Мюнхен

Шегьер
Мюнхен
нем. München

Мюнхендин шикилар


ТӀаратӀ	Герб
Мюнхен

Координатар:

48°08′00″ к. гь. 11°34′00″ р-э. я.^HGЯOL

Уьлкве:

Германия

Ччил

Бавария

Бургомистр

Дитер Райтер

Бине эцигай тарих:

1158

Садлагьай тӀвар кьун:

1158

Статус йисалай:

1175

Майдан:

310,43 км²

ЯШЧ кьакьанвал:

519 м

Гьава:

юкьван гьалдин

Агьали:

1 526 149 кас. (2016)

Къалинвал:

4 890 кас./км²

Сятдин чӀул:

UTC+1 (UTC+2)

Телефондин код:

+49 89

Почтунин индекс:

80331—81929

Автомобилдин код:

M

Сайт:

http://www.muenchen.de/

Commons:

Munich

Муьнхен (нем. München [ˈmʏnçən], Шаблон:Lang-bar, лат. Monacum, Monachium) — Изар вацӀал мукь (чка) кьунвай, кьиблепатан Германияда, Бавария федерал чиле авай шегьер я. Райондилай къеце авай шегьер ятӀани, идахъ галаз санлай ам Бавария чилин ва Вини Бавария округдин административ юкь язва.

Шегьердин тӀвар цӀуру вини герман чӀалан Munichen гафуникай — «монахрин патав гвайди» — арадал атана.

2016-лагьай йисан малуматралди Муьнхендин агьалийрин кьадар 1 542 886 кас^[1]. АкӀ хьайила и къалурзавай лишандал гьалтайла им Бавариядин виридалайни чӀехи ва Германиядин пудлагьай (Берлинни Гьамбургдилай кьулухъ) шегьер я. Муьнхенда Бавариядин, Вини Бавария округдин, гьакӀни шегьердин округдин гьакиматри мукь кьунва.

Муьнхен вичин пиво акъудунин адетрал машгьур я. Шегьерда ругуд чӀехи пиво ргудай завод ава, абуру вири дуьньядиз чидай Октоберфест пиводалди таъминарзава. Октоберфест — гьар йисуз сентябрдин эхирда — октябрдин сифте йикъара Терезадин никӀел тухузвай пиводин, кренделрин, чранвай верчерин, каруселрин сувар я. 2018-лагьай йисуз Октоберфестдал 6,3 млн касди кьил чӀугуна, абуру 7,5 млн пиво хъвана^[2].

Гилан Муьнхен мединиятдинни музейрин девлетар кӀватӀ хьанвай мукь хьиз индустриядинни ахтармишунин юкьни язва. Им Европадин илимдин чӀехи юкь я. Ина тӀвар-ван авай университетар, Европадин виридалайни чӀехибурукай сад тир Бавариядин гьукуматдин библиотека (6 миллион кьван том авай), Макс Планкадин ва Гьайнц Майер-Лейбницан тӀварунихъ галай институтар, хвехуьнин илимдинни ахтармишунин реактор ва пара маса идараяр ава. ГьакӀни Муьнхен Германиядин IT-меркез яз гьисабзава. Ина уьлкведин виридалайни масан (багьа) чилерни кӀвалер ава^[3].

Тарих

Сифте, VII вишйиса Мюнхен алай чкадал монахар атанвай. XI вишйиса анал Пак Петеран кирха эцигна. Гьа чкайрал 1159 йисуз Мюнхен шегьердин бине кутуна. 1918 йисалди Бавариядин пачагьвилин (кёниграйх) кьилин шегьер тир.

Административ чара авунар

Муьнхендин территория шегьердин округриз (нем. Bezirk) чара ийизва^[4]. Абурун кьадар Дуьньядин кьведлагьай дяве эгечӀдалди 41-дал кьван чӀехи хьана. Амма 1992-ни 1996-лагьай йисариз цӀийикӀа туьхкӀуьрун хьайидайлай кьулухъ абурун кьадар гилан 25-дал кьван тӀимил хъхьана. АкӀ ятӀани муьнхенвийри адет тирвал чпи чеб тарихдин къене туькӀуьр хьанвай районризни мягьлейриз талукьарзава.

25 округ статистикадин патал 105 паюниз чара ийизва. Вичел атайла абур 475 мягьледиз чара ийизва^[5]. Мягьлейрикай рахайтӀа, абур кӀвалериз — сад тир чилел алай сад тир эцигун — чара ийизва. Вири патарихъай кӀвалер куьчейралди, рекьералди, ракьун рекьеин цӀараралди, ятарганралди (водоём) ва маса топографиядин цӀараралди чара ийизва. Дараматриз чпин тӀварар авач, мягьлейрикай рахайтӀа, абурукай анжах зураз (475-дикай 237-диз) чпин тӀвара ава.

2011-лагьай йисан 1-лагьай январдиз округарни мягьлеяр мад цӀийикӀа туьхкӀуьр хъувуна.

Агъадихъ Муьнхендин округрин агьалийрин кьадар къалурнава, 2016-лагьай йисан 31-лагьай декабрдин малуматар^[6].

№	Округ	Оригинал	Майдан, км²	Агьалияр, кас	Къалинвал, кас/км²	Патанбур
1.	Альтштадт-Леэль	Altstadt-Lehel	3,15	21.454	6.820	27,4
2.	Людвигсфорштадт-Изарфорштадт	Ludwigsvorstadt-Isarvorstadt	4,40	54.915	12.477	32,6
3.	Максфорштадт	Maxvorstadt	4,30	53.443	12.435	27,9
4.	Швабинг-Вест	Schwabing-West	4,36	69.407	15.908	23,4
5.	Ау-Хайдхаузен	Au-Haidhausen	4,22	61.999	14.693	24,7
6.	Зендлинг	Sendling	3,94	41.230	10.468	27,5
7.	Зендлинг-Вестпарк	Sendling-Westpark	7,81	59.175	7.572	28,8
8.	Шванталерхёэ	Schwanthalerhöhe	2,07	30.282	14.628	34,7
9.	Нойхаузен-Нимфенбург	Neuhausen-Nymphenburg	12,91	99.538	7.707	25,0
10.	Мозах	Moosach	11,09	53.859	4.855	30,8
11.	Мильбертсхофен-Ам Харт	Milbertshofen-Am Hart	13,42	76.255	5.684	41,1
12.	Швабинг-Фрайман	Schwabing-Freimann	25,67	77.188	3.007	30,0
13.	Богенхаузен	Bogenhausen	23,71	87.164	3.676	24,6
14.	Берг ам Лайм	Berg am Laim	6,31	45.655	7.230	31,6
15.	Трудеринг-Рим	Trudering-Riem	22,45	71.448	3.182	22,7
16.	Рамерсдорф-Перлах	Ramersdorf-Perlach	19,90	113.898	5.725	33,5
17.	Обергизинг-Фазангартен	Obergiesing-Fasangarten	5,72	54.784	9.577	31,5
18.	Унтергизинг-Харлахинг	Untergiesing-Harlaching	8,06	54.050	6.709	25,0
19.	Талькирхен-Оберзендлинг-Форстенрид-Фюрстенрид-Зольн	Thalkirchen-Obersendling- Forstenried-Fürstenried-Solln	17,76	96.199	5.416	27,2
20.	Хадерн	Hadern	9,22	50.567	5.482	27,3
21.	Пазинг-Оберменцинг	Pasing-Obermenzing	16,50	74.432	4.512	22,4
22.	Аубинг-Лоххаузен-Лангвид	Aubing-Lochhausen-Langwied	34,06	45.571	1.338	26,4
23.	Аллах-Унтерменцинг	Allach-Untermenzing	15,45	32.248	2.087	22,0
24.	Фельдмохинг-Хазенбергль	Feldmoching-Hasenbergl	28,94	61.764	2.134	32,1
25.	Лайм	Laim	5,29	56.335	10.658	27,5