Nacionalidade

A nacionalidade é unha situación social, cultural e espacial na que inflúen numerosos elementos que definen o escenario político e organizacional dun grupo determinado de persoas. Por ser a nacionalidade un feito social, non pode ser estudado como un concepto illado, e non pode entenderse de xeito unilateral, polo que require ser entrelazada con moitos outros conceptos da materia sociolóxica, de maneira que o tema poida achegarse o máis posible a un concepto palpable.

Nacionalidade significa tamén a pertenza dunha persoa a un ordenamento xurídico concreto. Este vencello do individuo cun Estado concreto xéralle dereitos e deberes recíprocos. Este tipo de nacionalidade (española, portuguesa etc...) mestúrase conceptual e practicamente co concepto de nacionalidade como situación social, e podería perfectamente analizarse por separado ou como unha parte da nacionalidade social, pois as leis son inevitablemente un feito social.

Os feitos sociais non son novos, máis si é novo o suceso de que na actualidade poidamos distinguilos dun xeito máis claro e preciso, pero aínda con dificultade; entón podemos asumir que a nacionalidade e todos os conceptos relacionados con ela, estiveron presentes en calquera organización social, así como en calquera interacción entre grupos sociais durante toda a Historia do home. A situación actual do home, co constante axexo dos efectos da globalización, requiriron de maiores definicións concretas nesta materia, especialmente cando esta interacción mundial require normar o comportamento do home en sociedade a través da lei. Tal é o caso, que numerosos estados e organizacións de estados xeraron leis relacionadas coa nacionalidade, os seus dereitos e os seus deberes.

O Nacionalismo e a nación

O nacionalismo é unha ideoloxía. Como tal pode pretender que entre as persoas de determinada nacionalidade (as que compartan os trazos comúns que se determinou) xurda o sentimento e se chegue á realidade de pertenza a unha nación; noutras palabras, conseguir a identificación dun suxeito cunha nación.

Nación é unha forma de organización social que une aos seus membros por nexos de moios costumes; o costume é unha práctica social reiterada, exercitada continuamente polos membros do grupo de persoas que conforman tal sociedade, os costumes poden ser de comunicación, relixiosas, gastronómicas, musicais, políticas, militares etc., así como calquera outra forma de executar un estilo de vida, que conforman en conxunto unha expresión cultural que se pretende transcenda aos membros da organización de xeración en xeración. En tal sentido é como se adoita dicir que unha nación posúe unha cultura propia coa cal se identifica e coa cal os seus membros simpatizan, ou adoptan tal nacionalidade. Este sentimento nacional é moi profundo; desde un punto de vista nacionalista, a simpatía cara a unha nacionalidade debería ser ampla, abarcar a totalidade das súas implicacións: non se podería, segundo ese punto de vista, manifestar o feito de que ao compartir unha soa actividade da cultura nacional, estase aceptando ou exercendo a nacionalidade.

A nación e o espazo xeográfico

Unha nación supón a existencia dun grupo de persoas que comparten unha cultura, e que poden exercer a devandita cultura en calquera espazo xeográfico sen perder a súa nacionalidade. É posible que durante este exercicio, a nacionalidade transportada (pola emigración) sufra algúns cambios na súa estrutura cultural, modificando o comportamento dos seus integrantes; tal cambio pode xerarse ao atoparse con outros grupos culturais e asimilando algúns dos seus costumes, inclusive asimilando o grupo á súa propia nación. Este cambio cultural afecta directamente á esencia da nación, podendo xerar unha nova nacionalidade distinta e independente á orixinal; tal efecto estivo presente en toda interacción social do home relacionada co desprazamento xeográfico dunha nación, inclúanse exploración, guerras, invasións ou colonizacións, todas elas xeraron transformacións culturais que derivan na fundación de novas nacións. Enténdase que esta transformación só pode ocorrer se un grupo numeroso cunha identidade nacional se despraza ou recoloca; un ente individual, inclusive investido e identificado cunha nacionalidade, non podería impoñer tal efecto, xa que o seu estado solitario non posúe un motor de forza social para lograr o cambio; pola contra, esta mesma relación espazo xeográfico / nación, podería lograr un efecto inverso e asimilar ao individuo á colectividade e sentimento nacional que domina a rexión. Tamén é posible que nun mesmo espazo xeográfico co-existan dous ou varias nacións, en tal sentido é necesario que ditas nacións compartan varios costumes en común.

A nación e o territorio

Está claro que unha nación non pode exercer a súa identidade cultural se non se atopa situada nun espazo xeográfico; de igual forma esta identidade cultural non pode ser executada sen un número suficiente de membros de devandita nacionalidade situados nun mesmo espazo xeográfico. Nalgún momento, é posible que unha nación, soa ou en co-existencia con outra, poida asumir supremacía do espazo xeográfico no que reside, e facerse do control deste para exercer pola vía do feito ou por dereito, a propiedade do espazo xeográfico como o seu territorio para toda a súa nación. Compréndase que este control do espazo xeográfico e demarcación territorial, leva a unha indubidable asociación e execución de todos os costumes culturais da nación, facendo que o territorio conforme parte indubidable do sentimento, propiedade e identidade nacional; esta situación manterase ata tanto outra nación ou coalición a desposuíse de tal control que ten sobre o territorio.

A nación e o estado

Unha vez que unha nación estea provista dunha solidez cultural, suficientes integrantes e recursos, así como do dominio dun territorio, pode eventualmente, se así os seus costumes acéptano, fundar un estado para exercer o control sobre ese territorio para garantir a supervivencia da nación. O estado é unha organización inmaterial, unha autoridade que exerce a súa supremacía e poder sobre un territorio e toda a poboación que nel habitan; normalmente, a súa forza atópase regulada baixo os principios da súa cultura xeradora, ou ben sobre os principios culturais da nación que a constituíu. En tal sentido, débese recalcar que pode existir unha nación sen estado e sen territorio; pero non pode existir un estado sen nación e territorio, por que non exercería o seu poder sobre ningunha persoa, cousa ou lugar.

A nacionalidade e o dereito

Coa creación dun estado por parte dunha nación, a nacionalidade adquire un carácter legal. Para constituír un estado é necesario un marco legal que regule o funcionamento e poder que exerce aos seus poboadores sobre o seu territorio, enténdase a súa propia constitución, leis e normas. O dominio da nación xeradora do estado, exerce a súa forza para legalizar e preservar dentro destes instrumentos a identidade cultural da nación, polo que un estado está inseparablemente asociado cunha nación (e cunha identidade cultural), aínda que por feito varias nacións culturais exerzan vida e interacción dentro do territorio desa nación, xa que están situadas nun espazo xeográfico.

A nacionalidade e a cidadanía

Ao momento da súa constitución, a nación xeradora adopta por dereito a nacionalidade do estado ao cal formaron, e xérase un novo concepto para investir aos entes que farán vida dentro do estado, coa cal todos os poboadores do seu territorio dominado poderán participar e interactuar entre si e co estado. Este concepto é a cidadanía, é un estado de dereito para un poboador dentro dun estado, estado de dereito porque se atopa regulado por un marco xurídico; a cidadanía, dota de dereitos e deberes a un poboador cos cales pode participar, dentro das súas limitacións, na vida pública do estado; tales dereitos poden ser os relacionados cos beneficios que garante o estado, así como a entrega dun documento de identidade nacional, asistencia consular no exterior ou calquera outro dereito contemplados nas normas do estado. O concepto de nacionalidade debe ser distinguido do da cidadanía. Normalmente e por dereito, todos os integrantes dunha nación son cidadáns do seu estado ou gozan de todos os seus dereitos e atópanse sometidos aos seus deberes. O anteriormente exposto, sostén o escenario de que diferentes grupos de diferentes nacionalidades poden gozar dos beneficios da cidadanía doutra nación, a condición de que cumpran coas normativas legais ou culturais establecidas. Na actualidade, é raro atopar nacións sen estado, polo cal a nacionalidade e a cidadanía, e todos os conceptos xurídicos relacionados con ambas se atopan normalmente inseparablemente asociados.

O dereito á Nacionalidade

Polo anteriormente exposto, débese recoñecer que se pode adoptar unha nacionalidade pola vía do feito ao recoñecer un sentimento e simpatía pola nación; así como tamén pola vía do dereito cando a través dun órgano do estado dunha nación, confírese o lexítimo dereito a adoptar a nacionalidade. Os recentemente nados, teñen a nacionalidade por feito se a nación ou o estado aceptan os conceptos de que o fillo dun ou ambos os pais pertenzan á nación, tal aplicación móstrase como unha simpatía dos pais para transferir a nacionalidade ao seu descendente; de igual forma, o feito de que unha vida sexa xerada dentro do territorio dominado por unha nación ou estado, confire unha simpatía por parte dos seus integrantes para recoñecer a identidade nacional do novo membro que naceu baixo o seu control espacial. Noutro contexto, e se estivese permitido pola norma e se o cidadán do estado (que posúe outra nacionalidade) manifestar a súa vontade de aceptalo, podería adquirir a nacionalidade do estado onde exerce a súa vida normalmente. Tamén existen outras formas por dereito, relacionadas co matrimonio e a adopción, todo isto se o estado así o permite.

Múltiples nacionalidades

O anteriormente exposto, indica que un cidadán doutra nacionalidade pode adoptar, se así o seu dereito llo confire, a nacionalidade do estado onde se atopa desenvolvendo a súa vida. Enmarcado xuridicamente, é posible que a autoridade o requira de renunciar baixo xuramento á súa anterior nacionalidade. Con todo, este procedemento é incompleto, pois debería renunciar formalmente ante as autoridades consulares do país ou no país do que pretende desligarse; tamén lle pode ser conferida a posibilidade de conservar ambas as nacionalidades ou múltiples nacionalidades.

Nacionalidade activa e pasiva

Un cidadán investido dunha ou máis nacionalidades só podería exercer unha soa nacionalidade á vez. Tal exercicio é o da nacionalidade activa. Todo sistema xurídico de calquera estado, confire aos seus cidadáns e á súa nación, unha serie de dereitos e deberes, os cales deben ser cumpridos para o goce dos beneficios da nacionalidade. Un estado calquera non lle entrega aos cidadáns os seus dereitos se estes non cumpriron cos seus deberes; un cidadán, podería nun estado ter dereito a unha pensión de xubilación pagada polo estado, pero tal dereito só pode ser entregado se este cidadán cumpre coa súa obriga do pago de impostos e deducións nos sistemas do estados, que axudan ao mantemento do mesmo e á formación do sistema de pensións. En tal sentido, un cidadán, non podería manter simultaneamente dúas vidas en dous estados diferentes, o cal inhabilitaríalle para cumprir coas súas obrigacións e o goce dos seus beneficios. Normalmente, esta situación está regulada polos estados e requírese do cumprimento de procedementos para exercer os seus dereitos que a nacionalidade confírelle. Polo anterior enténdese, que a ou as nacionalidades que non se exercen son as pasivas, que non se perden pero tampouco se poden exercer.

A nacionalidade activa mídese polo tempo de residencia interrompida ou consecutiva que somen a metade de días do ano máis un día, no lapso dun ano. Igualmente, é medida nos seus desprazamentos internacionais polo pasaporte de cuxa nacionalidade utilice para ingresar a outros países.

Significado alternativo

En Europa Central e do Leste, e noutras zonas do mundo, a palabra nacionalidade enténdese como un sinónimo de etnicidade, posto que nación se define nesas áreas como un agrupamento baseado na autodeterminación cultural, en maior medida que nas relacións co Estado. Por exemplo, moita xente podería dicir que pertence á nacionalidade kurda, a pesar de que Kurdistán non é un estado. No ámbito da extinta Unión Soviética e a antiga Iugoslavia, nacionalidade úsase como tradución dos termos ruso e serbio usados para referirse aos grupos étnicos dentro dun país. Semellantemente, as nacionalidades da China son grupos étnicos.

En España a Constitución española de 1978 fai mención ás rexións e nacionalidades que constitúen a nación española. Posto que neste contexto non se refire á nacionalidade (en canto a cidadanía) española, o termo úsase con este significado alternativo.

Véxase tamén