Jump to content

Վիլյամ Ջեյմս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վիլյամ Ջեյմս
William James
Ծնվել էհունվարի 11, 1842(1842-01-11)[1][2][3][…]
Astor House, Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4]
Մահացել էօգոստոսի 26, 1910(1910-08-26)[1][2][3][…] (68 տարեկան)
Tamworth, Քարոլ շրջան, Նյու Հեմփշիր, ԱՄՆ
բնական մահով
ԳերեզմանCambridge Cemetery[5]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
Դավանանքլյութերականություն
ՈւղղությունՊրագմատիզմ և functional psychology?
Մասնագիտությունփիլիսոփա, հոգեբան, համալսարանի դասախոս, բժիշկ և գրող
Հաստատություն(ներ)Հարվարդի համալսարան
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն և հոգեբանություն
Պաշտոն(ներ)Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիայի նախագահ և Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիայի նախագահ
ԱնդամակցությունԱրվեստի և գրականության ամերիկյան ակադեմիա, Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Լինչեի ազգային ակադեմիա, Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիա և ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա
Ալմա մատերՀարվարդի բժշկական դպրոց, Հարվարդի ճարտարագիտության և կիրառական գիտությունների դպրոց, Հարվարդի համալսարան[6] և Պլիմութ քոլեջ
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[1][7]
Եղել է գիտական ղեկավարՍթենլի Հոլլ, Morris Raphael Cohen?, Horace Kallen?[8] և Edwin Holt?[6]
Հայտնի աշակերտներԷդուարդ Լի Տորնդայք, Արթուր Օնկեն Լավջոյ, Մերի Ուիթոն Կալկինս, Ռոբերտ Վուդվորթ և Boris Sidis?
Ազդվել էԲլեզ Պասկալ և Ռալֆ Ուոլդո Էմերսոն
Ամուսին(ներ)Alice Gibbens James?[9]
Երեխա(ներ)William James?
ՀայրՀենրի Ջեյմս
ՄայրMary Walsh James?
 William James (psychologist) Վիքիպահեստում

Վիլյամ Ջեյմս (անգլ.՝ William James, հունվարի 11, 1842(1842-01-11)[1][2][3][…], Astor House, Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4] - օգոստոսի 26, 1910(1910-08-26)[1][2][3][…], Tamworth, Քարոլ շրջան, Նյու Հեմփշիր, ԱՄՆ), ամերիկացի փիլիսոփա, հոգեբան, հակամատերիալիստական արմատական էմպիրիզմի ներկայացուցիչ, հոգեբանության մեջ ֆունկցիոնալիստական մոտեցման, պրագմատիզմի հիմնադիր։ Նրա մետաֆիզիկայի հիմնական գաղափարներն են ազատ ստեղծագործական անհատի և իրականության բազմաձևության մասին ուսմունքը, փորձել է ստեղծել «վերջին, ամենաառարկայական և ամենաենթակայական աշխարհայացք»։

Հիմնական աշխատություններն են՝ «Հոգեբանության հիմունքներ» (The Principles of Psychology, 1890); «Կամք առ հավատ» (The Will to Believe, 1897); «Կրոնական փորձի բազմազանություն» (The Varieties of Religious Experience, 1902); «Պրագմատիզմ» (Pragmatism։ A New Name for Old Ways of Thinking, 1907); «Տիեզերքը պլյուրալիստական տեսանկյունից» (A Pluralistic Universe, 1909); «Ճշմարտության նշանակությունը» (The Meaning of Truth, 1909); Փիլիսոփայության որոշ խնդիրներ (Some Problems in Philosophy, 1911); «Արմատական էմպիրիզմի ակնարկներ» (Essays in Radical Empiricism, 1912)։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավարտել է Հարվարդի համալսարանը՝ ստանալով բժշկական և գեղարվեստական կրթություն, 1869 թվականին ստացել է դոկտորի աստիճան, բայց առողջական խնդիրների պատճառով հրաժարվել է բժշկի աշխատանքից։ 1872 թվականից գիտաշխատող, 1885 թվականից փիլիսոփայության պրոֆեսոր, իսկ 1889-1907 թվականներին՝ Հարվարդի համալսարանի հոգեբանության պրոֆեսոր, որտեղ 1892 թվականին կազմակերպել է ԱՄՆ-ում առաջին կիրառական հոգեբանության լաբորատորիան (Հուգո Մյունստերբերգի հետ համատեղ)[10]։

Սթենլի Հոլլի հետ միասին՝ Ջեյմսը միակ հոգեբանն է, ով կրկնակի դարձել է Ամերիկյան հոգեբանական ասոցացիայի նախագահ՝ 1894 թվականին և 1904 թվականին։

Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամ է[11]։

Գիտական հայացքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոգեբանության մեջ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջեյմսի հոգեբանական աշխատանքներում ներառված են ոչ այնքան հայացքների ամբողջական համակարգ, որքան հայեցակարգերի հավաք, որոնք հիմք են ծառայել ժամանակակից հոգեբանության տարբեր մոտեցումների համար։ Ջեյմսը հոգեբանությունը դարձրել է Ամերիկայում հայտնի գիտություններից մեկը։ Նա հոգեբանության առաջին պրոֆեսորն է Հարվարդի համալասրանում։

Զբաղվել է բազմազան խնդիրների ուսումնասիրմամբ՝ գլխուղեղի և ճանաչողական գործընթացների, հույզերի ուսումնասիրումից մինչև անձի խնդիրներ։ Նրա ուսումնասիրման հիմնական խնդիրներից է գիտակցությունը։ Նրան է պատկանում «գիտակցության հոսքի», այսինքն՝ մարդկային գիտակցության անընդհատության մասին հասկացում՝ չնայած արտաքին դիսկրետության՝ պայմանավորված անգիտակցական հոգեկան գործընթացներով[12] Մտքի անընդհատությունը բացատրում է ինքնանույնականացման հնարավորությունը։ Դրա համար, օրինակ, մարդն արթնանալով միանգամից գիտակցում է իրեն և նրան «պետք չէ հայելու մեջ նայել՝ համոզվելու համար, որ ինքն է»։ Ջեյմսը ընդգծում է ոչ միայն անընդհատությունը, այլև գիտակցության դինամիկությունը, փոփոխայնությունը՝ նշելով, որ նույնիսկ սովորական իրերի գիտակցումն անընդհատ փոխվում է և վերաձևակերպելով Հերակլիտին, ըստ որի՝ «չի կարելի երկրորդ անգամ մտնել միևնույն գետը», գրել է, որ մենք չենք կարող հստակությամբ ունենալ միևնույն միտքը երկրորդ անգամ։

Գիտակցությունը ոչ միայն անընդհատ է և փոփոխական, բայց ընտրողական, նրանում միշտ տեղի է ունենում ընդունում և մերժում, որոշ առարկաների կամ նրանց հատկությունների ընտրություն և մյուսների ժխտում։ Ըստ Ջեյմսի՝ գիտակցության աշխատանքի կանոնների ուսումնասիրումը հոգեբանության գլխավոր խնդիրն է։ Գիտակցության բնույթի հետ կապված մտորումներում Ջեյմսն առաջադրել է հետազոտական նոր մոտեցում. «Ես ժխտում եմ գիտակցությունը որպես սուբստանցիա, որպես էություն, բայց ես խիստ ընգծել նրա նշանակությունը՝ որպես գործառույթի. գործառույթը՝ ճանաչողությունն է։ Գիտակցության անհրաժեշտությունը բխում է պահանջմունքից՝ բացատրելու փաստը, որ իրերը ոչ միայն գոյություն ունեն այլև ճանաչվում են»[13]։

Ջեյմսի համար առաջնային էր, ոչ թե գիտակցության առանձին տարրը, այլ նրա հոսքը՝ որպես դինամիկ ամբողջականություն։ Դրա հետ մեկտեղ՝ նա ընդգծել է գիտակցության, այլ ոչ նրա կառուցվածքի ուսումնասիրման առաջնայնությունը։ Ուսումնասիրելով գիտակցության աշխատանքը՝ նա հանգում է երկու հիմնական դետերմինանտների՝ ուշադրության և սովորության բացահայտմանը։ Խոսելով մարդու ակտիվության մասին՝ գիտնականն ընդգծել է, որ հոգեկանն օգնում է նրան պրակտիկ գործունեության մեջ՝ օպտիմալացնելով սոցիալական ադապտացիայի գործընթացը[14]։

Ջեյմսի հոգեբանական հայացքները խիստ ներհյուսված են փիլիսոփայական տեսության՝ պրագմատիզմի հետ։ Մեծ ուշադրություն է դարձրել կիրառական հոգեբանությանը՝ ապացուցելով նրա նշանակությունը։ Նրա կարծիքով, հատկապես կարևոր է հոգեբանության կապը մանկավարժության հետ։ Նա նույնիսկ հրատարակել է մանկավարժների համար հատուկ գիրք՝ «Զրույց ուսուցիչների հետ հոգեբանության մասին», որում ապացուցել է դաստիարակության և ինքնադաստիարակության մեծ հնարավորությունը, երեխաների մոտ ճիշտ սովորությունների ձևավորման կարևորությունը։

Ջեյմսն անդրադարձել է անձի՝ որպես ինտեգրատիվ ամբողջականության խնդրին։ Նա անձի կառուցվածքում առանձնացրել է ճանաչող և ճանաչվող տարրեր՝ ենթադրելով, որ ճանաչվող տարրը՝ Ես-օբյեկտն է կամ էմպիրիկ Ես-ը, որի մենք գիտակցում ենք որպես մեր անձ, իսկ ճանաչող տարրը՝ մեր մաքուր Ես-ն է՝ գիտակցող Ես-ը։ Մեծ նշանակություն ուներ և էմպիրիկ անձի մեջ որոշ մասերի առանձնացումը՝ ֆիզիկական, սոցիալական և հոգևոր։ Ըստ Ջեյմսի՝ մեր էմպիրիկ Ես-ը լայն է մաքուր ֆիզիկականից, քանի որ մարդը նույնականացնում է իրեն և իր սոցիալական դերերի և իր մոտիկների հետ՝ ընդլայնելով իր ֆիզիկական Ես-ը[14]։

Մեծ նշանակություն ունեցել Ջեյմսի կողմից հույզերի նկարագրումը, որոնք ներառված են անձի տարբեր կառուցվածքներում, առաջին հերթին՝ ինքնագնահատականի նկարագրությունը, որի դերի մասին առաջին անգամ խոսել է հենց Ջեյմսը։ Նա առաջ է քաշել ինքնահարգանքի բանաձև, որն իրենից ներկայացնում է բաժանում. համարիչը՝ հաջողությունը, հայտարարում՝ հավակնությունը, պահանջը («Ինքնահարգանք = հաջողություն/հավակնություն»)։

Այս բանաձևն ընկած է անձի հիերարխիայի հիմքում՝ ինքնակատարելագործման և հաջողության, հիվանդության և նևրոզների, գնահատականի և հույզերի մեջ։

Ջեյմսը մշակել է նաև հույզերի վերաբերյալ հայտնի տեսություններից մեկը՝ Լանգեի հետ միասին[15]։ Այն ցույց է տալիս հույզերի և ֆիզիոլոգիական փոփոխությունների միջև կապը՝ ընդգծելով օրգանիզմի ֆիզիոլոգիական փոփոխություններն առաջնային հույզերի նկատմամբ։ Չնայած այս մոտեցման արտաքին պարադոքսալությանը՝ այն մեծ տարածում է գտել և նույնիսկ մասնակիորեն հաստատվել հոգեդեղաբանության և հոգեշտկողական հետազոտություններով[16]։

Մնալով գիտակցության և նրա հոգեբանության սուբյեկտիվ մեթոդի շրջանակներում՝ Ջեյմսը գիտակցության մեկնաբանությանը տվել է նոր կողմնորոշում՝ վերագրելով մարմնական գործողություններին՝ որպես միջավայրի նկատմամբ հարմարման գործիք։

Ջեյմսի ձգտումն անձը սահմանելու հոգևոր համապարփակություն, որն իրեն ստեղծում է «ոչնչից», հետագայում օգտագործվել է էքզիստենցիալիզմի մեջ[17]։

Ջեյմսը մեծ նշանակության ուներ հոգեբանության զարգացման համար՝ որպես ինքնուրույն գիտության՝ անկախ բժշկությունից ու փիլիսոփայությունից՝ միաժամանակ մեծ ազդեցություն թողնելով մանկավարժության և փիլիսոփայության վրա[12]։

Կրոնի նկատմամբ վերաբերմունք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Կրոնական փորձի բազմազանություն»[17] աշխատության մեջ Ջեյմսն առանձնացնում է կրոնական փորձի երկու տեսակներ.

Ջեյմսի համար կրոնի արժեքը կայանում էր նրա ընդունակության մեջ՝ օգնելու մարդկանց ձեռք բերելու կյանքի նկատմամբ դրական և վստահ վերաբերմունք։ Գիտնականի կարծքիով՝ կրոնը նպաստում է մարդու մոտ ինքն իր և շրջապատող պայմանների մասին ճշմարիտ պատկերացումների ամրապնդմանը, որպեսզի մարդիկ չդառնան կյանքի և հասարակության անկատարելության զոհ[18]։

Հայտնի մարդկանց մասին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջեյմսն առաջիններից է ուշադրություն դարձրել անձի և միջավայրի փոխկապվածությանը իր՝ «Հայտնի մարդիկ և նրանց շրջապատը» (Great Men and Their Environment)[19] դասախոսություններում։

Նա գտնում էր, որ հանճարներին պետք է ընկալել որպես «սպոնտան մուտացիաներ»՝ Դարվինի տեսության համանմանությամբ՝ բնական ընտրության վրա միջավայրի ազդեցության մասին[20]։ Ջեյմսը ներմուծել է պատմական պահի նկատմամբ անձի ընկալունակության մասին հասկացություն (receptivities of the moment)՝ գտնելով, որ հասարակության մեջ փոփոխությունները տեղի են ունենում հիմնականում ակտիվության ազդեցությամբ կամ անձի օրինակով[19]։ Դրա հետ մեկտեղ՝ հանճարն այնքան է համապատասխանում իր ժամանակի առանձնահատկություններին, որ կարող է դառնալ շարժման նախաձեռնող և ոգեկոչող, կամ մարդկանց մահվան պատճառ։ Ընդհանուր առմամբ, Ջեյմսը քիչ ուշադրություն է դարձրել պատմական զարգացման այլ շարժիչ ուժերին, ինչը քննադատության առիթ է դարձել, օրինակ՝ Սինդի Հուկի կողմից[21]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Kallen H. M. Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Babelio (ֆր.) — 2007.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118556851 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  5. ↑ Find A Grave — 1996.
  6. ↑ 6,0 6,1 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  7. ↑ CONOR.Sl
  8. ↑ https://www.google.com/books/edition/Understanding_Religious_Pluralism/PaINBQAAQBAJ?hl=en&gbpv=1&pg=PA164
  9. ↑ https://www.encyclopedia.com/women/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/james-alice-gibbens-1849-1922
  10. ↑ Быковский Б. Э., Ляликов Д. Н. Джемс, Уильям — статья из Большой советской энциклопедии.
  11. ↑ ↑ William James Dies; Great Psychologist — некролог на сайте The NewYorkTimes (англ.)
  12. ↑ 12,0 12,1 Ярошевский М.Г. История психологии.— 3-е изд.— М., 1985
  13. ↑ Джемс В. Существует ли сознание? // Новые идеи в философии. Сб. 4 — М., 1913. С. 103-104.
  14. ↑ 14,0 14,1 Джемс У. Психология.— СПб., 1896.
  15. ↑ Ланге H.H. Психология.— М., 1914.
  16. ↑ Ждан А.Н. История психологии как становление ее предмета։ Дисс. на соиск. ст. доктора психол. наук.— М., 1994.
  17. ↑ 17,0 17,1 Джеймс У. Многообразие религиозного опыта.— СПб., 1993.
  18. ↑ Всеобщая история религий мира. — М.: Эксмо, 2006. — 763 с.
  19. ↑ 19,0 19,1 James, W. 2005. Great Men and Their Environment. Kila, MT: Kessinger Publishing
  20. ↑ Гринин Л. Е. 2010. Личность в истории: эволюция взглядов. История и современность, № 2, с. 29.[1]
  21. ↑ Hook, S. 1955. The Hero in History. A Study in Limitation and Possibility. Boston: Beacon Press. Pp. 16-19

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Гевин У. Понятие «смутности» в философии У. Джемса // Вопросы философии. 1996.-№ 3.- С.79-91.
  • Фокеев Ф. В. Плюралистическая гипотеза в прагматизме У. Джеймса.// История философии. № 10. М.,2003.- С.121-139.
  • Bush W.T. William James and Pan-Psychism // Columbia Studies in the History of Ideas. Vol. 2, 1925.
  • Deborah Blum. Ghost Hunters: William James and the Search for Scientific Proof of Life After Death (2006).
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վիլյամ Ջեյմս» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիլյամ_Ջեյմս&oldid=10018675» էջից