Лози
| Лози | |
| балози, баротсе | |
| | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
860 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
|
850 000 | |
|
10 000 | |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
дәстүрлі наным-сенімдер | |
Лози (балози, баротсе ) — Замбияның Баротселенд аймағында тұратын халық.[1] Жалпы саны 860 мың адам, негізінен Замбия аумағында тұрады (850 мың адам). Басқа қоныстанған елдер: Ботсвана - 10 мың адам.[2]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Олар лози тілінде сөйлейді, немесе ротси (сикололо).[3]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Олар дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанады, христиандар, синкретикалық культтерді ұстанушылар бар.[4]
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Лози тайпасының құрылуы - олар қазіргі Конго Демократиялық Республикасындағы Лунда Корольдігінен шыққан және Батыс Замбияға XVII-XVIII ғасырлар арасында Мбуивамвамба есімді лунда ханшайымы әкелген. Бұл Бемба сияқты Замбияның басқа тайпалары да Замбияға көшкен Банту көші-қоны кезінде болды.
Тарихи деректерге сәйкес, лозилер бастапқыда «Луи» («шетелдік» дегенді білдіреді) деп аталды және силуяна деп аталатын тілде сөйледі. Олар Жоғарғы Замбезидегі Булози жазығында тұрды. 1830 жылы луи халқын Себетване бастаған макололо тайпасы жаулап алды. Макололо Луидің атын "лози" деп өзгертті, ол "қарапайым"деп аударылады. 1864 жылы макололо құлатылғанымен, Луи өзінің жаңа есімін сақтап қалды.[5]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі кәсіптері тропикалық егіншілік (жүгері, құмай, маниок, тәтті қамыс), мал шаруашылығы және балық аулау болып табылады. Қолөнерден – тоқу, ағаштан мүсін жасау, музыкалық аспаптар, керамика, тері өңдеу дамыған.[6]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ауыл қауымдары туыстық топтарға негізделген. Туыстық есеп екі жақты, ертеде – матрилиналдық болды. Өлгеннен кейін марқұмның үйі мен мүлкі жойылады. Ерлер басын шығысқа, әйелдер батысқа қаратып жерленген.
Дәстүрлі тұрғын үйлері - шатыры сабанмен жабылған дөңгелек үй.
Баростеландтың (Лози патшалығы) ер адамдары сизиба киеді - қызыл, қара және ақ белдемше, хитенг (мақтадан басылған мата, әдетте қалың өрнекті). Олар кеудеше мен лишушу деп аталатын қызыл бөрік киеді. Әйелдер мусинси деп аталатын киім киеді, ол екі белдемшеден тұрады, жоғарғы бөлігі баки деп аталады және чали деп аталатын кішкентай шапаннан тұрады. Лози тайпасының әйелдері мен ерлері кейде піл сүйегінен жасалған білезіктерді тағады, олар өмірдің әртүрлі кезеңдерінде сыйлық ретінде беріледі.
Дәстүрлі тағамдары – жүгері бәліштері, көкөністер, балық, тары сырасы. Лозидің таңдаулы жемістері - экзотикалық жемістер. Жақсы дәмі үшін таңдалған мумболе және намуломо сияқты жергілікті жемістерден басқа, лози халқы ең жақсы көретін жергілікті жемістерге маненде деп аталатын шелпек және сусын жасау үшін қолданылатын мубула сияқты жемістер жатады. Жаңғақтар жержаңғаққа балама ретінде қосылады. Музаули дәмдеуіштерге жержаңғаққа балама немесе өсімдік майының көзі ретінде қосылады, ал мукувадан сусын жасауға болады.[7][8]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Лози https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/309885
- ↑ Современная Энциклопедия http://www.aggregateria.com/L/lozi.html
- ↑ ЭНЦИКЛОПЕДИЧЕСКИЙ СЛОВАРЬ https://sanstv.ru/dict/%D0%BB%D0%BE%D0%B7%D0%B8
- ↑ Значение слова ЛОЗИ в Большом энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/bolshoy/2097783.html
- ↑ Знакомство с народом лози Замбии https://ru.shinshu-navi.com/an-introduction-to-zambias-lozi-people-4684
- ↑ Народы и культуры Лози https://travel-journal.ru/ethno/39/917/(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2182104
- ↑ народы мира / Лози http://www.etnolog.ru/people.php?id=LOZI