შინაარსზე გადასვლა

პელე

ბმულების რედაქტირება
Checked
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ვიკიპედიის რედაქტორების გადაწყვეტილებით, სტატიას „პელე“ მინიჭებული აქვს რჩეული სტატიის სტატუსი. პელე ვიკიპედიის საუკეთესო სტატიების სიაშია.
პელე
პირადი მონაცემები
სრული
სახელი		 ედსონ არანტეს დუ ნასიმენტუ
დაბადების
თარიღი		 23 ოქტომბერი, 1940
დაბადების
ადგილი		 ტრეს-კორასოინსი, ბრაზილია
გარდაცვალების
თარიღი		 29 დეკემბერი, 2022 (82 წლის)
გარდაცვალების
ადგილი		 ბრაზილია
სიმაღლე 173 სმ
სათამაშო
პოზიცია		 თავდამსხმელი[1][2][3][4]
შემტევი ნახევარმცველი[5][6][7][8]
ახალგაზრდული კარიერა
1953–1956 ბაურუ
პროფესიონალური კარიერა*
წლები გუნდი მატჩი (გოლი)
1956–1974 სანტოსი 605 (589)
1975–1977 ნიუ-იორკ კოსმოსი 56 (31)
სულ 661 (620)
ეროვნული ნაკრები
1957–1971 ბრაზილია 92 (77)
* პროფესიონალურ კლუბებში გამოსვლა და გოლები მხოლოდ ეროვნული ლიგებისთვის იანგარიშება

პელე (პორტ. Pelé), ნამდვილი სახელი ედსონ არანტეს დუ ნასიმენტუ (პორტ. Edson Arantes do Nascimento; დ. 23 ოქტომბერი, 1940[9][10], ტრეს-კორასოინსი, ბრაზილია — გ. 29 დეკემბერი, 2022, ბრაზილია[11]) — ბრაზილიელი ფეხბურთელი, რომელიც მრავალი სპეციალისტის, ფეხბურთელისა და გულშემატკივრის მიერ მიჩნეულია მსოფლიოს ყველა დროის საუკეთესო ფეხბურთელად[12][13][14][15][16][17][18]. 1999 წელს ფეხბურთის ისტორიისა და სტატისტიკის საერთაშორისო ფედერაციამ (IFFHS) დაასახელა „საუკუნის ფეხბურთელად“[19]. იმავე წელს ფრანგულმა ყოველკვირეულმა ჟურნალმა „France Football-მა“ საუკუნის საუკეთესო ფეხბურთელის გამოსავლენად გამოკითხა ოქროს ბურთის მფლობელები; პირველ ადგილზე გავიდა პელე[20]. 1999 წელს საერთაშორისო ოლიმპიურმა კომიტეტმა და სააგენტო „Reuters-მა“, ხოლო 2001 წელს გაზეთმა „L'Équipe-მა“ პელე საუკუნის სპორტსმენად დაასახელა[21]. თავისი საფეხბურთო კარიერის დროს, ის ყველაზე მაღალ-ანაზღაურებადი ფეხბურთელი იყო[22][23][24].

ფეხბურთის ისტორიისა და სტატისტიკის საერთაშორისო ფედერაციის თანახმად, პელე საუკეთესო საჩემპიონატო ბომბარდირია, 541 გატანილი ბურთით[25]. სულ, მას 1281 გოლი აქვს გატანილი 1363 მატჩში[26][27]. ფეხბურთში შეტანილი მნიშვნელოვანი წვლილისათვის, თავის მშობლიურ ბრაზილიაში, პელე ეროვნულ გმირად მიიჩნევა[28][29][30]. აქტიურად მონაწილეობს სოციალური ვითარების გაუმჯობესების კამპანიებში (თავისი მე-1000 გოლი ბრაზილიის ღარიბ ბავშვებს მიუძღვნა)[31]. მოიხსენიებენ როგორც „შავ მარგალიტს“ (Pérola Negra), „ფეხბურთის მეფეს“ (O Rei do Futebol)[29][32][33][34].

პელემ საფეხბურთო კლუბ სანტოსში თამაში 15 წლის ასაკში დაიწყო, ეროვნულ ნაკრებში 16 წლისა, ხოლო როდესაც თავისი პირველი მსოფლიო ჩემპიონობა მოიგო, 17 წლის იყო[35]. ევროპული კლუბებისაგან უამრავი შემოთავაზებების მიუხედავად, პელეს ბრაზილია არ დაუტოვებია. 1961 წელს ქვეყნის პრეზიდენტმა ჟანიუ კუადროსმა ფეხბურთელი „ოფიციალურ ეროვნულ საგანძურად“ გამოაცხადა[36][37][38][39], რამაც სანტოსს საშუალება მისცა პელე 1974 წლამდე შეენარჩუნებინა. სანტოსთან ერთად, ფეხბურთელმა 1962 და 1963 წლებში ლიბერტადორესის თასი მოიგო, სამხრეთი ამერიკის ყველაზე პრესტიჟული ტურნირი[40][41][42].

სანახაობრივმა თამაშმა და გოლებმა პელე მსოფლიო ვარსკვლავად აქცია, რის გამოც „სანტოსი“ მრავლად აწყობდა საერთაშორისო ტურნეებს.[29] სათამაშო კარიერის დროს, ის უკან დაწეულ თავდამსხმელად თამაშობდა.[5][29][43][44]

საფეხბურთო კარიერის დასრულების შემდეგ მონაწილეობს სხვადასხვა საფეხბურთო და კომერციულ ღონისძიებებში. 2010 წელს დასახელდა „ნიუ-იორკ კოსმოსის“ საპატიო პრეზიდენტად.[45]

ადრეული წლები

„ბავშვობაში ბაურუს გუნდ „რადიუმში“ ფუტზალს ვთამაშობდი. ერთ-ერთ ტურნირზე მივიღეთ მონაწილეობა, რომელშიც გავიმარჯვეთ. ეს ახალი ხილი იყო და ისე ვგრძნობდი თავს, როგორც თევზი წყალში. ფუტზალი უფრო სწრაფია, ვიდრე ჩვეულებრივი ფეხბურთი. უფრო სწრაფად უნდა იაზროვნო, რადგან თამაში გაცილებით მჭიდროა. ამ თამაშმა ბევრი რამ მასწვლა ჩემს ფეხზე. სწორედ ფუტზალი ვითამაშე პირველად ჩემზე უფროსების წინააღმდეგ. დაახლოებით 14 წლის ვიყავი, ტურნირზე უნდა მიგვეღო მონაწილეობა და მითხრეს, რომ ძალიან პატარა ვიყავი. საბოლოოდ, თამაშის უფლება მაინც მომცეს და ტურნირი ბომბარდირად დავასრულე, 14 თუ 15 გოლი გავიტანე. ამან თავდაჯერებულება შემძინა. მივხვდი რომ დაბრკოლებების არ უნდა შემშინებოდა.“
— — პელე ფუტზალზე.[46]

პელე ბრაზილიაში, მინას-ჟერაისის შტატის ქალაქ ტრეს-კორასოინსში დაიბადა. მამა კლუბ ფლუმინენსეს ფეხბურთელი დონდინიუ იყო, ხოლო დედა — დონა სელესტე არანტესი. ორ დედმამიშვილს შორის პელე უფროსი იყო[47]. მას სახელი ამერიკელი გამომგონებლის, ტომას ედისონის პატივსაცემად უწოდეს[9]. თუმცა მშობლებმა გადაწყვიტეს სახელიდან ასო „ი“ ამოეღოთ და ეწოდათ „ედსონ“; მიუხედავად ამისა, დაბადების მოწმობაში შეცდომა გაიპარა და ბევრ დოკუმენტში პელე მაინც სახელით „ედისონ“ მოიხსენიებოდა[9][48][49]. ოჯახში მას დიკოს მეტსახელით მოიხსენიებდნენ[35][47][50]. მეტსახელი „პელე“ მან სკოლის წლებში შეიძინა, რისი მიზეზიც, სავარაუდოდ, მის მიერ ვასკო და გამას მეკარე ბილეს სახელის დამახინჯებული წარმოთქმა იყო. პელე თავის ავტოგრაფიაში წერს, რომ არც მას და არც მის ძველ მეგობრებს წარმოდგენა არ აქვთ თუ რას ნიშნავს ეს სიტყვა[47]. პორტუგალიურ ენაზე ეს სიტყვა არაფერს ნიშნავს[51]. ამ სიტყვის წარმოშობის კიდევ ერთი ვერსია ირლანდიელ მღვდელს უკავშირდება, რომელი იმ ადგილებში მუშაობდა, სადაც ფეხბურთელი გაიზარდა; როდესაც მღვდელმა პელეს თამაში იხილა, წამოიყვირა სიტყვები „...Ag imirt peile“, რაც ირლანდიურად ფეხბურთის თამაშს ნიშნავს.

პელე სან-პაულუს შტატის ქალაქ ბაურუში, სიღარიბეში გაიზარდა. ფულს ჩაის მაღაზიებში მოსამსახურედ მუშაობით გამოიუმუშავებდა[47]. ახალგაზრდობაში თამაშობდა რამდენიმე სამოყვარულო გუნდში, რომელთა შორის იყო: Sete de Setembro, Canto do Rio, São Paulinho და Amériquinha[52][53].

Bauru Athletic Club-ის ახალგაზრდულ გუნდთან ერთად (მწვრთნელი ვალდემარ დე ბრიტო) პელემ ზედიზედ 3-ჯერ სან-პაულუს შტატის ახალგაზრდული ჩემპიონატი მოიგო (1954–1956)[54]. ბავშვობაში თამაშობდა ფუტზალს, ბაურუს გუნდში სახელად „რადიუმი“, რომელთან ერთად რამდენიმე ტურნირი მოიგო[46][54].

საკლუბო კარიერა

სანტოსი

პელე, 1958 წლის ოქტომბერი

1956 წელს მწვრთნელმა დე ბრიტომ პელე ინდუსტრიულ და საპორტო ქალაქ სანტუსში წაიყვანა და ადგილობრივი კლუბის ხელმძღვანელობას 15 წლის ფეხბურთელი წარუდგინა[52][54]. გამოსაცდელი პერიოდისას „სანტოსის“ მწვრთნელ ლუის ალონსო პერესზე პელემ დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა და 1956 წლის ივნისში გუნდთან პროფესიონალური კონტრაქტი გააფორმა[52][54]. იმ დროიდანვე, ადგილობრივი მედია ფეხბურთელს მომავალ სუპერვარსკვლავად მოიაზრებდა. კლუბში მისი დებიუტი 1956 წლის 7 სექტემბერს შედგა Corinthians Santo Andre-სთან და შეხვედრაში, რომელიც სანტოსმა 7–1 მოიგო, ფეხბურთელმა შესანიშნავად ითამაშა; ამ დროს ის 16 წლის იყო[52]. სწორედ ამ შეხვედრაში გაიტანა პელემ თავისი პირველი ოფიციალური გოლი კარიერაში[55].

1957 წლის სეზონის დასაწყისში პელეს ძირითად შემადგენლობაში ერგო ადგილი და, 16 წლის ასაკში, ლიგის საუკეთესო ბომბარდირი გახდა. პროფესიონალური კონტრაქტის გაფორმებიდან 10 თვის შემდეგ ეროვნულ ნაკრებში გამოიძახეს.

1958 წელს, „სანტოსთან“ ერთად, პელემ პირველი მთავარი ტიტული — პაულისტას ლიგა მოიგო; მან ტურნირი საუკეთესო ბომბარდირად დაასრულა 58 გატანილი გოლით, რაც დღემდე სარეკორდოა[56]. 1 წლის შემდეგ გუნდთან ერთად რიო-სან-პაულუს ტურნირი მოიგო[57], თუმცა ვერ შეძლო პაულისტას ტიტულის შენარჩუნება. 1960 წელს პელემ 33 გოლი გაიტანა და კვლავ დაიბრუნა პაულისტას ჩემპიონის ტიტული, თუმცა კრახით დასრულდა მათი გამოსვლა რიო-სან-პაულოს ტურნირზე, დაასრულეს რა ის მე-8 ადგილზე[58]. პაულისტას ტიტული სანტოსმა მომდევნო წელსაც შეინარჩუნა, პელემ კი 47 გოლი გაიტანა. ამავე წელს გუნდმა ბრაზილიის თასიც მოიგო, რომლის ფინალში სალვადორის „ბაია“ დაამარცხა; პელემ ამ ტურნირზე 9 გოლი გაიტანა. ამ გამარჯვებამ გუნდს საშუალება მისცა მონაწილეობა მიეღო ლიბერტადორესის თასზე, დასავლეთ ნახევარსფეროს ყველაზე პრესტიჟულ ტურნირზე[59].

პელე (მარცხნივ) და ალბერტო სპენსერი სანტოსისა და პენიაროლის 1962 წლის ლიბერტადორესის თასის ფინალური შეხვედრის წინ

„სანტოსის“ ყველაზე წარმატებული სეზონი 1962 დაიწყო.[10] ლიბერტადორესის თასის ჯგუფურ ეტაპზე გუნდი პარაგვაულ „სერო პორტენიოსთან“ და ბოლივიურ „დეპორტივო მუნისიპალთან“ მოხვდა და ერთი შეხვედრის გარდა („სერო პორტენიოსთან“ სტუმრად 1–1), ყველა მოიგო. ნახევარფინალში მათ ჩილეს „უნივერსიდად კათოლიკა“, ფინალში კი ტურნირის მოქმედი ჩემპიონი — ურუგვაის „პენიაროლი“ დაამარცხეს. ბომბარდირთა შორის, 4 გატანილი გოლით, პელემ მე-2 ადგილი დაიკავა. იმავე წელს, გუნდმა ბრაზილიის ჩემპიონატის ტიტულიც დაიცვა, პელე კი გუნდს 37 გატანილი გოლით დაეხმარა. ასევე მოიგო ბრაზილიის თასი (4 გოლი) და 1962 წლის საკონტინენტთაშორისო თასი[60][61][62].

1962 წლის მსოფლიო ჩემპიონატის შემდეგ ისეთი მდიდარი ევროპული კლუბები, როგორებიცაა მადრიდის „რეალი“, „იუვენტუსი“ და „მანჩესტერ იუნაიტედი“, ახალგაზრდა ფეხბურთელის გადაბირებას შეეცადნენ, თუმცა ბრაზილიის მთავრობამ პელე „ოფიციალურ ეროვნულ საგანძურად“ გამოაცხადა და მისი ტრანსფერი აღკვეთა[63].

როგორც მოქმედი გამარჯვებული, „სანტოსი“ პირდაპირ იქნა დაშვებული 1963 წლის ლიბერტადორესის თასის ნახევარფინალურ ეტაპზე. ნახევარფინალურ შეხვედრაში, „ბოტაფოგოს“ წინააღმდეგ, რომელშიც ისეთი ცნობილი ფეხბურთელები გამოდიოდნენ, როგორებიც არიან გარინჩა და ჟაირზინიო, პელემ ერთადერთი გოლი გაიტანა თავისი გუნდის მხრიდან და მატჩი 1–1 დაასრულა. განმეორებით თამაშში, „მარაკანაზე“, პელემ ჰეტ-თრიკი შეასრულა და გუნდს 4–0 გაამარჯვებინა. ფინალურ ჯგუფში, სანტოსმა „ბოკა ხუნიორსი“ საკუთარ მოედანზე 3–2 დაამარცხა, სტუმრად კი — 2–1. გუნდმა ზედიზედ მეორედ მოიგო ლიბერტადორესის თასი, პელემ კი ტურნირი საუკეთესო ბომბარდირად დაასრულა 5 გატანილი გოლით. „სანტოსმა“ ვერ შეძლო პაულისტას ლიგის მოგება, თუმცა იმარჯვა რიო-სან-პაულუს ტურნირში, ფინალში „ფლამენგოს“ დამარცხებით, ანგარიშით 3–0; პელემ 1 გოლი გაიტანა. ამავე წელს გუნდთან ერთად პელემ საკონტინენტთაშორისო და ბრაზილიის თასებიც მოიგო[60].

პელე, 1963 წელი

ლიბერტადორესის თასზე „სანტოსმა“ ტიტულის დაცვა მომდევნო 1964 წელსაც სცადა, თუმცა არგენტინულ „ინდეპენდიენტესთან“ ორივე ნახევარფინალური შეხვედრა დათმო. გუნდმა მოიგო პაულისტას ლიგა, სადაც პელემ 34 გოლი გაიტანა. ასევე მოიგო ბრაზილიის თასი ზედიზედ მეოთხედ, ხოლო რიო-სან-პაულუს ტურნირში გამარჯვება „ბოტაფოგოსთან“ გაინაწილა. 1965 წლის ლიბერტადორესის თასის ჯგუფურ ეტაპზე „სანტოსმა“ ყველა მატჩი მოიგო და ნახევარფინალში ურუგვაულ „პენიაროლს“ დაუპირისპირდა. ორი ლეგენდარული მატჩის შემდეგ გამარჯვებული ვერ გამოვლინდა[10], 1965 წლის 31 მარტს, ბუენოს-აირესში დანიშნულ გადათამაშებაში, პელეს გუნდი, ანგარიშით 2–1 დამარცხდა; თავად პელემ თავისი გუნდიდან ერთადერთი გოლი გაიტანა, თუმცა გასამარჯვებლად ეს საკმარისი არ გამოდგა[10]. 8 გატანილი გოლით, ტურნირი საუკეთესო ბომბარდირად დაასრულა[64]. გუნდის გამოსვლა კრახით დასრულდა რიო-სან-პაულუს ტურნირზეც.

1966 წელს პელეს გუნდმა დაკარგა ბრაზილიის თასის ტიტულიც, სამაგიეროდ იმარჯვა პაულისტას ლიგაზე 1967, 1968 და 1969 წლებში. პელეს უფრო და უფრო მცირე წვლილი შეჰქონდა გუნდის წარმატებებში. 1969 წლის 19 ნოემბერს, მან თავისი მე-1000 გოლი გაიტანა „სანტოსის“ მაისურით[10]. გოლი, რომელსაც „O Milésimo“ („მეათასე“) შეარქვეს, ლეგენდარულმა ფეხბურთელმა, „მარაკანას“ სტადიონზე, „ვასკო და გამას“ კარში თერთმეტმეტრიანი დარტყმით გაიტანა[10].

მოგვიანებით, პელემ განაცხადა, რომ ყველაზე ლამაზი გოლი სან-პაულუში, ადგილობრივ იუვენტუსთან მატჩში გაიტანა, რომელიც პაულისტას ლიგის ტურნირზე ჩატარდა, 1959 წლის 2 აგვისტოს. ვინაიდან ამ გოლის ვიდეო მასალა არ მოიძებნა, მან კომპიუტერული ანიმაციის გაკეთება მოითხოვა[10]. 2014 წელს, გრაფიკოსებმა თვითმხილველებზე დაყრდნობით ამ გოლის ანიმაციური ვერსია დაამზადეს[65][66].

პელეს სანახაობრივმა თამაშის სტილმა და გოლებმა ის მსოფლიო ვარსკვლავად აქცია[29]. მისი პოპულარობის გამო სანტოსი მრავლად აწყობდა საერთაშორისო ტურნეებს. 1967 წელს, ნიგერიის ორმა ფრაქციამ, რომლებიც ქვეყნის სამოქალაქო ომში იყვნენ ჩართული, 48 საათიან სამშვიდობო ხელშეკრულებას მოაწერეს ხელი, რათა პელეს ლაგოსში გამართული საჩვენებელი თამაშისათვის ეყურებინათ[67][68].

ნიუ-იორკ კოსმოსი

1974 წლის სეზონის (მე-19 სეზონი სანტოსში) შემდეგ, პელე ბრაზილიის საკლუბო ფეხბურთიდან წავიდა, თუმცა მშობლიური გუნდის ზოგიერთ ოფიციალურ შეხვედრაში მაინც ჩნდებოდა. 1975 წელს ის ჩაირიცხა აშშ-ის კლუბ ნიუ-იორკ კოსმოსში. ამის გამო ფეხბურთის პოპულარობა აშშ-ში და ამერიკელი მაყურებლის ინტერესი ამ სპორტისადმი მნიშვნელოვნად გაიზარდა. 1977 წელს, მისი ლიდერობით გუნდმა ჩრდილოეთ ამერიკის ფეხბურთის ლიგა მოიგო[69].

1977 წლის 1 ოქტომბერს პელემ თავისი ლეგენდარული კარიერა დაასრულა, როდესაც შედგა გამოსამშვიდობებელი მატჩი სანტოსსა და ნიუ-იორკ კოსმოსს შორის. შეხვედრა „Giants Stadium-ზე“ ჩატარდა და მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში ტელეტრანსლაციით გადაიცემოდა. მატჩს ფეხბურთელის მამა და ცოლი ესწრებოდნენ, ისევე როგორც მისი მრავალი მეგობარი, რომელთა შორის იყვნენ მუჰამედ ალი და ბობი მური[70]. პირველ ტაიმში პელე ნიუ-იორკ კოსმოსის, ხოლო მეორე ტაიმში სანტოსის მაისურით თამაშობდა. თავისი უკანასკნელი გოლი თავისუფალი დარტყმით გაუტანა სანტოსის მეკარეს. შესვენებისას, ამერიკულმა კლუბმა პელეს 10-ნომრიანი მაისური „ხმარებიდან ამოღებულად“ გამოაცხადა, თავად ფეხბურთელმა კი მაისური თავის მამას აჩუქა, რომელიც მინდორზე ნიუ-იორკ კოსმოსის კაპიტანმა უერნერ როთმა შემოიყვანა. შეხვედრა ამერიკული კლუბის გამარჯვებით დასრულდა, — 2–1. მატჩის შემდეგ, პელემ ნიუ-იორკ კოსმოსის ფეხბურთელებთან ერთად მინდორს შემოურბინა, რომლის დროსაც მარცხენა ხელში ამერიკული, მარჯვენა ხელში კი ბრაზილიური დროშა ეკავა. შემდეგ გუნდის რამდენიმე ფეხბურთელმა ის ხელში აიტაცა და მინდორს ასე შემოატარეს[70].

სანაკრებო კარიერა

პელეს პირველი საერთაშორისო მატჩი 1957 წლის 7 ივლისს შედგა „მარაკანას“ სტადიონზე, რომელიც ბრაზილიამ არგენტინასთან წააგო, ანგარიშით 2–1[71][72]. თავისი გუნდიდან ერთადერთი გოლი სწორედ პელემ გაიტანა; ამ დროს ის 16 წლისა და 9 თვის იყო და ყველაზე ახალგაზრდა ფეხბურთელი გახდა, რომელმაც საერთაშორისო მატჩში გოლი გაიტანა[73].

მსოფლიო ჩემპიონატი 1958

პელე 1958 წლის მსოფლიო ჩემპიონატის ფინალის შემდეგ (მარჯვნივ: გილმარ დოს სანტოს ნევესი)

შვედეთში ჩასატარებელ მსოფლიო ჩემპიონატზე პელე მუხლის ტრავმით ჩავიდა, თუმცა მისი თამაში მაინც გადაწყდა[36][74]. ის გათამაშების ყველაზე ახალგაზრდა მონაწილე იყო[75]. პირველად ითამაშა საბჭოთა კავშირის ნაკრების წინააღმდეგ, ჯგუფური ეტაპის მესამე მატჩში და საგოლე გადაცემა მიითვალა[76]. პირველი გოლი მეოთხედფინალში, უელსის, კარში გაიტანა, გუნდი ნახევარფინალში გაიყვანა და გახდა ყველა ახალგაზრდა ფეხბურთელი, რომელმაც მსოფლიო ჩემპიონატზე გოლი გაიტანა (17 წლისა და 239 დღის)[72]. საფრანგეთთან ნახევარფინალურ მატჩში ბრაზილია პირველი ტაიმის შემდეგ ანგარიშით 2–1 იგებდა, მეორე ტაიმში კი პელემ ჰეტ-თრიკი შეასრულა და ყველაზე ახალგაზრდა ფეხბურთელი გახდა, რომელმაც ეს შეძლო[77][78].

1958 წლის 19 ივნისს პელე ყველაზე ახალგაზრდა ფეხბურთელი გახდა, რომელმაც მსოფლიო ჩემპიონატის ფინალში ითამაშა; შვედეთის ნაკრების წინააღმდეგ გამართულ ფინალში ის 17 წლისა და 249 დღის იყო. მატჩში მან 2 გოლი მიითვალა, ბრაზილიამ კი 5–2 მოიგო და ისტორიაში პირველად გახდა მსოფლიო ჩემპიონი. პირველი გოლი, რომლის დროსაც პელემ ბურთი ჯერ მოწინააღმდეგე მცველს თავზე გადაუგდო, შემდეგ კი მიწაზე დაუშვებლად გაიტანა, ერთ-ერთ საუკეთესოდაა მიიჩნეული მსოფლიო ჩემპიონატის ისტორიაში[79]. მოგვიანებით შვედეთის ნაკრების წევრმა სიგე პარლინგმა პელეს მეორე გოლზე თქვა: „როდესაც პელემ ფინალში მეხუთე გოლი გაიტანა, გულწრფელად რომ გითხრათ, აღფთოვანებული ვიყავი“[80]. როდესაც მატჩი დასრულდა, პელე დროებით მოედნიდან გავიდა და ექიმების ხელში აღმოჩნდა[10], თუმცა მალევე დაბრუნდა და გამარჯვება ცრემლებით აღნიშნა. მან ტურნირი 6 გატანილი გოლით დაასრულა 4 თამაშში და მხოლოდ ფრანგ ჟიუსტ ფონტენს ჩამორჩა, რომელმაც 13 გოლი გაიტანა[81].

პელე იბრძვის ბურთისთვის შვედეთთან ფინალურ მატჩში (1958)

მაშინდელმა პრესამ პელე ტურნირის აღმოჩენად მიიჩნია, მოგვიანებით კი „ვერცხლის ბურთის“ პრიზიც მიენიჭა, როგორც მეორე საუკეთესო ფეხბურთელს, დიდის შემდეგ[82][83].

1958 წლის მსოფლიო ჩემპიონატზე დაიწყო პელემ 10-ნომრიანი მაისურით თამაში. შემდგომში ცნობილი გახდა, რომ ეს ფაქტი დეზორგანიზაციით იყო გამოწვეული: გუნდის ხელმძღვანელებს ფეხბურთელების ნომრები ფიფა-სთვის არ გაუგზავნიათ; ფეხბურთის მმართველმა ორგანომ ფეხბურთელებს ნომრები თავად მიანიჭა, პელეს კი 10-ნომრიანი მაისური შეხვდა[84].

სამხრეთ ამერიკის ჩემპიონატი 1959

1959 წელს ბრაზილიის ნაკრებმა არგენტინაში ჩატარებულ სამხრეთ ამერიკის ჩემპიონატზე (მოგვიანებით სახელი გადაერქვა — კოპა ამერიკა) მიიღო მონაწილეობა. მიუხედავად იმისა, რომ გუნდს არც ერთი მატჩი არ წაუგია, მასპინძელ არგენტინას 1 ქულით ჩამორჩა და მეორე ადგილზე გავიდა. პელე საუკეთესო ბომბარდირი გახდა 8 გატანილი გოლით და ტურნირის საუკეთესო მოთამაშედ დასახელდა[80][85][86].

მსოფლიო ჩემპიონატი 1962

წინასწარ იყო მიჩნეული, რომ ჩილეში ჩასატარებელი ჩემპიონატი „პელეს მსოფლიო ჩემპიონატი“ იქნებოდა, რადგანაც მსოფლიოს საუკეთესო ფეხბურთელად ითვლებოდა[87]. პირველ მატჩში, მექსიკის წინააღმდეგ, პელემ ჯერ საგოლე გადაცემა გააკეთა, შემდეგ კი თავად გაიტანა[88]. ის ჩეხოსლოვაკიასთან თამაშში დაშავდა, როდესაც შორეულ დარტყმას ცდილობდა[10]. შედეგად, ტურნირის ყველა დარჩენილი შეხვედრა გაუცდა, მოედანზე კი ამარილდომ ჩაანაცვლა. გარინჩას ლიდერობით, ბრაზილიის ნაკრებმა მეორე მსოფლიო ტიტული მოიგო[89].

მსოფლიო ჩემპიონატი 1966

1966 წელს ინგლისში ჩატარებულ მსოფლიო ჩემპიონატზე ბრაზილიის რიგებში გამოდიოდნენ ისეთი ვარსკვლავები, როგორებიც არიან პელე, გარინჩა, ჟილმარი, ჯალმა სანტოსი, ჟაირზინიო, ტოსტაო, ჟერსონი. შესაბამისად, მათი წარმატების მოლოდინი დიდი იყო[90][91]. მოწინააღმდეგე გუნდების, ბულგარეთისა და პორტუგალიის, ფეხბურთელები განსაკუთრებით უხეშობდნენ პელეს წინააღმდეგ[90]. ბრაზილიამ ჯგუფური ეტაპიდან გასვლა ვერ შეძლო და მხოლოდ 3 შეხვედრა ჩაატარა[91]. პირველ თამაშში, პელემ ბულგარელებს თავისუფალი დარტყმით გოლი გაუტანა და პირველი ფეხბურთელი გახდა, რომელმაც ზედიზედ სამ მსოფლიო ჩემპიონატზე გაიტანა. თუმცა, ბულგარელების მიერ გამუდმებული უხეში თამაშის შედეგად, პელემ მეორე მატჩი, უნგრეთის წინააღმდეგ, გამოტოვა[91]. უნგრელებთან ბრაზილიელები დამარცხდნენ, პელე კი, მიუხედავად იმისა, რომ სრულად გამოჯანმრთებული ჯერ არ იყო, მინდორს ჯგუფის მესამე მატჩში დაუბრუნდა, პორტუგალიის წინააღმდეგ. მწვრთნელმა ვისენტე ფეოლამ ამ მატჩში მთელი რიგი ცვლილებები განახორციელა: შეცვალა მეკარე, მთელი დაცვა, თავდასხმა (მხოლოდ ჟაირზინიო შეინარჩუნა), ნახევარდაცვაში კი ბულგარეთთან ჩატარებული მატჩის ფორმაციას დაუბრუნდა[92]. თამაშის დროს, პორტუგალიელი ჟუან მორაისი ძალიან ეუხეშა პელეს, თუმცა არბიტრმა არ გააძევა[90][93]. პელემ შეხვედრა ტრავმირებულმა დაასრულა (ამ დროისათვის შეცვლა არ იყო ნებადართული), ბრაზილია კი ანგარიშით 1–3 დამარცხდა[93]. თამაშის შემდეგ, მან დაიფიცა, რომ მსოფლიო ჩემპიონატზე აღარ მიიღებდა მონაწილეობას, თუმცა, მოგვიანებით, გადაწყვეტილება შეცვალა[94].

მსოფლიო ჩემპიონატი 1970

ბრაზილიის ნაკრები პერუსთან მატჩამდე (პელე ქვედა რიგში, მარჯვნიდან მეორეა)

პელე ეროვნულ ნაკრებში ჯერ კიდევ 1969 წლის დასაწყისში გამოიძახეს. თავდაპირველად, უარი განაცხადა, თუმცა შემდეგ გადაიფიქრა და ექვს საკვალიფიკაციო მატჩში მიიღო მონაწილეობა (გაიტანა 6 გოლი)[95]. 1970 წელს მექსიკაში ჩატარებული მსოფლიო ჩემპიონატი პელესთვის უკანასკნელი იყო. წინა გათამაშებასთან შედარებით ბრაზილიურ გუნდში ბევრი ცვლილება განხორციელდა: ფეხბურთიდან წავიდნენ გარინჩა, ნილტონ სანტოსი, ვალდირ პერეირა, ჯალმა სანტოსი და გილმარი. თუმცა, 1970 წლის ბრაზილიის ფორმაციის ნაკრებს, რომელშშიც გამოდიოდნენ პელე, რიველინო, ჟაირზინიო, გერსონი, კარლოს ალბერტო ტორესი, ტოსტაო, კლოდოალდო და სხვები, ხშირად მიიჩნევენ საუკეთესო ნაკრებად ფეხბურთის ისტორიაში[96][97][98][99][100][101].

გუნდის წამყვანი ხუთეულიდან (ჟაირზინიო, პელე, გერსონი, ტოსტაო და რიველინო) თავის კლუბში ყველა მე-10 ნომრად თამაშობდა, ერთად კი შეუჩერებელი შემტევი ხაზი შექმნეს, რომელშიც ცენტრალური როლი პელეს ენიჭებოდა; ტურნირში ბრაზილიის 19 გოლიდან მან 14-ში მიიღო მონაწილეობა[102]. ჩეხოსლოვაკიასთან მატჩში, პელემ გადამწყვეტი მეორე გოლი გაიტანა, როდესაც გერსონის გრძელი გადაცემის შემდეგ ბურთი მკერდით გაისწორა და ისე გაიტანა, — თამაში ბრაზილიამ 4–1 მოიგო[103]. შემდეგ მატჩში, ინგლისთან, მორიგი გოლის გატანასთან იყო ახლოს, თუმცა მისი თავური ინგლისელმა მეკარემ, გორდონ ბენკსმა, მოიგერია[104][105]. შეხვედრის მეორე ნახევარში პელემ საგოლე გადაცემა გააკეთა ჟაირზინიოსათვის, რომელიც ერთადერთი აღმოჩნდა თამაშში და ბრაზილიამ 1–0 მოიგო. რუმინეთთან, მან ანგარიში საჯარიმო დარტყმით გახსნა, მეორე ტაიმში კი, დუბლი გაიფორმა და გუნდმა ჯგუფური ეტაპი სამი მოგებით დაასრულა, — 3–2. მეოთხედფინალურ ეტაპზე, ბრაზილიამ პერუს ნაკრები ანგარიშით 4–2 დაამარცხა, პელემ კი საგოლე გადაცემა მიითვალა. ნახევარფინალში ბრაზილია ურუგვაის შეხვდა. ეს მათი პირველი შეხვედრა იყო 1950 წლის გათამაშების შემდეგ. პელემ საგოლე გადაცემა ჩაიწერა აქტივში და ერთ-ერთი საუკეთესო მატჩი ჩაატარა კარიერაში, — მისმა გუნდმა 3–1 იმარჯვა[106].

ბრაზილიას ფინალში იტალია შეხვდა. მატჩში, რომელიც 21 ივნისს გაიმართა მეხიკოს „აცტეკას“ სტადიონზე, ანგარიში პელემ გახსნა თავური დარტყმით[107]. მოგვიანებით, მან საგოლე გადაცემებიც გააკეთა ჟაირზინიოსა და კარლოს ალბერტოსათვის[108][109]. სამხრეთამერიკულმა გუნდმა 4–1 იმარჯვა და ჟიულ რიმეს სახელობის თასი სამუდამოდ დაისაკუთრა, პელე კი ტურნირის საუკეთესო მოთამაშედ დასახელდა[80][110]. მატჩის შემდეგ იტალიელთა მცველმა ტარჩიზიო ბურნიჩიმ პელეზე განაცხადა: „თამაშამდე ჩემს თავს ვუთხარი, რომ ისიც ისეთივე ადამიანია, როგორც ყველა სხვა, — მაგრამ ვცდებოდი“[111].

პელეს უკანასკნელი სანაკრებო მატჩი 1971 წლის 18 ივლისს შედგა რიო-დე-ჟანეიროში, იუგოსლავიის წინააღმდეგ[112]. სულ, პელესთან ერთად, გუნდმა 67 შეხვედრა მოიგო, 14 ფრედ დაასრულა, ხოლო 11 — წააგო[95][113].

პირადი ცხოვრება

1966 წლის 21 თებერვალს პელე როუზმერი დოს რეის კოლბიზე დაქორწინდა[114]. მისგან ჰყავს 2 ქალიშვილი, — კელი კრისტინა და ჯენიფერი, — და ვაჟი ედსონი[114]. წყვილი 1982 წელს გაიყარა[115]. 1981—1986 წლებში პელე ბრაზილიელ მომღერალ შუშას ხვდებოდა[116]. 1994 წლის აპრილში ფსიქოლოგსა და გოსპელის შემსრულებელზე, — ასირია ლემოს სეიშასზე, — დაქორწინდა, რომლისგანაც იმავე წლის 29 სექტემბერს ტყუპი, — ჯოშუა და სელესტე, — შეეძინა[112]. ამჟამად ისინი გაყრილები არიან.

1970 წელს პელე ბრაზილიის სამხედრო დიქტატურის სასამართლომ დაკითხა მემარცხენე ძალებისადმი სიმპათიის ბრალდებით. როგორც დოკუმენტებიდან ჩანს, ამის მიზეზი პელეს მიერ ხელმოწერილი მანიფესტი გახდა, რომელიც პოლიტიკური პატიმრების გათავისუფლებას მოითხოვდა. მას ქვეყნის პოლიტიკურ მოვლენებში მონაწილეობა არ მიუღია[117].

2012 წლის ნოემბერში პელემ ბარძაყის წარმატებული ოპერაცია გადაიტანა[118].

შემდგომი საქმიანობა

მარიო ზაგალო და პელე

2012 წლის თებერვალში პელე კომპანიის „Legends 10“ აგენტი გახდა, რომლის საშუალებით მარკეტინგულ მოლაპარაკებებს მთელი მსოფლიოს მასშტაბით აწარმოებს[119].

1992 წელს პელე დაინიშნა გაერთიანებული სამეფოს ელჩად ეკოლოგიისა და გარემოს საკითხებში[120][121]. 1995 წელს სპორტში გაწეული წვლილისათვის ბრაზილიის ოქროს მედლით დაჯილდოვდა და ქვეყნის პრეზიდენტმა, ფერნანდუ კარდოზუმ, სპორტის მინისტრად დანიშნა[122]; იყო იუნესკოს კეთილი ნების ელჩი[123]. 1997 წელს, დედოფალ ელისაბედ II-სგან ბრიტანეთის იმპერიის ორდერი მიიღო[124]. 2005 წელს „ბი-ბი-სი-სგან“ მიიღო ჯილდო ცხოვრებაში მიღწეული წარმატებებისათვის[125]. 2012 წელს ედინბურგის უნივერსიტეტისგან მიიღო საპატიო ხარისხი „ჰუმანიტარულ და გარემოს საკითხებში მნიშვნელოვანი წვლილისათვის, ასევე სპორტული მიღწევებისათვის“[126].

მინისტრობისას, ქვეყნის საკანონმდებლო ორგანოში პელემ წარადგინა წინადადება ბრაზილიურ ფეხბურთში კორუფციის შესამცირებლად, რომელიც „პელეს კანონის“ სახელითაა ცნობილი. მან თანამდებობა 2001 წელს დატოვა, როდესაც კორუფციულ გარიგებებში იქნა მხილებული, თუმცა მისი დანაშაული არ დამტკიცდა[127][128].

2002 წელს, პელე ლონდონის საფეხბურთო კლუბ ფულჰემში სკაუტად მუშაობდა[129]. მონაწილეობა მიიღო 2006 წლის მსოფლიო ჩემპიონატის საკვალიფიკაციო ეტაპის კენჭისყრაში[130], ასევე 2012 წლის ოლიმპიური თამაშების დახურვის ცერემონიალში[131].

პელეს გამოქვეყნებული აქვს რამდენიმე ავტობიოგრაფია, მონაწილეობა აქვს მიღებული დოკუმენტურ და ნახევრად დოკუმენტურ ფილმებში, დაწერილი აქვს მუსიკალური ნაწარმოებები; ეკუთვნის მუსიკა ფილმისათვის „პელე“ (1977)[132]. ითამაშა 1981 წლის ფილმში „გაქცევა გამარჯვებისკენ“, რომელშიც ასევე მონაწილეობენ ფეხბურთისა და ჰოლივუდის ვარსკვლავები, — ბობი მური, ოსვალდო არდილესი, კაზიმეჟ დეინა, მაიკლ კეინი, სილვესტერ სტალონე და სხვები[133].

2007 წლის ნოემბერში, პელე საპატიო სტუმარი იყო უძველესი საფეხბურთო კლუბის, შეფილდის დაარსების 150-წლისთავისადმი მიძღვნილ მატჩზე, რომელიც ამ უკანასკნელსა და „მილანის ინტერს“ შორის გაიმართა[134].

2010 წლის 1 აგვისტოს, პელე საფეხბურთო კლუბ ნიუ-იორკ კოსმოსის საპატიო პრეზიდენტად დაინიშნა[45].

მიღწევები

სანაკრებო

საკლუბო

სანტოსი
ნიუ-იორკ კოსმოსი

სულ, პელეს 40 ოფიციალური ტიტული აქვს მოგებული[143].

ინდივიდუალური

[21][144]

სტატისტიკა

საკლუბო

ფიფა-ს მონაცემებით, პელეს 1363 მატჩი აქვს ჩატარებული და 1281 გოლი — გატანილი[154]. ეს მაჩვენებელი მოიცავს ამხანაგურ საკლუბო მატჩებში გატანილ გოლებსაც, მაგალითად იმ საერთაშორისო ტურნეებს, რომელშიც პელე მონაწილეობდა სანტოსთან და ნიუ-იორკ კოსმოსთან ერთად, ასევე რამდენიმე შეხვედრას, რომელიც მან ჩაატარა სამხედრო ძალების გუნდებთან ერთად სამხედრო სამსახურის დროს[155].

ქვემოთ მოცემული ცხრილი ასახავს პელეს მიერ სანტოსისა და ნიუ-იორკ კოსმოსისთვის გატანილ გოლების რაოდენობას ყველა მნიშვნელოვან გათამაშებაში. ფეხბურთელის ბრაზილიაში ასპარეზობის უმეტეს წლებში ქვეყანაში ეროვნული ჩემპიონატი არ არსებობდა. 1960 წლიდან ბრაზილიის ფეხბურთის კონფედერაციამ დაიწყო ორი ეროვნული შეჯიბრის ორგანიზება: ვერცხლის თასისა და ბრაზილიის თასის. ეროვნული ჩემპიონატი, — სერია A, — პირველად 1971 წელს ჩატარდა.

ბრაზილიისა და აშშ-ის ჩემპიონატებში პელეს სულ 656 გოლი აქვს გატანილი 702 მატჩში, რაც მსოფლიო რეკორდია.

კლუბი სეზონი შიდა ტურნირები სულ შიდა
ტურნირები
[156] 		საერთაშორისო საკლუბო
ტურნირები 		სულ
ოფიციალურად
[156][157][158] 		სულ ამხ.
ჩათვლით
[156]
პაულ.[159] რსპ[160] ვერც.[156] სერია A[160] თასი[156][161] ლიბ.[156]
[160][162] 		საკ.
მატჩი გოლი მატჩი გოლი მატჩი გოლი მატჩი გოლი მატჩი გოლი მატჩი გოლი მატჩი გოლი მატჩი გოლი მატჩი გოლი მატჩი გოლი
სანტოსი 1956 0 0 0 0 0 0 2 2
1957[156] 29 36 9 5 38 41 38 41 67 57
1958 38 58 8 8 46 66 46 66 60 80
1959 32 45 7 6 4 2 39 51 43 53 83 100
1960[163] 30 33 3 0 0 0 33 33 0 0 0 0 33 33 66 59
1961 26 47 7 8 5 7 33 55 0 0 0 0 38 62 74 110
1962 26 37 0 0 5 2 26 37 4 4 2 5 37 48 52 67
1963[164] 19 22 8 14 4 8 27 36 4 5 1 2 36 51 52 66
1964 21 34 4 3 6 7 25 37 0 0 0 0 31 44 47 57
1965 30 49 7 5 4 2 37 54 7 8 0 0 48 64 66 97
1966 14 13 0 0 5 2 14 13 -[165] - 0 0 19 15 38 31
1967 18 17 14 9 0 0 32 26 - - 0 0 32 26 65 56
1968 21 17 17 11 0 0 38 28 0 0 0 0 38 28 73 55
1969 25 26 12 12 37 38 -[162] - 0 0 37 38 61 57
1970 15 7 13 4 28 11 0 0 0 0 28 11 54 47
1971 19 8 21 1 40 9 0 0 0 0 40 9 72 29
1972 20 9 16 5 36 14 0 0 0 0 36 14 74 50
1973 19 11 30 19 49 30 0 0 0 0 49 30 66 52
1974 10 1 17 9 27 10 0 0 0 0 27 10 45 19
სულ 412 470 53 49 56 36 84 34 33 30 638 619 15 17 3 7 656 643 1115 1088
კლუბი სეზონი ლიგა პოსტ-სეზონი სხვა სულ
თამაში გოლი თამაში გოლი თამაში გოლი თამაში გოლი
ნიუ-იორკ კოსმოსი 1975 9 5 - - 14 10 23 15
1976 22 13 2 2 18 11 42 26
1977 25 13 6 4 11 6 42 23
სულ 56 31 8 6 43 27 107 64

ეროვნული ნაკრები

პელე ბრაზილიის ეროვნული ნაკრების საუკეთესო ბომბარდირია 92 შეხვედრაში გატანილი 77 გოლით[95]. გარდა ამისა, მას კიდევ აქვს გატანილი 18 გოლი 21 არაოფიციალურ შეხვედრაში. ჯამში, მას 95 გოლი აქვს გატანილი და 113 მატჩი — ჩატარებული. მსოფლიო ჩემპიონატზე ჩატარებული აქვს 14 თამაში, სადაც 12 გოლი და 10 საგოლე გადაცემა მიითვალა[166]. გერმანელ უვე ზეელერთან ერთად, პელე ერთადერთი ფეხბურთელია, რომელსაც მსოფლიო ჩემპიონატის 4 სხვადასხვა გათამაშებაში აქვს გოლი გატანილი[167].

სულ

RSSSF-ის თანახმად, პელეს 767 გოლი აქვს გატანილი 831 ოფიციალურ მატჩში, ხოლო არაოფიციალური შეხვედრების ჩათვლით — 1281 გოლი 1367 მატჩში. ამის გარდა, ჩატარებული აქვს რამდენიმე საქველმოქმედო თამაში პროფესიონალური კარიერის დასრულების შემდეგ[168]. ქვემოთ მოცემულია ცხრილები, რომელიც დალაგებულია კლუბების და ჩემპიონატების მიხედვით[169].

მატჩი გოლი გოლი საშ.
შიდა ტურნირები 702 656 0.94
საერთაშ. ტურნირები 18 24 1.33
ბრაზილიის ნაკრები 92 77 0.84
ოფიციალური 812 757 0.93
ამხანაგური და გაუქმებული ტურნირები 554 526 0.95
სულ 1366 1283 0.94
მატჩი გოლი გოლი საშ.
საერთაშორისო მატჩები 503 479 0.95
ეროვნული მატჩები 863 803 0.93
სულ 1366 1282 0.94
მატჩი გოლი გოლი საშ.
სანტოსი 1115 1088 0.98
ნიუ-იორკ კოსმოსი 107 66 0.62
ბრაზილიის ნაკრები 113 95 0.84
სულ 31 33 1.06
სულ 1366 1282 0.94

სამსახიობო კარიერა

  • „Os Estranhos“ (1969) (სერიალი)
  • „O Barão Otelo no Barato dos Bilhões“ (1971)
  • „A Marcha“ (1973)
  • „Os Trombadinhas“ (1978)
  • „Escape to Victory“ (1981)
  • „A Minor Miracle“ (1983)
  • „Pedro Mico“ (1985)
  • „Os Trapalhões e o Rei do Futebol“ (1986)
  • „Hotshot“ (1987)
  • „Solidão, Uma Linda História de Amor“ (1990)
  • „Mike Bassett: England Manager“ (2001)
  • „Pelé Eterno“ (2004) – დოლუმენტური ფილმი პელეს კარიერაზე
  • „Puskás Hungary“ (2009)

საინტერესო ფაქტები

პერიოდიკა

პელე — № 1 // „ლელო“, 16 დეკემბერი, 1970, № 245 (4239), გვ. 4.

ლიტერატურა

  • გოდუაძე, ლაშა., მსოფლიო თასის ისტორია (1930–2010), თბ.: მსოფლიო სპორტი, 2010. — გვ. 66–73. 496 გვ.

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

  1. ↑ "Pelé and Maradona - two very different number tens" დაარქივებული 2015-04-28 საიტზე Wayback Machine. . FIFA.com.
  2. ↑ Arantes, Edson (2007). My Life and the Beautiful Game: The Autobiography of Pele. Skyhorse Publishing, გვ. 108,. ISBN 1602391963. 
  3. ↑ "The Great Creators". FIFA.com.
  4. ↑ "Pele edges Eusebio as Santos defend title" დაარქივებული 2015-04-28 საიტზე Wayback Machine. . FIFA.com.
  5. ↑ 5.0 5.1 (2006) Pelé: The Autobiography. London: Simon & Schuster UK Ltd, გვ. 41,. ISBN 978-1416511212. 
  6. ↑ "Santos profile: Pele". Santos Futbol Clube.
  7. ↑ "Attacking midfielder/‘Hole’ player". Talk Football.
  8. ↑ Quand Pelé rêvait d'être Xavi. L'equipe.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 პელეს დაბადების მოწმობაში მის ნამდვილ სახელად მოხსენიებულია „ედისონ“, და არა „ედსონ“; დაბადების თარიღად კი 21 ოქტომბერი, და არა 23 ოქტომბერი:
    ვიკიციტატა
    „CERTIDÃO DE NASCIMENTO


    CERTIFICO que sob o n° 7.095 às fls. 123 do livro n° 21-A de Registro de Nascimento consta o assento de Edison Arantes do Nascimento nascido aos vinte e um (21) outubro de mil novecentos e quarenta (1940) às 03 horas e --- minutos em esta Cidade de Três Corações sexo masculino filho de João Ramos do Nascimento e de Celeste Arantes

    “

    მიუხედავად ამისა, ფეხბურთელი აცხადებს, რომ ეს მონაცემები არ შეესაბამება სიმართლეს და მისი ნამდვილი სახელია „ედსონ“, ხოლო დაიბადა 23 ოქტომბერს.
    Pelé; Orlando Duarte, Alex Bellos (2006). Pelé : the autobiography. London: Simon & Schuster UK Ltd, გვ. 14. ISBN 978-0-7432-7582-8. „Shortly before I came along, there was another arrival in Três Corações: electricity. In order to celebrate this great improvement to our daily lives, Dondinho named me Edson, a tribute to Thomas Edison, the inventor of the lightbulb. In fact, on my birth certificate I am actually called Edison with an 'i', a mistake that persists to this day. I'm Edson with no 'i', but to my eternal annoyance quite often the 'i' appears on official or personal documents and time after time I have to explain why. As if that wasn't confusing enough, they got the date wrong on my birth certificate as well – it says 21 October. I'm not sure how this came about; probably because in Brazil we're not so fussy about accuracy. This is another mistake that carries on to this day. When I took out my first passport, the date was put in as 21 October and each time I have renewed it the date has stayed the same.“ 

  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.8 Anibal Massaini Neto (Director/Producer), (2004). Pelé Eterno [დოკუმენტური ფილმი]. Brazil: Anima Produções Audiovisuais Ltda. International: Universal Studios Home Video.
  11. ↑ პელე 82 წლის ასაკში გარდაიცვალა. 1tv.ge (29 December 2022). ციტირების თარიღი: 29 December 2022.
  12. ↑ Pele: The greatest of them all დაარქივებული 2013-11-09 საიტზე Wayback Machine. FIFA.com
  13. ↑ The Best of The Best. Rsssf.com (19 June 2009).
  14. ↑ "What they said about Pele" დაარქივებული 2013-01-29 საიტზე Wayback Machine. . FIFA.com.
    -Bobby Moore: "Pele was the most complete player I've ever seen, he had everything. Two good feet. Magic in the air. Quick. Powerful. Could beat people with skill. Could outrun people. Only 5 ft 8 in tall, yet he seemed a giant of an athlete on the pitch. Perfect balance and impossible vision. He was the greatest because he could do anything and everything on a football pitch. I remember Saldhana the coach being asked by a Brazilian journalist who was the best goalkeeper in his squad. He said Pele. The man could play in any position." Independent.co.uk
    -Ferenc Puskas: “The greatest player in history was Di Stefano. I refuse to classify Pele as a player. He was above that." დაარქივებული 2013-01-29 საიტზე Wayback Machine. FIFA.com
    -Sir Alex Ferguson: "Question:-Best player you ever saw? -AF: Pelé, di Stefano, Maradona, Cruyff. -Q:In that order? -AF: Yes, I think so." Newstatesman.com
    -Romario: "Messi has all the conditions to be the best, but first he has to beat Maradona, Romario and then eventually Pele." Mtnfootball.com
    -Costa Pereira: “I arrived hoping to stop a great man, but I went away convinced I had been undone by someone who was not born on the same planet as the rest of us." დაარქივებული 2013-01-29 საიტზე Wayback Machine.
    -Michel Platini: "There's Pele the man, and then Pele the player. And to play like Pele is to play like God."
    -Eusebio: "Pele played in an era which had so many great players and in that atmosphere he stood out above the others. He was the complete player in every aspect as well as being a kind human being. Cristiano Ronaldo is young yet, and has many years ahead of himself. But as of now, I do not see anyone who can compare with Pele" Lacancha.com
    -Johan Cruyff: "Pele was the only footballer who surpassed the boundaries of logic." დაარქივებული 2013-01-29 საიტზე Wayback Machine.
    -Alfredo Di Stefano: "The best player ever? Pele. Messi and Cristiano Ronaldo are both great players with specific qualities, but Pele was better." Goal.com
    -Sir Bobby Charlton: “I sometimes feel as though football was invented for this magical player." დაარქივებული 2013-01-29 საიტზე Wayback Machine.
    -Tostao: "Pele was the greatest – he was simply flawless. And off the pitch he is always smiling and upbeat. You never see him bad-tempered. He loves being Pele." დაარქივებული 2013-01-29 საიტზე Wayback Machine.
    -Zico: "This debate about the player of the century is absurd. There's only one possible answer: Pele. He's the greatest player of all time, and by some distance I might add." დაარქივებული 2013-01-13 საიტზე Wayback Machine.
    -Franz Beckenbauer: "Pele is the greatest player of all time. He reigned supreme for 20 years. All the others - Diego Maradona, Johan Cruyff, Michel Platini - rank beneath him. There's no one to compare with Pele." დაარქივებული 2013-01-13 საიტზე Wayback Machine. -
    -Tarcisio Burgnich: "Before the match, I told myself that Pele was just flesh and bones like the rest of us. Later I realised I'd been wrong." დაარქივებული 2013-01-13 საიტზე Wayback Machine.
    -Cesar Luis Menotti: "The best of all was Pele, who is a mixture of Di Stefano, Maradona, Cruyff and Leo Messi." Goal.com
    -Cesar Luis Menotti: "It's ugly to compare but the greatest was Pele. If we believe that God made man, the "black" Pelé he made him perfect. He gave him everything. He lacked nothing, header, physical power, dribbling, finishing, inspiration, genius, temper, vision, goal. Everything."
    -Gianni Rivera: "However, I do think there's someone who was even better(than Messi) and that's Pele. He used both feet on the pitch. He was as dangerous with his right as he was with his left. He was strong in the air as well, and created a lot of chances." დაარქივებული 2012-03-31 საიტზე Wayback Machine. Soccerway.com
    -Hugo Gatti: "Pelé had the skin of a player, head, pace, everything. He was a panther dressed in white, I played with him. He entered to play in the last minute and he could turn the match. And the big difference is that Pelé on the field created fear, Maradona not...For me, it is Pelé, Alfredo Di Stefano and Maradona, in that order. I appreciate Diego, he is a great player. But from another planet was Pelé, not him." დაარქივებული 2021-02-02 საიტზე Wayback Machine. worldfootball24.com
    -Teófilo Cubillas: "I confronted him several times on the pitch and I think there will be noone like him." დაარქივებული 2010-05-24 საიტზე Wayback Machine.
    -Zito: "Maradona was a great forward and a great player, but he is not Pele. I can't compare him to Pele..." Goal.com
    -Mario Zagallo: "Pele represented everything in soccer because of what he has done on the pitch."
    -Cristiano Ronaldo: "Pele is the greatest player in football history, and there would only be one Pele in the world." Goal.com
    -Geoffrey Green: "Di Stefano was manufactured on earth, Pele was made in heaven." Goal.com
    The Best of The Best. Rsssf.com (19 June 2009).
    http://www.goal.com/en/news/12/spain/2012/09/10/3366174/pele-was-better-than-messi-cristiano-ronaldo-says-di-stefano

    The Best x Players of the Century/All-Time. Rsssf.com.
  15. ↑ Pele tops World Cup legends poll BBC News.
  16. ↑ Tostao: Messi better than Maradona, but not Pele.
    Over 50 per cent of Goal.com UK readers believe Brazilian legend Pele was a greater player than Diego Maradona Goal.com.
    World Soccer Players of the Century England Football Online.
    THE LIST: The greatest players in the history of football Daily Mail. Retrieved 1 May 2011
  17. ↑ Pelé "The King" to be crowned in Monte Carlo at 10th edition of the "Golden Foot" Awards. GoldenFoot. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-11-24.
  18. ↑ IFFHS' Century Elections. Rsssf.com (30 January 2000).
  19. ↑ Ingo Faulhaber. IFFHS. Iffhs.de.
  20. ↑ 20.0 20.1 France Football's Football Player of the Century.
  21. ↑ 21.0 21.1 „Pelé still in global demand“. CNN Sports Illustrated. 29 მაისი, 2002. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-04-21. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  22. ↑ Pelé — History.com Articles, Video, Pictures and Facts. History.com.
  23. ↑ http://news.google.com/newspapers?id=U5scAAAAIBAJ&sjid=B2YEAAAAIBAJ&pg=3185,795141&dq=wilt+chamberlain&hl=en
  24. ↑ Ebony - Google Books. Books.google.se. 
  25. ↑ 25.0 25.1 Ingo Faulhaber. IFFHS. Iffhs.de.
  26. ↑ PELÉ: The King of Football დაარქივებული 2011-02-22 საიტზე Wayback Machine. FIFA.com.
  27. ↑ Pelé, Olé! - Statistics of Pelé's Carreer. Pele.m-qp-m.us.
  28. ↑ Pelé, King of Futbol. ESPN.
  29. ↑ 29.0 29.1 29.2 29.3 29.4 Pelé (Brazilian Athlete) Encyclopædia Britannica.
  30. ↑ Harris, Harry (2002), Pelé: his life and times. გვ .190. Welcome Rain Publishers.
  31. ↑ Dedico este gol às criancinhas. Gazeta Esportiva. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-12-18.
  32. ↑ http://www.imdb.com/name/nm0671446/bio
  33. ↑ Various from many of his biographies, See for example [1] დაარქივებული 2009-08-01 საიტზე Wayback Machine. 3rd section, last line: " 'The King' was given to Pelé by the French press in 1961 after he played a few matches with SFC in Europe" Or the already quote [2] Or the book "Pele, King of Soccer/Pele, El rey del futbol – Monica Brown (Author) & Rudy Gutierrez (Illustrator) Rayo Publishing Dec.2008 ISBN 978-0-06-122779-0 "
  34. ↑ Pele (soccer player) Facts, information, pictures | Encyclopedia.com articles about Pele (soccer player). Encyclopedia.com.
  35. ↑ 35.0 35.1 Kissinger, Henry (14 ივნისი, 1999). „The Time 100, Heroes and icons — Pelé“. TIME. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-04-21. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  36. ↑ 36.0 36.1 Pelé დაარქივებული 2011-02-22 საიტზე Wayback Machine. . fifa.com
  37. ↑ CNN.com - Transcripts. Edition.cnn.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-10-26.
  38. ↑ ESPN Classic - Pele, King of Futbol. Espn.go.com.
  39. ↑ CNN/SI - Century's Best - Pelé: Soccer's greatest genius - Tuesday June 01, 1999 03:40 PM. Sportsillustrated.cnn.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივნისი 30, 2011.
  40. ↑ 40.0 40.1 Intercontinental Cups 1962 and 1963. FIFA.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-05-06.
  41. ↑ Pele's Santos go global. FIFA.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-05-24.
  42. ↑ Competiciones, Copa Santander Libertadores. CONMEBOL (18 მაისი, 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-05-12.
  43. ↑ Arantes, Edson (2007). My Life and the Beautiful Game: The Autobiography of Pele. Skyhorse Publishing, გვ. 234. ISBN 1602391963. 
  44. ↑ Football Legends. Footballegends.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-10-02.
  45. ↑ 45.0 45.1 ბელი, ჯეკ (1 აგვისტო, 2010). „Cosmos Begin Anew, With Eye Toward M.L.S“. New York Times. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  46. ↑ 46.0 46.1 Pele Speaks of Benefits of Futebol de Salão. International Confederation of Futebol de Salão (24 May 2006). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 12 იანვარი 2016. ციტირების თარიღი: 25 July 2012.
  47. ↑ 47.0 47.1 47.2 47.3 Robert L. Fish; Pelé (1977). My Life and The Beautiful Game: The Autobiography of Pelé, Chapter 2. Doubleday & Company, Inc., Garden City, New York. ISBN 0-385-12185-7
  48. ↑ Un siglo, diez historias Spanish. BBC. BBC.
  49. ↑ Edson Arantes Do Nascimento Pelé. იუნესკო.
  50. ↑ „From Edson to Pelé: my changing identity“. Article by The Guardian. ლონდონი. 13 მაისი, 2006. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  51. ↑ Winterman, Denise (4 იანვარი, 2006). „Taking the Pelé“. Article by BBC Online. ციტატა: „word had no meaning in Portuguese so he presumed it was an insult, but recently he has found out that it means miracle in Hebrew.“ შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  52. ↑ 52.0 52.1 52.2 52.3 Pelé; Orlando Duarte, Alex Bellos (2006). Pelé: the autobiography. London: Simon & Schuster UK Ltd. ISBN 978-0-7432-7582-8. 
  53. ↑ Pelé. Vivendo Bauru. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-05-04.
  54. ↑ 54.0 54.1 54.2 54.3 Joe Marcus (1976). The world of Pele. New York: Mason/Charter. ISBN 978-0884053668. 
  55. ↑ Diário Lance – www.lancenet.com.br. // O Campeão da Rede. Lancenet. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-05-14.
  56. ↑ Artilheiros da história Folha Online.
  57. ↑ Matches which decided Rio-São Paulo Tournament RSSSF.
  58. ↑ Torneio Rio-São Paulo 1960 დაარქივებული 2009-12-16 საიტზე Wayback Machine. RSSSF.
  59. ↑ Santos revive spirit of Pelé. BBC Sport.
  60. ↑ 60.0 60.1 Intercontinental Cups 1962 and 1963 დაარქივებული 2012-05-06 საიტზე Wayback Machine. FIFA.com.
  61. ↑ Extraordinary Pele crowns Santos in Lisbon დაარქივებული 2013-06-29 საიტზე Wayback Machine. FIFA.com.
  62. ↑ Will South Africa 2010 produce a new Pele? BBC Sport.
  63. ↑ Biography — Edson Arantes "Pelé" Nascimento. Article on frontfoot.co.za. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2006-10-20.
  64. ↑ Copa Libertadores – Topscorers Rsssf.com.
  65. ↑ პელეს გოლის ანიმაციური ვერსია. „იუთუბი“.
  66. ↑ პელეს საუკეთესო გოლი, რომელიც აქამდე არ გინახავთ. „მსოფლიო სპორტი“. 10.10.2014
  67. ↑ 67.0 67.1 „More than a game“. Common Ground News Service. 20 ივნისი, 2006. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-05. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |year=-ში (დახმარება)
  68. ↑ 68.0 68.1 Goal.com Worldview: The Legacy Of Pele. goal.com
  69. ↑ Happy 70th Birthday – A Video Tribute To Pelé Goal.com.
  70. ↑ 70.0 70.1 New York Cosmos picture special: The original stars and stripes Mail Online.
  71. ↑ Seven the number for Pele დაარქივებული 2011-07-21 საიტზე Wayback Machine. FIFA.
  72. ↑ 72.0 72.1 Williams, Bob (28 October 2008). „Top 10: Young sporting champions“. Daily Telegraph. UK.
  73. ↑ Pele: The greatest football player ever დაარქივებული 2011-08-27 საიტზე Wayback Machine. MSN.
  74. ↑ World Cup 2002 - ABC Sport. Abc.net.au. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-12-31.
  75. ↑ პელე ყველაზე ახალგაზრდა მოთამაშე იყო როგორც საკუთვრივ 1958 წლის გათამაშების, ასევე, მთლიანად, მსოფლიო ჩემპიონატის ისტორიაში, თუმცა მისი რეკორდი ჩრდილოირლანდიელმა ნორმან უაიტსაიდმა გააუმჯობესა 1982 წელს.
  76. ↑ (პორტუგალიური) "Copa 1958".
  77. ↑ Sweden 1958: Pele's genius propels Brazil to first title The Independent.
  78. ↑ World Cup hat-trick top 10: The first, quickest, oldest, youngest tournament trebles The Mirror.
  79. ↑ FIFA World Cup Goal of the Century დაარქივებული 2015-05-21 საიტზე Wayback Machine. FIFA.
  80. ↑ 80.0 80.1 80.2 80.3 Pelé – I was there დაარქივებული 2013-01-13 საიტზე Wayback Machine. FIFA.
  81. ↑ 81.0 81.1 81.2 81.3 1958 FIFA World Cup Sweden დაარქივებული 2013-05-13 საიტზე Wayback Machine. FIFA.com.
  82. ↑ The King of football დაარქივებული 2011-02-22 საიტზე Wayback Machine. . FIFA.
  83. ↑ (პორტუგალიური) "Nasce Uma Lenda დაარქივებული 2011-05-01 საიტზე Wayback Machine. ".
  84. ↑ (პორტუგალიური) Copa do Mundo de 1958 na Suécia დაარქივებული 2010-10-10 საიტზე Wayback Machine. .
  85. ↑ 85.0 85.1 Copa América Best Players. RSSSF.
  86. ↑ 86.0 86.1 South American Championship 1959, Scorers' List RSSSF.
  87. ↑ PELE - International Football Hall of Fame. Ifhof.com (23 October 1940).
  88. ↑ Pele Great Goal – Video. Metacafe.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-02-21.
  89. ↑ გლენ მური (3 ივნისი, 2006) Pele: The Greatest The Independent.
  90. ↑ 90.0 90.1 90.2 Portrait of Pele – Never-Seen: Pelé's 1966 World Cup LIFE. გვ.1,7.
  91. ↑ 91.0 91.1 91.2 1966 FIFA World Cup England დაარქივებული 2008-01-24 საიტზე Wayback Machine. . FIFA.
  92. ↑ Brazil in the 1966 World Cup – England. V-brazil.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-01-01.
  93. ↑ 93.0 93.1 World Cup final: 10 top World Cup refereeing errors დაარქივებული 2012-01-10 საიტზე Wayback Machine. The Telegraph.
  94. ↑ PELE – International Football Hall of Fame. Ifhof.com.
  95. ↑ 95.0 95.1 95.2 95.3 Roberto Mamrud. Edson Arantes do Nascimento "Pelé" – Goals in International Matches. RSSSF.
  96. ↑ Brazil 'best ever' says Five Live BBC Sport.
  97. ↑ The boys from Brazil: On the trail of football's dream team The Independent.
  98. ↑ Mexico 1970: Brazilians show all how beautiful game should be played დაარქივებული 2011-09-19 საიტზე Wayback Machine. Sky Sports.
  99. ↑ 1970 Brazilian Soccer Team Voted Best Ever The New York Times.
  100. ↑ The greatest teams of all time The Telegraph.
  101. ↑ The 10 greatest football teams of all time Daily Mail.
  102. ↑ 1970 FIFA World Cup Mexico დაარქივებული 2008-09-13 საიტზე Wayback Machine. . FIFA.
  103. ↑ 1970 FIFA World Cup Mexico: Brazil - Czechoslovakia დაარქივებული 2013-06-30 საიტზე Wayback Machine. . FIFA.
  104. ↑ Hattenstone, Simon (30 ივნისი, 2003). „And God created Pelé“. The Guardian. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  105. ↑ The 100 greatest World Cup moments: (No.18) The Independent.
  106. ↑ The Greatest? For Century, Pele Eclipses Muhammad Ali The New York Times.
  107. ↑ Memorable Celebrations 1: Pele's iconic leap of joy after scoring Brazil's century goal. Goal.
  108. ↑ ბენსონი, ენდრიუ (2 ივნისი, 2006) The perfect goal. BBC Sport.
  109. ↑ Football First XI: Best goals ever. CNN.
  110. ↑ Brazil's heroes of 1970 relive their days of glory დაარქივებული 2011-04-30 საიტზე Wayback Machine. FIFA.com.
  111. ↑ Pelé, King of futbol. ESPN.
  112. ↑ 112.0 112.1 70 Facts About Brazil Legend Football Icon Pele On His 70th Birthday Goal.
  113. ↑ 10 World Cup Gods! Our look at the best of the best in World Cup history. Mail Online.
  114. ↑ 114.0 114.1 Pele Facts. famousbirthdays.com
  115. ↑ Pelé is not just the greatest ever player. He’s much more than that... დაარქივებული 2014-06-18 საიტზე Wayback Machine. . gq-magazine.co.uk
  116. ↑ Histórias secretas de Playboy (4): o dia em que Pelé foi, pessoalmente, recolher todas as fotos de Xuxa nua | Ricardo Setti – VEJA.com. Veja.abril.com.br.
  117. ↑ Pelé foi investigado pela ditadura na década de 1970.
  118. ↑ Report: Pele hip operation a success დაარქივებული 2012-11-16 საიტზე Wayback Machine. . soccernet
  119. ↑ Компания Legends 10 получила эксклюзивные права представлять Пеле во всем мире. news.rambler.ru
  120. ↑ World Sport Humanitarian Hall of Fame Inductees – Pelé დაარქივებული 2011-07-23 საიტზე Wayback Machine. .
  121. ↑ Reasons why Rio is the right Olympic choice CBC.
  122. ↑ Pelé დაარქივებული 2013-09-23 საიტზე Wayback Machine. . „სანტოსის“ ოფიციალური საიტი.
  123. ↑ Goodwill Ambassadors. un.org
  124. ↑ Education: Sir Pele lends his support The Independent.
  125. ↑ Pele and Mourinho win BBC awards. „ბი-ბი-სი“.
  126. ↑ 126.0 126.1 „Pelé to receive honorary degree“. ედინბურგის უნივერსიტეტი. 9 აგვისტო, 2012. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  127. ↑ UNICEF denies Pele corruption reports Reuters.
  128. ↑ Pelé slips from Brazil pedestal, The Observer.
  129. ↑ Pelé scouts for Fulham, BBC Sport.
  130. ↑ Pele: Aussies have skills to beat Brazil დაარქივებული 2008-11-18 საიტზე Wayback Machine. , smh.com.au.
  131. ↑ "Going out in a blaze of golden glory: Awe-inspiring shots from the fantastic fireworks show which closed London's 2012 Olympics". Daily Mail.
  132. ↑ პელეს ფილმოგრაფია. imdb.com
  133. ↑ Victory (1981). imdb.com
  134. ↑ Rawcliffe, Jonathan (9 ნოემბერი, 2007). „Pelé joins Sheffield celebrations“. BBC Sport. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  135. ↑ გოდუაძე, ლ. 2010, pp. 66–73.
  136. ↑ 136.0 136.1 http://www.rsssf.com/tableso/ocruz.html
  137. ↑ http://www.rsssf.com/tableso/ohiggins.html
  138. ↑ http://www.rsssf.com/tablesa/atlantico.html
  139. ↑ 139.0 139.1 http://www.rsssf.com/sacups/supcopa68.html
  140. ↑ Pelé – Títulos დაარქივებული 2011-07-18 საიტზე Wayback Machine. Santos Futebol Clube.
  141. ↑ The 1964 Torneio Rio-São Paulo was held jointly with Botafogo.
  142. ↑ Santos Futebol Clube – Site Oficial. Santos.globo.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 იანვარი 2010. ციტირების თარიღი: 12 June 2010.
  143. ↑ Equipes em que Pelé jogo. campeoesdofutebol.com.br
  144. ↑ Pelé: ENGLAND ARE WORLD CUP THREAT, Sportinglife.com. Retrieved 27 March 2007.
  145. ↑ Artilheiros do Torneio Rio-São Paulo. campeoesdofutebol.com.br
  146. ↑ Legends: Pele დაარქივებული 2013-12-04 საიტზე Wayback Machine. . worldsoccer.about.com
  147. ↑ Edson Arantes "Pelé" Nascimento დაარქივებული 2008-12-11 საიტზე Wayback Machine. . latinosportslegends.com
  148. ↑ Pelé will recieve the Golden Foot Awatd as the greatest player in football history. vavel.com
  149. ↑ Placar's 100 Craques do Século · In November 1999, Placar (Brazil) published a list of the best 100 players of all time, ranked from 1 to 100 · 23 დეკემბერი, 2015. Karel Stokkermans for the Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation. წაკითხვის თარიღი: 1 სექტემბერი, 2019.
  150. ↑ South American Player of the Year 1973 RSSSF.
  151. ↑ Pele scores 1,000th goal. history.com
  152. ↑ PELÉ (Edson Arantes do Nascimento) - The King of football. FIFA.com. FIFA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-02-22.
  153. ↑ Museu do Futebol II. Anjos barrocos. Portuguese. Fut Pop Clube (17 მაისი, 2009). ციტირების თარიღი: 15 იანვარი, 2020.
  154. ↑ The King of football დაარქივებული 2013-10-20 საიტზე Wayback Machine. . ფიფა]
  155. ↑ პელეს გოლების სრული სიისათვის იხილეთ [3].
  156. ↑ 156.0 156.1 156.2 156.3 156.4 156.5 156.6 Statistics.
  157. ↑ არ მოიცავს ამხანაგურ შეხვედრებს.
  158. ↑ არ მოიცავს პელეს სანტოსში ჩატარებულ პირველ 2 შეხვედრას; მათზე ინფორმაცია არ არსებობს.
  159. ↑ São Paulo. rsssfbrasil.com
  160. ↑ 160.0 160.1 160.2 Pele History. soccer-europe.com
  161. ↑ Taça Brasil. rsssfbrasil.com
  162. ↑ 162.0 162.1 Brazilian clubs in Copa Libertadores da América. rsssfbrasil.com
  163. ↑ Brazil Cup 1960. rsssfbrasil.com
  164. ↑ Brazil Cup 1963. rsssfbrasil.com
  165. ↑ Santos FC na Copa Libertadores da América დაარქივებული 2013-02-14 საიტზე Wayback Machine. .
  166. ↑ Pele helps Brazil to World Cup title. history.com
  167. ↑ Uwe Seeler. planetworldcup.com
  168. ↑ Additional Data on Pelé. rsssf.com
  169. ↑ "The King of football" დაარქივებული 2011-02-22 საიტზე Wayback Machine. . FIFA.com.
  170. ↑ Basic game overview. MobyGames.
ხ • გ • რ
ბრაზილიის შემადგენლობა – 1958 წლის მსოფლიო ჩემპიონი (პირველი ტიტული)
ბრაზილიის დროშა
ხ • გ • რ
ბრაზილიის შემადგენლობა – 1959 წლის სამხრეთ ამერიკის საფეხბურთო ჩემპიონატი (არგენტინა) — მეორე ადგილი
ბრაზილიის დროშა
ხ • გ • რ
ბრაზილიის შემადგენლობა – 1962 წლის მსოფლიო ჩემპიონი (მეორე ტიტული)
ბრაზილიის დროშა
ხ • გ • რ
ბრაზილიის შემადგენლობა – 1966 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატი
ბრაზილიის დროშა
ხ • გ • რ
ბრაზილიის შემადგენლობა – 1970 წლის მსოფლიო ჩემპიონი (მესამე ტიტული)
ბრაზილიის დროშა
ხ • გ • რ
მეკარე
მცველები
ნახევარმცველები
თავდამსხმელები
ხ • გ • რ
El Mundo-ს ჯილდო
El País-ის ჯილდო
ხ • გ • რ
ფიფა 100
უეფა
კონმებოლი
კაფ
კონკაკაფი
აფკ
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=პელე&oldid=4716598“-დან