Հոգի
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Հոգի (այլ կիրառումներ)
| Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
| Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։ |
Հոգի հասկացությունը կարելի է դիտարկել կրոնական, փիլիսոփայական և հոգեբանական տեսակետից։ Հոգին օրգանիզմի կյանքը, նրա զգայունակությունը, մտածողությունը, գիտակցությունը, զգացմունքներն ու կամքը պայմանավորող գործոն է։ Նշված ընդունակություններով միայն օժտված է բարձրագույն բանականություն ունեցող օրգանիզմը՝ մարդ արարածը։ Հոգու նյութական, ֆիզիոլոգիական սուբստրատը (կրողը, հիմքը) նյարդային համակարգն է, ուստի հոգու վերլուծությունը ֆիզիոլոգիական առումով, այսինքն՝ նրա հիմքում ընկած ֆիզիոլոգիական պրոցեսների, մեխանիզմների վերլուծությունը խիստ կարևոր է նրա գիտական ըմբռնման համար։ Ընդ որում, այդ վերլուծության ժամանակ պետք է խուսափել այնպիսի ծայրահեղություններից, ինչպիսիք են հոգու անջատումը ֆիզիոլոգիականից կամ հանգեցումը նրան։
Դեռևս հնագույն ժամանակներից մարդկանց հետաքրքրել է հոգու գոյության հարցը։ Հնագույն մարդիկ հոգու մասին պատկերացում են կազմել կյանքի և մահվան մասին ունեցած իրենց համոզմունքների շնորհիվ։ Նրանք հոգին համարել են յուրաքանչյուր մարդու աննյութական ու անիրեղեն կերպարանքը, որը նման է գոլորշու, օդի կամ ստվերի։ Այն դառնում է կյանքի ու մահվան պատճառը՝ կարողանալով իր տիրոջ ցանկություններից անկախ լքել մարմինը և արագորեն տեղաշարժվել ժամանակի ու տարածության մեջ։ Համարվում էր, որ մարմինը լքած հոգին կարող է ուրվականի տեսքով հայտնվել կենդանի մարդկանց առջև՝ քնած կամ արթուն ժամանակ։ Բացի դրանից համարվում էր, որ «թափառող» հոգին կարող է ներթափանցել այլ մարդկանց, կենդանիների և նույնիսկ առարկաների մեջ, տիրանալ ու կառավարել նրանց։ Հոգու մասին հավատալիքների այս հնագույն պատկերացումների համակարգը կոչվում է անիմիզմ։ Այլ կերպ ասած, անիմիզմը այն հավատն է, որ յուրաքանչյուր ոք ունի իր կրկնորդը՝ հոգու կամ հոգիների տեսքով, ինչպես նաև այն համոզմունքը, որ առարկաներն ու իրերը նույնպես կարող են հոգի ունենալ /վերջինս կոչվում է նաև անիմատիզմ/։
Հին հռոմեացի փիլիսոփաներ Էմպեդոկլեսը, Անաքսագորասը, Դեմոկրիտեսը որոշակիորեն անդրադարձել են հոգու և նրա ունակությունների վերաբերյալ ուսմունքին։ Նրանք համարում էին հոգին շատ նուրբ մարմին, որը ներառված է արյան մեջ։ Հետագայում Պլատոնը զարգացրեց հոգեկան տարբեր գործընթացների՝ զգայության, զգացողության, հիշողության մասին դրույթները։ Հոգու մասին համակարգված ուսմունքի ստեղծողը Արիստոտելն էր, ով դիտարկում էր հոգեկան ուժերը և ունակությունները, նրանց դրսևորումը և զարգացումը՝ սկսած բուսական աշխարհից, ավարտած մարդկանցով։ Արիստոտելը համարում էր, որ հոգին գտնվում է սրտի մեջ։ Դեկարտը հոգին համարում էր մատերիայից առանձնացված ինքնուրույն հոգևոր սուբստանցիա, որի կարևորագույն հատկանիշը մտածողությունն է։ Նա լոկալիզացնում էր հոգին գլխուղեղում։ Լոկը հերքում էր հոգու էությունը ճանաչելու հնարավորությունը՝ առաջարկելով հետազոտել միայն հոգեկան երևույթները՝ զգայությունները և գաղափարները։ Լոկը համարվում է հոգու մասին էմպիրիկ ուսմունքի կամ փորձարարական հոգեբանության հիմնադիրը։
Լեյբնիցը և Վոլֆը հոգու՝ իբրև սուբստանցիայի, նրա ընդունակությունների մասին ուսմունքով դարձան ռացիոնալ հոգեբանության հիմնադիրները։ Կանտը, զարգացնելով հոգու ընդունակությունների մասին ուսմունքը, առանձնացրեց հոգեկան վիճակների երեք տեսակ՝ միտք, զգացմունք և կամք։ Հոգու մասին էմպիրիկ ուսմունքը բաժանվեց մի քանի ուղղությունների՝ ինքնին էմպիրիկ /Հյում, Ռիդ, Ջեմս Միլ, Ջոն Ստյուարտ Միլ, Բեն, Պաուլսեն/, մատերիալիստական /Լամետրի, Գոլբախ, Կոնդալիակ/, ֆիզիոլոգիական /Ֆլուրանս, Ռիբո, Լետուրնո, Պաուլան, Հերբ. Սպենսեր, Շարկո, Բերնգեյմ, Ռիշե, Բինե և այլք/, փորձարարական և հոգեֆիզիկական /Վեբեր, Ֆեխներ, Լոցե, Վունդտ/։
Հայ փիլիսոփաներից հոգու հիմնահարցին առավել հանագամանորեն անդրադարձել են Գրիգոր Տաթևացին և Դավիթ Անհաղթը։
Հոգին, ըստ Այուրվեդայի, հավերժ գոյություն ունեցող, ոչ նյութական տարր է։ Այուրվեդիկ հետևյալ աֆորիզմը հենց այդ մասին է խոսում.՝ "Khadayah chetana sastha dhatavah purushah", այսինքն՝ հինգ տարրերը և վեցերորդը՝ հոգին միասին կոչվում են "Purusha" Այուրվեդայի ձևակերպմամբ (մարդ բառի ավելի ունիվերսալ տարբերակ է)։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Etymology of Soul Արխիվացված 2020-08-07 Wayback Machine
- Quantum Theory Won’t Save The Soul Արխիվացված 2015-06-24 Wayback Machine
- What Science Really Says About the Soul by Stephen Cave
- Stanford Encyclopedia of Philosophy entry on Ancient Theories of the Soul
- The soul in Judaism at Chabad.org
- The Old Testament Concept of the Soul by Heinrich J. Vogel
- Body, Soul and Spirit Article in the Journal of Biblical Accuracy
- Is Another Human Living Inside You?
| Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հոգի» հոդվածին։ |
| ||||||||||||