIX ĕмĕр]] вĕçнелле территории лаптăкĕ — 21,8 млн км² (Тип çĕрĕн 1/6 пайĕ) — вăл тĕнчере иккĕмĕш вырăнта, [[Британи империйĕ]] хыççăн.

=== Администраци пайланӑвӗ ===
{{main|Раççей кĕпернисен списокĕ}}
Раҫҫей Империйӗ [[кĕпĕрне]]сенче, [[облаç]]сенче, ҫарлӑхсенче (войскосенче), тӑрӑхсенче (округсенче), хуласенче тата ханлӑхсенче тӗрлӗ вӑхӑтра пайланнӑ.

== Халăхĕ ==
=== Халăх йышĕ ===

{{main|Раççей империнчи халăх}}

=== Раççей империн пысăк хулисем ===

Раççей империн пысăк хулисем 1897 çулхи халăх çыравĕпе (пин çын):
# [[Санкт-Петербург]] — 1265
# [[Мускав]] — 1039
# [[Варшава]]— 626
# [[Одесса]] — 404
# [[Лодзь]] — 314
# [[Рига]] — 282
# [[Кейӳ]] — 248
# [[Харьков]] — 174
# [[Тбилиси]] (Тифлис) — 160
# [[Ташкент]] — 156
# [[Вильнюс]] (Вильна) — 155
# [[Сарăту]] — 137
# [[Хусан]] — 130
# [[Ростов-Тан-çинчи]] — 120
# [[Тулă]] — 115
# [[Аçтăрхан (хула)|Аçтăрхан]] — 113
# [[Днепропетровск]] (Екатеринослав) — 113
# [[Баку]] — 112
# [[Кишинёв]] — 109
# [[Хельсинки]] (Гельсингфорс) — 93
# [[Ăренпур]] — 72

Пысăк хуласем, 1914 çулхи хаклавпа (пин çын):
# [[Санкт-Петербург]] — 2119
# [[Мускав]] — 1763
# [[Варшава]] — 864
# [[Рига]] — 558
# [[Кейӳ]] — 520
# [[Одесса]] — 500
# [[Лодзь]] — 378
# [[Тбилиси]] (Тифлис) — 307
# [[Харьков]] — 245
# [[Сарăту]] — 236
# [[Баку]] — 232
# [[Днепропетровск]] (Екатеринослав) — 211
# [[Вильнюс]] (Вильна) — 204
# [[Хусан]] — 194
# [[Ростов-Тан-çинчи]] — 172
# [[Аçтăрхан (хула)|Аçтăрхан]] — 152
# [[Иваново]] (Иваново-Вознесенск) — 146
# [[Самар]] — 144
# [[Тула]] — 140
# [[Омск]] — 135
# [[Даугавпилс]] (Двинск) — 113

== Императорсем тата влаç органĕсем ==

=== Пĕтĕм Раççей императорĕсем ===
[[Ӳкерчĕк:Carle Vanloo, Portrait de l’impératrice Élisabeth Petrovna (1760).jpg|thumb|250px|[[Елизавета Петровна]], раççей арăм-император]]
* [[Пётр I|Пётр I Алексеевич]] — [[1721]]—[[1725]]
* [[Екатерина I|Екатерина I Алексеевна]] — [[1725]]—[[1727]]
* [[Пётр II|Пётр II Алексеевич]] — [[1727]]—[[1730]]
* [[Анна Иоанновна]] — [[1730]]—[[1740]]
* [[Иван VI|Иван VI Антонович]] — [[1740]]—[[1741]]
* [[Елизавета Петровна]] — [[1741]]—[[1761]]
* [[Пётр III|Пётр III Фёдорович]] — [[1761]]—[[1762]]
* [[Екатерина II|Екатерина II Алексеевна]] — [[1762]]—[[1796]]
* [[Павел I|Павел I Петрович]] — [[1796]]—[[1801]]
* [[Александр I|Александр I Павлович]] — [[1801]]—[[1825]]
* [[Николай I|Николай I Павлович]] — [[1825]]—[[1855]]
* [[Александр II|Александр II Николаевич]] — [[1855]]—[[1881]]
* [[Александр III|Александр III Александрович]] — [[1881]]—[[1894]]
* [[Николай II|Николай II Александрович]] — [[1894]]—[[1917]]
* [[Михаил Александрович|Михаил II Александрович]] (ячĕшĕн; астула йышăнман)

=== Ертсе пыракан Сенат ===
{{main|Сенат (Раççей)}}

=== Ертсе пыракан сăваплă Синод ===

=== Патшалăх думи ===

{{main|Раççей империн Патшалăх думи}}

=== Кĕпернетĕрсем ===
{{main|Кĕпернеттĕр}}

== Экономика ==
Патшалăхăн наци тупăшĕ — 16,4 млрд тенкĕ (тĕнчен 7,4 %).

== Хĕçпăшаллă вăйсем ==
[[Ӳкерчĕк:RussiansoldiersinthetrenchesduringtheWWl.jpg|thumb|200px|Раççей салтакĕсем окопра, Пĕрремĕш Тĕнче вăрçин фрончĕ.]]
{{main|Вырăс çарĕн кун-çулĕ}}
[[Ӳкерчĕк:Vasily Surikov - Suvorov Crossing the Alps in 1799 - Google Art Project.jpg|215px|thumb|Суворовăн Альп урлă каçăвĕ.]]

== Тĕн ==
{{main|Синод тапхăрĕ}}

== Этеплĕх ==
{{main|Раççей культури}}

=== Литература ===

=== Синематограф ===

== Архитектура ==


== Вуламалли ==
* ''[[Рашин Адольф Григорьевич|Рашин А. Г.]]'' Население России за 100 лет (1811—1913 гг.). — М.: Госстатиздат, 1956. — 352 с.

== Каçăсем ==
* [http://www.russianempire.ru/ Раççей импери çинчен сайтсем]
* [http://prostofinansy.com/?p=590 Раççей империн рублĕ. Банкнот галерейи] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110715125202/http://prostofinansy.com/?p=590 |date=2011-07-15 }}
* [http://derzava.ru/simvolika/flag/ Раççей ялавĕсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131025091024/http://derzava.ru/simvolika/flag/ |date=2013-10-25 }}
* [http://derzava.ru/simvolika/gerb/gerb1.html Раççей патшалăх гербĕн кун-çулĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081206094652/http://derzava.ru/simvolika/gerb/gerb1.html |date=2008-12-06 }}
* [http://derzava.ru/simvolika/gerb/large1.html Раççей империн пысăк патшалăх гербĕ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131025085548/http://derzava.ru/simvolika/gerb/large1.html |date=2013-10-25 }}
* [http://derzava.ru/simvolika/romanovy/ Романов император кил-йышĕн гербĕсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090207083442/http://derzava.ru/simvolika/romanovy/ |date=2009-02-07 }}
* [http://derzava.ru/simvolika/rozdenie_russkogo_gimna.html Вырăс гимнĕн çуралăвĕ. «Боже, Царя храни!»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091022123829/http://derzava.ru/simvolika/rozdenie_russkogo_gimna.html |date=2009-10-22 }}
* [http://derzava.ru/simvolika/goroda/ Раççей импери хулисен гербĕсем] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091022123709/http://derzava.ru/simvolika/goroda/ |date=2009-10-22 }}
* [http://derzava.com/statji/carstvovanie_n2.html Б. Л. Бразоль «Царствование Императора Николая II в цифрах фактах (1894—1917 гг.)»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141219232911/http://derzava.com/statji/carstvovanie_n2.html |date=2014-12-19 }}
* [http://chigirin.narod.ru/book.html#spravochniki_1 Дореволюционнные справочники по Российской империи]
* Подборка статей и книг на сайте журнала «[http://scepsis.ru/ Скепсис]»
** [http://scepsis.ru/tags/id_143.html Раççейĕн XVIII—XIX ĕмĕрсенчи кун-çулĕ.]
** [http://scepsis.ru/tags/id_46.html Раççейĕн XX ĕмĕр пуçламăшĕн кун-çулĕ]
* [http://www.imperialhouse.ru/ Раççей императорĕн килĕ]

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

{{Раççей императорĕсем}}

[[Категори:Раççей империйĕ|*]]
[[Категори:Раççей историйĕ]]
[[Категори:Колониллĕ империсем]]
[[Категори:Европăри авалхи патшалăхсем]]
[[Категори:Азири авалхи патшалăхсем]]
[[Категори:Америкăри авалхи патшалăхсем]]