Chrósćicy
| němsce | Crostwitz | |
| Wopon | ||
|---|---|---|
|
| ||
| Zakładne daty | ||
| stat | ||
| zwjazkowy kraj | ||
| wokrjes | Budyski | |
| wysokosć | 170 metrow n.m.hł. | |
| přestrjeń | 13,33 km² | |
| wobydlerstwo | 1.036 (31. dec 2023)[1] | |
| hustosć zasydlenja | 78 wob. na km² | |
| póstowe čisło | 01920 | |
| předwólba | (+49) 035796 | |
| awtowa značka | BZ, BIW, HY, KM | |
| rozčłonkowanje | 6 wjesnych dźělow | |
| Politika a zarjadnistwo | ||
| wjesnjanosta | Marko Kliman (CDU) | |
| adresa | Při pastyrni 4 01920 Chrósćicy | |
| webstrona | crostwitz.de | |
| Połoženje Chrósćic w Sakskej | ||
wikidata: Chrósćicy (Q93223)
| ||
Chrósćicy (němsce Crostwitz) su wjes a gmejna w Hornjej Łužicy, kotraž leži w serbskich Horjanach něhdźe dwanaće kilometrow wuchodnje města Kamjenc w katolskim jadrje serbskeho sydlenskeho ruma. Gmejna słuša k zarjadniskemu zwjazkej „Při Klóšterskej wodźe” a ma něhdźe tysac wobydlerjow, z kotrychž wjace hač połojca we wsy samej bydli.
Wjace hač 90 % ludnosće wobknježi serbšćinu a němčinu a wjele wobydlerjow ma serbšćinu jako maćeršćinu. Žiwe nabožne žiwjenje słuša k serbsko-katolskej tradiciji. W ludowym erće so husto praji, zo su Chrósćicy srjedźišćo serbskeje Hornjeje Łužicy.
Přez Chrósćicy běži rěčka Satkula.
Stawizny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Wjes so k prěnjemu razej w lěće 1225 jako Crostiz naspomni, bě pak hižo do toho wobsydlena, kaž dopokazuja štyri narowne kamjenje z 11. abo 12. lětstotka, kotrež słušeja k najstaršim wobchowanym swědkam křesćanskeje wěry w Hornjej Łužicy.
W aprylu 1945, w druhich kónčinach běše Druha swětowa wójna hižo dokónčena, wotměwachu so w Chrósćicach wojowanja mjez wojerstwom juh, někotrymi SS-jednotkami a Čerwjenym wójskom. Pomnik na Fulkec hórce w Chrósćicach wopomina woporow, kotřiž běchu předewšěm pólscy wojacy. Dnja 10. meje 1945 (jenož pjeć dnjow po skónčenju poslednich wójnskich aktiwitow) so najwažniše serbske towarstwo Domowina znowazałoži.
Geografija
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Wjesne dźěle
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Ke gmejnje słušeja wjeski Hórki, Chrósćicy, Kopšin, Kozarcy, Nuknica a Prawoćicy.
Ležownostne mjena
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena w Chrósćicach: Trjebjeń, Kunčowa hora, Zejičanske polo, Lěsk, Za hunami, Zatkula, Wroblec skałka, Čorna, Slěborna hórka, Kšibjeńca, W haju, W suchim, Kopače, Pjechec dubičk, Na štukach, Fulkec hórka, Gronsec hórka, Syporšća, Jězor, Kozarcy, Šołćic chójny, Stara cyhelnica, Matkec hat, Pola korčmarjec wowčernje.[2]
Kubłanje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Kubłanje w Chrósćicach a wokolinje započina so hižo w pěstowarni: w serbskej pěstowarni „Chróšćan kołć". Tuta pěstowarnja w nošerstwje Serbskeho šulskeho towarstwa wobdźěluje so na WITAJ-projekće k zdźerženju serbskeje rěče.
Serbska zakładna šula „Jurij Chěžka” z 71 šulerjemi w šulskim lěće 2022/23[3] je w nošerstwje Chróšćanskeje gmejny. Srjedźna šula „Jurij Chěžka” so w lěće 2003 po wjele demonstracijach dla małeje ličby šulerjow zawrě.
W lěće 2002 zakónči so twar starownje swj. Ludmile. Wot tutoho časa sem wita starownja wšěch pomocy potrěbnych starych ludźi.
Kultura a wobhladanja hódne
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Chrósćicy leža w juhozapadźe sydlišćoweje kónčiny Serbow w Hornjej Łužicy. Při kromach pućow pokazaja křiže, modlerske stołpy a serbske napisma (na přikład wjesne tafle abo mjena pućow) žiwosć serbskeje rěče a kultury, kotraž nosy husto katolski raz. Serbske tradicije so wosebje w Chrósćicach a w kónčinje dokoławokoło jara hladaja, tak zo so tu kóžde lěto chodojty pala, meje mjetaja, ptački kwasuja a swjateho Měrćina swjeći. Tež wjacezaměrowa hala „Jednota” so husto za kulturelne poskitki wužije: wotchadnička maturantow, kóžde druhe lěto mjezynarodny folklorny festiwal Łužica, nazymske koncerty, Schadźowanka, kopańcowy turněr TCM, předstajenje ptačokwasneho programa Serbskeho ludoweho ansambla za dźěći a dorosćenych so w tutej hali prawidłownje wotměwaja.
1772 natwarjena farska cyrkej je kóžde lěto centralny dypk wšěch Chróšćanskich křižerjow. Po zhromadnej mši wšitkich jěcharjow jěchaja tute do susodneje gmejny Pančicy-Kukow.
Na Chróšćanskim kěrchowje bu sławny serbski spisowaćel Jurij Brězan pohrjebany.
Dalše atrakcije:
- serbska lajska dźiwadłowa skupina Chrósćicy
- dujerska kapała Horjany
- Serbski folklorny ansambl Wudwor
- stary a nowy pomnik za padłych pólskich wojakow
- Cyrkej swjateju japoštołow Symana a Judy Tadeja
- tykowany dom w Chrósćicach
- swjećatko w Prawoćicach
- postawa swj. Marije w prózdnjeńcy
Wobydlerstwo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Po Arnošta Mukowej statistice mějachu Chrósćicy we 1880tych lětach 538 wobydlerjow, z nich 523 Serbow (97 %) a 15 Němcow.[4] W lěće 1956 zwěsći Arnošt Černik serbskorěčny podźěl ludnosće wot jenož hišće 73,9 %,[5] zdźěla přez přićehnjenje wuhnatych z něhdyšeho němskeho wuchoda po Druhej swětowej wójnje.
W lěće 1925 bě we wsy samej mjez 563 wobydlerjemi 540 katolskich (95,9 %) a 23 ewangelskich. Po ludličenju lěta 2011 bě 93,4 % wobydlerjow Chróšćanskeje gmejny katolskeje a 1,9 % ewangelskeje konfesije. Z tym běchu Chrósćicy gmejna z najwyšim podźělom katolikow w Budyskim wokrjesu.[6]
Gmejnske dźěle
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]| wjes | wob. | přer. staroba |
♀/♂a | kwocient młodychb |
kwocient starychc |
wosoby/ domjacnosć |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Hórki | 282 | 42,0 | 103 | 31 | 34 | 3,0 |
| Chrósćicy | 581 | 46,6 | 101 | 28 | 41 | 2,9 |
| Kopšin | 21 | 38,7 | 91 | 39 | 23 | 5,3 |
| Kozarcy | 40 | 39,6 | 100 | 24 | 14 | 3,3 |
| Nuknica | 58 | 37,3 | 107 | 38 | 19 | 2,6 |
| Prawoćicy | 76 | 40,2 | 153 | 26 | 13 | 3,2 |
| gmejna Chrósćicy | 1058 | 44,0 | 105 | 29 | 34 | 2,9 |
| podaća po cencusu 2011; staw: 9.5.2011[7] a: ličba mužow na 100 žonow b: poměr ličby wosobow pod 18 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65 c: poměr ličby wosobow nad 65 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65 | ||||||
Politika
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Gmejna słuša k sakskemu wólbnemu wokrjesej 53 (Budyšin 2) a k zwjazkowemu wólbnemu wokrjesej 156 (Budyšin I).
Gmejnska rada
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Chróšćanska gmejnska rada ma tuchwilu dwanaće čłonow. Komunalne wólby poslednich lět mějachu slědowace wuslědki:[8]
| Strony a zjednoćenstwa | 2019 | 2014 | 2009 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| % | sydła | % | sydła | % | sydła | |
| Swobodne wolerske zjednoćenstwo Chrósćicy/Prawoćicy | 43,8 | 6 | 46,7 | 5 | 39,0 | 5 |
| Křesćansko-demokratiska unija Němskeje (CDU) | 43,4 | 5 | 53,3 | 7 | 61,0 | 7 |
| Chrósćicy doprědka | 12,9 | 1 | – | – | – | – |
| cyłkownje | 100,0 | 12 | 100,0 | 12 | 100,0 | 12 |
| wobdźělenje | 71,7 % | 60,6 % | 54,6 % | |||
Gmejnskej radźe přisłušeja wot 2019 slědowace radźićeljo a radźićelki:
- Swobodni wolerjo gmejny Chrósćicy: Roman Nuk, Marian Korjeńk, Jurij Kokla, Beno Hojer, Michał Šrajer, Michał Wowčer
- CDU: Jan Wjesela, Benedikt Wjenk, Katharina Jurkowa, Uwe Macka, Guido Herman
- Chrósćicy doprědka: Dawid Wróbl[9]
Wjesnjanosta
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Čestnohamtski wjesnjanosta Chrósćic je Marko Kliman (CDU). Wón bu dnja 7. junija 2015 z 87,2 % hłosow za naslědnika dołholětneho wjesnjanosty Maćija Brycki wuzwoleny. Wolerske wobdźělenje wučini 46,8 %.[10] Při komunalnych wólbach 2022 bu z 92,3 % w zastojnstwje wobkrućeny (wobdźělenje: 52,9 %).[11]
| wólba | wjesnjanosta | namjet | wuslědk (%) |
|---|---|---|---|
| 2022 | Marko Kliman | CDU | 92,3 |
| 2015 | 87,2 | ||
| 2008 | Maćij Brycka | 98,1 | |
| 2001 | 86,3 |
Wobchad
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Přez Chrósćicy wjedźe statna dróha S 101 (Biskopicy–Rakecy), kotraž je sewjernje wsy jako „serbski highway“ znata. Z wuchoda přińdźe S 98 (Njeswačidło–Chrósćicy), kotraž so tule skónči. Wokrjesne dróhi zwjazuja wjes z Pančicami, Njebjelčicami a Haslowom.
Při busowym zastanišću na nawsy zastawaju regionalne busy linijow 186 (do Kamjenca a Ralbic), 195 (do Worklec, Róžanta, Hórkow) a 196 (do Njebjelčic, Róžanta, Sernjan).
Wobrazarnja
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]-
Pomnik padnjenym pólskim wojakam
-
Chróšćanska fara
-
Serbska zakładna šula „Jurij Chěžka“
-
W cyrkwi swj. Symana a Judy
-
Cyrkej swj. Symana a Judy
Wosobiny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Tule so narodźili
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Donat Józef Ćěsla (1614–90) – duchowny, spisaćel
- Jan Józef Ignac Freišlag ze Šmidentala (1669–1743) – duchowny a nabožinski prócowar
- Jakub Jan Józef Wóski z Baerenstamma (1692–1771) – biskop
- Mikławš Jakub Fulk (1754–1829) – duchowny, katolski rozswětler a nabožinski prócowar
- Jurij Kislink (1788–1869) – pastyr, twarc časnikow a sykawow
- Jakub Pjech (1797–1870) – farar a kulturny prócowar
- Jakub Kral (1828–1911) – wučer, domiznowědnik a ludowy spisowaćel
- Józef Božidar Lajder (1847–1937) – prawiznik a spisowaćel w młodych lětach
- Jakub Skala (1851–1925) – duchowny, katolski kulturny prócowar a předsyda Maćicy Serbskeje
- Jurij Winger (1872–1918) – farar, spisowaćel a přełožowar
- Pawoł Wićaz-Chróšćanski (1901–33) – ratarski dźěłaćer, redaktor a basnik
- Pawoł Völkel (1931–97) – slawist, słownikar, wudawaćel a přełožowar
- Měrćin Völkel (1934–2007) – kulturny wědomostnik, publicist
We wsy skutkowali
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Jan Michał Haška (1778–1854) – farar a nabožinski spisowaćel; 1802–24 kapłan a 1824–34 farar w Chrósćicach
- Michał Kokla (1840–1922) – burski kubler a zapósłanc Sakskeho krajneho sejma; bydleše w Chrósćicach a organizowaše tamniše towarstwowe žiwjenje
- Pětr Hila (1860–1932) – wučer a kantor; wot 1880 w Chrósćicach, přez 40 lět dirigent spěwarskeho towarstwa Jednota
- Jan Just (1869–1922) – farar a kulturny prócowar; 1894–1908 kapłan w Chrósćicach
- Marja Kubašec (1890–1976) – spisowaćelka; wot 1911 do 1925 wučerka w Chrósćicach
- Jurij Wuješ (1905–1968) – wučer, redaktor, basnik, dramaturg; wot 1926 do 1929 w Chrósćicach
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ Aktualne ličby wobydlerstwa po gmejnach 2023; Statistiski krajny zarjad Sakskeje
- ↑ Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 23 (digitalizat).
- ↑ Schuldatenbank Sachsen; abgerufen am 24. August 2024.
- ↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 96. → wšě wjeski
- ↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 251. [681 wobydlerjow, z nich 391 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 0 z pasiwnymi, 112 serbskich dźěći a młodostnych, 178 bjez znajomosćow] → wšě wjeski
- ↑ Wuslědki censusa 2011 za Chróšćansku gmejnu: Nabožina
- ↑ Statistiski krajny zarjad Sakskeje: gmejna Chrósćicy (němsce)
- ↑ Wuslědki komunalnych wólbow dnja 26. meje 2019 w Chrósćicach na wahlen.sachsen.de
- ↑ Tole su woleni gmejnscy a měšćanscy radźićeljo. W Serbskich Nowinach dnja 29. meje 2019.
- ↑ Wuslědki Chróšćanskich komunalnych wólbow dnja 7. junija 2015 na statistik.sachsen.de
- ↑ Wólbne wuslědki na wahlen.sachsen.de, wotwołany dnja 13. julija 2022 (němsce)
Wotkazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Towarstwo Domizna z.t. Chrósćicy
- Chrósćicy w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
Biskopicy |
Bóšicy |
Budestecy |
Budyšin |
Bukecy |
Dobruša-Huska |
Frankenthal |
Großharthau |
Großnaundorf |
Halštrow |
Halštrowska Hola |
Haselbachtal |
Hodźij |
Hornja Hórka |
Chrósćicy |
Kamjenc |
Kinspork |
Kubšicy |
Kulow |
Kumwałd |
Łaz |
Łuty |
Łužnica |
Malešecy |
Neukirch |
Njebjelčicy |
Njedźichow |
Njeswačidło |
Ohorn |
Ottendorf-Okrilla |
Pančicy-Kukow |
Połčnica |
Porchow |
Radeberg |
Radwor |
Rakecy |
Ralbicy-Róžant |
Ramnow |
Sćenjow |
Sepicy |
Smělna-Póckowy |
Sprjewiny Doł |
Swětła |
Šěrachow-Korzym |
Wachow |
Warnoćicy |
Wjazońca |
Wjelećin |
Wojerecy |
Wołbramecy |
Worklecy |
Wóslink |
Wóspork |
Wulka Dubrawa |
Wulke Rědorjecy |
Załom |
Zemicy-Tumicy
Zarjadniske zjednoćenstwa/zwjazki:
Biskopicy |
Budestecy-Hornja Hórka |
Großharthau |
Kinspork |
Njeswačidło |
Połčnica |
Při Klóšterskej wodźe