Chanson de geste
It chanson de geste wie in yn de midsiuwske literatuer populêr epysk sjenre dêr’t histoaryske persoanen in haadrol yn spilen. Hoewol’t it sjenre oarspronklik yn Frankryk ûntstien is en dêr ta grutte bloei kommen is, fine wy út hiele Jeropa teksten fan dit type werom. It chanson de geste falt ûnder de ridderroman. De histoaryske figueren en ferhaallinen meitsje hieltyd diel út fan de matière de France: de ferhaalstof om de Frankyske kening Karel de Grutte hinne.
Presintaasje
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De ferhalen fan it chanson de geste waarden troch jongleurs of spylmannen foardroegen, ûnder begelieding fan muzyk en mooglik ek toanielspul. De teksten hiene in dúdlike lietestruktuer: it rym wie ienfâldich en de rigels wiene koart. Wichtich is ek dat it chanson de geste in folkstalich sjenre wie: dêr’t sa goed as alle elitêre wurken yn dy tiid noch yn it Latynsk steld wiene, dêr wiene de epyske lieten fan it chanson de geste yn it Aldfrânsk, Oksitaansk en letter yn oare Jeropeeske folkstalen songen.
Histoaryske ûntjouwing
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De figuer fan Karel de Grutte hie yn de midsiuwen in grutte bekendheid by sawol gelearden as it folk. Hy waard fereare as in kristlike, nommele kening. It is oannimlik dat legindes oer dy kening al sûnt syn dea yn 814 troch hiele Jeropa rûn songen hawwe. Dêryn fertoande Karel de Grutte likegoed skaaimerken fan in hillige as fan in heidenske folksheld. Hieltyd binne foarkristlike legindes oanpast en yn in kristlik jaske treaun.
De earste skreaune tsjûgenissen fan dizze orale tradysje fine wy yn Aldfrânske en Oksitaanske lieten, dy’t al gau fan in heech literêr nivo blieken. De trûbadoers, de oarspronklike komponisten fan dy lieten, wiene ek gauris fan heech komôf en goed oplaat. It bekendste, meast lêzen foarbyld fan sa’n Frânsk chanson de geste is it Chanson de Roland. Yn it Middelnederlânsk waard dy tekst oerset as it Roelantsliet. It sjenre waard rûnom yn Jeropa populêr. Ferhalen oer de ridderstân en histoaryske helden sprekke ta de ferbylding fan it folk.
Yn Frankryk einiget de moade fan it chanson de geste as de hôfske literatuer opkomt. De nije ideeën oer ridderlikens steane de âlde, Frankyske etyk fan it chanson de geste yn it paad. Fierder yn Jeropa bliuwt it sjenre bestean njonken it bloeiende hôfske sjenre.
Anagronisme
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It chanson de geste bloeide benammen yn de tolfde en trettjinde iuw, wylst it personaazje Karel de Grutte in 8e-iuwske kening wie. Yn de populêre lieten waard de figuer fan Karel de Grutte bewust yn in 12e-iuwske kontekst set. Karel de Grutte wurdt yn de legindes gauris konfrontearre mei problemen út dy tiid en de hôfkultuer as sketst yn de lieten is dúdlik dy fan de 12e en 13e iuw.
It ûntstiene anagronisme lit him skaaimerke troch de barrens yn it Chanson de Roland. Dêryn wurdt de neef fan Karel de Grutte, Roland (ek Roelant, ferslein yn de Pyrineeën troch de Sarasenen. Dy Sarasenen wurde yn de tekst as polyteïstyske barbaren ôfskildere. Yn werklikheid wiene de Sarasenen moslims dy’t yn de 12e en 13e iuw in hieltyd gruttere ynfloed op Jeropa útoefenen. Karel de Grutte hat nea tsjin de Sarasenen fochten.
As wy de ferskillen tusken it Chanson de Roland en de histoaryske barrens skematysk foarstelle, krije wy in byld fan hoe bot persoanen en barrens yn it chanson de geste oan de eigentiidske ideeën oanpast waarden:
| Chanson de Roland | Histoaryske barrens |
|---|---|
| Karel focht tsjin de Sarasenen | Karel focht tsjin de Basken |
| Roland is Karel syn neef | Roland wie foar ’t neist gjin famylje fan Karel |
| Roland leveret in fjildslach | De Basken fierden in guerilja |
| Der wurdt in godlike ynspiraasje foarsteld | De striid gong benammen om bút en macht |
| Se fochten tsjin 400.000 Sarasenen | Der wie in lyts, effektyf Baskysk leger |
Dy mytefoarming om Karel hinne is mooglik net de ferantwurdlikens fan de bewuste (anonime) dichter, mar hie yn de rin fan de iuwen plak fûn en makke geandewei diel út fan de Matière de France.
Chanson de geste yn de Nederlânske literatuer
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De bekendste en literêr ek meast weardefolle Kareltekst yn de Middelnederlânske letterkunde is de Karel ende Elegast. Dy tekst is lykwols nochal atypysk. De tekst is net allinnich koarter en yn modernere styl skreaun, de foarstelling fan Karel de Grutte is by riten absurd. De tekst hat mooglik in komyske bedoeling hân en wie yn sekere sin dan krekt in parody op it chanson de geste.