Neidio i'r cynnwys

Yr hawl i addysg

Oddi ar Wicipedia
Yr hawl i addysg
Enghraifft o'r canlynolhawliau economaidd, cymdeithasol a diwylliannol Edit this on Wikidata
Mathhawliau dynol Edit this on Wikidata
Rhan ocyfraith ryngwladol Edit this on Wikidata
Mae indoctrination yn yr ystafell ddosbarth, ymgorffori cynnwys gwleidyddol yn y deunydd astudio neu athrawon sy'n cam-drin eu rôl i indoctrinate myfyrwyr yn mynd yn groes i amcanion addysg sy'n ceisio rhyddid meddwl a meddwl beirniadol.

Mae'r hawl i addysg wedi'i chydnabod fel hawl ddynol mewn nifer o gonfensiynau rhyngwladol, gan gynnwys y Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol. Mae'r Cyfamod hwn yn cydnabod hawl i addysg gynradd orfodol am ddim i bawb, rhwymedigaeth i ddatblygu addysg uwchradd sy'n hygyrch i bawb, am ddim yn ogystal â rhwymedigaeth i ddatblygu mynediad teg i addysg uwch, trwy gyflwyno addysg uwch am ddim yn raddol. Heddiw, mae bron i 75 miliwn o blant ledled y byd yn cael eu hatal rhag mynd i'r ysgol bob dydd.[1] Yn 2015, roedd 164 o wledydd wedi arwyddo'r Cyfamod.[2]

Mae'r hawl i addysg hefyd yn cynnwys cyfrifoldeb i ddarparu addysg sylfaenol i oedolion nad ydyn nhw wedi cwblhau addysg ar lefel ysgol a choleg. Yn ychwanegol at y darpariaethau mynediad hyn i addysg, mae'r hawl i addysg yn rhwymo'r myfyrwyr i osgoi gwahaniaethu (discrimination) ar bob lefel o'r system addysg, i osod isafswm o safon ac i wella ansawdd yr addysg.

Sail gyfreithiol ryngwladol

[golygu | golygu cod]

Adlewyrchir yr hawl i addysg mewn cyfraith ryngwladol yn Erthygl 26 o'r Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol ac Erthyglau 13 a 14 o'r Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol .[3] Mae Erthygl 26 yn nodi:

“

Mae gan bawb yr hawl i addysg. Bydd addysg yn rhad ac am ddim, o leiaf yn y camau elfennol a sylfaenol. Bydd addysg elfennol yn orfodol. Bydd addysg dechnegol a phroffesiynol ar gael yn gyffredinol a bydd addysg uwch yr un mor hygyrch i bawb ar sail teilyngdod. Bydd addysg yn annog datblygu personoliaeth llawn ac at cryfhau parch at hawliau dynol a rhyddid sylfaenol. Bydd yn hyrwyddo dealltwriaeth, goddefgarwch a chyfeillgarwch ymhlith yr holl genhedloedd, grwpiau hiliol neu grefyddol, a bydd yn hyrwyddo gweithgareddau'r Cenhedloedd Unedig ar gyfer cynnal heddwch. Mae gan rieni'r hawl, o'r cychwyn, i ddewis y math o addysg a roddir i'w plant.

”

Mae'r hawl i addysg wedi'i hailddatgan yng Nghonfensiwn UNESCO 1960 yn erbyn Gwahaniaethu mewn Addysg, Confensiwn 1981 ar Ddileu Pob Math o Wahaniaethu yn erbyn Menywod,[4] Confensiwn 2006 ar Hawliau Pobl ag Anableddau,[5] a Siarter Affrica ar Hawliau Dynol a Phobl.[6]

Yn Ewrop Archifwyd 2020-02-01 yn y Peiriant Wayback, mae Erthygl 2 o Brotocol cyntaf 20 Mawrth 1952 i'r Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol yn nodi bod yr hawl i addysg yn cael ei chydnabod fel hawl ddynol. Mae'r hawl i addysg yn cynnwys cyfrifoldeb i ddarparu addysg sylfaenol i unigolion nad ydyn nhw wedi cwblhau addysg gynradd. Fel y dywedwyd, yn ychwanegol at y darpariaethau mynediad hyn at addysg, mae'r hawl i addysg yn cwmpasu'r rhwymedigaeth i ddileu gwahaniaethu ar bob lefel o'r system addysgol, i osod safonau gofynnol, ac i wella ansawdd. Mae Llys Hawliau Dynol Ewrop yn Strasbwrg wedi defnyddio'r norm hwn er enghraifft yn achos ieithyddol Gwlad Belg.[4] Mae Erthygl 10 o Siarter Gymdeithasol Ewrop yn gwarantu'r hawl i addysg alwedigaethol .[7]

Mae cyfansoddiad India, o dan ddeddf yr 86fed Diwygiad 2002, yn rhoi hawl i addysg orfodol ac am ddim hyd at 6–14 oed.

Diffiniad

[golygu | golygu cod]
Stamp Rwmania sy'n arddangos Erthygl 32 o gyfansoddiad Rwmania, sy'n rhoi manylion yr Hawl i Addysg

Mae addysg yn cynnwys cyfarwyddiadau sefydliadol ffurfiol. Yn gyffredinol, mae offerynnau rhyngwladol yn defnyddio'r term yn yr ystyr hwn ac mae'r hawl i addysg, fel y'i gwarchodir gan offerynnau hawliau dynol rhyngwladol, yn cyfeirio'n bennaf at addysg mewn ystyr gul. Mae Confensiwn UNESCO 1960 yn erbyn Gwahaniaethu mewn Addysg yn diffinio addysg yn Erthygl 1 (2) fel: "pob math a phob lefel o addysg, gan gynnwys y math o fynediad i addysg, safon ac ansawdd addysg, a'r amodau y mae'n cael ei gyflwyno " [8]

Mewn ystyr ehangach gall addysg gael ei disgrifio fel "yr holl weithgareddau y mae dynoliaeth yn trosglwyddo i'w disgynyddion fel corff o wybodaeth a sgiliau a chod moesol sy'n galluogi i ddynoliaeth fodoli".[8] Yn yr ystyr hwn mae addysg yn cyfeirio at drosglwyddo'r sgiliau hynny i genhedlaeth ddilynol i gyflawni tasgau bywyd beunyddiol, a throsglwyddo gwerthoedd cymdeithasol, diwylliannol, ysbrydol ac athronyddol y gymuned benodol ymhellach. Cydnabuwyd ystyr ehangach addysg yn Erthygl 1 (a) o Argymhelliad UNESCO yn 1974: Ynghylch Addysg ar gyfer Dealltwriaeth Ryngwladol, Cydweithrediad a Heddwch ac Addysg sy'n ymwneud â Hawliau Dynol a Rhyddid Sylfaenol, sef:

“

holl broses bywyd cymdeithasol lle mae unigolion a grwpiau cymdeithasol yn dysgu datblygu o fewn, ac er budd, y cymunedau cenedlaethol a rhyngwladol, eu holl alluoedd personol, agweddau, tueddfrydau a gwybodaeth.[9]

”

Mae Llys Hawliau Dynol Ewrop wedi diffinio addysg mewn ystyr gul fel "addysgu neu roi cyfarwyddiadau ... yn benodol i drosglwyddo gwybodaeth ac i ddatblygiad deallusol" ac mewn ystyr ehangach fel "yr holl broses lle, mewn unrhyw gymdeithas, lle mae oedolion yn ymdrechu i drosglwyddo eu credoau, eu diwylliant a'u gwerthoedd eraill i'r ifanc."[8]

Yn Ewrop, cyn Goleuedigaeth y 18fed a'r 19g, cyfrifoldeb rhieni, capeli ac eglwysi oedd addysg. Gyda'r Chwyldro Ffrengig ac Americanaidd, sefydlwyd addysg hefyd fel swyddogaeth gyhoeddus. Credwyd y gallai'r wladwriaeth, trwy gymryd rôl fwy gweithredol ym maes addysg, helpu i sicrhau bod addysg ar gael ac yn hygyrch i bawb. Hyd yn hyn roedd addysg wedi bod ar gael yn bennaf i'r dosbarthiadau cymdeithasol uchaf neu aelodau'r eglwys, ac roedd addysg gyhoeddus yn cael ei hystyried yn fodd i wireddu'r delfrydau egalitaraidd a oedd yn tanlinellu'r ddau chwyldro. Roedd yr athronydd radicalaidd a'r awdur Richard Price yn cynghori penaethiaid y ddau chwyldro hyn mewn materion yn ymwneud ag addysg i bawb.[10]

Fodd bynnag, nid oedd Datganiad Annibyniaeth America (1776) na Datganiad Ffrainc o Hawliau Dyn a'r Dinesydd (1789) yn amddiffyn yr hawl i addysg, gan fod cysyniadau rhyddfrydol hawliau dynol yn y 19g yn rhagweld y byddai rhieni'n cadw'r hawl a'r dyletswydd i ddarparu addysg i'w plant eu hunain. Rhwymedigaeth y wladwriaeth oedd sicrhau bod rhieni'n cydymffurfio â'r ddyletswydd hon, a deddfodd llawer o wladwriaethau ddeddfwriaeth sy'n golygu bod presenoldeb ysgol yn orfodol. At hynny, daeth deddfau llafur plant i rym er mwyn cwtogi nifer yr oriau y caniateid i gyflogi plant, er mwyn sicrhau y byddai plant yn mynychu'r ysgol. Daeth gwladwriaethau hefyd yn rhan o reoleiddio eu meysydd llafur (neu 'gwricwlwm') gyfreithiol a sefydlu safonau addysgol gofynnol.[11]

Hawl i addysg i blant

[golygu | golygu cod]

Mae hawliau pob plentyn o blentyndod cynnar yn deillio o Ddatganiad Cyffredinol Hawliau Dynol 1948. Cyhoeddwyd y datganiad a gyhoeddwyd yn erthygl 1: 'Mae pob bod dynol yn cael ei eni'n rhydd ac yn gyfartal o ran urddas a hawliau'. Mae'r datganiad yn nodi bod hawliau dynol yn dechrau adeg genedigaeth a bod plentyndod yn gyfnod sy'n mynnu gofal a chymorth arbennig [erthygl. 25 (2)]. Cadarnhaodd Datganiad Hawliau'r Plentyn 1959: 'mae dynolryw yn ddyledus i'r plentyn'. Ychwanegwyd at hyn gan y Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol 1966 sy'n nodi: 'bydd addysg yn cael ei chyfeirio at ddatblygiad llawn y bersonoliaeth ddynol a'r ymdeimlad o urddas, a bydd yn cryfhau'r parch at hawliau dynol a rhyddid sylfaenol. [celf. 13 (1)] [12]

Achosion cyfreithiol

[golygu | golygu cod]
  • Mohini Jain v. Talaith Karnataka (1992 AIR 1858) neu (AIR 1992 SC 2100), yn India.

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ "What is HRBAP? | Human Rights-based Approach to Programming | UNICEF". UNICEF. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-10-02. Cyrchwyd 2016-09-28.
  2. ↑ "UN Treaty Collection: International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights". UN. 3 Ionawr 1976. Cyrchwyd 21 Tachwedd 2016.
  3. ↑ Article 26, Universal Declaration of Human Rights
  4. ↑ 4.0 4.1 A Human Rights-Based Approach to Education for All (PDF). UNESCO/UNICEF. 2007. t. 7.
  5. ↑ Convention on the Rights of Persons with Disabilities, Article 24
  6. ↑ "African Charter on Human and Peoples' Rights / Legal Instruments". achpr.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-07-19. Cyrchwyd 2016-01-12.
  7. ↑ European Social Charter, Article 10
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 Beiter, Klaus Dieter (2005). The Protection of the Right to Education by International Law. The Hague: Martinus Nijhoff. t. 19. ISBN 90-04-14704-7.
  9. ↑ Beiter, Klaus Dieter (2005). The Protection of the Right to Education by International Law. Martinus Nijhoff Publishers. tt. 226–227. ISBN 9789004147041.
  10. ↑ Beiter, Klaus Dieter (2005). The Protection of the Right to Education by International Law. Martinus Nijhoff Publishers. tt. 21–22. ISBN 9789004147041.
  11. ↑ Beiter, Klaus Dieter (2005). The Protection of the Right to Education by International Law. Martinus Nijhoff Publishers. t. 22. ISBN 9789004147041.
  12. ↑ Marope, P.T.M.; Kaga, Y. (2015). Investing against Evidence: The Global State of Early Childhood Care and Education (PDF). Paris, UNESCO. tt. 38–39. ISBN 978-92-3-100113-0.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Yr_hawl_i_addysg&oldid=12424690"