Gweld cod am Dubai

{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|Emiradau Arabaidd Unedig}}}}

Mae '''Dubai''' ([[Arabeg]]: إمارة دبي) yn un o'r saith o Emiradau, yn brifddinas Emiradau Dubai a hi yw'r dinas fwyaf poblog yn yr [[Emiradau Arabaidd Unedig]] (EAU), gyda phoblogaeth o tua {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|Q612|P1082|P585}}. Lleolir y ddinas ar arfordir gogleddol y wlad ar y Penrhyn Arabaidd. Weithiau gelwir Bwrdeistref Dubai yn ddinas Dubai er mwyn medru gwahaniaethu rhyngddo a'r Emiradau.<ref name=dxbpopulation>{{cite web|url=http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&dat=32&geo=-12&srt=pnan&col=aohdq&va=&pt=a |title=United Arab Emirates: metropolitan areas |publisher=World-gazetteer.com |access-date=31 Gorffennaf 2009 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090825164936/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&dat=32&geo=-12&srt=pnan&col=aohdq&va=&pt=a |archive-date=25 Awst 2009}}</ref><ref name=dxbshj>The Government and Politics of the Middle East and North Africa. D Long, B Reich. p.157</ref><ref name="FSC">{{cite web|title=Federal Supreme Council|url=https://uaecabinet.ae/en/federal-supreme-council|website=uaecabinet.ae|access-date=25 Awst 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170709020734/https://uaecabinet.ae/en/federal-supreme-council|archive-date=9 Gorffennaf 2017}}</ref>

Dengys dogfennau ysgrifenedig fodolaeth y ddinas o leiaf 150 o flynyddoedd cyn i'r Emiradau Arabaidd Unedig gael eu ffurfio. Mae Dubai yn rhannu cyfundrefnau cyfreithiol, gwleidyddol, milwrol ac economaidd gyda'r Emiradau eraill o fewn fframwaith ffederal, er bod gan bob emiraeth reolaeth dros rhai swyddogaethau fel gweinyddu'r gyfraith a chynnal a chadw cyfleusterau lleol. Mae gan Dubai y boblogaeth fwyaf a hi yw ail emiraeth fwyaf o ran arwynebedd ar ôl [[Abu Dhabi]]. Dubai ac Abu Dhabi yw'r unig ddwy ermiraeth sydd a'r pŵer i veto ar faterion o bwysigrwydd cenedlaethol o dan ddeddfwriaeth y wlad. Mae brenhinlin Al Maktoum wedi rheoli Dubai ers 1833. Mae rheolwr presennol Dubai, Mohammed bin Rashid Al Maktoum hefyd yn Brif Weinidog ac Is-arlywydd yr Emiradau Arabaidd Unedig.

Daw prif incwm y ddinas o [[twristiaeth|dwristiaeth]], [[masnach]], gwerthu cartrefi a gwasanaethau ariannol. Mae arian o betrol a nwy naturiol<ref>{{Cite news|url = https://www.bloomberg.com/news/2010-09-28/dubai-gets-2-gdp-from-oil-after-diversifying-revenue-prospectus-shows.html|title = Dubai gets 2% GDP from oil|last = DiPaola|first = Anthony|date = 28 Medi 2010|work = Bloomberg|url-status=live|archive-url = https://web.archive.org/web/20141006205728/http://www.bloomberg.com/news/2010-09-28/dubai-gets-2-gdp-from-oil-after-diversifying-revenue-prospectus-shows.html|archive-date = 6 Hydref 2014|df = dmy-all}}</ref> yn cyfrif am lai na 6% (2006) o economi $37 biliwn (UDA) Dubai. Fodd bynnag, cyfrannodd gwerthu tai a'r diwydiant adeiladu 22.6% i'r economi yn 2005, cyn y twf adeiladu ar raddfa eang a welir ar hyn o bryd.<ref name="oilrev">[http://www.ameinfo.com/122863.html Oil share dips in Dubai GDP] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130926033757/http://www.ameinfo.com/122863.html|date=26 Medi 2013}} ''[[AMEInfo]]'' (9 Mehefin 2007) Retrieved on 15 Hydref 2007.</ref><ref name="ArBusEcon">[http://www.arabianbusiness.com/dubai-economy-set-treble-by-2015-149721.html Dubai economy set to treble by 2015] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141103174940/http://www.arabianbusiness.com/dubai-economy-set-treble-by-2015-149721.html |date=3 Tachwedd 2014 }} ArabianBusiness.com (3 Chwefror 2007) Retrieved on 15 Hydref 2007.</ref><ref name="Ddooo">{{cite web|title=Dubai diversifies out of oil |url=http://www.ameinfo.com/66981.html |publisher=[[AMEInfo]] |date=7 Medi 2005 |access-date=12 Awst 2008 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20081219030604/http://www.ameinfo.com/66981.html |archive-date=19 Rhagfyr 2008}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.khaleejtimes.com/business/economy/dubai-must-tap-booming-halal-travel-industry|title=Dubai must tap booming halal travel industry – Khaleej Times|last=Cornock|first=Oliver|publisher=khaleejtimes.com|access-date=16 Rhagfyr  2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161220134336/http://www.khaleejtimes.com/business/economy/dubai-must-tap-booming-halal-travel-industry|archive-date=20 December 2016|url-status=live}}</ref>

Lleolir twr fwyaf y Byd sef y [[Burj Khalifa]] yno, ac fe'i agorwyd yn swyddogol yn 2010. Mae Dubai wedi denu sylw yn sgil ei chynlluniau adeiladu a'i digwyddiadau ym myd chwaraeon.

==Geirdarddiad==
Yn ystod y [[1820au]], cyfeiriwyd at Dubai fel '''Al Wasl''' gan haneswyr o'r [[DU]]. Fodd bynnag, prin yw'r cofnodion sy'n ymwneud â hanes diwylliannol yr EAU neu'r Emiradau cyfansoddiadol yn sgîl traddodiadau llafar yr ardal wrth gofnodi a throsglwyddo chwedlau a straeon. Ceir anghydweld hefyd ynglŷn â tharddiad ieithyddol yr enw 'Dubai', wrth i rai credu ei fod yn tarddu o [[Persia|Bersia]] tra bod eraill o'r farn mai gwreiddiau Arabaidd sydd i'r enw. Yn ôl Fedel Hanadl, ymchwilydd ar hanes a diwylliant yr EAU, mae'n bosib fod y gair Dubai wedi dod o'r gair Daba (amrywiad o Yadub), sy'n meddwl cripian; gallai'r gair gyfeirio ar lif Cilfach Dubai i mewn tua'r tir, tra bod y bardd a'r ysgolhaig Ahmad Mohammad Obaid yn credu fod tarddiad y gair yr un peth, ond mai ei ystyr yw locustiaid.<ref>[http://www.the-emirates.com/docs/How_did_Dubai,_Abu_Dhabi_and_other_cities_get_their_names?_Experts_reveal_all/24335.htm How did Dubai, Abu Dhabi and other cities get their names? Experts reveal all] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090825195211/http://www.the-emirates.com/docs/How_did_Dubai,_Abu_Dhabi_and_other_cities_get_their_names?_Experts_reveal_all%2F24335.htm |date=2009-08-25 }} UAEInteract.com. Adalwyd 2007-05-10</ref>

==Hanes==
Mae hanes anheddiad dynol yn yr ardal sydd bellach wedi'i ddiffinio gan yr Emiraethau Arabaidd Unedig yn gyfoethog a chymhleth, ac yn tynnu sylw at gysylltiadau masnachu helaeth rhwng gwareiddiadau Dyffryn Indus a [[Mesopotamia]], ond hefyd mor bell i ffwrdd â'r [[Lefant]].<ref>{{Cite journal|last1=Weeks|first1=Lloyd|last2=Cable|first2=Charlotte|last3=Franke|first3=Kristina|last4=Newton|first4=Claire|last5=Karacic|first5=Steven|last6=Roberts|first6=James|last7=Stepanov|first7=Ivan|last8=David-Cuny|first8=Hélène|last9=Price|first9=David|date=26 April 2017|title=Recent archaeological research at Saruq al-Hadid, Dubai, UAE|journal=Arabian Archaeology and Epigraphy|language=en|volume=28|issue=1|pages=39|doi=10.1111/aae.12082|issn=0905-7196|doi-access=free}}</ref> Mae darganfyddiadau [[archaeoleg]]ol yn emirate Dubai, yn enwedig yn [[Al-Ashoosh]], Al Sufouh a chyfoethog nodedig Saruq Al Hadid yn dangos fod yma anheddiadau dynol trwy'r cyfnodau Ubaid a Hafit, cyfnodau Umm Al Nar a Wadi Suq a'r tair Oes Haearn. Roedd yr ardal yn hysbys i'r Sumeriaid fel "Magan", ac roedd yn ffynhonnell ar gyfer nwyddau metelaidd, yn enwedig [[copr]] ac [[efydd]].<ref name=":02">{{Cite news|url=https://www.thenational.ae/uae/brushing-off-sands-of-time-at-the-archaeological-site-of-saruq-al-hadid-1.150378|title=Brushing off sands of time at the archaeological site of Saruq al-Hadid|work=The National|access-date=6 Medi 2018|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729081526/https://www.thenational.ae/uae/brushing-off-sands-of-time-at-the-archaeological-site-of-saruq-al-hadid-1.150378|archive-date=29 Gorffennaf 2018|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://blog.une.edu.au/uneresearch/sharp-the-saruq-al-hadid-archaeological-research-project/|title=SHARP – the Saruq al-Hadid Archaeological Research Project|date=3 Medi 2017|work=Research Plus|access-date=29 Gorffennaf 2018|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729081611/https://blog.une.edu.au/uneresearch/sharp-the-saruq-al-hadid-archaeological-research-project/|archive-date=29 Gorffennaf 2018|url-status=live}}</ref>

Gorchuddiwyd yr ardal â thywod tua 5,000 o flynyddoedd yn ôl wrth i'r arfordir gilio i mewn i'r tir, gan ddod yn rhan o arfordir presennol y ddinas.<ref name="hist_trad">{{cite web |url=http://uaeinteract.com/uaeint_misc/pdf_2006/English_2006/eyb4.pdf |title=History and Traditions of the UAE |access-date=31 Gorffennaf 2009 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090326030609/http://uaeinteract.com/uaeint_misc/pdf_2006/English_2006/eyb4.pdf |archive-date=26 Mawrth 2009 }}</ref> Cafwyd hyd i serameg cyn-Islamaidd o'r [[3g]] a'r [[4g]]. Cyn cyflwyno [[Islam]] i'r ardal, roedd pobl y rhanbarth hwn yn addoli Bajir (neu Bajar).<ref name="preislam">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=QcMz3zV0qAMC&pg=PA79 |title=United Arab Emirates: A perspective|last=Ibrahim Al Abed, Peter Hellyer|year=2001|publisher=Trident Press |access-date=31 Gorffennaf 2009|isbn=978-1-900724-47-0}}</ref> Ar ôl i Islam ledaenu yn y rhanbarth, goresgynnodd Umayyad Caliph (o'r byd Islamaidd dwyreiniol) dde-ddwyrain [[Arabia]] a gyrru'r Sassaniaid allan. Daeth gwaith cloddio gan Amgueddfa Dubai yn ardal ''Al-Jumayra'' (Jumeirah) o hyd i sawl arteffact o gyfnod Umayyad.<ref name="balbi">{{cite web |url=http://www.uaeinteract.com/uaeint_misc/pdf/perspectives/03.pdf |title=The Coming of Islam and the Islamic Period in the UAE. King, Geoffrey R. |access-date=20 Ebrill 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130116151947/http://www.uaeinteract.com/uaeint_misc/pdf/perspectives/03.pdf |archive-date=16 Ionawr 2013 }}</ref>

Ceir sôn cynnar am Dubai yn 1095 mewn llawysgrif a elwir yn ''Llyfr Daearyddiaeth'' gan y daearyddwr Andalusaidd-Arabaidd Abu Abdullah al-Bakri. Ymwelodd y masnachwr perlau Fenisaidd Gasparo Balbi â'r ardal ym [[1580]] a soniodd fod Dubai (Dibei) yn enwog am ei ddiwydiant perlau.<ref name=balbi/>

===Canfod olew===
Ar ôl blynyddoedd o archwilio yn dilyn darganfyddiadau mawr yn [[Abu Dhabi]] cyfagos, darganfuwyd olew o'r diwedd, mewn dyfroedd tiriogaethol oddi ar Dubai ym 1966, er ei fod y maes cyntaf yn fychani. Enwyd y maes olew cyntaf yn 'Fateh' neu 'ffortiwn dda'. Arweiniodd hyn at gyflymu cynlluniau datblygu seilwaith Sheikh Rashid a ffyniant adeiladu a ddaeth â mewnlifiad enfawr o weithwyr tramor, yn bennaf Asiaid a'r [[Y Dwyrain Canol|Dwyrain Canol]]. Rhwng 1968 a 1975 tyfodd poblogaeth y ddinas dros 300%.<ref name="pop7">{{cite web |url=http://www.ite.org/traffic/documents/AB00H5001.pdf |title=Historic population statistics |access-date=31 Gorffennaf 2009 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090326030537/http://www.ite.org/traffic/documents/AB00H5001.pdf |archive-date=26 Mawrth 2009 }}</ref>
[[File:Jebel Ali Port 2 Imresolt.jpg|bawd|chwith|Porthladd Jebel Ali; 2007]]

Fel rhan o'r isadeiledd ar gyfer pwmpio a chludo olew o faes olew Fateh, sydd wedi'i leoli ar y môr gyferbyn ardal Jebel Ali, adeiladwyd dau danc storio 500,000 galwyn, a elwir yn lleol yn 'Kazzans', trwy eu weldio gyda'i gilydd ar y traeth ac yna'u harnofio a'u gollwng ar wely'r môr ym maes Fateh.<ref>{{cite web|url = http://dubaiasitusedtobe.com/pagesnew/ChicagoBeachDubai.shtm|title = How Chicago Beach got its name...then lost it!|access-date = 20 Awst 2016|website = Dubai As It Used To Be|last = Chapman|first = Len|url-status=live|archive-url = https://web.archive.org/web/20160709050015/http://www.dubaiasitusedtobe.com/pagesnew/ChicagoBeachDubai.shtm|archive-date = 9 JGorffennaf 2016|df = dmy-all}}</ref> Adeiladwyd y rhain gan y Chicago Bridge and Iron Company, a roddodd ei enw lleol i'r traeth (Traeth Chicago), a Gwesty'r Chicago Beach, a gafodd ei ddymchwel a'i ddisodli gan Westy'r Jumeirah Beach ddiwedd y [[1990au]]. Roedd y Kazzans yn datrys y broblem o sut i storio olew mewn ffordd arloesol, a olygai y gallai llong-danceri enfawr angori ar y môr hyd yn oed mewn tywydd gwael ac osgoi'r angen i bibellau olew ar y tir o Fateh, sydd tua 60 milltir allan i'r môr.<ref>{{Cite book|title=The Trucial States|last=Donald.|first=Hawley|date=1970|publisher=Allen & Unwin|isbn=978-0049530058|location=London|pages=222|oclc=152680}}</ref>

Roedd Dubai eisoes wedi cychwyn ar gyfnod o ddatblygu ac ehangu isadeiledd. Ond roedd y refeniw olew hwn, a oedd yn llifo o 1969 ymlaen, yn ysgogiad i gyfnod o dwf aruthrol, gyda Sheikh Rashid yn cychwyn ar bolisi o adeiladu seilwaith, isadeiledd ac economi fasnachu amrywiol cyn i gronfeydd wrth gefn cyfyngedig yr emirate gael eu disbyddu. Roedd olew yn cyfrif am 24% o'r CMC yn 1990, ond roedd wedi gostwng i 7% o'r CMC erbyn 2004.<ref name=":1">{{Cite book|title = Sand to Silicon|url = https://archive.org/details/sandtosilicongoi0000samp|last = Sampler & Eigner|publisher = Motivate|year = 2008|isbn = 9781860632549|location = UAE|page = [https://archive.org/details/sandtosilicongoi0000samp/page/11 11]}}</ref>

Yn hollbwysig, un o'r prosiectau mawr cyntaf i Sheikh Rashid gychwyn arno pan ddechreuodd y refeniw olew lifo oedd adeiladu [[Port Rashid]], porthladd rhydd, dŵr-dwfn a adeiladwyd gan y cwmni Prydeinig Halcrow. Y bwriad gwreiddiol oedd bod yn borthladd pedair angorfa, cafodd ei ymestyn i un ar bymtheg angorfa. Roedd y prosiect yn llwyddiant ysgubol, gyda chiwio llongau i gael mynediad i'r cyfleusterau newydd. Cafodd y porthladd ei agor yn swyddogol ar 5 Hydref 1972, er bod ei angorfeydd i gyd yn cael eu defnyddio cyn gynted ag y cawsant eu hadeiladu. Ehangwyd Port Rashid ymhellach ym 1975 pan ychwanegwyd 35 angorfa arall, cyn i borthladd mwy Jebel Ali gael ei adeiladu.<ref name=":1"/>

===Dubai fodern===
Yn ystod y [[1970au]], parhaodd Dubai i dyfu o refeniw a gynhyrchwyd o olew a masnach, hyd yn oed wrth i'r ddinas weld mewnlifiad o fewnfudwyr yn ffoi rhag [[Gwrthdaro Libanus 2007|rhyfel cartref Libanus]].<ref name="nyt2">"Beirut Showing Signs of Recovery From Wounds of War". ''The New York Times''. 26 Mai 1977. t.2</ref> Parhaodd anghydfod am y ffiniau rhwng yr emiradau hyd yn oed ar ôl ffurfio'r Emiradau Arabaidd Unedig; dim ond ym 1979 y daethpwyd i gyfaddawd ffurfiol a ddaeth a'r anghytundebau i ben.<ref name="lonelyplanet">Dubai. Carter, T and Dunston, L. ''Lonely Planet Publications''</ref>  Sefydlwyd porthladd Jebel Ali, porthladd dŵr dwfn a oedd yn caniatáu i longau mwy angori, ym 1979. Nid oedd y porthladd yn llwyddiant i ddechrau, felly sefydlodd Sheikh Mohammed y JAFZA (Parth Rhydd Jebel Ali) o amgylch y porthladd ym 1985.<ref name="UAEFreeZones">{{cite web|url=http://www.uaefreezones.com/fz_jebel_ali.html|title=Free Zones in the UAE|publisher=uaefreezones.com|access-date=23 Ebrill 2010|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100225153052/http://www.uaefreezones.com/fz_jebel_ali.html|archive-date=25 Chwefror 2010}}</ref> Parhaodd maes awyr Dubai a'r diwydiant hedfan i dyfu hefyd.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Gwledydd Arabaidd}}
{{Asia}}

{{Rheoli awdurdod}}

[[Categori:Dubai| ]]
[[Categori:Dinasoedd yr Emiradau Arabaidd Unedig]]