Jězor
Jězor słuša ke kategoriji stejatych wodźiznow, kotrež móža při- abo wottok běžateje wody měć a su dospołnje z twjerdźiznu wobdate. Wón woznamjeni so w dalokej měrje přez wuwaženy ekosystem.
Definicija
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Jězor je nutřkokrajna wodźizna, w kotrejž so (wjetše) mnóstwo wody we wužłobjenju zemje nahromadźić móže. Porno nutřkokrajnym morju (kaž na přikład Srjedźne morjo) nima jězor direktny zwisk k oceanam na wysokosći hładźiny morja, z čimž so tež žadyn při- abo wottok přez mórske prudźenje njepokaza. Mnóstwo při- a wottoka je w přirunanju z cyłkownym mnóstwom wody w jězoru skerje małe. W rozdźělu k běžatej wodźe je jězor płony a njepokaza žadyn spad.
Z wida limnologiskeje definicije je jězor poprawom zasadnje hłubši hač hat abo łuža, tak zo móže so přez dny abo měsacy stabilne temperaturne worštowanje wutworić. Z frekwency přeměšenja, kotraž ma daloko sahace ekologiske sćěhi, hodźa so jězory kategorizować. W tutym zmysle někotre niske jězory, kaž na přikład Balaton, scyła jako „woprawdźite“ jězory njepłaća.
Při wšěm je wotmjezowanje mjez jězorami, hatami a łužami atd. njedokładne a přeco subjektiwne. Tohodla mjenuja někotři limnologojo kóždu z wodu napjelnjenu wužłobinu jako jězor. Za kategorizowanje by potom bjez wuznama było, hač je jězor stajnje, periodisce abo epizodisce z wodu pjelnjeny a hač stajne worštowanje wutwori.
Jězor wopřija zwjetša słódku wodu, eksistuja pak tež wulke słone jězory, kaž na přikład Kaspiske morjo, Aralski jězor a Mortwe morjo. Někotre jězory su tež bohate na sodu, kaž jězory wokoło wulkeho hrjebinoweho přełama we wuchodnej Africe.
Druha móžnosć definicije hodźi so přez wulkosć zawjesć, po kotrejž dyrbi jězor znajmjeńša jedyn hektar wulki być.[1]
Tež w astronomiji rěči so wo jězorach, jeli druhu běžitu maćiznu wobsahuja – kaž metanowe jězory na Titanje, měsačku Saturna.
Najwjetše jězory swěta
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]| jězor | přestrjeń | hłubokosć | połoženje | kajkosć wody |
|---|---|---|---|---|
| Kaspiske morjo | 393.898 km² | 995 m | Ruska, Kazachstan, Azerbajdźan, Iran, Turkmenistan |
słona woda |
| Horni jězor | 82.414 km² | 405 m | Zjednoćene staty Ameriki, Kanada | słódka woda |
| Viktoriaski jězor | 68.870 km² | 81 / 85 m | Tansanija, Kenija, Uganda | słódka woda |
| Huronski jězor | 59.596 km² | 229 m | Zjednoćene staty Ameriki, Kanada | słódka woda |
| Michiganski jězor | 58.016 km² | 281 m | Zjednoćene staty Ameriki | słódka woda |
| Tanganjikaski jězor | 32.893 km² | 1470 m | Demokratiska republika Kongo, Tansanija, Sambija, Burundi | słódka woda |
| Wulki mjedwjedźacy jězor | 31.792 km² | 446 m | Kanada | słódka woda |
| Bajkalski jězor | 31.492 km² | 1642 m | Ruska | słódka woda |
| Malawiski jězor | 29.600 km² | 706 m | Malawi, Tansanija, Mosambik | słódka woda |
| Wulki njewólniski jězor | 28.438 km² | 614 m | Kanada | słódka woda |
| Erieski jězor | 25.745 km² | 64 m | Zjednoćene staty Ameriki, Kanada | słódka woda |
| Winnipegski jězor | 24.341 km² | 18 m | Kanada | słódka woda |
| Ontarioski jězor | 19.259 km² | 244 m | Zjednoćene staty Ameriki, Kanada | słódka woda |
| Balchaš | 18.428 km² | 26 m | Kazachstan | słabje słona woda |
| Ladogaski jězor | 17.703 km² | 255 m | Ruska | słódka woda |
Najwjetše łužiske jězory namakaja so w (kumštnej) Łužiskej jězorinje a nastachu z něhdyšich brunicowych jamow. Najwjetši z nich je Sedličanski jězor, kotryž leži sewjerowuchodnje Złeho Komorowa a ma přestrjeń wot 13,3 kwadratnych kilometrow. Nimale samsnu wulkosć ma najwjetši přirodny jězor Łužicy (a cyłeje Braniborskeje), Gójacki jězor sewjernje Błótow.
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ Rüdiger Mauersberger: Klassifikation der Seen für die Naturraumerkundung des nordostdeutschen Tieflandes Templin, 2006.