Fontem paginae Bononia inspicere

{{Latinitas|-2}}
{{Capsa urbis Vicidata}}
[[Fasciculus:Bologna-SanPetronioPiazzaMaggiore1.jpg|thumb|Despectus in mediam Bononiam.]]
*''Pro urbi "Bononia", [[Fretum Calisii|Freti Calisii]], septentrionalis [[Francia]]e, vide [[Gesoriacum]].''

'''Bononia'''<ref name="graesse">{{Graesse}}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090424160615/http://www.igmi.org/pubblicazioni/atlante_tipi_geografici/pdf/toponomastica.pdf Alberto Nocentini, ''Toponimi italiani: origine ed evoluzione'' in "Toponomastica."]</ref><ref>Hazlitt, ''The Classical Gazetteer''</ref> ({{pns|ae|f|Bononia}}), olim nomine [[Lingua Etrusca|Etrusco]] '''Felsina''' (𐌀𐌍𐌉𐌔𐌋𐌄𐌚)<ref name="graesse" /><ref>Hazlitt, ''The Classical Gazetteer.''</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090424160615/http://www.igmi.org/pubblicazioni/atlante_tipi_geografici/pdf/toponomastica.pdf Alberto Nocentini, ''Toponimi italiani: origine ed evoluzione'' in "Toponomastica."]</ref> ({{pns|ae|f|Felsina}}) (alia nomina: ''Bolonia'',<ref name="graesse" /> [[Italiane]] ''Bologna''; Bononiense ''Bulåggna''), est [[Urbes Italiae|urbs]] et [[commune Italiae|commune]] [[Italia]]na, circiter 386&thinsp;300 incolarum, in [[Italia]] [[septentrio]]nali, inter [[Padus|Padum]] et [[Appenninus|Appenninum]] in [[Planities Padana|Planitie Padana]] (Italice ''Pianura Padana'') situm. [[Urbs]] est [[caput (urbs)|caput]] [[Regio Italiae|Regionis]] [[Aemilia-Romania|Aemiliae-Romaniae]] et [[Urbs metropolitana Bononiensis|Urbis metropolitanae Bononiensis]], exacte in medio ab<!--?--> fluvio [[Rhenus (Italia)|Rheno]] ad [[Sapina]]m. Urbani ''Bononienses''<ref name="graesse" /> vel ''Bolonienses''<ref name="graesse" /> appellantur.

Urbs est antiquissima; [[Alma Mater Studiorum (Bononia)|universitatem]] praeclaram habet.

=== Sententia ===
Sententia urbis est: ''LIBERTAS''.

== Historia ==
Bononia condita est ab [[Etrusci]]s nomine ''Felsina'' (𐌀𐌍𐌉𐌔𐌋𐌄𐌚; c. [[534 a.C.n.]]) in [[regio]]ne ubi ante [[Villanoviani]], [[agricola (munus)|agricolae]] [[pastor]]esque, incolebant. Urbs illa Etrusca circum fanum quod super [[collis|collem]] aedificatum erat, a sepulcreto cincta.

Quam urbem in [[saeculum 4 a.C.n.|saeculo 4 a.C.n.]] [[Boii]], gens quaedam [[Celtae|Gallica]], vicerunt. De quo Boiorum nomine igitur Bononia, [[colonia]] Romana, appellata condita est anno c. [[189 a.C.n.]] Hi coloni sunt fere tria milia familiarum Romanarum a [[consul]]ibus [[Lucius Valerius Flaccus (consul 195 a.C.n.)|L. Valerio Flacco]] et [[Marcus Atilius Seranus|M. Atilio Serano]] ducti, et [[L. Valerius Tappo|L. Valerio Tappone]]. Via Aemilia anno [[187 a.C.n.]] constructa, quasi compitum facta est Bononia, iuncta ad Aretium per [[Via Flaminia|Viam Flaminiam Minorem]] et ad [[Aquileia]]m per [[Via Aemilia|Viam Aemiliam Altinatem]].

Anno [[88 a.C.n.]], urbs creata est [[municipium]]. Inde ei erat descriptio viarum rectilinearium, sex cardis et octo decumanis (id est viis intersecantibus), quae iam discerni [[oculus|oculis]] iam hodie possunt. In his annis incolae erant varius ab c. 12&thinsp;000 ad c. 30&thinsp;000. Summa celebritate fuit secunda urbs Italica, et una praeclarissmarum ex toto [[Imperium Romanum|Imperio]], in qua multae aedes et [[thermae]], [[theatrum]], et [[arena]]. [[Pomponius Mela]] dixit Bononiam esse inter [[quinque]] opulentissimas urbes Italicas. Quamquam incendio multum urbi clades [[Claudius|Claudio]] imperante accesserat, [[Nero (imperator)|Nero]] inde [[saeculum 1|saeculo 1]] eam refecit.

E longinquo delapsa, Bononia renovata est in [[saeculum 5|saeculo 5]] sub [[episcopus|episcopo]] [[Sanctus Petronius|Petronio]], qui, ut fama tradit, ecclesiam S. Stephani aedificavit. Roma ipsa lapsa, Bononia fiebat quasi [[castellum]] semiagreste, sub auctoritate [[Exarchatus Ravenniensis]] in Planitie Padana, et defensa est ab multis muris quae tamen minorem partem antiquae urbis Romanae non continuerunt. Anno [[728]] [[Liutprand]] rex [[Langobardi|Langobardorum]] urbem hanc vicerat [[Regnum Langobardum|Regnoque Langobardo]] dein adiectam. Hi novi Germani vicum suum in urbe fecerunt, qui est appellatus hodie ''addizione longobarda'' prope S. Stephanum, ubi [[Carolus Magnus]] anno [[786]] viserat.
[[Fasciculus:Seal of the University of Bologna.svg|thumb|upright=0.8|[[Sigillum]] [[Alma Mater Studiorum (Bononia)|universitatis]].]]

[[Saeculum 11|Saeculo 11]] Bolonia ut [[civitas sui iuris|civitas libera]] crescere rursus coepit, se adiuncturus [[Lega Langobarda|Legae Langobardae]] contra [[Fridericus Barbarossa|Fridericum Barbarossam]] anno [[1164]]. Anno [[1088]] [[Alma Mater Studiorum (Bononia)|Studium]] conditum est, iam veterrima [[universitas]] [[Europa]]eana est, cui erant praeclarissimi eruditi [[aevum mediaevale|mediaevales]] [[Irnerius]], et ex discipulis, [[Dantes]], [[Iohannes Boccacius|Boccacius]], et [[Petrarca]]. [[Saeculum 12|Saeculo 12]] nova moenia urbi crescenti confecta sunt, et alia [[saeculum 14|saeculo 14]].

Anno [[1256]], Bononia ''Legem Paradisi''<!--Italice ''La Legge del Paradiso''; Anglice ''Paradise Law''--> promulgavit, qua [[servitus]] feudalis dissoluta est, liberatis publica impensa servis. Media urbs eo tempore erat plena turrium (fortasse fere 180) optimatibus familiis constructarum, multis [[aedificium|aedificia]], [[templum|ecclesiae]], et [[abbatia]]e. Anno [[1294]], Bononia fortasse erat quinta aut sexta maximua urbs Europaea, post [[Corduba]]m, [[Lutetia]]m, [[Venetia]]m, [[Florentia]]m, et fortasse [[Mediolanum]], 60&thinsp;000-70&thinsp;000 incolis illo.{{dubsig}}

Similis plurimis civitatibus ex illo aevo Italicis Bononia per seditiones domesticas detrita est, quibus anno [[1274]] Lambertazzi e stirpe Ghibellina sunt depulsi. Bononienses, cum proelio ad Zappolinum ab [[Mutina|Mutinensibus]] anno [[1325]] Bononienses fusi essent, vi obsolescebant et ineunte [[saeculum 14|saeculo 14]] obsecraverunt [[Papa]]m ut eis tutamen daret. Anno [[1348]] horribili pesti magna fere 30,000 cives excesserunt.

Felicibus annis sub regno Thaddei Pepoli ([[1337]]-[[1347]]) confectis Bononia [[Vicecomes (familia)|Vicecomiti Mediolanensi]] devenit, sed rursus ad Papam rediit Cardinale [[Aegidius Albornotius|Aegidio Albornotio]] anno [[1360]]. Sequentibus annis invicem respublicana regimina sedebant, sicut illud qui statuerint ut Basilicam S. Petronii et Logiam Mercatorum anno [[1377]] aedificarent, invicem Papa aut Vicecomitibus instaurantibus, familiisque Bononiensibus inter se adsidue dimicantibus. Medio [[saeculum 15|saeculo 15]] familia Bentivolgio gubernationem Bononiae adepta est, regnantibus Sante ([[1445]]-[[1462]]) et Iohanne II ([[1462]]-[[1506]]). In qua aetate, civitas multum floruit, cum multi architecti et pictores adessent, qui arte et operibus urbem auxerunt. In illa ''Renascentia'', Bononia erat sola civitas Italica in qua mulieres in ullo quaestu exsuperare potebant. Feminis enim ibi plus libertatis quam in aliis civitatibus Italicis erat; aliae etiam ad universitatem frequentare et gradum suscipere potuerunt.

Cum [[exercitus]] pontificalis [[Iulius II|Iulii II]] Bononiam obsedit, artificiosos thesauros e palatio Iohannis anno [[1506]] direpit, cuius regnum sic confectum est. Exinde, usque ad annum [[1860]], Bononia pars [[Civitas Pontificia|Civitatis Pontificiae]] fuit.

Bononiae anno [[1530]] Papa insigne imperium capiti [[Carolus V|Caroli V]] imposuit, qui fuit ultimus imperator [[Sacrum Romanum Imperium|Sacri Romani Imperii]] a papa coronatus.

Anno [[2000]] (anno millennii, qui dicebatur), ut culturalis Europae hereditas praecipue honoraretur, novem urbes electae sunt, inter quas et Bononia, quae titulo [[caput culturale Europaeum|capitis culturalis Europaei]] exornatae sunt.

== Incolae noti ==
Bononiae olim vixerunt et hodie vivunt multi illustres homines, inter quos:
* [[Lucius II]] (mortuus anno 1145), [[papa]] 
* Magister [[Gratianus (magister)|Gratianus]] (mortuus ante annum 1160), iuris consultus
* [[Aristoteles Fioravanti]] (1415/20 - circa 1486), architectus
* [[Gregorius XIII]] (1502 - 1582), papa
* [[Ioannes Artusi]] (ca. 1540 -1613), compositor
* [[Gregorius XV]] (1554 - 1623), papa et antea archiepiscopus Bononiae
* [[Adrianus Banchieri]] (1568 – 1634), [[organista]] et [[compositor]] 
* [[Guido Reni]] (1575 - 1642), [[pictor]]
* [[Benedictus XIV]] (1675 - 1758), papa et antea archi[[episcopus]] Bononiae
* [[Philippus Argelatus]] (1685 - 1755), historicus et eruditus
* [[Veronica Fontana]], coelatrix, hic anno 1690 murtua
* [[Aloisius Galvanus]] (1737 - 1798), [[physicus]]
* [[Gulielmus Marconi]] (1874 - 1937), [[physicus]]
* [[Otorinus Respighi]] (1879 - 1936), [[compositor]]
* [[Guido Morselli]],  (1912 - 1973) [[scriptor]]
* [[Danila Comastri Montanari]], scriptor ([[1948]])
* [[Ioannes Francus Fini]], vir publicus ([[1952]])
* [[Stephanus Accorsi]], histrio ([[1971]])
* [[Petrus Aloysius Collina]], arbiter pediludii
* [[Lucius Dalla]], cantor (1943 - 2012) 
* [[Lucia Mannucci]], cantrix (1920 - 2012)

== Urbis administratio ==
Ab anno [[2009]] usue ad annum [[2010]] urbis praefectus fuit [[Flavius Delbono]]. Die [[16 Maii]] [[2011]] [[Virginius Merola]] urbis praefectus electus est.

== Aedificia egregia ==
* [[Sanctuarium B.V. Mariae S. Lucae]]
* [[Monasterium Sanctae Agnetis Bononiense]]
* [[Basilica Sancti Dominici (Bononia)|Basilica Sancti Dominici]]
* [[Basilica Sancti Petronii]]

== Scholae ==
* [[Alma Mater Studiorum]]

== Ecclesia Catholica Romana ==
Bononia sedes episcopalis metropolitana est, nomine [[Archidioecesis Bononiensis]]. Praesens [[archiepiscopus]] et [[cardinalis]] est [[Matthaeus Maria Zuppi|Mathaeus Maria Zuppi]].

== Vecturae ==
=== Aeroportus ===
* [[Aeroportus Bononiae-Burgi Panicalis]] seu [[Aeroportus Internationalis "Gulielmus Marconi"]]

== Ludi athletici ==
[[Bologna Football Club 1909]] [[Pediludium|pediludii]] urbis Bononiae turma est.

== Fractiones, vici et loci in municipio ==
=== Vici urbani ===

* [[Vicus Panicalis]] vel [[Burgus Panicalis]]

''Navile, Porto, Reno, San Donato, Santo Stefano, San Vitale, Saragozza, Savena''.

=== Fractiones ===
* [[Barbianum (Bononia)|Barbianum]] (''Barbiano''), 
* [[Barca]] (''Barca''), 
* [[Barigildinus]] (''Bargellino''), 
* [[Calamoscus]] (''Calamosco''), 
* [[Casale (Bononia)|Casale]] (''Casaglia''), 
* [[Magnae Domus]] (''Case Grandi''), 
* [[Castellum Debilis]] (''Casteldebole''), 
* [[Curia Casalis]] (''Chiesa di Casaglia''), 
* [[Curticella (Bononia)|Curticella]] (''Corticella''), 
* [[Crux Colubris]] (''Croce del Biacco''), 
* [[Ductia (Bononia)|Ductia]] (''Dozza''), 
* [[Frabactia]] (''Frabazza''),
* [[Gaibola]] (''Gaibola''), 
* [[Bastia (Bononia)|Bastia]] (''La Bastia''), 
* [[Lavinum Medium]] (''Lavino di Mezzo''), 
* [[Domina Nostra Sancti Lucae]] (''Madonna di San Luca''), 
* [[Mons Donati]] (''Monte Donato''), 
* [[Nux (Bononia)|Nux]] (''Noce''), 
* [[Paternum (Bononia)|Paternum]] vel [[Padernum (Bononia)|Padernum]] (''Paderno''), 
* [[Pila (Bononia)|Pila]] (''Pilastro''), 
* [[Quartus Superior]] (''Quarto Superiore''), 
* [[Lineosa]] (''Rigosa''), 
* [[Roncrius]] (''Roncrio''), 
* [[Roborum Industrialis Zona]] (''Zona Industriale delle Ròveri''), 
* [[Sanctus Nicolaus Villulae]] (''San Nicolò di Villola''), 
* [[Sabulunum Montis]] (''Sabbiuno di Montagna''), 
* [[Fanum Sancti Sixti (Bononia)|Fanum Sancti Sixti]] (''San Sisto''), 
* [[Sustentum]] (''Sostegno'').

== Municipia finitima ==
{{div col|2}}
* [[Calderaria]]
* [[Casaliculum]]
* [[Castellum Maius]] 
* [[Castrum Nasicae]]
* [[Granarolum]]
* [[Planorium]]
* [[Fanum Sancti Lazari (Italia)|Fanum Sancti Lazari]]
* [[Saxum Bononiense]]
* [[Ceula Petrosa]]
* [[Unciola]]
{{div col end}}

== Notae ==
<references/>

{{NexInt}}
* [[2601 Bologna]]\

== Nexus externi ==
{{CommuniaCat|Bologna|Bononiam}}
* [http://www.comune.bologna.it/ Situs interretialis urbis proprius.] {{Ling|Lingua Italiana{{!}}Italiane}}
* Thomas, Seneca (1460), [http://www.wdl.org/en/item/4112 ''Historiae Bononiensis libri IV. Carmina ad Galeatium Marescottum.'']

== Pinacotheca ==
<gallery>
Imago:Map_of_comune_of_Bologna_(province_of_Bologna,_region_Emilia-Romagna,_Italy).svg|Collocatio finium municipii in Urbe metropolitana Bononiensi.
Fasciculus:QuartieriBologna2016.svg|Partes urbis
</gallery>

{{Capita regionum Italicarum}}
{{Capita provinciarum Italicarum}}

[[Categoria:Bononia| ]]