Put de Lègn
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
| Put de Lègn Comun | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
| |||||
| Dats aministrativ | |||||
| Stat | Itàlia | ||||
| Rejon | Lombardia | ||||
| Provinça | Provincia de Brèsa | ||||
| Capolœg | Ponte di Legno | ||||
| Politega | |||||
| Sindeg | |||||
| Orgen lejislativ | Consili comunal | ||||
| Territore | |||||
| Coordinade | 46°15′34″N 10°30′34″E / 46.259444°N 10.509444°E | ||||
| OSM | 46997 | ||||
| Voltituden | 1258 m s.l.m | ||||
| Superfix | 100,43 km² | ||||
| Abitants | 1 745 ab. (1º genar 2023) | ||||
| Densitaa | 17.38 ab./km² | ||||
| Confin | Édol, Peio, Saviúr, Spias, Valforba, Vermiglio, Èza, Viù, Sondel e Temù | ||||
| Fus orari | UTC+01:00 e UTC+02:00 | ||||
| Varie | |||||
| Prefiss | 0364 | ||||
| Codex postal | 25056 | ||||
| Sigla autom. | BS | ||||
| Codex ISTAT | 017148 | ||||
| Codex catastal | G844 | ||||
| Cl. climatega | |||||
| Cl. sismega | |||||
| Localizazion | |||||
| Sit istituzional | |||||
Put de Lègn (en bresà cunusìt perlopiö col nòm de Pont de Lègn[1] o Put de Lègn; nòm uficiàl: Ponte di Legno) l'è 'n cümü de la Al Camònega, en Pruvincia de Brèsa, endèla regiù de la Lombardìa.
El g'ha 1 729 abitàncc (dàto del Desember 2015[2]), 'na süperfìce de 100 km², per 'na densità de 17 ab./km².
Put de Lègn el se tróa a l'estremità de la Al Camònega endena puzisiù che fà de crocevìa 'ntra la Lombardìa e 'l Trentì (per el Pas del Tunàl) e 'l Al Telìna (per el Pas del Gàvia). A Put de Lègn se önés le àive che é zó dei gias del Pisgàna col torènt Narcanèl e le àive de la Al Marsa e del Lach Négher col torènt Frigidólfo. El pónt endoche le se önés l'è cunsideràt el pónt endóche nas el fiöm Òi.
Put de Lègn el cunfìna coi cümü de Édol, Peio (TN), Saviùr, Sondel (SO), Spias (TN), Temù, Valforba (SO), Varmèi (TN), Èza e Viù.
Stória
[Modifega | modifica 'l sorgent]El nòm uficiàl del paés el par fà riferimènt a 'n put fat de lègn ma l'è piö realìstech pensà che 'l vègne de la denuminasiù geogràfica antìca de Dalègn/Dalegno.
La prìma atestasiù docümentàda de 'na fùrma riferìbil a "Dalègn" l'è del löi del 774, enden diplóma 'ndèl qual el Carlo Magno el ghe afidàa la Al Camònega al Monastér de Tours:
«Donamus etiam ad prefatum sanctum locum valle illam que vocatur Camonia cum salto Candino vel usque in Dalanias cum montibus at alpibus a fine Treentina qui vocatur Thonale usque in finem Brixamcinse seu giro Bergamasci (...)»
| |
(
Monumenta Germaniae Historica diplomatum Carolinorum, 16 luglio 774 ev (Test en latì dispunìbil sö wikisource))
|
L'indicasiù "Dalania" o "Dalaunia" a chèl tép là la par riferìs a töta la part piö àlta de la Al Camònega, en pràtica chèi che adès i è i teretóre de Put de Lègn e Temù, coi paés de Temù, Le Canù, Mulìna, Puntàgna, La Vìla, Póia, Pónt (custitüìt de le contràde de Pónt, Cuzìcla, Nì e Sancampél), Suàn, Parchezài e Pés.
Endel docümènt còdes 188 del Seminàre de Pàdova e püblicàt endel 1886 de Antonio Medin, docümènt del 1493 che 'l discriìa le tère bresàne, se lümìna el cümü de "Ponte de Legno".[3]
'Na sinquantìna de agn piö tàrde, endel 1548, vé istitüìcc i statuti de Put de Lègn e 'n chèsto docümènt se dòpra ach la denominasiù de "Comune de Ponte di Legno"[4]
Endel 1624 le tère de "Ponte di Legno" le vé separàde en dò entità: Le "terre di fori di Ponte di Legno, cioè Villa, Pontagna, Themù e Lecanù" le se destàca de le "terre di dentro, cioè Ponte di Legno, Pezzo, Precasaglio, Zoanno e Poia"[5] Le prìme le furmarà chèl che 'l deentarà el cümü de Dalègn e le segónde le costetöés el cümü de Put de Lègn.
Co la denuminasiù Dalègn difàti se indicàa uficialmènt 'nfìna al 1810 el cümü che fàa riferimènt al paés che adès se ciàma "Villa Dalegno"[6], che al dé d'encö l'è frasiù del cümü de Temù e che alùra l'izistìa a fiànch del cümü denuminàt uficialmènt "Ponte di Legno"[7].
Del 1810 al 1816 Temù, Vìla Dalègn e Pontàgna i vé riagregàcc a Put de Lègn ma a pàrter del 1816 i è stacc turna separàcc.
Ai 27 de setèmber del 1917, endel córs de la prìma guèra mondiàl, le frasiù centràle del paés i è stàde ogèt de 'n bombardamènt per mà de l'artiglierìa austrìaca efetuàt co granàde 'ncendiàrie che g'ha lasàt en pé 'n gran póche abitasiù e ubligàt la popolasiù civìl a bandunà 'l paés.
A la fì de la guèra gh'è ambiàt sübet la recustrüsiù e ai 3 de setèmber del 1922 gh'è stat celebràt la fì dei laurà, co la prezènsa del rè Vitorio Emanuele III de Savòia.
Turìsmo
[Modifega | modifica 'l sorgent]Endel córs de l'öltem sècol Put de Lègn la s'è afermàda come 'na località türìstica tat d'istàt come 'n envéren. En particolàr, per i spòrt de la néf, la g'ha atresàt e preparàt presapóch sènto chilòmetri de pìste de scià, equipagiàde per sbarà la néf artificiàla e con 'na trintìna de impiàncc per portà la zét ensìma a le pìste 'ntra ki quài 'na cabinovìa che 'n méno de 'n quart d'ùra la coléga Put de Lègn col Pas del Tunàl.
Evulusiù demogràfica
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Abitant censid
Riferimèncc
[Modifega | modifica 'l sorgent]- ↑ Giovan Battista Melchiori, "Vocabolario bresciano - italiano", 1817, [1]; scaricàbil per entréch ché: [2] (rist. anast. del Giornale di Brescia, 1985)
- ↑ Statìstiche demogràfiche ISTAT. Statìstiche sö la popolasiù del Istitùto Nasiunàl de Statìstica relatìve al 31 de Dezember 2015.
- ↑ Antonio Medin. "Descrizione della città e terre bresciane nel 1493", “Archivio storico lombardo”, XIII, 1886.
- ↑ Maculotti Giancarlo (a cura di), "Statuti del Comune di Ponte di Legno sec. XVI-XVII", Brèsa 1993.
- ↑ AA.VV. "Temù. Un paese, una storia." NED - Milà, 1987 ISBN 88-7023-106-2.
- ↑ Lombardia Beni Culturali Comune di Dalegno 1798 - 1809
- ↑ Lombardia Beni Culturali Comune di Ponte di Legno 1798 - 1815
| Àngol • Artògne • Bèrs Dém • Bèrs • Bièn • Bùren • Braù • Bré • Co de Pút • Córten • Còsta Ulpì • Darf • Dò • Ézen • Édol • Èza • Gnàrt • Sèler • Servé • Sét • Simbèrch • Siidà • Incüzen • Giànech • Lós • Lùzen • Lùer • Malégn • Malòn • Mòn • Osèm • Paspàrt • Paìsch Loé • Piancógn • Pizógne • Prèsten • Plà • Punt de Lègn • Rógn • Saviùr • Sedégol • Séf • Sónech • Temö • Viù |