Jump to content

Baro a Selanda

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia

Nagsasabtan: 42°S 174°E / 42°S 174°E / -42; 174

Baro a Selanda
Aotearoa
Wagayway ti New Zealand
Wagayway
Eskudo ti New Zealand
Eskudo
Nailian a kanta: 
"Apo Dios Ikanawam ti Baro a Selanda"
"Apo Dios Isalakanmo ti Reina"[n 1]

Ti hemisperio a naipatengnga idiay Baro a Selanda
Ti hemisperio a naipatengnga idiay Baro a Selanda
KapitolioWellington
41°17′S 174°27′E / 41.283°S 174.450°E / -41.283; 174.450
Kadakkelan a siudadAuckland
Opisial a sasaoIngles (95.9%)[n 2]
Māori (4.2%)
Senial a pagsasao ti Baro a Selanda (0.6%)
Nailian a pagsasaoIngles (98%)
Grupgrupo ti etniko
78% Europeano/Dadduma oay[n 3]
14.6% Māori
9.2% Asiano
6.9% Tattao ti pasipiko
Nagan dagiti umiliTaga-Baro a Selanda,
Kiwi (panagsarsarita)
GobiernoUnitario a parliamentario a batay-linteg a monarkia
• Monarkia
Isabel II
Cindy Kiro
Jacinda Ardern
Panagwaywayas 
manipud iti Nagkaykaysa a Pagarian[n 4]
17 Enero 1853
26 Septiembre 1907
11 Disiembre 1931 (naampon idi 25 Nobiembre 1947)
13 Disiembre 1986
Kalawa
• Dagup
268,021 km2 (103,483 sq mi) (Maika-75)
• Danum (%)
1.6[n 5]
Populasion
• Karkulo idi October 2021
5,132,870 [5] (Maika-121)
• Senso idi 2018
4,699,755[6]
• Densidad
19.1/km2 (49.5/sq mi) (Maika-167)
GDP (PPP)Karkulo idi 2021
• Dagup
increase $226.566 billion[7] (64th)
• Tunggal maysa a tao
increase $44,226[7] (42nd)
GDP (nominal)Karkulo idi 2021
• Dagup
increase $243.332 billion[7] (50th)
• Tunggal maysa a tao
increase $47,499[7] (22nd)
Gini (2019)negatibo nga idadakkel 33.9[8]
kalalainganna
HDI (2019)increase 0.931[9]
nangato unay · Maika-14
KuartaDoliar ti Baro a Selanda (NZD)
Sona ti orasUTC+12 (NZST[n 6])
• Kalgaw (DST)
UTC+13 (NZDT)
(Sep aginggana ti Abr)
Pormat ti petsaaa/bb/tttt
Pagmanehuankanigid
Kodigo ti panagtawag+64
Kodigo ti ISO 3166NZ
TLD ti internet.nz[n 7]

Ti Baro a Selanda (Ingles: New Zealand) (Māori: Aotearoa) ket maysa nga isla a pagilian a mabirukan idiay abagatan a laud ti Taaw Pasipiko. Ti heograpiko a pakabuklan daytoy a pagilian ket buklen ti dua a kangrunaaan a bagi ti dagdaga iti Amianan ken Abagatan nga is-isla ‒ ken dagiti adu pay a babassit nga is-isla. Naisanglad ti Baro a Selanda ti 1,500 kilometro (900 mi) a daya iti Australia ti ballasiw ti Baybay Tasman ken ti agarup a 1,000 kilometro (600 mi) nga abagatan dagiti isla a pagilian ti Pasipiko iti Baro a Kaledonia, Fiji, ken Tonga. Gapu ti kaadayona, isu daytoy ti kaudian a tinagtagitao ti tattao.

Dagiti Polinesio ket tinaenganda ti Baro a Selanda idi 1250–1300 CE ken nakaparang-ayda ti naisangsangayan a Māori a kultura, kendagiti Europeano ket immunada a nakadanon idi 1642 CE. Ti panangiyam-ammo ti patatas ken dagiti maskit ket nangirugi kadagiti yaalsa kadagiti Māori idi las-ud ti kasapaan ti maika-19 a siglo, a nangiturongan dagiti suppiat ti tribu a Maskit a Gubgubat. Idi 1840 dagiti Britaniko ken Māori ket nagpirmada ti maysa a tulagan a nangaramid ti Baro a Selanda a kas maysa a kolonia ti Britaniko nga Imperio. Ti bilang dagiti imigrante ket immad-adu unay ken dagiti suppiat ket kimmaro kadagiti Gubgubat ti Baro a Selanda, a nagbanagan iti adu a panagala kadagiti daga ti Māori idiay tengnga ti Amianan nga Isla. Ti ekonomiko a panagsagsagaba ket sinarunuan babaen dagiti paset ti panawen iti politikal a reporma, nga addan ti ti pannakagun-od ti babbai a makabutos idi las-ud ti tawtawen ti 1890, ken ti maysa a nam-ay nga estado a naipatpatakder manipud idi tawtawen ti 1930. Kalpasan ti Sangalubongan a Gubat II, ti Baro a Selanda ket kimmaddua iti Australia ken ti Estados Unidos iti seguridad a tulagan ti ANZUS, urayno ti Estados Unidos iti kalpasan daytoy, aginggana idi 2010, ket pinasardengna ti tulagan idi ti Baro a Selanda ket nangiparit kadagiti armas a nuklear. Ti Baro a Selandad ket paset ti pannakibingbingayan ti intelihensia kadagiti Angloesperio a pagilian, ti UKUSA a Tulagan. Dagiti Tga-Baro a Selanda ket agragrag-oda ti maysa a kangatuan nga alagaden ti panagbiag iti lubong idi tawtawen ti 1950, ngem idi tawtawen ti 1970 daytoy ket nakakitan ti nakaro a a resesions, a pinakaro babaen kadagiti kellat ti petroleo ken ti iseserrek ti Nagkaykaysa a Pagarian iti Ekonomiko a Komunidad ti Europa. Ti pagilian ket napan iti nangruna nga ekonomiko a panabalbaliw idi las-ud ti tawtawen ti 1980, a nnagibaliw daytoy manipud iti maysa a protktionista iti maysa a liberalisado a nawaya a panagtagilako nga ekonomia. Dagiti pagtagilakuan ti Baro a Selanda kadagiti eksport ti agrikultura ket immadu a nagdumaduma manipud idi tawtawen ti 1970, nga adda idi ti kaaduan nga eksport ti dutdut ket sinukatan ti babaen ti paggatasan a produkto, karne, ken bino.

Dagiti paammo

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ Ti "Apo Dios Isalakanmo ti Reina" ket opisial a nailian a kanta ngem mapasap a maus-usar laeng kadagiti naarian ken bise a naarian a paspasamak.[1][2]
  2. ^ Ti porsiento ti pagsasao ket agnayon ti ad-adu ngem 100% gapu ta adu dagiti tattao nga agsasao ti ad-adu ngen maysa a pagsasao. Saanda nga iraman dagiti saan a mausar a sungbat ken dagiti saan nga agsao ti pagsasao (a kas dagiti ubbing unay nga agsao).
  3. ^ Ti porsiento ti etnisidad ket agnayon ti sumurok a 100% gapu ta adu dagiti tattao a nainaganan nga ad-adu ngen maymaysa nga etniko a grupo.[3]
  4. ^ Adda dagiti adu a petsa a mangibaga ti panagwayawayas (kitaen ti Pananagwayawayas iti Baro a Selanda).
  5. ^ Ti pannakaitutop ti lugar iti Baro a Selanda (malaksid dagiti estuario) dagiti nasakupan ti karayan, dagiti danaw ken dagiti alog, manipud kadagiti bilang ti Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda,[4] ket (357526 + 81936) / (26821559 – 92499–26033 – 19216) = 1.6%. No dagiti nalukatan nga estuario a danum, manglares, ken dagiti naapgadan a mulmula ket mairaman, ti bilang ket 2.2%.
  6. ^ Ti Is-isla ti Chatham ket addaan iti sabali a sona ti oras, 45 minuto nga umuna ngem ti Baro a Selanda.
  7. ^ Dagiti teritorio iti Niue, ti Is-isla ti Cook ken Tokelau ket adda bukodda a cctlds, .nu, .ck ken .tk respectively.

Dagiti dakamat

[urnosen | urnosen ti taudan]
  1. ^ "Dagiti Nailian a Kanta ti Baro a Selanda". Ministro para iti Kultura ken Tinawtawid. Naala idi 17 Pebrero 2008.
  2. ^ "Pagalagadan para iti panagusar kadagiti Nailian a Kanta ti Baro a Selanda". Ministro para iti Kultura ken Tinawtawid. Naala idi 17 Pebrero 2008.
  3. ^ Didham, Robert; Potter, Deb; Allan, Jo-anne (Abril 2005). "Pannakaawat ken Panagobra iti Datos ti Etnisidad". Estadistika ti Baro a Selanda. ISBN 978-0-478-31505-9. Naiyarkibo (PDF) manipud iti kasisigud idi 2007-11-25. Naala idi 19 Septiembre 2010. {{cite journal}}: Makasapul ti dakamat journal iti |journal= (tulong)
  4. ^ "Ti Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda". Kelleb ti Kasisigud a Datos ti Baro a Selanda 2. Ministro ti Katutubo ti Baro a Selanda. 1 Hulio 2009. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-03-14. Naala idi 26 Abril 2011.
  5. ^ "Population clock". Statistics New Zealand. Naala idi 22 October 2021.
  6. ^ "2018 Census population and dwelling counts". Statistics New Zealand. 23 Septiembre 2019. Naala idi 25 Septiembre 2019.
  7. ^ a b c d "Report for Selected Countries and Subjects: October 2020". International Monetary Fund. Naala idi 21 October 2020.
  8. ^ "Household income and housing-cost statistics: Year ended June 2019". Statistics New Zealand. Table 9. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (XLSX) idi 24 February 2020. Naala idi 24 February 2020.
  9. ^ "Human Development Report 2020" (PDF). United Nations Development Programme. December 15, 2020. Naala idi December 15, 2020.

Dagiti nagibasaran

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Alley, Roderic (2008). Ti Baro a Selanda iti Lubong a Pannakibiang iti IV 1990–2005. Unibersidad ti Victoria a Pagmalditan.
  • Bain, Carolyn (2006). Baro a Selanda. Lonely Planet. ISBN 1-74104-535-5.
  • Garden, Donald (2005). Stoll, Mark (ed.). Australia, Baro a Selanda, ken ti Pasipiko: ti maipapan ti enbiromento a pakasaritaan. Katutubo ken dagiti Kagimongan ti Tao. ABC-CLIO/Greenwood. ISBN 978-1-57607-868-6.
  • Kennedy, Jeffrey (2007). "Panangidaulo ken Kultura idiay Baro a Selanda". Iti Chhokar, Jagdeep; Brodbeck, Felix; House, Robert (dagiti ed.). Kultura ken Panangidaulo iti Ballasiw ti Lubong: Ti GLOBO Libro kadagiti Nasayaat a Panagadal kadagiti 25 a Kagimongan. US: Psychology Press. ISBN 978-0-8058-5997-3.
  • Hay, Jennifer; Maclagan, Margaret; Gordon, Elizabeth (2008). Dagiti dialekto titi Ingles: Ingles ti baro a Selandah. Unibersidad ti Edinburgh a Pag,malditan. ISBN 978-0-7486-2529-1.
  • King, Michael (2003). Ti Penguin a Pakasaritaan ti Baro a Selanda. Baro a Selanda: Penguin Books. ISBN 978-0-14-301867-4.
  • Mein Smith, Philippa (2005). Ti Ababa a Pakasaritaan ti Baro a Selanda. Australia: Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan. ISBN 0-521-54228-6.

Adu pay a mabasbasa

[urnosen | urnosen ti taudan]
  • Bateman, David, ed. (2005). Bateman nga Ensiklopedia ti Baro a Selanda (Maika-6 nga ed.). ISBN 1-86953-601-0.
  • Sinclair, Keith; Dalziel, Raewyn (2000). Ti Pakasaritaan ti Baro a Selanda. ISBN 978-0-14-029875-8.
  • Dagiti Estadistika ti Baro a Selanda. Opisial a Tinawen a Libro ti Baro a Selanda (tinawen). ISBN 1-86953-776-9 (2010).

Dagiti akinruar a silpo

[urnosen | urnosen ti taudan]
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Baro_a_Selanda&oldid=399837"