Sudaltaja lingvo

	Sudaltaja lingvo
lingvo • moderna lingvo
Kyrgyz–Kipchak
Parolantoj	55 720
Skribo	Altai alphabet, cirila alfabeto
Lingva statuso	3 sendube endanĝerigita
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-3	alt
Glottolog	sout2694
Angla nomo	Southern Altai
Franca nomo	altaï méridional
	v • d • r

Sudaltaja lingvo estas unu el du lingvoj, kiuj formas Montar-Altajan lingvaron. Ĝin uzas plimulto de altajanoj kaj ĝuste ĝi estas, kune kun la rusa, oficiala lingvo de Respubliko Altaj de Rusio. Ĝis 1948 oni uzis por ĝi terminon ojrota lingvo.

Tradicie oni rigardis nordaltajan lingvon kune kun la sudaltaja kiel unu altajan lingvon, sed laŭ modernaj klasad-skemoj de tjurkaj lingvoj ili estas apartaj. Krome, kelkaj apartaj dialektoj de nordaltaja kaj sudaltaja lingvoj (inter kiuj la teleuta kaj la tubalara), kvankam lingvistike estas nur dialektoj, estas oficiale rigardataj kiel apartaj minoritataj lingvoj de Rusia ŝtato.

Laŭ censo de 2002 entute en Rusio 65534 personoj asertis ke ili regas altajan lingvon^[1]. Laŭ esploro, nur ĉirkaŭ 10 mil el ili parolas nordaltajajn dialektojn, kaj ĉe ĉiuj aliaj temas pri la sudaltaja. El la parolantoj de altajaj lingvoj nur ne pli ol 2% povas flue paroli^[2]

Klasado

Al sudaltaja lingvo apartenas 4 dialektoj:

Vera altaja dialekto (memnomo алтай-кижи, altaj kiĵi) - moderne plej parolata dialekto de ĉiuj altaja lingvoj kaj nuna bazo de literatura altaja lingvo.
Teleuta lingvo - lingvo de teleutoj, bazo de literatura altaja lingvo ekde mezo de 19-a jarcento ĝis 1923.
Telengita lingvo - lingvo de telengitoj.
Tubalara dialekto (memnomoj туба, дьиш/йыш) - lingvo meza inter nord- kaj sudaltaja lingvoj, kiun parolas tubalaroj.

Oni ne scias nun, kiom da parolantojn havas ĉiu el tiuj dialektoj. Proksimumaj divenoj estas ke ĉiun el lastaj tri dialektoj uzas po ĉirkaŭ 3 mil homoj, kaj ĉiuj aliaj altajparolantoj uzas na altaj kiĵi.

Krome, lingvon tre proksiman al la altajaj uzas malgranda komunumo en Ĉinia Altajo apud lago Kanas. Ĝi estas plej proksima al la telengita dialekto.

Ekzistas versio ke sudaltaja lingvo apartenas al ĥakasaj lingvoj, sed nun oni trovas ĝin dubinda pro uzo de intervokala -j- anstataŭ -z-. Pli verŝajne, ĝi estas kirgiz-kipĉaka lingvo.

Skribsistemo

Nuntempe en sudaltaja lingvo oni uzas cirilan alfabeton, kiu inkluzivas ĉiujn rusajn literojn kun aldonaj literoj Ҥ, Ј, Ӧ, Ӱ. Unua alfabeto por altajaj lingvoj aperis en 1840-aj jaroj, kaj baziĝis sur tiama rusa alfabeto. En periodo inter jaroj 1928 kaj 1938 uziĝis skribsistemo surbaze de latina alfabeto, sed poste oni ree ekuzis la cirilan.

Literatura lingvo

Unuaj libroj en la altaja aperis en 19-a jarcento. Tiuj estis tradukoj de Biblio kaj de aliaj religiaj tekstoj, kiuj faris Rusa Ortodoksa Eklezio por konverti altajojn al kristanismo. En 1869 en Kazan publikiĝis detala gramatiko de altaja lingvo kaj en 1884 - la unua vortaro^[2]. En disvolvo de altaja literaturo kaj literatura lingvo grandan rolon ludis altaja verkisto Miĥail Ĉevalkov.

La moderna literatura lingvo baziĝas sur vera altaja dialekto. Ekde oktobra revolucio de 1917 bazo de literatura lingvo estis teleuta dialekto, kaj eĉ nun kelkaj lokaj verkistoj uzas ĝin.

Referencoj

Literaturo

Баскаков Н. А. Алтайский язык. М., 1958.
Грамматика алтайского языка, составленная членами Алтайской духовной миссии. Казань, 1869
Дыренкова Н. П. Грамматика ойротского языка. М.; Л., 1940
Тощакова Т. М. Грамматика ойротского языка. Новосибирск, 1939
Баскаков Н. А., Тощакова Т. М. Ойротско-русский словарь. С приложением краткого грамматического очерка ойротского языка Н. А. Баскакова. М., 1947
Вербицкий В. И. Словарь алтайского и аладагского наречий тюркского языка. Казань, 1884
Коргунбаева Н. И. Алтайско-русский — русско-алтайский словарь. Горно-Алтайск, 1991