K wobsahej skočić

Nomenklatura (biologija)

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije


 Tutón nastawk dyrbi so polěpšić, dokelž jeho rěčna forma je hišće njedosahowaca.

Jeli nastawk ma wjace hač jedyn njedostatk, wužiwaj prošu předłohu {{Předźěłuj}}. Nimo toho so awtomatisce kategorija Kategorija:Wikipedija:Nastawki kiž dyrbja so rěčnje předźěłać doda.


Nomenklatura je system z wědomostnych mjenow za žiwochi a z prawidłow k jich wutworjenju a wužiwanje. Za kóždy slědźenski předmjet (rostliny, zwěrjata, atd.) eksistuje swójska sada prawidłow . Hłowny cil nomenklaturnych prawidłow je zaručenje jednozymslnosće za wědomostne mjena.

Forma mjena

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wědomostne mjeno družiny zestaja so z dweju słowow: prěnje słowo je mjeno roda a druhe słowo je epiteton družiny (resp. Epitheton specificum). Dwě słowje tworitej mjeno družiny, kotrež ma jednozmyslne być.

Mjeno roda so při tym z wulkimi spočatnymi pismikami pisa a je w datym padźe złaćonšćeny substantiw w nominatiwje singulara.

Družinowy epiteton so (zwjetša) małe pisa a je łaćonski abo złaćonšćeny adjektiw abo substantiw w nominatiwje singulara resp. substantiw w genitiwje. Adjektiw dyrbi w gramatiskim genusu mjenu roda wotpowědować a připodobnje so tež wotpowědnje při změnje roda.

W ćišćowym napohledźe pak ma wědomostne mjeno kursiwnje napisane abo podšmórnjene być.

Botanika

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Při družinach rostlinow njemóžetej mjeno roda a družinowy epiteton identiskej być, na př. mjeno Linaria linaria njeje dowolene (tawtonomija).

Coologija

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Za k dispoziciji stejace wědomostne mjena (= nominelne taksa) zwěrjatow płaći princip binominalneje nomenklatury. Mjeno družiny wobsteji z dweju nomenow (singular nomen, tu mjena); tute tworja cyłkowne mjeno, kotrež ma jednozmyslne być.

Znutřka roda družiny dyrbja rozdźělne mjena měć, ale samsny družinowy epiteton w rozdźělnych rodach je dowoleny. Na rozdźěl wot botaniskeho nomenklaturoweho koda móžetej w coologiji mjeno roda a družinowy epiteton identiskej być (na př. šubut: Bubo bubo).

Wariacije tutoho systema su:

  • podaće mjena poddružiny, kotrež so małe za mjenom družiny pisa (na př. Homo sapiens sapiens)
  • pomjenowanje plahowanskich formow přez přidaće dalšeho małe pisaneho mjena a woznamjenjenja var. za wariaciju, kaž na př. Equus przewalski var. caballus – z domjaceho konja (Equus caballus) wuplahowana forma konja Přewalskeho (Equus przewalski)
  • woznamjenjenje hybridow přez podaće mjenow družinow wobeju staršow kaž na př. mul (Equus caballus × asinus), kotryž bu z konja (E. caballus) a wosoła (E. asinus) skřižowany.

Štó da mjena?

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Mjena ďadźa so wot slědźerjow, kotřiž družinu prěni raz wopisuja. Zo by so pochad mjena wuswětlił, so we wědomostnej literaturje mjeno awtora (husto skrótšene) na wědomostne mjeno připowěsnje. Carl von Linné, 'nan' taksonomije, je wjele družinow jako prěni pomjenował. Wottud so namaka wjele rostlinowych mjenow formy „ród družina L.“, při kotrymž „L.“ za Linné steji. Jeli so družina druhemu rodej jako do toho připisa, so mjeno/skrótšenka systematikarja, kotryž je družinu najprjedy zarjadował, w spinkomaj za mjenom pisa. Hlej k tomu lisćinu skrótšenkow biologow.

Kriterije za mjenodaće

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Mjena rodoweje a družinoweje skupiny so často z wosebiteho znamjenja (na př. barba, wulkosć, zadźerženje), z městna wotkryća abo z wosoboweho mjena wotwodźa. Mjenodaće stawa so zwjetša přez awtora, kotryž je ród abo družinu po prawidle zawjedł.

Jeli wobdźěłar wobhladuje wjacore mjena jako synonymy jedneje a teje sameje družiny, da ma starše k dispoziciji stejace mjeno prioritu (prioritny princip).

Hlej tež: de:Skurrile wissenschaftliche Namen aus Biologie und Medizin – wo principielnej swobodnosći awtora, mjeno dać, jelizo so žane zasadne prawidła njepřestupja

Mjezynarodne zběrki prawidłow za nomenklaturu

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Dźensa su slědowace zběrki prawidłow (nomenklaturne kody) akceptowane:

Nowo namjetowanej, ale hišće njeakceptowanej, stej PhyloCode a BioCode. BioCode chce při tym jednotny system nomenklatury za wšě žiwochi z wuwzaćom wirusow zawjesć, tuž systemy ICBN, IRZN, ICNB a ICNCP narunać. PhyloCode wotpohladuje, prawidła za pomjenowanje wšěch nad družinu stejacych hierarchiskich skupinow dać.

Problemy při zjednotnjenju eksistowacych systemow nomenklatury nacinja docyła nic tak mało padow, w kotrychž bu samsne wědomostne rodowe mjeno w zwěrinstwje kaž tež w rostlinstwje wužite. Na pr. woznamjenja rodowe mjeno Oenanthe w rostlinstwje wódna koprica[1] (Apiaceae), w zwěrinstwje běła mlaskawa[2] (ptaki, Muscicapidae). Dalše dwójce wužiwane rodowe mjena su na př. Alsophila, Ammophila, Arenaria, ...

Přispomnjenki

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
  1. ↑ Provizoriski přełožk
  2. ↑ Žórło:Rězak, Filip: Němsko-serbski słownik

Hlej tež

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Eksterne wotkazy

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije