Ǵázzel

Ǵázzel (arabsha —ashiqliq sóz, ıshqti bildiriw, hayallardı bag'indiriw) - Shıǵıs ádebiyatında eń keń tarqalǵan lirik janr "Ǵázzel" ataması dáslep VIII - IX ásirlerde arab ádebiyatında payda bolǵan. Soń Orta Aziya hám Shıǵıs xalıqları ádebiyatlarına ótip, X ásirde parsı ádebiyatına, XIV ásir baslarında túrkiy ádebiyatına kirip kelgen. Kólemi 3 bayttan 19 baytqa shekem belgilengen. Biraq 21, hátteki 27 baytlı ǵázzellerde ushıraydı. Ǵázzel aa, ba, va, ga, da hám t.b tárizde boladı, basınnan axırı bir wázinde jazıladı. Dáslep ǵázelge at qoyılmaǵan, keyin ala bul dástúrge aynalǵan.Ǵázel da'slep ishqiy temada jazılǵan bolsa da, keyinirek onıń tema sheńberi keńeyip bardı hám de sociallıq-siyasiy, filosofiyalıq -etikalıq, (pannasiyat) hám yumorliq ǵázeller júzege keldi. Ǵázel dúzilisine kóre 4 ǵárezsiz túrge ajraladi : ǵárezsiz baytlarden dúzilgen (tártipsiz) ǵázel; yakpora ǵázel; waqıyaband ǵázel.; musalsal ǵázel. Mánisi tárepinen bolsa orifona, aslamona hám rindona ǵázellerge bólinedi. 15-ásirden ǵázel ózbek poeziyasında tiykarǵı hám jetekshi janrg'a aylandı. Nawayi ózbek tilinde 2600 den artıq ǵázel jaratıp, bul janrdin' ideologiyaliq-tematikalıq sheńberin keńeytirdi, onı turmısqa jaqınlastirdi, realistik principlerdi kúsheytti. Keyinirek ózbek poeziyasında Hamza, Sholpan, Hurshid, G'afur Ǵulam, Sabir Abdulla, Habibiy, Charxiy, Chustiy, qalıs, Vosit Sa'dulla, Jumaniyaz Jabbarov, Erkin Vohidov, Abdulla Oripov, Jamol Kámal hám basqalar ǵázeldi jańasha sharayatta dawam ettirdi jáne onıń tema sheńberin bayitti, usınıń menen birge, dástúriy ishqi ashıqlıq temasında da kóplegen kórkem bárkámal ǵázeller jarattı (taǵı qaran' Qosıq dúzilisi, Qosıqshiliq); 2) musilman Shıǵıs mádeniyatınan keń orın alǵan eski muzıka janri. Da'slep (ma's, Abdulqodir Marogiy kórsetiwinshe, 14—15-ásirlerde) „na'wbet“ dep atalıwshı quramalı forma daǵı janrdin' ekinshi bólegi retinde, tiykarınan, parsı tilindegi qosıqlar menen atqarılip, 2 sarxona hám bozgo'yptan ibarat bolǵan.