Caerliwelydd
| Math | dinas, tref sirol, ardal ddi-blwyf, plwyf sifil, city of United Kingdom |
|---|---|
| Ardal weinyddol | Dinas Caerliwelydd, Cumberland |
| Poblogaeth | 75,399 |
| Gefeilldref/i | Flensburg, Słupsk |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Cumbria (Sir seremonïol) |
| Gwlad | |
| Arwynebedd | 18.9 km² |
| Uwch y môr | 28 metr |
| Yn ffinio gyda | Lockerbie |
| Cyfesurynnau | 54.8947°N 2.9364°W |
| Cod OS | NY395555 |
 | |
Dinas yn Cumbria, Gogledd-orllewin Lloegr, yw Caerliwelydd (Saesneg Carlisle,[1] Lladin Luguvalium). Saif yng ngogledd-orllewin eithaf Lloegr, 16 km o'r ffin a'r Alban. Roedd gynt yn dref sirol hanesyddol Cumberland, ac yn awr mae'n gartref i bencadlys awdurdod unedol Cumberland.
Yng Nghyfrifiad 2021 roedd gan ardal adeiledig Caerliwelydd boblogaeth o 77,728.[2]
Hanes
[golygu | golygu cod]Mae Caerliwelydd yn sefyll ger pen gorllewinol Mur Hadrian. Sefydlodd y Rhufeiniaid gaer o adeiladwaith pren tua OC 72 neu 73. Codwyd caer newydd yn ei lle tua OC 105. Yn 165 codwyd caer gerrig yn ei lle. Mae rhai haneswyr yn awgrymu mai Caerliwelydd oedd prifddinas Valentia, talaith Rufeinig o fewn Britannia a sefydlwyd yn 369, ond ni ellir profi hynny.
Mae'r enw Rhufeinig Luguvalium yn dynodi "mur neu le Llug" a thybir mai enw duw brodorol yw Llug. Yr enw Cymraeg yw Caerliwelydd, Caer Lliwelydd, a cheir mwy nag un enghraifft o'r enw personol Lliwelydd mewn testunau Hen Gymraeg a Chymraeg Canol (e.e. Llwyddawg fab Lliwelydd yn Englynion y Beddau, Llyfr Du Caerfyrddin).
Adeiladau a chofadeiladau
[golygu | golygu cod]- Amgueddfa Tŷ Tullie
- Castell Caerliwelydd
- Eglwys gadeiriol
Enwogion
[golygu | golygu cod]- Margaret Forster (g. 1938), awdures
- Melvyn Bragg (g. 1939), cyflwynwr ac awdur
- Mike Figgis (g. 1948), cyfarwyddwr ffilm
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ British Place Names; adalwyd 22 Chwefror 2020
- ↑ City Population; adalwyd 23 Ebrill 2023
Dolen allanol
[golygu | golygu cod]Dinas
Caerliwelydd
Trefi
Alston ·
Ambleside ·
Appleby-in-Westmorland ·
Aspatria ·
Barrow-in-Furness ·
Bowness-on-Windermere ·
Brampton ·
Broughton-in-Furness ·
Cleator Moor ·
Cockermouth ·
Dalton-in-Furness ·
Egremont ·
Grange-over-Sands ·
Harrington ·
Kendal ·
Keswick ·
Kirkby Lonsdale ·
Kirkby Stephen ·
Longtown ·
Maryport ·
Millom ·
Penrith ·
Sedbergh ·
Silloth ·
Ulverston ·
Whitehaven ·
Wigton ·
Windermere ·
Workington