Libanus

Libanus
	Gweriniaeth Libanus; الجمهوريّة اللبنانيّة ; (ynganiad: al-Jumhūrīyah al-Lubnānīyah)
Arwyddair	Libanus: Y Wefr o Fyw
Math	gwladwriaeth sofran, un o wledydd môr y canoldir, gwlad
Prifddinas	Beirut
Poblogaeth	6,100,075
Sefydlwyd	1516 (Ffurfiwyd); 22 Tachwedd 1943 (Annibyniaeth oddi wrth Ffrainc
Anthem	Anthem Genedlaethol Libanus
Pennaeth llywodraeth	Najib Mikati
Cylchfa amser	UTC+2, UTC+03:00, EET, Amser Haf Dwyrain Ewrop, Asia/Beirut
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Arabeg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Y Dwyrain Canol, De-orllewin Asia, Asia
Gwlad	Libanus
Arwynebedd	10,452 ±1 km²
Gerllaw	Y Môr Canoldir
Yn ffinio gyda	Syria, Israel
Cyfesurynnau	33.83333°N 35.76667°E
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Senedd Libanus
Swydd pennaeth; y wladwriaeth	Arlywydd Libanus
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Prif Weinidog Libanus
Pennaeth y Llywodraeth	Najib Mikati
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$23,132 million
Arian	punt Libanus
Canran y diwaith	6 ±1 canran
Cyfartaledd plant	1.714
Mynegai Datblygiad Dynol	0.706
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Am y pentref yng Nghymru, gweler Libanus, Powys; am ddefnyddiau eraill, gweler Libanus (gwahaniaethu).

Gwlad fach fynyddig yn y Dwyrain Canol ar lan ddwyreiniol y Môr Canoldir yw Gweriniaeth Libanus neu Libanus (Arabeg: الجمهورية اللبنانية; Saesneg: Lebanon). Mae'n ffinio â Syria i'r gogledd a'r dwyrain a gydag Israel i'r de. Mae baner Libanus yn cynnwys delwedd cedrwydden Libanus yn wyrdd yn erbyn cefndir gwyn gyda stribed coch llorweddol ar y brig a'r gwaelod.

Cafodd y wlad ei henw oddi wrth gadwyn Mynydd Libanus, sy'n ymestyn o'r gogledd i'r de am tua 160 km i'r dwyrain o'r arfordir. Mae "Laban" yn golygu "gwyn" mewn Aramaeg.

Prif ddinasoedd

Hanes Ddiweddar

Cyhoeddodd Libanus ei hanibyniaeth 22 Tachwedd 1943, gan gadw ffiniau Libanus Fawr (1920 - 1926), wedi misoedd o brotestio. Ymddangosodd arweinwyr megis Béchara el-Khoury a Riad El Solh, a datblygodd y syniad o gyfamod cenedlaethol ble fyddai'r system wleidyddol yn gweithio'n drawsgymunedol, gyda'r Arlywydd yn dod o'r gymuned fwslemaidd a'r Prif Weinidog o'r gymuned gristnogol er enghraifft.

Cyfeirid at y wlad fel "Swistir y Dwyrain Canol" rhwng y 1950au a'r 1970au, oherwydd presenoldeb nifer o fanciau, wrth i economi Libanus ddatblygu'n gyflym ochr yn ochr ag isadeiladwaith a'r wladwriaeth, yng nghyfnodau Camille Chamoun a Fouad Chéhab yn arlywyddion.

Ar yr un pryd, roedd Libanus hefyd yn wynebu tensiynau cymdeithasol, ynghyd â chanlyniadau creu gwladwriaeth Israel. Mudodd 120,000 o Balesteiniaid i'r wlad o 1948 ymlaen. Tynnwyd Libanus fesul dipyn i'r Gwrthdaro Israelaidd-Palesteinaidd, yn enwedig wedi diwedd y 1960au gyda Chytundeb Cairo a Mis Medi Du. Ystyrir i'r cytundeb gwthio'r wlad tua'r rhyfel cartref a barodd rhwng 1975 a 1990, gyda chymysgedd o ffactorau gwleidyddol, crefyddol a'r maffia.

Meddianwyd Libanus gan Syria wedi Cytundeb Taëf ym 1989, gan barhau felly nes 2005. Ansefydlog bu hanes cynnar Ail Weriniaeth Libanus, gyda'r gwrthdaro yn 2007 a 2008, ac eto yn 2014-2016 cyn ethol Michel Aoun yn arlywydd. Ochr yn ochr â hynny, mae'r wlad yn parhau i wynebu problemau sylweddol o'i hamgylch, gan gynnwys rhyfel gydag Israel yn 2006 yn ogystal â Gwrthryfel Syria.

Diwylliant

Arabeg yw'r brif iaith gyda Ffrangeg yn ail iaith swyddogol. Mae Libanus yn adnabyddus yn y Dwyrain Canol am ei chymdeithas gymysg, ond mae'n wlad a rwygir gan wahaniaethau crefyddol hefyd, gyda tua hanner y boblogaeth yn Gristnogion o sawl enwad a'r hanner arall yn Fwslimiaid.

Ar un adeg cyfeirid at Beirut fel "Paris y Lefant" a nodweddid gan ei bywyd cosmopolitaidd, soffistigedig. Mae'n aros yn un o ganolfannau diwylliannol pwysicaf y Byd Arabaidd, yn enwedig ym myd llenyddiaeth, cerddoriaeth a newyddiaduraeth.

Mae coginio a bwyd Libanus yn enwog hefyd.

Gweler hefyd

Cyfeiriadau