Venĝo
Venĝo aŭ tre malofte vendetto (el la itala vendetta) signifas, ke venĝanto faras al iu la saman aŭ pli malbonan ol la farinto mem pli frue faris al li. Temas pri emocio kiu baziĝas sur kredo aŭ sento, ke tiu refaro solvas la iaman malavantaĝan situacion. Tamen por solvo de konfliktoj, plej ofte venĝo rezultas en revenĝo kaj tio en senfino de la konflikto.
Tradicia diraĵo asertas, ke "venĝo estas manĝo malvarme servenda". Ĝi aperas en diversaj fikciaĵoj, tre memorinde en Les liaisons dangereuses de Pierre Choderlos de Laclos. Pli ĵuse venĝemo estas unu el la plej kutimaj temoj de agadfilmoj el Holivudo.
Francis Bacon priskribis venĝon kiel specon de "sovaĝa justeco " kiu malobservas la leĝon flankenlasante ĝin [1]
Laŭ Immanuel Kant, venĝo certigas ke la ekvilibro en la universo estas restarigita [2].
Historio
[redakti | redakti fonton]En antikvaj socioj, precipe tiuj sen centra justico, la metodo por malinstigi murdon devis permesi al la familio de la viktimo venĝi sur la murdinto (sangovenĝo). Tamen, se la familioj de la murdinto kaj la viktimo ne konsentis pri la moraleco de la mortigo, ili evidente ne konsentis pri la pravigo de venĝo, kiu povus konduki al sanga venĝo.
Sangantaj konfliktoj kaj sangaj vendĝoj fariĝas rondoj de provoko kaj agoj de venĝo, kiuj daŭris dum longaj periodoj de familiaj kaj tribaj grupoj; Ili estis grava parto de multaj antaŭindustriaj socioj, plejparte en la mediteranea regiono, kaj daŭre ekzistas en diversaj regionoj. Specialaj kutimoj kaj ceremonioj estis evoluigitaj en multaj socioj en provo rompi ciklojn de venĝo kaj antaŭenigi repaciĝon, kiel ekzemple la ceremonio de pardono en araba socio.
Dum la Mezepoko, la plej multaj homoj ne konsentis solvi vundigon aŭ insulton ĝis venĝo estis prenita, aŭ minimume, ili ricevis financan kompenson. Tiel estis evoluigita la anglosaksa wergild (laŭvorte: la prezo de homo) sistemo, kiu establis monan valoron kontraŭ diversaj perfortagoj, en provo ĉesigi la plimalboniĝon de venĝo determinante la respondecon de la kriminto.
En feŭda Japanio, la samurajklaso konservis la honoron de la familio, klano aŭ guberniestro helpe de agoj de sangovenĝo, aŭ "katakuchi". Tiuj mortigoj ankaŭ inkluzivis la parencojn de la atakanto. Nuntempe, katakuchi estas, en la plej multaj kazoj, efektivigita pace, sed venĝo restas grava elemento en japana kulturo.
Laŭlonge de la historio, venĝo estis uzata por pravigi perfortajn konfliktojn, militojn kaj teroristajn atakojn, kiuj ofte iĝas longaj ĉenoj de venĝo kaj reciproka venĝo. Ekzemple, kaj la atakoj de la 11-an de septembro kaj la Afgania milito (2001-2014) kiuj sekvis estis pravigitaj fare de iliaj iniciatintoj kiel venĝo. La kanada psikologo Steven Pinker inkluzivis venĝon kiel unu el la ĉefaj faktoroj instigantaj tutmondan perforton en sia libro The Better Angels of Our Nature. Aliflanke, Pinker opinias, ke la homa kapablo repacigi kaj pardoni estas la alia flanko de la bezono de venĝo, kaj en sia libro recenzas kazojn de repaciĝo kaj rompi la ciklon de venĝo en militoj inter landoj, kiel la Pactraktato inter Egiptio kaj Israelo, kaj en civilaj militoj, kiel la abolicio de la rasapartismo en Sud-Afriko. Kredebla repaciga iniciato ofte postulas riskon, kiel en la vizito de egipta prezidento Sadat al Israelo, aŭ oficialan deklaron pri pardonpeto kaj forigo de pasintaj kontoj, kiel en la Vero kaj Repaciĝo-Komisio en Sudafriko. Politika sciencisto Graham Dodds dokumentis formalajn pardonpetojn de politikaj kaj religiestroj dum historiokaj trovis grandan salton en ilia nombro ekde la 80-aj jaroj de la 20-a jarcento [3].
En kulturo
[redakti | redakti fonton]Venĝo estis ofta temo en arto kaj kulturo dum historio. Klasikaj ekzemploj inkluzivas: Oresteia, The Revenger's Tragedy, Medea, Hamleto, Don Giovanni, La barelo de amontilado, La Forto de la Destino, Moby Dick, Othello, Makbeto, Tito Androniko, Michael Koolhaas kaj La grafo de Montekristo. Ĝi ankaŭ estas ofta temo en detektiva fikcio, ekzemple Red Harvest de Dashiell Hammett.
Venĝo aperas en multaj filmoj kiel ekzemple Conan the Barbarian, Revenge, Carrie, Punanto, Batman, V for Vendetta, Sweeney Todd, Kill Bill kaj Inglourious Basterds.
Aliaj filmoj traktas la temon de venĝo en pli imagiva kaj futureca maniero, kiel ekzemple en Star Trek 2: La Kolero de Ĥano.
Privenĝaj filmoj
[redakti | redakti fonton]Referencoj
[redakti | redakti fonton]Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]- Reprezalio
- Sanga venĝo, honormortigo
- Okulon pro okulo
- Nemezo, greka diino de venĝo
- Retributivismo
- Pacifismo
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Stanislavo Belov (2012-05-26) La lasta venĝo (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2017-09-18. Alirita 2017-09-18 . (blogaĵo pri reala historio, okazinta en Rusio)