Koma etnodînî
Koma etnodînî | |
|---|---|
Keçên êzdî, komek etnodînî, bi cil û bergên xwe yên kevneşopî. | |
| biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre |
Koma etnodînî (an jî koma etno-dînî) binavkirina gelekî ye, ku dîn û etnîka wî hatine yekkirin û lewma navê wan hem dîn û hem jî etnîsîteya wan nîşan dide.[1] Nasnameya etnodînî behsa koman dike, ku kevneşopiyên wan ên dînî û etnîkî ji dîrokê ve girêdayî hev in.[2]
Gotina "koma etnodînî" tê wateya civakekê, ku hem ji hêla taybetmendiyên etnîkî yên hevpar ve, hem jî ji hêla girêdana olî ya hevpar ve, tê pênase kirin. Taybetmendiyên etnîkî aliyên wekî eslê hevpar, ziman, çand û kevneşopî vedibêjin, û carinan jî taybetmendiyên fizîkî yên ku komek taybetî ji yên din cuda dikin. Nasnameya dînî tê wateya baweriya bi dînek taybet an pratîkên olî yên ku di nav wê komê de têne parve kirin. Gelek caran, nasnameyên etnîkî û olî li hev dikevin, û ev tê vê wateyê ku endamên komek etnîkî ya taybet xwediyê olek taybet in jî.
Nimûneya komeke etnodînî di nav kurdan de heye, ku eslê wan ê etnîkî heye û bi giranî sunî ne, lê di nav wan de hindikahiyên dînî yên wekî elewî, mesîhî, êzdî an cihû jî hene. Gelek caran taybetmendiyên etnîkî û dînî bandorê li normên civakî, adet û jiyana rojane ya di nava komê de dikin. Ew kom dikarin bi bûyerên siyasî, civakî an çandî bêne yek kirin an dabeş kirin.
Têgîna "etnodînî" bi gelemperî di çarçoveyek siyasî de tê bikar anîn, da ku tansiyon an nakokiyên ku ji cûdahiyên etnîkî û olî derdikevin, bên ravekirin. Ev nakokî û cudahî ji ciyawaziyên etnîkî û dînî derdikevin, bi taybetî di civakên pirçandî de an jî li herêmên bi hindikahiyên etnîkî û dînî.
Komên etnodînî carinan bi cudakarî an jî çewsandinê tên marjînalîzekirin - weke ku di mînaka komkujiya êzidiyan de jî diyar bû - û ev jî dibe sedema bilindbûna hesta nasname û civakê.
Mînakên etnodînî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Êzdî wek komeke etnodînî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Êzîdî komeke etno-olî ne ku koka xwe li Mezopotamyayê, bi taybetî li bakurê Iraqê ye. Ew girêdayî oleke yekxwedayî ne, ku li ser baweriyên kevnar ên Mezopotamya û hêmanên Zerdeştî, Xirîstiyanî û Îslamê tevdigere. Ola wan bi xurtî bi çanda kurdî ve girêdayî ye, loma jî gelek êzdî wek kurd tên nasîn, tevî ku hemû kurd ne êzîdî ne. Zimanê sereke yê êzdiyan kurdî ye, lê hinek jî bi aramî yan jî bi zimanên din ên herêmê diaxivin.
Baweriya navendî ya Êzdiyan li dora Xwedayê ku dinya afirandiye dizivire. û milyaketê Melek Taûs, ku wekî fîgurê sereke yê panteona olî tê binavkirin. Êzdî ne rasterast ji Xwedê re dua dikin, lê ji Melek Taûs re, ku di navbera mirov û Xwedê de navbeynkariyê dike. Pirtûkên wan ên pîroz, wek "Kitêba Cilwe" (Pirtûka Peyxama) perwerdeya olî û rîtuelên giyanî radigihînin.
Civaka êzîdî bi sedsalan rastî çewsandin û cudakariyê hatiye, di serî de ji ber baweriyên xwe yên dînî. Di sedsalên 20an û 21an de, civak bûye armanca êrîşên tund, bi taybetî ji aliyê rêxistina bi navê Dewleta Îslamî (DAIŞ) ve, ku bi hezaran êzidî kuştin û revandin. Dîna êzîdî lewma civakek girtî ye, yanî mirovên ku ji dayikbûnê ne êzîdî ne bi gelemperî nikarin derbasî êzdîtiyê bin. Adet û cejnên dînî pir bi rêûresm in û di nav tiştên din de, nimêj û ziyaretên ji bo cihên pîroz ên wekî Lalişê li bakurê Iraqê dihewîne. Ev kevneşopiyên dînî ji nêz ve bi nasnameya êzdiyan ve girêdayî ne û wan ji komên etnîkî û olî yên din ên herêmê cuda dike.
Ji ber vê yekê êzîdî komeke etnodînî ne, ji ber ku baweriya wan a dînî û nasnameya wan a etnîkî bi hev ve girêdayî ne. Çand, ziman, kevneşopî û îbadetên wan civakeke xurt ava dike, ku tevî gef û çewisandinên derve dibe sedema hevgirtin û xweparastineke xurt. Ev pîvana etnodînî ji aliyê gelek êzîdiyan ve weke çavkaniya hêz û nasnameyê tê dîtin.
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ Taras, Raymond (7 tebax 2015). Understanding Ethnic Conflict (bi îngilîzî). Routledge. ISBN 978-1-317-34282-3.
- ^ Valerio-Jimenez, Omar; Vaquera-Vasquez, Santiago (30 hezîran 2017). Latina/o Midwest Reader (bi îngilîzî). University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-09980-9.