Calendario celta

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Celta (homónimos).

Calendario celta é o termo usado para referirse a unha variedade de calendarios usados polos pobos celtas en diferentes épocas da historia.

Calendario celta continental

Vista da reconstrución do Calendario de Coligny

O calendario celta da Europa continental máis coñecido é o calendario galo de Coligny. Descuberto en Coligny, Francia, hoxe atópase exposto no museo do pazo das artes galo-romano de Lión (entón chamada Lugdunum) a uns 77 km. de Coligny. Data do século I BCE, cando o imperio romano impuxo o uso do Calendario xuliano na provincia romana da Gallia Lugdunensis. O calendario está gravado nunha placa de bronce, hoxe fragmentada (crese que foi obxecto de rotura ritual sagrada).

O calendario de Coligny é un intento de conciliar os ciclos da lúa e o sol, considera as fases da lúa como base de cálculo, e tódolos meses comezan coa mesma fase lunar.

O calendario usa unha regra matemática para manter un calendario normal de 12 meses sincronizado co ciclo lunar, engadindo un mes extra cada 2 anos e medio. O calendario de Coligny rexistra un ciclo de 62 meses lunares de 5 anos (tamén chamado grande ano celta, cando se sincronizan de novo os ciclos do sol e a lúa), dividindo cada mes en 15 días de luz (medio ciclo lunar), e 15 días de escuridade (o outro medio ciclo lunar).

A data do inicio do seu uso é descoñecida, a súa correspondencia cos calendarios dos celtas insulares (Eire e Bretaña) suxire que algunhas das formas lingüísticas e os cálculos implícitos poden datar de tempos proto-celtas, aproximadamente do 800 a. C.. O calendario Coligny efectúa unha complexa sincronización dos ciclos solar e lunar, mantendo un alto grao de sofisticación.

Termos calendáricos nas linguas celtas

Moitos calendarios e termos de cálculo de tempo actuais manteñen termos utilizados nas linguas medievais e modernas celtas. Foron tomados prestados do latín e reflecten a influencia da cultura romana e do cristianismo sobre os celtas insulares (Eire, a Bretaña, Illa de Man, Cornualla). As palabras prestadas inclúen os nomes dos meses Januarius (irlandés antigo Enáir, galés Ionawr), Februarius (irlandés antigo Febre, galés Chwerfror), Martius (irlandés antigo Mart, galés Mawrth), Aprilius (irlandés antigo Apréil, galés Ebril), Maius (galés mai), Augustus (irlandés antigo Auguist, galés AWST), os nomes dos días da semana, Dies Solis (Dies Dominica, o Domingo cristián), Dies Lunae, Dies Martis, Dies Mercurii, Dies Iovis, Dies Veneris, Dies Saturnis; os termos Septimania "semana" -de sete días- (bretón Sizun, córnico seithum), Kalendae "primeiro día do mes" (irlandés antigo callann, galés Calan, bretón kala), tempore "tempo" (galés tymor), Matutina "mañá" (córnico Metin), Véspera "noite", novena "mediodía" (galés nawn) e Ora "data" (galés AWR, bretón euros) ^[1]^[2]. Un certo número de termos Celtas nativos sobreviviu á adopción do calendario romano cristián, porén:

Termo	Protocéltico	Galo	Irlandés antigo/Irlandés medio	Gaélico escocés	Manx	Galés	Córnico	Bretón
Día / período de 24 horas	*latįon	lat (abreviatura, Coligny)	la(i)the	là, latha	laa
Día	*diį-	(sin)diu = día (hoxe)	dia	dia	je	dydd	dydh	deiz
Noite	nokWt-, ad-akWi-(?)	(tri)nox "(3)-noites, (decam)noct- "(10)-noites-"	nocht, adaig	nochd, oidhche	noght, oie	noeth (comp.), nos	neth (comp.), nos	neiz (comp.), noz
Semana (oito noites/días)	oktu-nokWt- / oktu-diį-					wythnos "8-noites"		eizhteiz "8-días"
Quincena	*kWenkWe-decam-nokWt-		cóicthiges "15 (días)"			pythefnos "15 días"		pemzektez
Mes	*mīss-	mid	mí	mìos	mee	mis	mis	miz
Ano	*bl(e)id-anī-	b[l]is (abreviatura, Coligny)	bliadain	bliadhna	blein	blwydd, blwyddyn	bledhen	bloavezh, bloaz
Estación, Período de Tempo	ammn, ammn-stero-, ratio-, pritu-	amman	amm, aimser, ráithe	àm, aimsir	imbagh, emsher	amser, pryd	amser	amzer
Inverno	*gijamo	giamo-	gem, gemred	geamhradh	geurey	gaeaf	gwav	goañv
Primavera	ers-āko "fin(do inverno)" (alt. uesr-āko "[tempo de]primavera"), ues-ant-ēn-, ro-bertiā ("torrente, inundación")		earrach	earrach	arragh	gwanwyn	gwainten	reverzi (Bretón antigo: renacemento)^[3]^[4]
Verán	*samo	samo-	sam, samrad	samhradh	sourey	haf	hav	hañv
Outono	uφo-gijam-r- "cara o inverno", kintu-gijamo "comezo do inverno", *sito-[...]		fogamur	foghar	fouyr	cynhaeaf, hydref	kydnyav/kynyav, hedra,	here, diskar-amzer ("estación decaida")
Maio	*kintu-samVn- (V=vogal sen determinar) "comezo do verán"		Cétamain	Cèitean		Cyntefin
Xuño	*medio-samVn- (V=vogal sen determinar) "medio-verán"		Mithem(on)			Mehefin	Metheven	Mezeven

Notas

↑ Loth, Joseph. Les mots latins dans les langues brittoniques, E. Bouillon, 1892, p. 44 (et al.).
↑ Dicionario electrónico de lingua irlandesa, Royal Irish Academy, 1983. Online
↑ Jackson, Kenneth Hurlstone. A historical phonology of Breton, Dublin Institute for Advanced Studies, 1967, p. 296, p. 248.
↑ Hamp, Eric. "The Indo-European Roots *bher- in the Light of Celtic and Albanian", in Zeitschrift für celtische Philologie, Volume 39, 1982, pp. 205-218.

Véxase tamén

Ligazóns externas

O calendario de Coligny (en inglés)
Día de Todos os Santos: o Calendario de Coligny (en inglés)

[1] Loth, Joseph. Les mots latins dans les langues brittoniques, E. Bouillon, 1892, p. 44 (et al.).

[2] Dicionario electrónico de lingua irlandesa, Royal Irish Academy, 1983. Online

[3] Jackson, Kenneth Hurlstone. A historical phonology of Breton, Dublin Institute for Advanced Studies, 1967, p. 296, p. 248.

[4] Hamp, Eric. "The Indo-European Roots *bher- in the Light of Celtic and Albanian", in Zeitschrift für celtische Philologie, Volume 39, 1982, pp. 205-218.

[1]

[2]

[3]

[4]